Las Bemowo


Las Bemowo

Sam las nie jest zbyt atrakcyjny (chociaż całkiem spory, zajmuje zarówno obszar Warszawy jak i przyległej gminy). Są to w większości podmokłe tereny z typowymi dla takiego obszaru roślinami i zwierzętami (warto zwrócić uwagę na kolonię bobrów czy grzyby na martwej materii). Część terenu jest zagospodarowana, prowadzi tędy ścieżka edukacyjna. Na wprost ul. Westerplatte znajduje się pomnik Powstańców i figurka Maryi. Najcenniejszym dobrem kultury są natomiast resztki Transatlantyckiej Stacji Radiotelegraficznej. Było to unikalne przedsięwzięcie w okresie międzywojennym. Pozwoliło na komunikację z całym światem i przyniosło prestiż Polsce na arenie międzynarodowej. Obecnie ze stacji prawie nic się nie zachowało, gdyż została zniszczona przez Niemców po Powstaniu Warszawskim.

altanaaltanabasenbasendostępne całodobowodostępne całodobowolaslasplac zabawplac zabawpomnikpomniktablica pamięcitablica pamięciteren wojskowyteren wojskowyłąkałąkaścieżka biegowaścieżka biegowaścieżka rowerowaścieżka rowerowa

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   ulica Estrady, ulica Kampinoska, ulica Księżycowa, ulica Opalin, ulica Radiowa, ulica gen. Tadeusza Kutrzeby
  • Rok powstania:  0-0
  • Obszar MSI:  Fort Radiowo, Lotnisko, Radiowo
  • Wysokość:   0 m
  • Funkcja:  rekreacyjna
  • Styl: 
  • Związane osoby:

Opis urbanistyczny:

Las Bemowo (Las Bemowski, Park Leśny Bemowo) oprócz terenów Bemowa zajmuje również teren gminy Stare Babice (282,65 ha z łącznej powierzchni 508.58 ha [9]) [8]. Jest trzecim pod względem wielkości kompleksem leśnym w Warszawie. 1/3 powierzchni zajmują tereny podmokłe (bagna, bory wilgotne, olsy), okresowo niedostępne [9]. Nawet niektóre ścieżki zalewane są w okresie wiosennym przez wodę. Są one odwadniane przez drobne cieki wodne oraz kanały [8]. Na terenie Lasu Bemowo znajdują się dwa rezerwaty (Kalinowa Łąka, Łosiowe Błota), oba poza administracyjnymi granicami Warszawy [9].

Las Bemowo jest miejscem do uprawiania pieszych spacerów i wypraw rowerowych. Umożliwia to sieć dróg i ścieżek, przy których urządzono miejsca wypoczynku z wiatami i ławkami [23]. Na polanie leśnej ok. 400 metrów na południe od toru crossowego przy lotnisku ustawiono kilka wiat ze stolikami wewnątrz oraz kilka miejsc na ognisko (w ostatnich latach zakazano jednak rozpalania tu ognia) [3]. Druga polana biwakowa znajduje się od ul. Kutrzeby. Znajdują się tu również leśny plac zabaw, ścieżka zdrowia i ścieżki edukacyjne (Śladami Łosia i Znaleźć Zgubka) [8]. Nie jest to jednak las spacerowy, lecz teren przejściowy między lasami Skarpy Wiślanej i Puszczą Kampinoską. Dla łosia jest to korytarz ekologiczny [22].

Ścieżka edukacyjna „Znaleźć Zgubka” znajduje się w całości na terenie gminy Stare Babice. Spośród 10 przystanków ścieżki Śladami Łosia (Ptasie remizy, Mrowisko, Rezerwat Łosiowe Błota, Woda i jej rola w lesie, Owady w naszych lasach, Pożytki z lasu, Jak rośnie las, Dokarmianie zwierzyny leśnej, Zwierzyna i jej tropy, Ochrona lasu przed owadami) trzy ostatnie znajdują się na terenie Warszawy [16]. Długość całej ścieżki to 5 km, a czas przejścia 2.5 godziny [16]. Na drzewach wzdłuż ścieżki znajduje się wizerunek tropów łosia. Powstała w 2000 roku, aby ukazać różne typy siedliskowe lasu i fragment rezerwatu Łosiowe Błota [9].

Las otacza tereny wojskowe: lotnisko, strzelnice, stację radarową i Fort Babice. Właścicielem terenu są Lasy Miejskie miasta stołecznego Warszawy [16]. Przebiega przez niego nieużywana bocznica kolejowa [16], odgałęziająca się przy poligonie WAT i biegnąca łukiem aż do lotniska. Nieoficjalny tor crossowy sąsiaduje z lotniskiem [3]. Wzdłuż lasu ciągną się pozostałości dawnej Radiostacji Transatlantyckiej. W jej okolicy jest również pas żelbetowych zapór przeciwpancernych z II wojny światowej [5]. Można znaleźć też pozostałości podziemnych tuneli [30] oraz obiektów wspomagających pracę lotniska.

Flora

Ponieważ jest to teren przejściowy między lasami skarpy wiślanej i Puszczą Kampinoską, powoduje to bogactwo i różnorodność drzewostanów. Cechą charakterystyczną jest brak torfowisk wysokich, wiążący się z niewielką ilością terenów na glebach silnie kwaśnych [8]. Jest to las podmokły, silnie zarośnięty, w większości liściasty [26]. Miejscami występuje rzadki wielopiętrowy starodrzew, wyglądający jak tropikalny las deszczowy, w którym jest wiele suchych drzew, złomów, wykrotów [26]. Podstawowym drzewem grądu jest klon zwyczajny, który odnawia się masowo, wypierając sztucznie nasadzoną sosnę. Spotyka się też jawory, graby, lipy drobnolistne, wiązy, dęby szypułkowe i czereśnię ptasią [8] oraz olsza i brzoza [22]. Na gorszych glebach rosną brzozy brodawkowate, dęby szypułkowe i osiki, sporadycznie klon polny, jarzębina, jabłoń i grusza. Nad uregulowanymi potokami tworzą się łęgi z jesionem wyniosłym, olchą, klonem jesionolistnym, czeremchą zwyczajną, topolą białą, wierzbą białą, wikliną, bzem czarnym, bzem koralowym, kaliną koralową i trzmieliną zwyczajną. Zarośla łozy (wierzby szarej) tworzą obwódki wokół podmokłych łąk. W wilgotnych miejscach można natrafić na gęsty podszyt z leszczyny [8].

