Warsztaty Wagonowe i Parowozownia (zwana później Lokomotywownią lub Elektrowozownią) powstały w XIX wieku, aby stanowić zaplecze Kolei Nadwiślańskiej. Główny budynek w kształcie wachlarza przetrwał wojnę i pełnił rolę warsztatową aż do zamknięcia zakładów w 1997 roku. Od tego czasu zabudowania Parowozowni powoli niszczały, aż w końcu zostały rozebrane. Dzisiaj w miejscu po Parowozowni jest zwykła polana.
dostępne całodobowo
tereny kolejowe
łąka
Na terenie znajdowała się obrotnica kolejowa służąca do zmiany kierunku lokomotywy poprzez obracanie wokół własnej osi podstawy na której stała. Dzięki temu rozwiązaniu nie budowano pętli, zajmujących dużo miejsca [9]. Z tego powodu kształt budynku parowozowni był wachlarzowy. Poszczególne wjazdy do hangarów były ustawione w stosunku do siebie pod niewielkim kątem [10]. Lokomotywownię tworzyły: Trakcja Parowa (1877 - 1974), Trakcja Spalinowa (1971 do 1999), Trakcja Elektryczna (1984 - 1999), Specjalny Pociąg Ratunkowy, Zakładowa Zawodowa Straż Pożarna, Laboratorium Analiz, Laboratorium Pomiaru Długości i Kąta, Muzeum Zakładowe (od 1978 roku) [8].
Patronem lokomotywowni Warszawa Praga był Henryk Dulęba - znany działacz socjalistyczny i robotniczy, z zawodu ślusarz. Był on współtwórcą Międzynarodowej Socjalno-Rewolucyjnej Partii Proletariatu. Dulęba dążył do rozwijania działalności rewolucyjnej chłopów. Brał również aktywny udział w rewolucji rosyjskiej w 1905 roku [8].
Pozostałością po parowozowni i warsztatach kolejowych na Bródnie jest „Głaz pamięci kolejarzy węzła Warszawa-Praga” stojący naprzeciwko Domu Kultury „Świt”, przy ulicy Wysockiego 11. Projekt, który powstał w pracowni Marka Moderau został odsłonięty w listopadzie 2007 roku z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Warszawy, Oddziału Bródno, a ufundowany został przez Urząd Dzielnicy Targówek.
W XIII wieku tereny przyszłej parowozowni nie były zagospodarowane. Znajdowały się pola i ugory oraz małe wioski i osady, rozrzucone w pobliżu [1].
W 1877 roku przez Bródno została poprowadzona Kolej Nadwiślańska. Była to inicjatywa władz rosyjskich. Wybudowana w ciągu trzech lat w miejscu teoretycznej linii frontu na Wiśle, łączyła Warszawę, Modlin i Dęblin z rosyjskimi twierdzami: Łuckiem, Równem i Dubnem. Był to ważny obiekt strategiczny transportu militarnego [2]. W 1887 roku na zachodniej części Bródna (zwanej Nowe Bródno) powstały zakłady kolejowe wraz z parowozownią (w późniejszym okresie zwana lokomotywownią). Parowozownia pełniła rolę zajezdni lokomotyw parowych, gdzie je naprawiano i konserwowano. W 1879 roku zostały uruchomione Warsztaty Wagonowe, które służyły do napraw i modyfikacji taboru wagonowego. Rozwój kolei wpłynął na szybką industrializację dzielnicy oraz spowodował napływ nowo zatrudnionych robotników i inżynierów.
W dwudziestoleciu międzywojennym w wagonowni i lokomotywowni pracowało około 2500 osób. Lokomotywownia obsługiwała pociągi towarowe na szlaku Warszawa - Mława, Warszawa - Kowel, Warszawa - Białystok, Warszawa - Terespol [8]. Zajmowano się wytwarzaniem sprzętu wojskowego, a w warsztatach kolejowych budowano pancerne pociągi wąskotorowe. W 1926 roku warsztaty otrzymały nazwę „Główne Warsztaty PKP”. Dodatkowo w okresie międzywojennym pracownikom i ich rodzinom przysługiwało wiele korzyści, na przykład mogli korzystać z przychodni na terenie warsztatów [3].
