Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych (ul. Żwirki i Wigury #103/105, róg Wawelska #7A) obejmuje szereg budynków (tworzą one kompleks K-3656 [12]) [1]. W budynku nr 23 zlokalizowany jest basen pływacki [12], obok są też zewnętrzne korty tenisowe. Na północ od nich jest pięć większych budynków oraz szereg garaży i magazynów. We wschodniej części, od ul. Żwirki i Wigury są dwa główne obiekty, w tym Gmach Kierownictwa Marynarki Wojennej przy pomniku Lotnika.

Gmach Kierownictwa Marynarki Wojennej

Gmach Kierownictwa Marynarki Wojennej (zwany też Gmachem Admiralicji [25]) to modernistyczny biurowiec, przykład architektury funkcjonalizmu z lat 30-tych XX wieku [2]. Po wybudowaniu był to jeden z najnowocześniejszych budynków w Warszawie [4]. Miał stanowić część reprezentacyjnej dzielnicy rządowej im. Józefa Piłsudskiego [23]. W listopadzie 2017 roku został wpisany do ewidencji zabytków [15]. Mieszczą się w nim m.in. filia urzędu pocztowego nr 65 [10], filia Specjalistycznej Przychodni Lekarskiej dla Pracowników Wojska SPZOZ, redakcja pisma Głos Weterana i Rezerwisty, Urząd Dziekana Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej (Prawosławny Ordynariat Wojska Polskiego) [9].

Budynek cofnięty jest od ulicy, przez co odbiegał od wytycznych stosowanych w okresie międzywojennym i był z tego powodu krytykowany. Ma sześć kondygnacji, a główne wejście prowadzi od ul. Żwirki i Wigury. Cztery dwutrakty biurowe zetknięte są na planie symetrycznego krzyża, z centralnym pionem klatki schodowej i dwoma dźwigami w środku [26]. Z tego powodu potocznie bywa nazywany Krzyżakiem [8].

Gmach powstał według projektu architektonicznego Rudolfa Świerczyńskiego [1]. Konstrukcję stalową spawaną elektrodami projektował Stefan Bryła, a wykonały ją Zakłady Ostrowieckie. Instalację centralnego ogrzewania oraz wentylacji projektował Zdzisław Gromulski, wodociągi i kanalizację Tadeusz Gosztowt, a instalację elektryczną inż. Zemejtis [26].

Front zaakcentowano monumentalnymi pilastrami, a wejście wgłębnym portykiem. Dynamikę bryły potęgowały łukowe łączenia korpusu [23]. Ściana północna ma gładką taflę przeciętą pionem ciągłego okna, natomiast ściana południowa jest bogata w cienie. Pilastry i attyka wyższej części mącą w nieznacznym stopniu prostotę form niższych skrzydeł [26].

Ściany zewnętrzne są murowane z cegły, a szkielet stalowy spawany, wsparty na stopach żelbetowych. Słupy ustawiono w dwa rzędy po obu stronach korytarzy. W środku budynku w obrębie ośmioboku o średnicy zewnętrznej 8.90 metra nie ma słupów. Podciągi wysunięto wspornikowo aż do klatki schodowej, która została tak skonstruowana, że spoczniki międzypiętrowe podwieszone zostały za pomocą prętów żelaza płaskiego 120/25 mm do wystających końców podciągów skrzydła zachodniego. Początki biegów spoczywają na przegubach umieszczonych na wystających końcach podciągów skrzydła wschodniego. Konstrukcja dachu składa się z płyty żelbetowej ułożonej na stalowych krokwiach, oraz ze stalowych słupów. Świetlik i plafon nad hallem czwartego piętra jest stalowyspawany [26].

Hall kontrastuje z następującymi po nim schodami, prowadzącymi na poziom parteru. Drugą częścią kompozycji jest klatka schodowa rozdzielająca się na cztery korytarze. W trakcie wchodzenia wyżej narasta stopniowo światło, kończąc na plafonie nad hallem na ostatniej kondygnacji. Klatka schodowa prowadzi tam do sali narad, która zamyka kompozycję. Gabinety reprezentacyjne nie odgrywają istotnej roli, występują raczej jako akcent [26].

Parter oraz I i II piętro skrzydła południowego zajmują mieszkania admirała i adiutanta z wydzieloną częścią terenu na ogród. Część reprezentacyjna (sala narad, gabinety) umieszczona została na ostatniej kondygnacji w skrzydłach prostopadłych do ul. Żwirki i Wigury. Salę narad pomalowano lakierem Honsalin Hartglasur (odcień jasnokawowosrebrzysty), sufit białą farbą olejną. Wnęki drzwi, okien i słupki międzyokienne obłożono płytkami alabastrowymi, obramienia drzwi i cokoły polerowanym marmurem „Racławice", a kolumny to stiuk w odcieniu marmuru. Nad drzwiami umieszczono płaskorzeźbę popiersia Marszałka, wykonaną w brązie. Gabinet szefa kierownictwa wyłożono boazerią, a gabinet szefa służby tapetą fornierowaną „Flexwood" [26].

Budynek wyłożony jest płytami szlifowanymi z piaskowca polskiego [26]. Wnętrza zostały luksusowo wykończone [9]. Cokół jest z granitu młotkowanego, ściany westybulu z dolomitu szlifowanego „Libiąż", sufit z terrazytu, a podłoga, glify okien i schody na poziom parteru z marmuru Bolechowice. Halle na każdej kondygnacji pomalowano lakierem Honsalin Hartglasur w odcieniu zielonym i wyszlifowano na mat, natomiast słupy na połysk. Balustrady wykonano z miedzi patynowanej [26].