Jest to las bardzo młody. Znaczne jego obszary były niezalesione do lat 20-tych XX wieku [8]. Drzewostany są najczęściej w wieku 50-80 lat, lecz spotkać można także starsze, nawet 140 letnie. [22]. Partie przerzedzonego starodrzewu w wieku około 100 lat występują m.in. w południowo-wschodniej części lasu. Przypuszczalnie były przycinane w czasach carskich, by nie zasłaniały ostrzału lub zostały uszkodzone przez pociski na poligonie [8]. Szacuje się, że rośnie tu 570 tys. dużych i 7.7 mln młodych drzew [16]. Starodrzew jest obecnie pozbawiony runa leśnego, ponieważ został nadmiernie osuszony przez meliorację. Na terenie lasu rośnie wiele obcych gatunków drzew i krzewów [8].

Najbardziej charakterystycznym dla tego kompleksu leśnego paprotnikiem jest skrzyp zimowy. Można tu również spotkać paprocie. Uroku wiosną dodają łany bylin: fiołków, ziarnopłonu, zawilca gajowego i zawilca żółtego. Na gorszych glebach rośnie dąbrówka rozłogowa, rzadszy od niej gajowiec żółty, konwalijka dwulistna, fiołek leśny czy siódmaczek leśny. W olsach i na mokrych łąkach wiosną kwitną kaczeńce i bagienny kosaciec żółty. Do roślin wodnych należy okrężnica bagienna. Z kolei latem na otwartych terenach powstają kwieciste dywany z fragmentami goździka kropkowanego, zawciągu pospolitego, macierzanki, żółtymi przytulii właściwej i janowca barwierskiego. Na piaszczystych glebach rośnie szczodrzeniec czy rozchodnik wielki. W Lesie Bemowo znajduje się tylko jedno wrzosowisko. W lasach łęgowych rośnie niecierpek pospolity, wypierany przez niecierpka drobnokwiatowego. Najbardziej rzucającą się w oczy rośliną zielną łęgów jest chmiel zwyczajny. Typowymi ziołoroślami są kozłek i sadziec konopiasty. Przy brzegach rowów można spotkać kielisznika zaroślowego. Dla łąk podmokłych charakterystyczne są: wiązówka błotna, krwawnica pospolita i firletka poszarpana. Występuje też pępawa różyczkolistna, pępawa miękka, rutewka żółta, rutewka wąskolistna, pszeniec grzebieniasty, biedrzeniec wielki, kokoryczka wonna, pięciornik biały, goździk kartuzek, lebiodka pospolita, cebulica syberyjska i rozchodnik ościsty [8]. Jest nieco roślin chronionych np. widłak goździsty, przylaszczka, sasanka łąkowa [26].

Do najrzadszych i chronionych roślin należą: pełnik europejski, mieczyk dachówkowaty, goździk pyszny, sierpik barwierski, oman wierzbolistny i kukułka szerokolistna, a z krzewów kruszyna i kalina koralowa [9].

Las Bemowo nie jest atrakcyjny dla grzybiarzy. Z grzybów jadalnych najczęściej spotykana jest purchawka chropowata, na drugim miejscu są gołąbki. Rosną też podgrzybki brunatne, zajączki, kurki, czubajki kanie i czerwieniejące, czernidlaki kołpakowate, a także lokalnie kolczaki obłączaste i koźlarze. Częste są grzyby rosnące na martwym drewnie: opieńka miodowa, żółciak siarkowy, żagiew łuskowata, zimówka aksamitnotrzonowa oraz rzadszy rycerzyk czerwonozłoty. Wśród grzybów niejadalnych należy wymienić wyjątkowo pospolitą maślankę wiązkową oraz łuskwiaka [8].

Fauna

Las Bemowo zamieszkują drapieżniki średniej wielkości: lisy, borsuki i jenoty, a także kuny, tchórze, łasice. Interesująca jest zwłaszcza rozległa kolonia borsucza, zwana Miastem Borsuków. Drapieżniki bytują zwłaszcza w okolicy wysypiska śmieci. Poza tym powszechnie występuje sarna, wiosną i latem często spotyka się łosie. Dziki występują w liczbie kilkudziesięciu sztuk. Z mniejszych zwierząt można spotkać zająca szaraka, dzikie króliki, ryjówkę i nietoperze [8].

Wśród ptaków obecne są myszołowy, krogulce i pustułki. Można spotkać dzięcioły: szarego, zielonego i pstrego małego. Z małych ptaków można wymienić gile, raniuszki, szczygły, kosy, drozdy śpiewaki i strzyżyki. W nocy latają sowy i puszczyki. Do Lasu Bemowo docierają bażanty łowne, jastrzębie i krogulce, a także bociany i gęsi gęgawy. Unikatowe są tutejsze sójki, które potrafią naśladować głosy koguta, kota, myszołowa, a nawet skrzypienie huśtawki [8].

Z płazów i gadów spotkać można ropuchę szarą, żabę zieloną, żabę trawną i rzekotkę drzewną. Dawniej występowały również grzebiuszki ziemne, ropuchy zielone i kumaki nizinne. Prawdopodobna jest obecność traszki zwyczajnej. W lesie żyją jaszczurki zwinki, żyworódki oraz padalec, a na bagnach zaskroniec [8]. W lesie żyją na pewno żmije zygzakowate, a podobno też rzadki gniewosz plamisty [26].

Najbardziej charakterystycznym gatunkiem ważki jest żagnica sina. Na łąkach żyje dużo pasikoników, świerszcz polny i siwoszek błękitny. W okolicy lasu spotyka się turkucia podjadka i żuki gnojowe. Spośród pluskwiaków najczęściej można zobaczyć strojnicę baldaszkówkę. Wśród martwej materii żerują chrząszcze-drewnojady: m.in. chrabąszcz kruszczyca złotawka, kózka baldurek pręgowany czy ogrodnica niszczylistka, a na liściach olch hurmak olszowiec. Żyje tu wiele motyli: dostojki, kraśnik sześcioplamek, rusałka osetnik czy czerwończyk nieparek. Charakterystycznymi gatunkami dla Lasu Bemowo jest strzępotek ruczajnik i modraszek korydon [8] oraz mieniak strużnik [26]. Spotkać można także podobnego do kolibra fruczaka gołąbka. Spośród muchówek warto wspomnieć o żywiącym się krwią strzyżaku jelenim [8], a spośród pajęczaków można wymienić stanowisko pająków tygrzyków paskowanych [26]. W wodach żyją m.in. ośliczki, wodopójki i chruściki. Wiosną można znaleźć przekopnice oraz zadychrę pospolitą [8].

