Murowanka (ul. Płowiecka #77, dawniej ul. Płowiecka 71) to parterowy budynek zbudowany z czerwonej cegły licówki (garncówki) [5], wyprodukowanej w pobliskiej cegielni na Glinkach [8]. Jej dach dawniej był kryty czerwoną dachówką. Początkowo wewnątrz znajdowała się tylko jedna duża izba lekcyjna oraz trzy małe pokoje (kancelaria szkolna i mieszkanie nauczyciela). Budynek jest wpisany do gminnej ewidencji zabytków [5]. Jego powierzchnia całkowita wynosi 150 m2 [11]. Za budynkiem znajdują się magazyny wykorzystywane jako warsztaty (m.in. stolarnia [15]) przez Zakład Gospodarowania Nieruchomościami [5].

Przed budynkiem znajduje się pomnik ustawiony w hołdzie Józefowi Piłsudskiemu [2]. Pomnik powstał z darowizn, każdy, kto wsparł budowę, otrzymał mosiężną płytkę [13]. Monument został odsłonięty w dziesiątą rocznicę Cudu nad Wisłą [2] w listopadzie 1930 roku. Podczas odsłonięcia na cokole nie było jeszcze orła oraz środkowej i dolnej tablicy. W trakcie uroczystości pod pomnikiem przemawiał pisarz Wacław Sieroszewski, był obecny sam Józef Piłsudski oraz jego druga żona Aleksandra Piłsudska. Pomnik przetrwał okupację niemiecką, jednak w 1948 roku członkowie Polskiej Partii Robotniczej i funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa zniszczyli orła, medalion, tablice, a cały cokół obalili i przysypali ziemią [3]. Elementy metalowe pomnika ocalały dzięki mieszkańcowi Wawra, który zakopał je w swoim ogródku [2].

W przeddzień rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości w listopadzie 1981 roku grupa członków Niezależnego Zrzeszenia Studentów wydobyła z ziemi pomnik i złożyła wiązankę kwiatów. W 1989 roku został powołany Społeczny Komitet Odbudowy Pomnika Marszałka Józefa Piłsudskiego w Wawrze. 16 listopada 1991 roku odbyło się ponowne odsłonięcie w obecności m.in. wnuka Józefa Piłsudskiego, Krzysztofa Jaraczewskiego [3].

Pomnik przedstawia orła, który umieszczony jest na szczycie granitowego cokołu. Od frontu przytwierdzony został medalion z wizerunkiem Józefa Piłsudskiego oraz trzy tabliczki z napisami: górna „Roku 1930 pierwszemu Marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu, budowniczemu Polski odrodzonej, w dziesiątą rocznicę wyzwolenia ojczyzny od najazdu bolszewickiego”, środkowa „Obywatele Wawra i Gminy Wawer padli na polu chwały, odpierając od granic państwa Polskiego pod wodzą Józefa Piłsudskiego nawałę najeźdźców w latach 1918-1920” i dolna „Osmeliński Józef uczeń Pełka Michał robotnik Wójtowicz Józef robotnik 1 Listopada 1930”. Trzecia wymienia trzech mieszkańców Wawra, którzy polegli w walce z wojskami bolszewickimi [2].

Na drzwiach szkoły jeszcze w latach 90-tych XX wieku widniał okolicznościowy napis o losach pomnika i fragment popiersia marszałka [9].

7 maja 2016 roku z Muzeum Kolei Wąskotorowych w Sochaczewie na Noc Muzeów został sprowadzony i ustawiony przed budynkiem wagon wąskotorowy (tzw. Letniak [4]). Stanął on na 20-metrowym odcinku toru o szerokości 750 mm, zbudowanym w tym celu przy budynku. Wagon wyprodukowany na początku XX wieku, a w 1956 roku przeniesiono go do OKL Cisna [1]. Po remoncie wagonu zaplanowano w nim mobilny punkt biblioteczny [4], jednak nie został on w tym miejscu na stałe.

Budynek Murowanki został zbudowany w 1903 roku dzięki staraniom mieszkańców. Został przeznaczony na pierwszą szkołę w Wawrze (nie licząc szkółki parafialnej w Zerzniu [3]). Szkoła powstała z inicjatywy Emila Andrzeja Wolframa, sołtysa wsi Wawer, który oddał bezpłatnie część swych gruntów na potrzeby szkolnego boiska [19].

W latach 1903-1915 zajęcia były prowadzone w języku rosyjskim. Uczęszczało na nie 70-100 uczniów rocznie. Podczas pierwszych 10 lat szkołę ukończyły tylko 62 osoby. W 1908 roku szkole nadano nazwę Jednoklasowej Gminnej Szkoły Początkowej w Wawrze [5].

Po odejściu Rosjan lekcje zaczęto prowadzić po polsku, a kierownikiem szkoły został Szymon Kurpiewski. Powiększył on wkrótce szkołę o trzy klasy. Sala była jednak tylko jedna, więc wszystkie dzieci uczyły się równocześnie (klasy zajmowały cztery równoległe rzędy). W 1922 roku w szkole było ok. 300 uczniów i siedmiu nauczycieli (łącznie z kierownikiem, którym był wtedy Władysław Marciniak). W 1924 roku do Wawra przeniesiono część szkoły z Gocławia. Z powodu przepełnienia wynajęto dodatkowe izby w sąsiednim budynku Sądu Pokoju. Szkoła znajdowała się w bardzo trudnej sytuacji finansowej. Rodzice zorganizowali zbiórkę pieniędzy, jednak zgromadzone 84 tys. marek polskich starczyło jedynie na dwie i pół ławki [5].

