Teren między korytem Wisły a wałem przeciwpowodziowym zajmują na znacznym obszarze łęgi. Są one pozostałością dawnych naturalnych lasów nadrzecznych, przystosowanie do zalewania podczas przyborów wody. Na wysokości Nowodworów nadal znajdują się dzikie fragmenty zadrzewień łęgowych [35]. Zachowały się tu lasy łęgowe wierzbowo-topolowe z domieszką olszyny szarej, wiązu i zawleczonego klonu jesionolistnego. Na brzegach przeważają wikliniska z podrostami drzew, wierzbami i wysoką roślinnością zielną [40]. Pojawiają się odmiany topoli oraz kilka gatunków wierzb (m.in. biała, purpurowa i krucha). Do najbardziej charakterystycznych krzewów należą: dereń świdwa, głogi, tarnina i czeremcha. Pnie drzew często porastają łodygi chmielu zwyczajnego i kolczurki klapowanej [35].

Stare dziuplaste drzewa są schronieniem dla ptaków, jednak wiele wierzb zostało wyciętych przez właścicieli terenów położonych na tarasie zalewowym, m.in. podczas budowy nowego kolektora odprowadzającego wodę z oczyszczalni Czajka. Wierzby na Kępie Tarchomińskiej są miejscem bytowania pachnicy próchniczki, rzadkiego chrząszcza [40]. Łęgi są odwiedzane przez wiele gatunków dzięciołów. Zamieszkują tu: słowik szary, sikora bogatka i modra, dzwoniec, grzywacz, szpak i kos, sójka, kapturka, kowalik. Nad brzegiem Wisły w piaszczystych skarpach zimorodki i brzegówki kopią nory. Zdarzają się także głowienki. Wieczorami słychać puszczyka, a nocą widać nietoperze [40].

Na brzegach, jak wzdłuż całej Wisły, zbudowano prostopadłe do nurtu ostrogi, nazywane również główkami lub tamkami. Mają one utrzymywać nurt rzeki w najciaśniejszych ryzach, aby piach nie zasypywał szlaku żeglugowego. Główki spięte opaską tworzą zastoisko, tak zwaną klatkę lub basen. Żeby zbudować ostrogę, w dno rzeki wbijano pale, układano faszynowe materace i sypano na nie kamienie, a po II wojnie światowej cegły lub kawałki murów. Później kruszywo i gruz zastąpiono betonowymi prefabrykatami [61].

Na 255.5 km, 526 km i 527 km rzeki znajdują się punkty widokowe [34].

Po obu stronach ścieżki wiodącej do promu zagłębienia będące starorzeczem.

Wał Rajszewski

Wał Rajszewski ma długość 8.55 km [56] i chroni odcinek Nowe Świdry-Buchnik [58]. Obecnie jest miejscem wypoczynku na wale można spotkać dziesiątki osób. Spacerują z psami, z wózkami dziecięcymi, jeżdżą rowerami, biegają [27]. Na odcinku od ul. Maciejewskiego do ul. Grzymalitów na koronie wału znajduje się utwardzony ciąg pieszy o szerokości 2.5 m. Na pozostałych odcinkach (od ul. Picassa do ul. Maciejewskiego oraz od ul. Grzymalitów do granicy miasta jest wydeptana ścieżka o szerokości 1-2 m [28]. Śluza w wale koło seminarium duchownego jest sprawna, gdy stan Wisły się podnosi, zamknięcie śluzy zostaje szczelnie dociśnięte przez wodę [38].

Budowę wału na Białołęce planowano jeszcze przed wojną, rozpoczęły się prace w okolicach obecnego ronda Starzyńskiego, lecz pojawiły się problemy z wykupem działek oraz brakiem pieniędzy [38].