Obiekty, pomniki, tablice:

W Lesie Bemowo znajdują się pozostałości obiektów wspomagających pracę lotniska Bemowo, m.in. Radiolatarnia Prowadząca Bliższa (BRP), położona na osi pasa startowego w odległości 100 metrów od granicy miasta i 700 metrów od terenu lotniska. Tworzyła ona wraz z radiolatarnią dalszą Radiolokacyjny System Lądowania. Na ścianach zachowanego budynku widoczne są izolatory, a jego konstrukcja sugeruje że stał tu transformator energetyczny i prawdopodobnie generator diesla [1]. W odległości 200 metrów na zachód od południowo-zachodniego krańca lotniska znajduje się opuszczony budynek stacji transformatorowej 6kV / 380v i rozdzielnia ze sterownią do zasilania oświetlenia pasa startowego oraz radiolatarni lotniska [2].

Ok 250 metrów na północ od radiolatarni bliższej jest pamiątkowy grób w miejscu wypadku lotniczego ze skutkiem śmiertelnym na motoszybowcu OGAR (SP-8006), który wydarzył się 17 lipca 2004 roku. W trakcie wznoszenia z niewyjaśnionych przyczyn motoszybowiec spadł na las. Pilot i pasażer ponieśli śmierć, a motoszybowiec uległ zniszczeniu [29].

XVIII wiek i wcześniej:

W przeszłości tereny Lasu Bemowo były fragmentem wielkiej Puszczy Mazowieckiej. Do 1476 roku lasy te stanowiły własność książąt mazowieckich, później stały się dobrami królewskimi. Mniej więcej w tym okresie jako nazwę tych lasów przyjęto Puszczę Kampinoską [21].

XIX wiek:

Po Powstaniu Styczniowym teren został zajęty przez wojska rosyjskie pod budowę fortów [8]. Z drugiej połowy XIX wieku pochodzi najstarszy drzewostan tego kompleksu (występujący w oddziale 4 i 5 [9]). Dokonano wówczas nasadzeń w związku z budową Fortu II A na przedpolu Twierdzy Warszawa [23].

Okres międzywojenny:

Po I wojnie światowej na obszarze stanowiącym wówczas poligon artyleryjsko-saperski, wzniesiono najważniejszy obiekt w historii tego obszaru, Transatlantycką Centralę Radiotelegraficzną [8].

Transatlantycka Stacja Radiotelegraficzna

Transatlantycka Centrala Radiotelegraficzna (Nadawcza Radiostacja Transatlantycka Babice, Radiostacja Polska) to jedyny międzynarodowy nadajnik telegrafu istniejący w Polsce w okresie międzywojennym. Do dzisiaj zachowały się jedynie fundamenty masztów i cewek.

Po I wojnie światowej Ministerstwo Poczt i Telegrafów przystąpiło do budowy państwowej sieci radiotelegraficznej. Miały ją tworzyć trzy nowe radiostacje o zasięgu europejskim oraz jedna nowa radiostacja o zasięgu międzykontynentalnym. Tę ostatnią zlokalizowano na bagnistym terenie poligonu artylerii i wojsk saperskich obok Fortu Babice [11] w miejscowości Gać [12]. Był to teren blisko stolicy, należący do Skarbu Państwa, odizolowany przez jednostkę wojskową, a podmokłe podłoże wpływało korzystnie na zasięg stacji (miało dobre własności przewodzące) [14]. Teren przeznaczony pod budowę ze względu na wymogi techniczne anteny musiał mieć długość 4 km i szerokość 1 km [4].

Rozmowy z projektantem anteny, firmą Radio Corporation of America (RCA), rozpoczęto w 1919 roku [11]. 4 sierpnia 1921 roku podpisano z kontrakt o wartości 3 mln dolarów na projekt stacji [7]. Umowa została podpisana w Nowym Jorku w Polskim Biurze Prawnym (42 Broadway). Stronę polską reprezentowali: książę Kazimierz Lubomirski, Hipolit Gliwic, Edwin P. Shattuck, Stanisław Arct i Eugene Stallinger, a RCA prezes E. J. Nally i dyrektor generalny D. Sarnoff. Była to pierwsza w historii Stanów Zjednoczonych umowa uruchomienia i eksploatacji tego rodzaju urządzenia na obcej ziemi [4].

Budową budynku i masztów zajęło się w Polsce Ministerstwo Robót Publicznych, a Rada Ministrów miała uprawnienia nadzorcze. W lutym 1922 roku RCA wysłała do Polski Williama G. Lusha odpowiedzialnego za budowę. Niedługo później przybył A. Baker z General Electric Company i jego asystent, E. L. Marsh, którzy zaprojektowali zasilanie anteny [4]. Budynek nadajnika wraz z budynkiem elektrowni (do budowy fundamentów użyto gruzu z fortu 11-A [4]) został wzniesiony latem 1922 roku w odległości około 60 m od czoła fortu IIA [7]. Montaż dziesięciu masztów antenowych rozpoczęto w październiku 1922 roku i zakończono w marcu 1923 roku [7]. Budowniczowie musieli wykonać dziesięć fundamentów dla masztów anteny, dziesięć fundamentów podstaw cewek, czterdzieści odciągów cewek, dwadzieścia odciągów anten i wiele drobniejszych elementów. Po ustawieniu masztów należało zainstalować przewody zasilające i promieniujące do cewek zainstalowanych na podstawach i podłączonych do systemu uziemień i systemu strojenia [4]. Do jesieni 1923 roku wzdłuż masztów wzniesiono trzy betonowe zbrojone stalą wartownie. W Centralnym Biurze Operacyjnym w Warszawie znajdującym się przy ul. Fredry zainstalowano maszyny samopiszące, pozwalające przesyłać do 400 znaków na minutę [7] alfabetem Morse-a [6], 30 słów na minutę w okresie letnim do 60 w okresie zimowym [7]. Zgodnie z umową RCA dostarczyło części elektryczne, w tym dwa alternatory wielkiej częstotliwości 2 x 200 kW, konstrukcji szwedzkiego inżyniera Ernesta Frederika Wernera Alexandersona [11]. Koncepcję zasilania anteny opracowali P. A. Baker i E. L. Marsh z General Electric Company, a silnik Diesela został instalowany przez pana P. Deriecka z Carel Freres [4]. Natomiast polski rząd zawarł umowy na wznoszenie budynków, dostarczenie kotłów (firmy Fitzmer i Gamper z Sosnowca) oraz masztów [4], które wykonała warszawska firma Towarzystwo Przemysłu Metalowego K. Rudzki i Ska [11]. Transporty z USA przychodziły do portu w Gdańsku, a stamtąd wagonami PKP do Warszawy, gdzie były przeładowywane do wagoników wąskotorowej kolei wojskowej o rozstawie szyn 600 milimetrów, która docierała na teren stacji w Forcie 2A. Dla ochrony przesyłek zatrudniono dodatkowych strażników. Na teren budowy przyjeżdżały liczne wycieczki robotników, chłopów, urzędników państwowych czy studentów [4]. Zakończenie budowy miało miejsce 7 lipca 1923 roku. Nadania sygnału wywoławczego AXL dokonano za pomocą drugiego zespołu antenowego, ukończonego nieco wcześniej [7]. Łączne koszty inwestycji wyniosły ok. 2 mln dolarów [14]. Radiostacja otrzymała znaki wywoławcze AXL i AXO oraz częstotliwości 16.4 kHz i 14.29 kHz (fale bardzo długie, VLF) [11].