Obok, od ul. Wawelskiej znajduje się trzykondygnacyjny budynek służbowy, który początkowo mieścił 12 mieszkań dwupokojowych dla woźnych. Obok od początku znajdują się garaże [26].

Od strony ul. Żwirki i Wigury są umieszczone: kotwica oraz śmigło, mające nawiązywać do historii budynku oraz tablica informacyjna o patronie ulicy.

Na Gmach Kierownictwa Marynarki Wojennej znajduje się tablica pamiątkowa, wskazująca daty poszczególnych organów, które miały tu siedziby od 1947 do 2013 roku [14].

Na budynku jest również tablica z brązu upamiętniająca więzionych i represjonowanych przez służby Informacji Wojsk Lotniczych o treści: „W tym budynku w latach 1946-1954 mieścił się areszt śledczy i struktury służb Informacji Wojsk Lotniczych. Prześladowaniom poddawano tu setki oficerów, podoficerów, podchorążych i szeregowych lotnictwa, z których wielu po sfingowanych procesach skazano na śmierć lub długotrwałe więzienie. Pamięci więzionych i represjonowanych przez służby Informacji Wojsk Lotniczych, żołnierze Wojska Polskiego” [17]. Odsłonił ją 15 maja 2014 roku prezydent Bronisław Komorowski [16], a poświęcił bp polowy Wojska Polskiego Józef Guzdek [18]. W uroczystości wzięli też udział minister obrony narodowej Tomasz Siemoniak, dowódca generalny Rodzajów Sił Zbrojnych gen. broni Lech Majewski, przedstawiciele IPN, Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, a także krewni ofiar Informacji Wojskowej [22].

Przed I wojną światową nie były to tereny zagospodarowane. W latach 30-tych XX wieku zabudowana był jedynie połowa działki wzdłuż ul. Wawelskiej. Były to trzy niezależne, ogrodzone posesje: na wschodzie Gmach Kierownictwa Marynarki Wojennej, sąsiadujący z nim podłużny gmach (wyburzony w 2016 roku) oraz zapewne willa na posesji zachodniej.

Gmach Kierownictwa Marynarki Wojennej powstał w latach 1933-1935 [1]. Był to pierwszy budynek przy ul. Żwirki i Wigury [4]. Pierwotnie mieścił dowództwo Marynarki Wojennej Rzeczypospolitej Polskiej [2].

Podczas okupacji obiekt był zajęty przez wojska niemieckie [4].

Podczas Powstania Warszawskiego Powstańcy umieścili w budynku posterunek mający na celu ubezpieczenie okolicy od niespodziewanego natarcia. 5 sierpnia Niemcy, zasłaniając się ogniem z tygrysa i przy użyciu bomb dymnych, zaatakowali gmach broniony przez czterech żołnierzy AK oraz miejscowych mieszkańców, składających się przeważnie z Cyganów i mętów podmiejskich. Mimo że obrońcy mieli do dyspozycji tylko broń krótką i granaty, walka trwała przez kilka godzin, a nieprzyjaciel musiał zdobywać piętro po piętrze. Niemcy zrezygnowali ze zdobycia ostatnich pięter i podpalili budynek [24].

W budynku w latach 1944-1957 funkcjonowała Informacja Wojskowa, a w sąsiednim budynku znajdowała się katownia, w której ofiarami byli żołnierze polscy. Informacja Wojskowa była zależnym od Związku Radzieckiego organem kontrwywiadu wojskowego. Jej częścią była Informacja Wojsk Lotniczych, odpowiadająca za masowe represje wśród oficerów lotnictwa, wywodzących się z sił zbrojnych II Rzeczpospolitej, zwłaszcza Armii Krajowej i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Wobec ofiar stosowano tortury, np. kilkusetgodzinne przesłuchania [18]. Największe nasilenie represji miało miejsce w latach 1951-1954 w związku ze sprawą pod kryptonimem TUN. 86 oficerów sądy wojskowe skazały za „udowodnioną” działalność konspiracyjną i szpiegowską, w tym 40 na karę śmierci. Najdramatyczniejszy był proces grupy kierownictwa konspiracji Wojsk Lotniczych, czyli oficerów aresztowanych w latach 1950-1952 i więzionych przy ul. Wawelskiej [19]. Informacja Wojskowa została przekształcona w 1957 roku w Wojskową Służbę Wewnętrzną [18].

Oficjalnie w budynku po II wojnie światowej miały swoje siedziby: Dowództwo Wojsk Lotniczych (1947-1954), Dowództwo Wojsk Lotniczych i Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju (1954-1962), Dowództwo Wojsk Obrony Powietrznej Obszaru Kraju (1962-1963), Dowództwo Wojsk Powietrznych Kraju (1963-1990), Dowództwo Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej (1990-2004), Dowództwo Sił Powietrznych (2004-2013) [14].

Dowództwo Generalne rozpoczęło tu działalność 1 stycznia 2014 roku, przejmując zadania Dowództwa Wojsk Lądowych, Dowództwa Sił Powietrznych, Dowództwa Marynarki Wojennej i częściowo Dowództwa Wojsk Specjalnych [20] oraz Sztabu Generalnego WP. Zatrudniało 750 żołnierzy i 180 pracowników cywilnych. Podlegają mu wszystkie rodzaje sił zbrojnych i praktycznie wszystkie jednostki wsparcia w czasie pokoju [11]. Pierwszym dowódcą był gen. broni pil. Lech Majewski. Od 23 grudnia 2018 jest tu Sztab Generalny Wojska Polskiego [20].

W latach 2015-2016 wyburzono przedwojenny budynek przy ul. Wawelskiej, drugi w kolejności od ul. Żwirki i Wigury. To w tym budynku najprawdopodobniej istniała katownia Informacji Wojskowej, działała tu również redakcja Przeglądu Wojsk Lądowych [21].