Białołęckie wały przeciwpowodziowe powstały w czasie drugiej wojny światowej. Pomiędzy dzisiejszą ul. Ciechanowską i ul. Przyrzecze podczas okupacji funkcjonował obóz pracy przymusowej dla żydowskich robotników [36], założony najpewniej w sierpniu 1942 roku [37]. Więźniowie byli wykorzystywani do budowy wału. Prace trwały od rana do wieczora [36]. Piach na wał wożono z pobliskich pól kolebami po specjalnie ułożonych torach. Wagoniki ciągnęła mała lokomotywa spalinowa, po pięć, osiem wózków. [37]. Bywało, że esesman zastrzelił kogoś, kto mu się nie podobał lub wolniej pracował, a ciało zasypywano w wale [36]. Na wałach pracowało kilku Polaków. Obsługiwali ciuchcię, byli majstrami. Po wybudowaniu wału więźniowie okazali się niepotrzebni. Część wywieziono furmankami do getta poza 50 osobami, które zlikwidowano [37]. Obóz został zamknięty zapewne na przełomie listopada i grudnia 1942 roku [37].

W 2001 roku fala powodziowa sprawiła, że mieszkańcy Tarchomina i Nowodworów przeżyli chwile grozy. Okazało się, że przecieka stara śluza w rowie melioracyjnym w pobliżu seminarium duchownego przy ul. Mehoffera, gdzie w XIX wieku miała ujście rzeka Skurcza. Do ratowania tego odcinka wału zużyto 11 tys. worków, w akcji wzięło udział kilkuset strażaków w tym nurkowie, którzy folią i workami z piaskiem zabezpieczali przeciek od strony Wisły. Mieszkańców okolicznych osiedli wzywano do gromadzenia żywności i wody, słuchania komunikatów radiowych i telewizyjnych oraz do gotowości przestawienia samochodu w okolice giełdy na Żeraniu. Ponieważ podtopieniem zagrożone było seminarium duchowne, o sytuacji na bieżąco informowano Watykan [30].

Wał został zmodernizowany w 2005 (2007 [53]) roku na odcinku od ul. Romana Maciejewskiego do granicy miasta [38]. Projekt przebudowy pięciokilometrowego odcinka umożliwił wykonanie przesłony cementowo-bentonitowej o głębokości 10 m w korpusie i podłożu, przebudowę korpusu i wykonanie obmurowania ochronnego na odcinku, na którym nie ma możliwości rozbudowy przesłony. Ponadto wykonany został drenaż opaskowy na tym terenie, a także elementy komunikacyjne tj. droga na koronie, przejazdy, zjazdy, schody i umocnienia drogi przywałowej. Koszt inwestycji wyniósł ok. 13 mln zł i pochodził ze środków z Europejskiego Banku Inwestycyjnego (2,3 mln zł), Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (6.69 mln zł) i rezerwy celowej budżetu państwa (4.26 mln zł) [57]. Fragment drogi technicznej został utwardzony kostką brukową w celu zabezpieczenia przed uszkodzeniami [27]. Reszta wału nie była wzmacniana od wielu lat [38]. Zapewne wówczas pojawiła się nazwa Wał Rajszewski [53].

W 2015 roku trwała budowa szlaku rowerowego na koronie wału na odcinku ponad 5 km. Pozwoliło to na przejazd po wale od ul. Sprawnej do Portu Żerańskiego. Inwestorem wartego prawie 5 mln zł przedsięwzięcia był Zarząd Mienia m. st. Warszawy [55]. Trasa została wykonana z asfaltu. Tam, gdzie wał nie był odpowiednio wzmocniony, a jego fragmenty miały węższą koronę, nawierzchnia została wykonana z niefazowanej kostki betonowej Bauma (użycie takiej nawierzchni podkreśla pieszy charakter drogi, nawiązuje do odcinka wału wybrukowanego w poprzedniej dekadzie i wyłożonego taką kostką oraz jest łatwa do usunięcia i odtworzenia podczas planowanej modernizacji wału) [29]. Powstały też trzy komplety schodów betonowych, umożliwiające wejście na wał na wysokości osiedla i parku przy ul. Picassa, gdzie wał jest bardzo zniszczony, na wysokości ul. Maciejewskiego i na wysokości ul. Świętosławskiego [27]. Prace prowadzone były przez Zakład Remontów i Konserwacji Dróg [54].