Uruchomienie stacji nastąpiło 1 października 1923 roku, a 17 listopada odbyło się uroczyste otwarcie i poświęcenie [11]. Obecny Prezydent RP Stanisław Wojciechowski wymienił depesze z prezydentem USA [11]. Obecni byli również politycy (Wojciech Trąmpczyński, Maciej Rataj, Roman Dmowski, Stanisław Szeptycki, Władysław Kiernik, Jan Moszczyński, Marian Szydłowski), duchowni (bp Stanisław Gall), wojskowi (Tadeusz Rozwadowski, Lucjan Żeligowski), przedstawiciele handlu i zaproszeni goście [6]. Wcześniejsza komunikacja kablowa między Polską i USA wymagała 4-5 dni [4].

Personel techniczny stanowiły dwie, a później trzy 18- i 20-osobowe zmiany (obsługa radiostacji, elektrowni, kotłowni, anten, majster warsztatowy oraz elektromonter [7]. W 1923 roku nadano za pomocą stacji 10% korespondencji, w 1925 roku 50%, a w 1927 roku 65% [4]. Stacja przekazywała korespondencję prywatną, depesze dyplomatyczne (była to pierwsza oficjalna łączność radiowa między USA a Polską) czy notowania giełdowe [6]. W latach 1932-1935 ośrodek nadawczy został zmodernizowany poprzez instalację trzech 2 kW nadajników krótkofalowych i jednego 16 kW. Do połowy 1938 roku uruchomiono łącznie sześć dodatkowych nadajników [7]. Nowe lampowe nadajniki były produkcji Państwowych Zakładów Tele- i Radiotechnicznych [5].

Pracę Radiostacji nadzorował Urząd Radiotelegraficzny Transatlantycki, który pod koniec 1933 roku wszedł w skład Urzędu Telekomunikacyjnego. Od 1935 roku stacja działała samodzielnie jako Urząd Radiotelegraficzny Babice, a od 1936 roku jako Urząd Radiotelegraficzny Boernerowo [11].

8 września 1939 roku zawieszono nadawanie. 16 września stacja była broniona przez 3. Batalion 26. Pułku Piechoty, uzbrojony w trzy działa przeciwpancerne, oraz 5. Baterię 54. Pułku Artylerii pod dowództwem majora Jacka Decowskiego. Mimo, że wydano rozkaz zniszczenia stacji, nie został on wykonany. Stację 27 września 1939 roku zajęła niemiecka 19. Dywizja Piechoty. Niemcy korzystali z niej do stycznia 1945 roku. Przy jej pomocy utrzymywali łączność ze swoimi okrętami, w tym podwodnymi, na całym świecie [11] oraz wysyłali depesze do jednostek wojskowych w Europie. Po wybuchu Powstania Warszawskiego wzmocniono ochronę nadajnika, a teren wokół niego zaminowano [4]. Pod koniec 1944 roku z jednego z masztów prowadzono obserwację praskiego brzegu Wisły, zajętego przez oddziały Armii Czerwonej i Wojska Polskiego [12]. 16 stycznia 1945 roku Niemcy znaczyli stację, wysadzając w powietrze maszty i wszystkie budynki [11]. Pięć wież upadło w kierunku Warszawa-Powązki, a pięć w kierunku Babic [4]. Urządzenia zostały pocięte na złom i wywiezione. Zachowały się fundamenty masztów, cewek, budki strażnicze i ruiny budynków technicznych [11].

Warszawska stacja została zbudowana w oparciu o system Alexandersona [13]. Był to jeden z największych wówczas takich systemów antenowych na świecie. Stację tworzyły dwie niezależne anteny nadajnika, każda składająca się pięciu kratownicowych masztów stalowych. Każda z anten miała długość 3700 metrów (3556 metrów [4]) [11]. Każdy maszt miał wysokość 400 stóp (122 metry [4], 127 metrów [11]). Na wierzchołku znajdował się poprzeczny dźwigar o długości 150 stóp (46 metrów). Wszystkie 10 masztów umieszczono w linii prostej, oddalonych od siebie co 1250 stóp (381 m) z wyjątkiem odległości między grupami anten przy budynku nadawczym (rozdzielającym obie anteny) [4]. Pierwszy z masztów znajdował się na terenie obecnego osiedla domków jednorodzinnych w miejscowości Lachtorzew-Groty, a ostatni w pobliżu ogródków działkowych w pobliżu ul. Księżycowej [14]. Na poprzecznych dźwigarach masztów zainstalowanych było 16 przewodów antenowych, biegnących równolegle przez całą długość anteny, podwieszonych na izolatorach. Izolatory antenowe typu rurkowego wykonane były z porcelany z końcówkami ze stali galwanicznie ocynkowanej. Każdy izolator pojedynczy posiadał długość 53 cali (1,35 m) i był wyposażony w aluminiowe korony zapobiegające wyładowaniom oraz przeciwdeszczowe osłony. Dla usunięcia lodu z przewodów antenowych mogły być podgrzewane poprzez przepuszczanie przez nie prądu. Przewody te między masztami 5 i 6 mogły zostać połączone, dzięki czemu anteny mogły działać również jako całość. Zestrojenie anteny odbywało się za pomocą cewek indukcyjnych umieszczonych przy każdym maszcie. Cewki nie były zadaszone. Podstawa cewki była obiektem betonowym utworzonym z dwu połączonych w jedną całość elementów: prawie okrągłego walca i prostopadłościanu z wnęką. Przy masztach od drugiego do piątego (antena 1) cewki masztów umieszczono za masztami, a przy masztach od szóstego do dziewiątego (antena 2) przed masztami (patrząc od budynku nadawczego, wnęki w części prostopadłościennej cewki skierowane były w stronę masztów). Cztery betonowe bloki z hakami były zapewne odciągami stabilizującymi położenie cewki, a położony w ich pobliżu fundament pełnił funkcję wspornika izolującego koniec przewodu promieniującego. Cewki zostały nawinięte przewodami w rowkach porcelanowych karkasów, które z kolei wspierały się na ramie z rurkowej porcelany i pierścieniach miedzianych. Każda cewka posiadała łącznie 112 zwojów i indukcyjność 18 milihenrów. Była ona wystarczająca, aby dostroić antenę do długości fali 23000 metrów. Antena miała pojemność około 0.08 mikrofaradów. Uziemione połączenie do cewki było poprowadzone przez zdalnie sterowany przełącznik, za pomocą którego mógł być wybrany jeden z dwóch, wcześniej ustalonych, zaczepów cewki. Łącząc cewki w różnych kombinacjach mogła być wybrana żądana długość fali, od 18000 do 21000 metrów [4]. Do budowy masztów użyto 1770 ton stali [11]. Antena miała promień zasięgu wynoszący 4000 mil (6436 km) [4].

