Gmach sądu w al. Solidarności, zwany potocznie Sądami na Lesznie [2] lub Pałacem Sprawiedliwości [21], obecnie znajduje się przy al. Solidarności pod numerem #127. Przed II wojną światową działkę tworzyły dwa adresy, od ul. Leszno #53/55 i od ul. Ogrodowej #12/14 [2]. Po II wojnie światowej aż do 1991 roku była to al. Świerczewskiego #127.

Budynek jest przykładem połączenia monumentalnego klasycyzmu, modernizmu i funkcjonalizmu. Został zaprojektowany przez Bohdana Pniewskiego w ramach konkursu ogłoszonego przez SARP [12] na zlecenie Funduszu Kwaterunku Wojskowego [7]. Budynek jest tak imponujący, że w czasach, gdy ulica Leszno była wąska, fasadę można było oglądać jedynie po skosie [8].

Obiekt można wpisać w prostokąt. Pierwotnie miał być on obrócony o 180 stopni, stroną frontową w stronę ul. Ogrodowej, aby było więcej światła. Niestety inwestor uznał, że na Lesznie jest szerzej i będzie lepszy dojazd dla więźniarek. Pniewski musiał doświetlić sale rozpraw i pokoje sędziów od strony północnej, cofając ostatnią kondygnację, tworząc serię wewnętrznych dziedzińców [15] oraz zostawiając obszerne przestrzenie przed wejściami do budynku [2]. Jest to tym samym typ zabudowy wielodziedzińcowej z trzema małymi dziedzińcami od strony elewacji frontowej (środkowy nakryty przeszklonym dachem), dużym prostokątnym dziedzińcem wewnętrznym (prostopadłym do osi symetrii budynku), dwoma bocznymi otwartymi wzdłuż granic posesji oraz poprzecznym prostokątnym dziedzińcem przy skrzydle od strony ul. Ogrodowej [12]. Długość korytarzy liczy około 9 km [20]. Bryła ma zróżnicowaną wysokość, 7 kondygnacji od strony al. Solidarności, 6 kondygnacji od strony ul. Ogrodowej i 8 kondygnacji pośrodku. Front ma postać czterokondygnacyjnego bloku wspartego na podporach. Jest symetryczny, o osiach wyznaczonych przez otwory okienne, licowany piaskowcem. Umieszczone po bokach ryzality kryją klatki schodowe. Elewacja od strony ul. Ogrodowej jest mniej monumentalna, z żelbetową konstrukcją szkieletową. Monotonia została rozbita poprzez umieszczenie siedmiu podłużnych blend wypełnionych motywem rózg liktorskich zwieńczonych wizerunkiem głowy orła w koronie. Do środka prowadzą cztery bramy z metalowymi kutymi kratami [12]. Rózgi liktorskie przed wojną usunięto, gdyż były nawiązaniem do faszyzmu [15].

Gmach mieści 41 sal sądowych zgrupowanych na II i III piętrze, 700 pokoi dla sędziów i szereg reprezentacyjnych klatek schodowych [12]. Budynek posiada 13 wejść. Hall wejściowy zbudowany został z marmuru kieleckiego [20]. Na każdym poziomie zaprojektowano inaczej uformowane biegi schodów [10]. Architekturę bryły uzupełnia armatura oświetleniowa oraz elementy wyposażenia wnętrz utrzymane w stylu art deco. Występują też nawiązania do architektury faszystowskich Włoch. W części sal sądowych zachowane jest pierwotne wyposażenie w postaci kompletów mebli, boazerii, metalowych kutych kinkietów, żyrandoli [12] i tabliczek na drzwiach [22]. Budynek został wybrany przez Muzeum Architektury we Frankfurcie nad Mennem do do katalogu obiektów reprezentujących polską architekturę XX wieku [20].

Na wewnętrznym dziedzińcu znalazł się jeden z symboli sprawiedliwości, Temida z opaską na oczach. Od strony al. Solidarności znajduje tablica upamiętniająca walki Zgrupowania Leśnik w tym rejonie [20].

Nad wejściem znajduje się napis, wyryty antykwą [12], autorstwa Andrzeja Frycza Modrzewskiego [2], będący parafrazą sentencji łacińskiej [21]: „Sprawiedliwość jest ostoją mocy i trwałości Rzeczpospolitej” ciągnący się na całej długości gmachu. Podkreśla surowość władzy i wymusza u respekt dla wyroków [2]. We wnętrzu znajdują się tablice z epoki, m.in. pamięci Pniewskiego.