10 września 1939 roku Bródno zostało zbombardowane przez Niemców. Podczas wojny Warsztaty kolejowe na Bródnie zostały podporządkowane Ostbahnowi. Niemcom zależało na sprawnym funkcjonowaniu warsztatów, gdyż toczona przez nich wojna wymagała stałej naprawy i konserwacji taboru kolejowego. Z tego powodu w warsztatach pracowało 6000 pracowników [3], z czego większość z nich pod przymusem. W Warsztatach pracowali również Żydzi z Getta [4]. Związani z AK kolejarze, organizowali akcje sabotażowe polegające na fałszowaniu dokumentów, zamianie nalepek adresowych wagonów czy sypaniu piachu do maźnic wagonów. 14 września 1944 roku okupanci dopełnili dzieła zniszczenia, wysadzając parowozownię oraz warsztaty w powietrze [5].
[1945] Zdjęcie lotnicze obszaru z 1945 roku (źródło)
[1954] Maszyniści obsługujący wagony motorowe na szlaku Warszawa Berlin (źródło)
[1958] Parowozy serii Ty 2 (źródło)
[1958] Budynek parowozowni ze stojącymi maszynami (źródło)
[1958] Teren parowozowni (źródło)
[1958] Parowóz serii Ty 2 nr 808 (z lewej) podczas uzupełniania wody (źródło)
[1958] Załadunek węgla do wagonu kolejowego (źródło)
[1958] Platforma z wagonikami z węglem dla parowozów. (źródło)
[1958] Kanał oczystkowy służący do usuwania szlaki z parowozów. (źródło)
[1958] Parowozy - z lewej Ty 51 nr 81, z prawej Ty 23. (źródło)
[1958] Parowóz Ty 51 na terenie parowozowni (źródło)
[1958] Pracownik zakładu podczas czyszczenia komory dymnicy (źródło)
[1958] Opis obrazu: Fragment lokomotywy serii Ty 2 nr 1099 - widok z boku. Widoczny napis: "DOKP Warszawa Parowozownia Warszawa-Praga". (źródło)
[1958] Wagoniki z węglem dla parowozów. Widok z góry. (źródło)
Po wojnie rola kolei była mniejsza niż przed wojną, w okolicy powstały też nowe zakłady pracy, takie jak FSO. Po 1961 roku, w którym rozpisano konkurs architektoniczny dla odbudowy dzielnicy, Bródno z dzielnicy kolejowej (przemysłowej) przeszło transformacje w dzielnicę mieszkaniową. W okresie PRL zakłady kolejowe były odpowiedzialne za naprawy i konserwację taborów kolejowych. Były też jednym z nielicznych miejsc gdzie bez problemu można było spotkać dawne, ciągle działające parowozy, dlatego pojawiały się pomysły, aby ulokować tam Muzeum Kolejnictwa [11].
Warsztaty kolejowe i parowozownia pełniły swą rolę do 1997 roku [3]. Po zamknięciu zakładów kolejowych budynki zamieniły się w pustostany. Zostały bez opieki, z biegiem czasu były rozbierane przez okolicznych złomiarzy.
Odkładanie w czasie wpisu obiektów dawnej parowozowni do rejestru zabytków umożliwiło w 2007 roku budzącą kontrowersje rozbiórkę. W 2009 roku rozebrano torowisko mieszczące się na wschód od parowozowni, służące do jej omijania [6][7]. Przy ulicy Oliwskiej 5, 9, 12 oraz 14 zachowały się dawne budynki warsztatów wagonowych, dziś pełniące rolę mieszkalnych.
[2004] Obrotownica (źródło)
[2004] Wnętrza hal (źródło)
[2004] Widok z zewnątrz (źródło)
[2004] Garaże parowozowni (źródło)
[2004] Parowozownia (źródło)
[2007] Ruiny lokomotywowni Praga (źródło)
[2007] Ruiny lokomotywowni Praga (źródło)
[2007] Ruiny budynków lokomotywowni (źródło)
[2008] Zdjęcie obrotnicy (źródło)
[2010] Pozostałość po halach (źródło)
[2010] Podstacja transformatorowa z zabytkowym logo (źródło)
[2010] Łaźnia dla pracowników (tylko dla mężczyzn) (źródło)
[2014] Teren byłej parowozowni (źródło)
Leksykon Warszawy IWAW | http://www.iwaw.pl © 2014-2019