Fort Szcza-M Rakowiec

Fort Szcza-M to jeden z sześciu punktów oporu (standardowych fortów pośrednich [3]), jakimi uzupełniono pomiędzy istniejącymi fortami pierścień Twierdzy Warszawa i jedyny, który przetrwał do dnia dzisiejszego (pozostałe to XIA, XIIA, XIVA, M-Cze oraz W-Szcza) [1]. Zadaniem fortu było wzmocnienie obrony osi szosy Krakowskiej [2]. Obecnie to jeden z najstarszych obiektów na terenie Rakowca [8]. Z poziomu ulicy ciężko jednak dostrzec, że wzniesienia to pozostałości forteczne, a ul. Korotyńskiego załamuje się zgodnie z układem dawnej szyi fortecznej [3].

Zgodnie z obowiązującym w carskiej Rosji nazewnictwem fort, jako dzieło pośrednie pomiędzy fortami Szczęśliwice (Szcza-nsliwice) i (M-okotów) nazwano niezbyt fortunnie brzmiącym dzisiaj w języku polskim akronimem: Szcza-M. W okresie I wojny światowej na niemieckich dokumentach kartograficznych obiekt ten oznaczano jako Fort Tscha-M, co wynikało z dosłownego tłumaczenia nazwy rosyjskiej. Ponieważ fort znajduje się na gruntach dawnej wsi Rakowiec, w użyciu jest również nazwa Fort Rakowiec [3].

Fort jest konstrukcją ziemną z dwoma betonowymi schronami amunicyjnymi umieszczonymi wewnątrz wałów w miejscu styków czół z barkami. Wały otoczone są rowem fortecznym (fosą), który na Rakowcu był wypełniony wodą. Obecnie, na skutek obniżenia poziomu wód gruntowych z powodu budowy nieodległego wykopu kolejowego, fosa jest sucha. Układ fortu był dość nietypowy, gdyż zakładał cofnięty styk czół względem styków czół z barkami. Stanowiło to o dodatkowym walorze obronnym fortu, gdyż w przypadku sforsowania fosy umożliwiało prowadzenie ostrzału zagrożonego odcinka z korony wałów [3]. Powierzchnia otoczona rowami wynosiła ok. 1.1 ha, długość wzdłuż frontu twierdzy około 250 m, a szerokość około 100 m [2].

Park Forty Korotyńskiego

Jest to też jedyny dość dobrze zachowany fort, który jest powszechnie dostępny, gdyż jest częścią parku miejskiego Park Forty Korotyńskiego [3], zwany też Górki [6] oraz Parkiem Reduta [7]. Zachowały się również odcinki wałów, łączące fort z sąsiednimi fortami [1]. Park ma powierzchnię 4.84 ha [11] i powstał według koncepcji z lat 70-tych XX wieku. W drzewostanie dominują klony, jarzębiny, głogi, jesiony, topole. Jest tu podstawowe wyposażenie parkowe, tj. ławki i kosze parkowe [11]. Długi nasyp przypominający kształtem literę "M" ma na szczycie ścieżkę spacerową. We wnętrzu stoku, od strony dawnego dziedzińca, widać pozostałości dwóch betonowych schronów [4]. Na terenie parku, we wschodniej części, znajdują się place zabaw (powstały między 1990 i 2001 rokiem, w 2011 roku zostały rozbudowane), boisko do koszykówki (powstało na asfaltowym placu między 2016 i 2017 rokiem) oraz dwie siłownie plenerowe (wschodnia powstała między 2013 i 2014 rokiem, a zachodnia między 2014 i 2015 rokiem).

Plac zabaw dla starszaków ma po jednej stronie dwie zjeżdżalnie, małą i dużą, do których prowadzą schodki. Są domki, statek ze sterami, urządzenie z literami i labirynt do układania. Pośrodku znajduje się duża siatka wspinaczkowa, a po drugiej stronie bardzo wysokie urządzenie z trzecią dużą zjeżdżalnią, rurą strażacką, drabinką, również z siatką wspinaczkową. Jest też tablica do malowania kredą, ścianka wspinaczkowa, a w domku kierownica i duża lornetka. W bocznej części jest karuzela z krzesełkami i pedałami oraz huśtawka w kształcie dużego koła. Plac zabaw dla młodszych dzieci dysponuje piaskownicą, bujakami jedno- i dwuosobowym, urządzeniem z dwoma domkami i małym mostkiem. Nawierzchnia placów jest przyjazna dla dzieci [12].

Zachodnia siłownia plenerowa jest typu Street Workout. Drążki umieszczono na różnej wysokości, są drabinki poziome i pionowe, poręcze równoległe, kółka gimnastyczne, drążek pionowy oraz ławeczka do brzuszków [13].

W miejscu, gdzie powstał fort, już w czasach powstania listopadowego wznoszono szańce obronne, gdyż na przedpolu fortu znajduje się podmokła dolinka Potoku Służewieckiego, która stanowiła wówczas istotną przeszkodę terenową [2].

Fort powstał w latach 90-tych XIX wieku [1]. Przyjęto, że między 1889 i 1892 rokiem [1], można się spotkać również z opiniami, że prace rozpoczęto w 1886 roku i zakończono w 1890 roku [3].

Po likwidacji twierdzy w 1909 roku fort został przeznaczony do kasacji, ale rozkazu nie wykonano [1]. Z powodu opieszałości i braku środków finansowych wysadzano głównie forty w których były kaponiery oraz podziemne poterny, natomiast forty z koszarami i magazynami fortecznymi pozostawiano nienaruszone. Opuszczone obiekty niszczały bez konserwacji i opieki [3].

Likwidacja dużych fragmentów fos i wałów nastąpiła podczas budowy ulicy Korotyńskiego, a deformacje ocalałych nasypów zaszły podczas urządzania terenów parkowych [10] w latach 70-tych XX wieku. Poziom dziedzińca został wówczas podniesiony o ponad metr, co spowodowało zasypanie schronów [9]. Na nasypach zasiały się samosiejki, zacierające kształt zachowanych elementów fortu [10].

W 2010 roku planowano rewitalizację fortu, w tym odtworzenie historycznych nasypów, wytyczenie wzdłuż korony wału szpaleru kasztanowców, a wzdłuż dawnej fosy pasów nasadzeń imitujących wodę. Planowana była historyczna ścieżka edukacyjna, ścieżka joggingowa, boiska, stoły do ping-ponga i szachów, siłownia na świeżym powietrzu oraz przy wejściach do parku cztery psie toalety. Zasadzone rośliny miały układać się w nazwę parku [5]. Boisko oraz fort miały zostać częściowo oświetlone, a obok zaplanowano drewnianą wiatę z siedziskami do pozostawienia rzeczy. Do projektu elementów małej architektury wybrano drewno, szkło hartowane i stal. Ścieżki piesze miały mieć nawierzchnię żwirową lub z kostki, z wyjątkiem asfaltowej czerwonej ścieżki dla rowerzystów wzdłuż ul. Korotyńskiego [10]. Projekt zrealizowano jedynie częściowo.