System uziemień był typu przewodowego i składał się z miedzianych drutów równoległych względem siebie, zakopanych na głębokość jednego metra w gruncie. Usytuowane one były pod kątem prostym do linii anteny i rozciągały się na całej długości po obu jej stronach, na odległość równą dwukrotnej wysokości masztów, czyli 253 metrów [4]. Wzdłuż anteny umieszczono trzy (cztery [14]) betonowe posterunki wartownicze z napisami nad wejściem „Czuwaj” [11]. Pierwsza strażnica znajdowała się obok masztu drugiego, druga między masztem trzecim i czwartym, a trzecia między masztem siódmym i ósmym. Należy zaznaczyć, że pod anteną było bardzo mocne pole elektryczne, więc metalowe elementy iskrzyły i mogły wywoływać poparzenia u wartowników [4].

Między antenami wzniesiono betonowe budynki radiostacji i elektrowni [11]. Oba miały grube ceglane ściany, pokryte na zewnątrz szlachetnymi tynkami cementowymi oraz ozdobnymi elementami charakterystycznymi dla polskiego stylu architektonicznego, takimi jak: ciężkie pilastry, belkowania i ciężkie drzwi. Wnętrza wykończono w jednolitych odcieniach i bez zdobień. Budynek nadawczy był niższym budynkiem o jednej kondygnacji z wentylatorami na dachu nad halą maszynową. Składał się z nieco szerszej (22 metry) i wyższej części środkowej (9.7 metra) z ozdobną fasadą, skierowaną w stronę masztu piątego i dwóch węższych (5 metrów) i niższych (6 metrów) naw bocznych. Znajdowało się w nim dobrze oświetlone biuro, magazyn, łazienka, instalacja ogrzewania parowego i warsztat maszynowy (wyposażony w amerykańską tokarkę i inne niezbędne narzędzia). Elektrownia była wysokim budynkiem (12 metrów) o dość prostych liniach. Składała się z dwóch części pokrytych smołowanymi dachami: kotłowni i hali maszynowej. Węższa była część od strony masztu piątego, zaopatrzona w wysoki komin rurowy i element wentylacyjny na dwuspadowym skośnym dachu. Szersza część znajdowała się od strony budynku nadawczego [4].

Na tyłach budynków znajdował się zbiornik na wodę w kształcie prostokąta z zaokrąglonymi rogami od strony fosy. Na powierzchni obiektu umieszczono dwanaście słupków, prawdopodobnie fontann, wykorzystywanych do rozpylania wody i przyspieszenia chłodzenia. Służył on najprawdopodobniej do chłodzenia wody nagrzewającej się podczas pracy turbin i silnika. W okresie PRL-u został zamieniony na basen kąpielowy (część bez zaokrągleń dla dorosłych, część z zaokrągleniami na brodzik dla dzieci). W latach 90-tych XX wieku basen stał już nieczynny [4].

Sygnał był wytwarzany przez generatory elektromaszynowe zwane alternatorami. Część nadawcza wyposażona była w dwa 200 kW alternatory systemu Alexandersona i wzmacniacz magnetyczny [4]. Podczas normalnej pracy uruchamiano jeden generator. Drugi był wyłączony i pełnił rolę awaryjnego, chociaż możliwa była praca obu urządzeń naraz. Wtedy moc nadajnika wzrastała do 400 kW [7]. Każdy alternator podłączony był szeregowo do jednej z cewek, znajdującej się w pobliżu budynku nadawczego. W obwodzie umieszczony był również wariometr, który umożliwiał małe korekty długości fali. Energia elektryczna do napędzania alternatorów oraz cieplna do ogrzewania pomieszczeń, wytwarzane były w budynku Elektrowni (po 1926 roku doprowadzono zasilanie z elektrowni okręgowej w Pruszkowie [11]). W elektrowni pracowały dwie jednostki zasilające: 500-kilowatowa turbina parowa oraz 750-konny silnik Diesela. Każda dostarczała energię o dwóch fazach, napięciu 2200 V i częstotliwości 50 Hz. Oba silniki mogły być wykorzystywane oddzielnie lub pracować równolegle. Silnik wysokoprężny miał pięć cylindrów i pracował szybkością 167 obrotów na minutę, co zapewniało 400 impulsów mocy na minutę (co przekładało się na 400 nadawanych sygnałów na minutę). Silnik wysokoprężny został wykonany przez belgijską firmę, Societe a lElectricite et de Mechanique w Gandawie, pozostałe elementy (turbiny parowe, generatory elektryczne i alternatory) wyprodukował General Electric Co [4].

Ze stacją nadawczą w Babicach współpracował ośrodek odbiorczy w Grodzisku Mazowieckim, wyposażony w antenę Beverage o długości 17 kilometrów. Stacja nadawcza miała też bliźniaczkę, zachowaną do dzisiaj Radiostację Varberg w Grimeton w Szwecji, wpisaną w 2004 roku na listę UNESCO [11].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Podpisanie umowy o budowie stacji transatlantyckiej

[1921] Podpisanie umowy o budowie stacji transatlantyckiej (źródło)

Alternator

[1922] Alternator (źródło)

Schemat anten odbiorczych w USA

[1922] Schemat anten odbiorczych w USA (źródło)

Wizualizacja radiostacji jeszcze sprzed jej budowy

[1923] Wizualizacja radiostacji jeszcze sprzed jej budowy (źródło)

Babice

[1923] Babice (źródło)

Patrol

[1925] Patrol (źródło)

Silnik w Elektrowni Nadajnika w Babicach

[1925] Silnik w Elektrowni Nadajnika w Babicach (źródło)

Silnik w Elektrowni Nadajnika w Babicach

[1925] Silnik w Elektrowni Nadajnika w Babicach (źródło)

Widok ze szczytu masztu 5 w trakcie budowy

[1925] Widok ze szczytu masztu 5 w trakcie budowy (źródło)

Widok stacji nadawczej

[1925] Widok stacji nadawczej (źródło)

Linia masztów

[1925] Linia masztów (źródło)

Linia masztów

[1925] Linia masztów (źródło)