Rezerwat przyrody Ławice Kiełpińskie

Ławice Kiełpińskie są terenem objętym czterema formami ochrony przyrody: są rezerwatem przyrody, znajdują się na obszarze specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 Dolina Środkowej Wisły (PLB 140004), leżą w specjalnym obszarze ochrony siedlisk Kampinoska Dolina Wisły (PLH 140029) i są częścią Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Poza tym znajdują się w otulinie Kampinoskiego Parku Narodowego [40].

Rezerwat przyrody Ławice Kiełpińskie stanowi obszar wysp, piaszczystych łach oraz wód Wisły o łącznej powierzchni 803 ha. Znajduje się na terenie gmin Łomianki (327.07 ha), Jabłonna (387.67) oraz dzielnicy Białołęka (88.26 ha) [23]. Obejmuje wody i prawy brzeg Wisły w dół rzeki od kolektora oczyszczalni Czajka. Jest to drugi co do wielkości rezerwat na Mazowszu (po rezerwacie Las Kabacki) i jeden z 15 utworzonych na Wiśle rezerwatów ornitologicznych. Grunty rezerwatu stanowią w całości własność Skarbu Państwa, a zarządza nimi Regionalny Konserwator Przyrody w Warszawie. Porządku i bezpieczeństwa pilnują funkcjonariusze z Komisariatu Policji Rzecznej w Warszawie [17]. Rezerwat został utworzony 23 grudnia 1998 roku [23] dzięki staraniom Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków [21].

Jest to rezerwat faunistyczny wodny. Celem ochrony jest zachowanie ostoi lęgowych rzadkich i ginących gatunków ptactwa wodno-błotnego [23]. Na terenie rezerwatu jest zakaz wchodzenia na wyspy i przybijania do ich brzegów. Pływać można wyłącznie po szlaku żeglugowym. Wędkowanie dozwolone jest z kartą wędkarską [19].

Na terenie Warszawy wyspy są wybitnie piaszczyste, natomiast w północnej części wyspy są porośnięte wiklinowiskami z wierzbą białą i wierzbą purpurową, rzadziej wierzbą kruchą [23]. Brzegi porastają gęste olszowe i wiklinowe zarośla, nad którymi górują strzeliste topole i olchy [21]. Są tu drobne gatunki zielne: uczep trójlistkowy, szczaw, babka, wiechlina roczna, jaskier rozłogowy [23]. Ze zwierząt można spotkać sarny, dzięki, wydry [21], piżmaki i licznie drobne gryzonie, a także zaskrońca, ropuchę zieloną, traszkę zwyczajną oraz różne gatunki żab [23]. Okresowo zalewane i ciągle zmieniające swój kształt wyspy zamieszkują bobry i karczowniki [20]. Analizy połowów wędkarskich wskazują takie ryby jak okoń, sum, ukleja, płoć, leszcz, lin i szczupak. Piaszczyste, nisko wynurzone ławice, stanowią największą w Polsce kolonię lęgową rybitw białoczelnych. Z innych ptaków siewkowatych można wymienić można wymienić: mewę pospolitą, mewę śmieszkę, rzadziej mewę srebrzystą, sieweczkę obrożną, brodźca piskliwego i czajkę. W część zadrzewionej pojawia się również jaskółka brzegówka, kaczka krzyżówka, łozówka, słowik szary, świerszczak, podróżniczek, słowik rdzawy, zimorodek, piegża, szczygieł, dzwoniec, kukułka, a tereny objęte ochroną stanowią przystanek na trasie wędrówek kormoranów, czapli czy kaczek [21]. Spotyka się też dość często orła bielika.

Ujście czystej wody z oczyszczalni Czajka

Ujście kolektora znajduje się kilkaset metrów na północ od przedłużenia ul. Sprawnej. Wypływ jest oddzielony od nurtu rzeki będącymi przedłużeniem opaski ułożonymi w garb, połamanymi podkładami kolejowymi. Woda przelewa się przez gruz, tworząc pełen zaczepów warkocz. Zagłębienie powodowane przez nurt ciągnie się aż do szczytu długiej, kamienistej główki. Za główką znajduje się cypel o kamienistej nasadzie. Ciekawym miejscem jest kamienista opaska ciągnąca się przez kilkaset metrów na południe od wypływu. Wzdłuż niej ciągnie się miejscami głęboka rynna o dnie upstrzonym wyrwanymi przez pędzący nurt wielkimi głazami. Gdy sprzyja pogoda pełno tu opalających się i wędkujących ludzi [65].