W 1925 roku w związku z napływem kolejnych uczniów z powstałego Anina, szkoła rozrosła się do normalnej 7-klasowej Szkoły Powszechnej. Z inicjatywy dyrektora powstał Komitet Budowy (nowej) Szkoły w Wawrze, która została oddana do użytku w 1936 roku. Do tego roku liczba uczniów pobierających naukę w Murowance wzrosła do 1024. Pomimo wynajmowania sal w dawnym areszcie gminnym (tzw. drewniaku), lekcje musiały odbywać się na dwie zmiany, co było uciążliwe, gdyż Wawer nie został jeszcze zelektryfikowany [5].

Nowa szkoła została Szkołą Nr 2 (przejmując nowy budynek oraz pomieszczenia po areszcie gminnym), natomiast Murowanka Szkołą Nr 1 (pozostając w pierwszym budynku szkolnym i pomieszczeniach Sądu Pokoju). Szkoły miały wspólne pomoce naukowe [5].

W pierwszych latach II wojny światowej w budynku mógł działać niemiecki szpital [7]. W 1942 roku uruchomiono szkołę zawodową w Wawrze, zajmującą obydwa budynki szkolne. Prowadzono kursy zawodowe dla dzieci oraz naukę na poziomie gimnazjalnym. Odbywało się też tajne nauczanie, a w klasach szkolnych i prywatnych mieszkaniach działał tajny teatr. Według niektórych źródeł podczas okupacji urządzono w Murowance (za zgodą władz niemieckich) muzeum powstań listopadowego i styczniowego. Miało służyć jako instrument propagandy antyrosyjskiej [5].

W 1944 roku uruchomiono ponownie obydwie szkoły. Zajęcia odbywały się w Murowance, w Fabryce Wyrobów Cukierniczych J. Bolesławskiego, w prywatnym mieszkaniu, w restauracji "Milusia" i filii na Wygodzie. 15 października 1948 roku wszystkie zajęcia przeniesiono do gmachu Szkoły Nr 2. Murowankę wykorzystywano jeszcze przez kilkanaście lat do składowania pomocy naukowych i sprzętu sportowego, na stołówkę półkolonii letnich, a dwie izby na mieszkanie emerytowanej nauczycielki [5].

W latach 70-tych XX wieku w Murowance znajdował się dział techniczny WSS Społem [5], później budynek mógł być wykorzystywany na mieszkania komunalne [8]. Z uwagi na zły stan techniczny, budynek przez wiele lat pozostawał niewykorzystany, powoli niszczejąc [9]. Nie został jednak zajęty przez bezdomnych [18].

O przejęcie starały się Zakłady Naprawcze Związku Nauczycielstwa Polskiego, które dzierżawiły sąsiadujące garaże i na tej podstawie chciały przejąć cały obiekt, co jednak nie doszło do skutku [16]. Przygotowana została koncepcja zagospodarowania z placem do zgromadzeń oraz urządzenia w Murowance Izby Pamięci Wawra. Miały tu znaleźć swoje miejsce organizacje społeczne, samorząd mieszkańców oraz redakcja lokalnego czasopisma. W związku z przejęciem władzy w 1995 roku przez burmistrza Dariusza Godlewskiego pomysł ten zarzucono [9]. W 1998 roku została opracowana dokumentacja adaptacji budynku na potrzeby Urzędu Stanu Cywilnego [18].

W kolejnych latach następowały próby przejęcia budynku przez przewodniczącego rady Wiesława Miguta oraz radną SLD Annę Monastyrską. Stwierdzono próbę fałszerstwa i sprawa trafiła do sądu. Kadencję później władze Warszawy odrzuciły pomysł rewitalizacji budynku [9]. W Dzielnicowym Mikroprogramie Rewitalizacji z 2008 roku zaplanowano remont budynku z przeznaczeniem na działalność Uniwersytetu Trzeciego Wieku oraz galerię sztuki. Przeprowadzenie prac przewidziano na lata 2008-2010 za łączną kwotę 3 mln zł, przesunięty następnie na lata 2010-2013 [18]. W 2014 roku przeprowadzono gruntowny remont, a zabytek odzyskał początkowy wygląd [8]. Zrezygnowano jednak z pomysłu umieszczenia tu Uniwersytetu Trzeciego Wieku, gdyż dla osób starszych miejsce nie byłoby dobrze skomunikowane, a dotarcie wymagałoby przechodzenia kładką nad ul. Płowiecką [9]. Proponowano pozbycie się budynku poprzez sprzedaż [9], teren pozostał jednak w gestii gminy. W latach 2016-2017 przeprowadzono remont Murowanki na potrzeby Centrum Narracji Historycznej „Muzeum Wawer” oraz punktu informacji bibliotecznej [4]. Murowanka odzyskała ganek, a obok stanął tymczasowo wagon kolejki wąskotorowej [17]. W 2017 roku dzielnica ogłosiła konkurs na zagospodarowanie terenu i budynku [10].

Odbywają się tutaj cykliczne wydarzenia jak Wawerska Noc Muzeów [12]. W 2018 roku zespół filmowy Oko i Ucho kręcił tu scenę finałową spotu, który promował obchody stulecia odzyskania niepodległości przez Polskę [14].