Widok Budynku Nadawczego Stacji

[1925] Widok Budynku Nadawczego Stacji (źródło)

Widok stacji nadawczej

[1925] Widok stacji nadawczej (źródło)

Jeden z alternatorów Alexandersona

[1925] Jeden z alternatorów Alexandersona (źródło)

Wnętrze Elektrowni pokazujące silnik Diesel’a i turbinę parową

[1925] Wnętrze Elektrowni pokazujące silnik Diesel’a i turbinę parową (źródło)

Budynek odbiorczy - Grodzisk

[1925] Budynek odbiorczy - Grodzisk (źródło)

Budynek odbiorczy po przebudowie - Grodzisk

[1925] Budynek odbiorczy po przebudowie - Grodzisk (źródło)

Plan radiostacji

[1930] Plan radiostacji (źródło)

Babice - lokalizacja masztów

[1934] Babice - lokalizacja masztów (źródło)

Zabudowania stacji

[1935] Zabudowania stacji (źródło)

Wnętrze budynku generatorów

[1935] Wnętrze budynku generatorów (źródło)

Maszty anteny Transatlantyckiej

[1935] Maszty anteny Transatlantyckiej (źródło)

Budynek nadajnika

[1935] Budynek nadajnika (źródło)

Lokalizacja stacji

[1935] Lokalizacja stacji (źródło)

Schemat radiostacji

[1935] Schemat radiostacji (źródło)

Schemat radiostacji

[1935] Schemat radiostacji (źródło)

Podstawa masztu

[1935] Podstawa masztu (źródło)

Okolice nadajnika

[1935] Okolice nadajnika (źródło)

Linia masztów

[1935] Linia masztów (źródło)

Grupa osób zwiedzających radiostację

[1935] Grupa osób zwiedzających radiostację (źródło)

Budynki nadajnika

[1935] Budynki nadajnika (źródło)

Maszty

[1935] Maszty (źródło)

Fragment radiostacji

[1935] Fragment radiostacji (źródło)

Maszty

[1935] Maszty (źródło)

Transatlantycka Centrala Radiotelegraficzna

[1937] Transatlantycka Centrala Radiotelegraficzna (źródło)

Radiostacja

[1938] Radiostacja (źródło)

Radiostacja - skrajny maszt

[1938] Radiostacja - skrajny maszt (źródło)

Antena

[1938] Antena (źródło)

Budynek

[1938] Budynek (źródło)

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:

Obszar dzisiejszego Lasu Bemowo był miejscem przerzutów Powstańców w czasie Powstania Warszawskiego między Kampinosem a walczącą Warszawą. Przykładowo przez teren radiostacji przedzierała się do Puszczy Kampinoskiej grupa harcerskiego batalionu Zośka [8].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Nadajnik Babice

[1939] Nadajnik Babice (źródło)

Nadajnik Babice

[1939] Nadajnik Babice (źródło)

Transatlantycka Centrala Radiotelegraficzna

[1939] Transatlantycka Centrala Radiotelegraficzna (źródło)

Transatlantycka Centrala Radiotelegraficzna

[1939] Transatlantycka Centrala Radiotelegraficzna (źródło)

Linia masztów

[1939] Linia masztów (źródło)

Linia masztów

[1939] Linia masztów (źródło)

Linia masztów

[1939] Linia masztów (źródło)

Okolice budynków nadajnika Babice

[1939] Okolice budynków nadajnika Babice (źródło)

Radiostacja Babice

[1939] Radiostacja Babice (źródło)

Radiostacja Babice

[1939] Radiostacja Babice (źródło)

Radiostacja Babice

[1939] Radiostacja Babice (źródło)

Maszty

[1939] Maszty (źródło)

Maszty

[1939] Maszty (źródło)

Okolice stacji

[1939] Okolice stacji (źródło)

Elektrownia

[1939] Elektrownia (źródło)

Maszt

[1939] Maszt (źródło)

Teren lasu i stacja radiotelegraficzna

[1940] Teren lasu i stacja radiotelegraficzna (źródło)

Teren lasu i stacja radiotelegraficzna

[1940] Teren lasu i stacja radiotelegraficzna (źródło)

Maszt

[1940] Maszt (źródło)

Maszt

[1940] Maszt (źródło)

Maszty

[1942] Maszty (źródło)

Nadajnik Babice

[1944] Nadajnik Babice (źródło)

Odbudowa stolicy:

Większość drzew rośnie tu od niespełna kilkudziesięciu lat, gdy zlikwidowano pola i łąki [23]. Większość lasu po II wojnie światowej zajęły obiekty wojskowe, lotnisko i wysypisko śmieci [8].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Zdjęcie lotnicze nadajnika przed jego zniszczeniem

[1945] Zdjęcie lotnicze nadajnika przed jego zniszczeniem (źródło)

Pierwsza lokalizacja kamienia pamięci

[1946] Pierwsza lokalizacja kamienia pamięci (źródło)

Czasy PRL-u:

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Basen dla dzieci na terenie jednostki wojskowej

[1970] Basen dla dzieci na terenie jednostki wojskowej (źródło)

Basen dla dzieci na terenie jednostki wojskowej

[1975] Basen dla dzieci na terenie jednostki wojskowej (źródło)

Wartownia

[1975] Wartownia (źródło)

Fundament nogi masztu

[1980] Fundament nogi masztu (źródło)

Podstawa nogi masztu nr 1

[1985] Podstawa nogi masztu nr 1 (źródło)

Przemiany 1989-2000:

Przez długie lata las był pozostawiony sam sobie. Nie przeprowadzano cięć, dzięki czemu znaczne obszary uległy wtórnej naturalizacji. Do początków XXI wieku niewielkie było zainteresowanie lasem ze strony turystów i okolicznych mieszkańców. Jeżeli już, to dotyczyło północnej, zagospodarowanej części, gdzie istniały ścieżki, ławki, miejsca na ogniska i plac zabaw dla dzieci [16].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Stare Babice - lokalizacja masztu nr 1

[1995] Stare Babice - lokalizacja masztu nr 1 (źródło)

Mapa Parku Leśnego Bemowo

[1998] Mapa Parku Leśnego Bemowo (źródło)

XXI wiek:

17 lipca 2004 roku około godziny 14:30 w lesie rozbił się startujący z Babic motoszybowiec Bocian M-2000, pilotowany przez Andrzeja Pęcko. Pasażerem był Daniel Flisiński, prezes firmy „Polonia Airlines” [10]. W miejscu katastrofy znajduje się tablica pamięci.