Na przełomie XIX i XX wieku przy ul. Sprawnej, nad kanałem odprowadzającym cuchnące ścieki funkcjonowała garbarnia, a sam kanał odprowadzał ścieki z zakładów w Henrykowie (Henryk Bienenthal prowadził tu gorzelnię i drożdżownię). Innym kolektorem, wzdłuż ul. Grzymalitów, zakłady na Winnicy odprowadzały ścieki z barwników. Ścieki miały różny stopień toksyczności (w zależności od koloru), a niektóre powodowały śnięcie ryb. W letnie dni osoby kąpiące się tu w Wiśle przenosiły takie oszołomione ryby do czystej wody [64].

Słup energetyczny

Przy Wiśle znajduje się najwyższy słup energetyczny w Polsce. Jego wysokość wynosi 127 m i wynika z odległości od drugiego słupa linii 220 kV, który znajduje się w Łomiankach i ma 121 m wysokości. Słupy stoją w największej w Polsce odległości, 963 metrów. Na słupie umieszczono czerwone światła dla pilotów samolotów, a na przewodach odgromowych linii energetycznej 110 kV, biegnącej kilkadziesiąt metrów obok, charakterystyczne, czerwone kule [24].

Przystań promowa

W Warszawie funkcjonowały na początku XXI wieku trzy przeprawy promowe: na wysokości Łomianek/Tarchomina, Podzamcza (później Fontann)/ZOO i Cypla Czerniakowskiego/Saskiej Kępy. W maju 2011 roku uruchomiono czwarty prom (Przystanek Most Poniatowskiego/Stadion Narodowy), a w 2016 roku przeprawę promową między Wawrem/Wilanowem, którą zorganizowała Fundacja Szerokie Wody [15].

Między Łomiankami i Białołęką pierwszy prom Mewa z szerokim trapem na dziobie pływał od połowy czerwca 2002 roku. Właścicielem był pan Wiesław Fedko. Prom miał blisko 20 lat, a w 2001 roku przeszedł gruntowny remont. W 2005 roku Mewę zastąpiła nieco większa Pliszka. Przed przebudową na prom służyła jako statek używany do podnoszenia ciężkich kotwic innych jednostek [11]. W 2012 roku pływała tutaj Wilga. Operatorem promu do 2015 roku [4] było Przedsiębiorstwo Usług Wodnych Marcin Jurkowski z Legionowa [12]. Pływał również duży prom [4] Słonka III [7], który zabierał nawet 40 osób [4]. Pływający w 2017 roku prom Turkawka składał się z dwóch części: stateczku napędowego i platformy dla pasażerów [7]. Jednorazowo mógł zabrać na pokład 12 osób [2] oraz 12 rowerów [1]. Wśród promów, które tu pływały, wymieniano też promy Wars i Zefir [4].

W miesiącach wakacyjnych przeprawa promem jest czynna codziennie (w 2018 roku w tygodniu co pół godziny, a w weekendy co 15 minut [2]), a skorzystanie z przeprawy jest bezpłatne [1], chociaż początkowo (co najmniej w 2008 roku) było płatne 4 zł [6]. Przeprawa trwa około 5 minut, odcinek do pokonania wynosi kilkaset metrów [14]. Po stronie Białołęki dojście prowadzi nieutwardzoną ścieżką przez wał i schodki [25] na wysokości budynku ul. Odkrytej 29e. Po stronie Łomianek prom cumuje na wysokości ul. Wałowej (dojazd rowere jest od południa z ul. Pastewnej w Burakowie) [2]. Jeśli prom jest po drugiej stronie, żeby przypłynął, można uderzyć młotkiem w dzwon [48].