W XXI wieku pojawiło się zainteresowanie częścią lasu położoną na południe od ul. Radiowej. Wiele osób wybiera się do Lasu Bemowo na wycieczki rowerowe, uprawia tam sport [16]. Zwiększona obecność powoduje degradację. W 2016 roku aktywność mieszkańców była tak duża, że Lasy Miejskie zabroniły palenia ognisk i grillowania w wyznaczonych do tego miejscach. Odbywającym się w weekendy imprezom towarzyszył ciągły hałas i alkohol, pozostawały sterty śmieci [17]. Jednocześnie rozpoczęto regularne cięcia pielęgnacyjne. Ponieważ obniżenie poziomu wód gruntowych spowodowało zarastanie chronionych torfowisk, zamontowano zastawki spowalniające odpływy wody [16].

W 2017 roku planowano poprowadzenie tędy budowy gazociągu Rembelszczyzna-Mory przez firmę Gaz-System [15].

W grudniu 2017 roku pozostałości Transatlantyckiej Radiotelegraficznej Stacji Nadawczej zostały wpisane do rejestru zabytków pod numerem 1542/2017 [36].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Obszar lasu

[2000] Obszar lasu (źródło)

Basen

[2002] Basen (źródło)

Podstawa cewki nr 5

[2002] Podstawa cewki nr 5 (źródło)

Budynek stacji nadawczej - fundamenty

[2004] Budynek stacji nadawczej - fundamenty (źródło)

Radiostacja

[2004] Radiostacja (źródło)

Bliższa Radiolatarnia Prowadząca

[2005] Bliższa Radiolatarnia Prowadząca (źródło)

Bliższa Radiolatarnia Prowadząca

[2005] Bliższa Radiolatarnia Prowadząca (źródło)

Budka strażnicza TCR nr 3

[2005] Budka strażnicza TCR nr 3 (źródło)

Budka strażnicza TCR nr 2

[2005] Budka strażnicza TCR nr 2 (źródło)

Miejsce wypadku lotniczego

[2005] Miejsce wypadku lotniczego (źródło)

Miejsce wypadku lotniczego

[2005] Miejsce wypadku lotniczego (źródło)

Ścieżka Śladami Łosia

[2005] Ścieżka Śladami Łosia (źródło)

Ścieżka Śladami Łosia

[2005] Ścieżka Śladami Łosia (źródło)

Miejsce po basenie na terenie jednostki wojskowej

[2007] Miejsce po basenie na terenie jednostki wojskowej (źródło)

Burzenie baraku wojskowych warsztatów

[2007] Burzenie baraku wojskowych warsztatów (źródło)

Plan terenu

[2007] Plan terenu (źródło)

Lokalizacja masztów

[2007] Lokalizacja masztów (źródło)

Wlot do tunelu w okolicy dawnej elektrowni

[2007] Wlot do tunelu w okolicy dawnej elektrowni (źródło)

Wlot do tunelu w okolicy dawnej elektrowni

[2007] Wlot do tunelu w okolicy dawnej elektrowni (źródło)

Duży tunel

[2007] Duży tunel (źródło)

Ruiny budynku nadawczego od południa, (od strony masztu 5)

[2007] Ruiny budynku nadawczego od południa, (od strony masztu 5) (źródło)

Ruiny budynku nadawczego od południa, (od strony masztu 5)

[2007] Ruiny budynku nadawczego od południa, (od strony masztu 5) (źródło)

Ruiny budynku nadawczego od strony brukowanej drogi

[2007] Ruiny budynku nadawczego od strony brukowanej drogi (źródło)

Okolice stacji nadawczej

[2007] Okolice stacji nadawczej (źródło)

Okolice stacji nadawczej - fundamenty

[2007] Okolice stacji nadawczej - fundamenty (źródło)

Okolice stacji nadawczej - fundamenty

[2007] Okolice stacji nadawczej - fundamenty (źródło)

Budynek stacji nadawczej - fundamenty

[2007] Budynek stacji nadawczej - fundamenty (źródło)

Budynek stacji nadawczej - fundamenty

[2007] Budynek stacji nadawczej - fundamenty (źródło)

Noga trzecia masztu nr 7

[2007] Noga trzecia masztu nr 7 (źródło)

Podstawa cewki nr 7

[2007] Podstawa cewki nr 7 (źródło)

Podstawa cewki nr 7

[2007] Podstawa cewki nr 7 (źródło)

Prawy odciąg cewki nr 7

[2007] Prawy odciąg cewki nr 7 (źródło)

Las Bemowo

[2007] Las Bemowo (źródło)

Strażnica pierwsza z punktem geodezyjnym

[2007] Strażnica pierwsza z punktem geodezyjnym (źródło)

Strażnica druga pomiędzy masztem trzecim i czwartym

[2007] Strażnica druga pomiędzy masztem trzecim i czwartym (źródło)

Strażnica trzecia między masztem siódmym i ósmym

[2007] Strażnica trzecia między masztem siódmym i ósmym (źródło)

Najbardziej znany fundament nogi masztu trzeciego

[2007] Najbardziej znany fundament nogi masztu trzeciego (źródło)

Podstawa cewki masztu drugiego

[2007] Podstawa cewki masztu drugiego (źródło)

Podstawa cewki masztu czwartego

[2007] Podstawa cewki masztu czwartego (źródło)

Podstawa cewki masztu czwartego

[2007] Podstawa cewki masztu czwartego (źródło)

Okolice budynku nadajnika

[2007] Okolice budynku nadajnika (źródło)

Szkic okolicy cewek koło budynku nadajnika

[2007] Szkic okolicy cewek koło budynku nadajnika (źródło)

Układ cewek koło budynku nadajnika

[2007] Układ cewek koło budynku nadajnika (źródło)

Burzenie fundamentów Budynku Elektrowni

[2007] Burzenie fundamentów Budynku Elektrowni (źródło)

Miejsce pamięci

[2008] Miejsce pamięci (źródło)

Miejsce pamięci - rzeźba

[2008] Miejsce pamięci - rzeźba (źródło)

Budowa budynku w miejscu basenu

[2008] Budowa budynku w miejscu basenu (źródło)

Nowy budynek w miejscu basenu

[2008] Nowy budynek w miejscu basenu (źródło)

Okolice stacji nadawczej - fundamenty

[2008] Okolice stacji nadawczej - fundamenty (źródło)

Fundamenty wsporników

[2008] Fundamenty wsporników (źródło)

Fundamenty w okolicy nadajnika

[2008] Fundamenty w okolicy nadajnika (źródło)

Miejsce pamięci

[2008] Miejsce pamięci (źródło)

Maszty, budynek nadawczy i budynek elektrownii

[2010] Maszty, budynek nadawczy i budynek elektrownii (źródło)

Basen i barak na terenie jednostki wojskowej

[2010] Basen i barak na terenie jednostki wojskowej (źródło)