Ścieżka edukacyjna

Pod koniec grudnia 2007 roku uruchomiono ścieżkę przyrodniczą Z biegiem Wisły. Wzdłuż ścieżki wyznaczono sześć przystanków: Dolina Wisły, Wały przeciwpowodziowe, Ptaki, Ochrona przyrody, Bobry - niestrudzeni architekci, Nadrzeczne łęgi. Przy przystankach znajdują się tablice informacyjne [32].

Piaskarnia Tarchomin

Niedaleko ul. Odkrytej 1, na 522-524 km rzeki, funkcjonuje piaskarnia Tarchomin firmy PIASKARZ (firma działa od 1988 roku i posiada cztery piaskarnie na terenie Warszawy [52]) [50]. Przez piaskarnię przepływa strumień, którego uchodzi nieco na południe. Jeden z mieszkańców wspomina to miejsce z lat 80-tych XX wieku, gdy był dzieckiem, jako Kolorado: dziką, rwącą rzekę, posiadającą kilkusetmetrowy kręty kanion, która wypływała z brązowej rury na terenie piaskarni i prowadziła do Wisły, gdzie znajdowały się ruchome piaski [49].

Druga z piaskarni, obecnie nieczynna, znajdowała się w miejscu ścieżki prowadzącej do plaży miejskiej. Obecnie wykorzystywana jest jako miejsce do przejażdżek na quadach.

Plaże

Plaża Miejska przy Moście Północnym znajduje się przy Parku Picassa [41]. Ta pierwsza publiczna plaża nad Wisłą na terenie Białołęki została otwarta w 2014 roku [43]. Władze dzielnicy zorganizowały tu miejsce do zabawy dla dzieci [42], boisko do siatkówki plażowej, miejsce do grillowania, a także ławki, przy których można coś zjeść [41]. Dowieziono prawie 25 ton piasku. Całość kosztowała 50 tys. zł. Inicjatorami powstania byli dwaj radni dzielnicy [46].

W 2016 roku był tu ciemny piasek, chwasty, zniszczony grill i uszkodzona huśtawka [44]. W 2017 roku zakończono modernizację i instalację nowej strefy wypoczynkowej w której znalazło się dziesięć drewnianych leżaków z betonową podstawą, stojaki na rowery, tablice edukacyjne oraz siłownia street workout. Zaplanowano tu miejsce na wydarzenia artystyczne, kulinarne oraz animacje dla dzieci [43]. Projekt został wybrany największą liczbą 1600 głosów w ramach budżetu partycypacyjnego 44].

W 2018 roku teren przejął Miejski Zarząd Zieleni, nowa jednostka utworzona w celu zagospodarowywania terenów przyrodniczych miasta [43].

Autorem kolejnego zwycięskiego projektu modernizacji plaży w ramach budżetu partycypacyjnego "Tak dla Plaży na Białołęce" o wartości 155 tys. złotych był radny Marcin Korowaj [47]. Zaplanowano pierwszą w Warszawie bezpłatną wypożyczalnię kajaków (ma być dostępnych 20 kajaków). Ma też zostać usypana 300-metrowa szutrowa droga, która ułatwi dojście do plaży, powstanie przystań dla promów i unoszące się na pływakach molo [43].

Na południe od plaży dawniej znajdowało się miejsce, nazywane przez mieszkańców Żabiniakiem. Była to odnoga Wisły, gdzie wieczorami słychać było żaby i ryby. Obecnie tylko podczas niskiego stanu wody widać pozostałości [48].

Teren dawnej wyspy, Kępy Tarchomińskiej, osuszyli w XIX wieku pierwsi mieszkańcy, Menonici, zwyczajowo nazywani Olędrami. Byli oni specjalistami w dziedzinie melioracji i pozyskiwania nadrzecznych terenów. Wykorzystywali tereny zalewowe przede wszystkim jako łąki [40].

Podczas II wojny światowej powstał wał przeciwpowodziowy [36].

W 1998 roku w północnej części został utworzony rezerwat Ławice Kiełpińskie [23].

W XXI wieku znacznie zagospodarowano brzeg. Rozpoczęła działalność przeprawa promowa. W 2007 roku utworzono ścieżkę przyrodniczą, w 2014 roku powstała plaża miejska. W 2015 roku wałem poprowadzono szlak rowerowy.