Budynek stacji nadawczej - fundamenty

[2010] Budynek stacji nadawczej - fundamenty (źródło)

Pozostałość nogi masztu nr 5

[2010] Pozostałość nogi masztu nr 5 (źródło)

Pozostałość nogi masztu nr 5

[2010] Pozostałość nogi masztu nr 5 (źródło)

Noga druga masztu nr 6

[2010] Noga druga masztu nr 6 (źródło)

Noga trzecia masztu nr 6

[2010] Noga trzecia masztu nr 6 (źródło)

Dół po upadku masztu nr 5

[2011] Dół po upadku masztu nr 5 (źródło)

Fundamenty przewodów anteny nr 2

[2011] Fundamenty przewodów anteny nr 2 (źródło)

Otwarta polana koło WAT

[2011] Otwarta polana koło WAT (źródło)

Zapora przeciwpancerna koło masztu nr 2

[2011] Zapora przeciwpancerna koło masztu nr 2 (źródło)

Widok części cylindrycznej podstawy cewki strojeniowej nr 4

[2011] Widok części cylindrycznej podstawy cewki strojeniowej nr 4 (źródło)

Układ elementów masztu nr 10

[2011] Układ elementów masztu nr 10 (źródło)

Budynki nadajnika

[2011] Budynki nadajnika (źródło)

Podstawa nogi masztu ustawiona przed Urzędem Gminy Stare Babice

[2011] Podstawa nogi masztu ustawiona przed Urzędem Gminy Stare Babice (źródło)

Granice

[2012] Granice (źródło)

Wiata

[2012] Wiata (źródło)

Teren rekreacyjny

[2012] Teren rekreacyjny (źródło)

Teren rekreacyjny

[2012] Teren rekreacyjny (źródło)

Teren rekreacyjny

[2012] Teren rekreacyjny (źródło)

Paśnik

[2012] Paśnik (źródło)

Rozlewiska

[2012] Rozlewiska (źródło)

Teren rekreacyjny

[2012] Teren rekreacyjny (źródło)

Pas zapór przeciwpancernych

[2012] Pas zapór przeciwpancernych (źródło)

Pomnik Powstańców Obwodu AK

[2012] Pomnik Powstańców Obwodu AK (źródło)

Pomnik poświęcony Powstańcom Obwodu AK Żywiciel

[2012] Pomnik poświęcony Powstańcom Obwodu AK Żywiciel (źródło)

Pomnik poświęcony Powstańcom Obwodu AK Żywiciel

[2012] Pomnik poświęcony Powstańcom Obwodu AK Żywiciel (źródło)

Profil masztu

[2012] Profil masztu (źródło)

Łęg w Lesie Bemowskim

[2013] Łęg w Lesie Bemowskim (źródło)

Ols w Lesie Bemowskim

[2013] Ols w Lesie Bemowskim (źródło)

Kanał

[2013] Kanał (źródło)

Miejsce pamięci

[2013] Miejsce pamięci (źródło)

Las Bemowo

[2014] Las Bemowo (źródło)

Las Bemowo

[2014] Las Bemowo (źródło)

Las Bemowo

[2014] Las Bemowo (źródło)

Las Bemowo

[2014] Las Bemowo (źródło)

Miejsce katastrofy lotniczej

[2014] Miejsce katastrofy lotniczej (źródło)

Dawny radar

[2014] Dawny radar (źródło)

Dawny radar

[2014] Dawny radar (źródło)

Dawny radar

[2014] Dawny radar (źródło)

Dawny radar

[2014] Dawny radar (źródło)

Budynek transformatorni

[2014] Budynek transformatorni (źródło)

Budynek transformatorni

[2014] Budynek transformatorni (źródło)

Budynek transformatorni

[2014] Budynek transformatorni (źródło)

Wartownia

[2014] Wartownia (źródło)

Wartownia

[2014] Wartownia (źródło)

Pomnik Powstańców Obwodu AK

[2014] Pomnik Powstańców Obwodu AK (źródło)

Rzeźba Maryi

[2014] Rzeźba Maryi (źródło)

Betonowy tunel w lesie

[2014] Betonowy tunel w lesie (źródło)

Ceglany tunel w lesie

[2014] Ceglany tunel w lesie (źródło)

Rozlewisko

[2014] Rozlewisko (źródło)

Bliższa Radiolatarnia Prowadząca

[2015] Bliższa Radiolatarnia Prowadząca (źródło)

Bliższa Radiolatarnia Prowadząca

[2015] Bliższa Radiolatarnia Prowadząca (źródło)

Bliższa Radiolatarnia Prowadząca

[2015] Bliższa Radiolatarnia Prowadząca (źródło)

Stacja transformatorowa

[2015] Stacja transformatorowa (źródło)

Stacja transformatorowa

[2015] Stacja transformatorowa (źródło)

Stacja naprowadzania samolotów

[2015] Stacja naprowadzania samolotów (źródło)

Elementy masztu

[2015] Elementy masztu (źródło)

Elementy masztu

[2015] Elementy masztu (źródło)

Pozostałości

[2015] Pozostałości (źródło)

Leśny plac zabaw

[2016] Leśny plac zabaw (źródło)

Teren lasu

[2016] Teren lasu (źródło)

Teren lasu

[2016] Teren lasu (źródło)

Teren lasu

[2016] Teren lasu (źródło)

Teren lasu

[2016] Teren lasu (źródło)

Teren lasu

[2016] Teren lasu (źródło)

Teren lasu

[2016] Teren lasu (źródło)

Teren lasu

[2016] Teren lasu (źródło)

Teren lasu

[2016] Teren lasu (źródło)

Tablica informacyjna o stacji radiowej

[2017] Tablica informacyjna o stacji radiowej (źródło)

Tablica informacyjna o stacji radiowej

[2017] Tablica informacyjna o stacji radiowej (źródło)

Wpis do rejestru zabytków

[2017] Wpis do rejestru zabytków (źródło)

Wpis do rejestru zabytków

[2017] Wpis do rejestru zabytków (źródło)

Wpis do rejestru zabytków

[2017] Wpis do rejestru zabytków (źródło)

Ścieżka spacerowa

[2017] Ścieżka spacerowa (źródło)

Ścieżka spacerowa z wiatą

[2017] Ścieżka spacerowa z wiatą (źródło)

Linia kolejowa

[2017] Linia kolejowa (źródło)

Widok od ul. Warszawskiej w stronę toru kolejowego

[2017] Widok od ul. Warszawskiej w stronę toru kolejowego (źródło)

Lokalizacja pozostałości radiostacji

[2017] Lokalizacja pozostałości radiostacji (źródło)

Opis przygotowano: 2018-01