Leszno zostało założone jako jurydyka przez kanclerza wielkiego koronnego, hrabiego Bogusława Leszczyńskiego w 1648 roku. Ulica wywodzi się od głównej drogi biegnącej przez jurydykę, z Warszawy do Błonia. Na posiadłościach Leszna osiedlali się głównie Niemcy wyznania ewangelickiego, co doprowadziło do powstania parafii ewangelicko-reformowanej [4].

Na planie miasta z 1856 roku Leszno dobiega do Okopów Lubomirskiego (obecnej ul. Okopowej) [4]. W miejscu obecnego gmachu już w 1865 roku znajdował się Urząd Konsumpcyjny. Według Kalendarza Jaworskiego urząd ten dbał o ściąganie podatków od alkoholu wwożonego do stolicy (od garnca wódki lubi okowity — 2 zł, likworu lub araku — 4 zł, miodu — 2 zł, porteru — 10 gr. Poza Warszawą opłaty były znacznie niższe, więc przemyt się opłacał [18]. W 1882 roku wzdłuż Leszna uruchomiono niebieską linię tramwaju konnego od Bielańskiej do Żelaznej. Później przekształcono ją w linię elektryczną nr 9 [4].

Przedwojenna ulica Leszno biegła od Młynarskiej aż do ul. Rymarskiej (obecnie plac Bankowy) [3].

Pod budowę gmachu Sądów Grodzkich przeznaczono teren państwowy po dawnych warsztatach rosyjskiej armii oraz skwer od strony ul. Ogrodowej. Obiekt powstał w latach 1935-1939 na podstawie projektu autorstwa Bohdana Pniewskiego [12]. Był to jego największy projekt zrealizowany przed II wojną światową [9] i największy budynek sądowy w Europie [2]. Dekoracja rzeźbiarska na elewacjach (wizerunek orła, miecz z wizerunkiem temidy, tablica erekcyjna) wykonane zostały według rysunków architekta przez Mieczysława Lubelskiego. Armatura elektryczna została zrealizowana według projektu Henryka Grunwalda. Główne prace budowlane zostały powierzone firmie Bracia Ryszard i Jan Rzeczkowscy [12].

Zamknięty konkurs architektoniczny rozpisano wiosną 1935 roku. Zaproszono czterech architektów. Budowa kosztowała ponad 7 mln ówczesnych złotych,co było jednym z najdroższych projektów Warszawy. Budowę współfinansował Fundusz Kwaterunku Wojskowego [19]. Nowy sąd powstał dzięki staraniom ówczesnego Ministra Sprawiedliwości, Czesława Michałowskiego. Do użytku oddany został 30 czerwca 1939 roku [20].

Budynek stał się siedzibą Sądów grodzkich, Sądu Pracy, pięciu Wydziałów Sądu Okręgowego, hipoteki powiatowej oraz Archiwum Akt Stanu Cywilnego. Wcześniej były one rozrzucone po całej Warszawie, często mieściły się w prywatnych, podnajmowanych miejscach [20]. Budynek znalazł się w sporej odległości od dotychczasowych gmachów Sądu Apelacyjnego i Sądu Najwyższego przy placu Krasińskich, co początkowo powodowało protesty środowiska adwokackiego [1].

Gmach służył polskiemu wymiarowi sprawiedliwości jako siedziba sądów grodzkich [3] aż do bombardowań Warszawy. 11 grudnia 1939 roku Sądy wznowiły działalność pod nadzorem niemieckim. Zajmowały fragmentu budynku od strony ul. Leszno, w pozostałej części Niemcy zorganizowali szpital. Sprawy rozpatrywali polscy sędziowie, jednak wyroki musiały być zatwierdzone przez władze niemieckie. Spod kompetencji sądów polskich wyłączone były sprawy kryminalne, w których oskarżonym był Niemiec, jak również sprawy cywilne między Polakami a Niemcami [1].

Budynek nie został w 1940 roku włączony do getta warszawskiego. Dostęp do budynku mieli zarówno Żydzi (od strony ulicy Gerichtstrasse, Niemcy zmienili nazwę ulicy Leszno na Sądową [4]), jak i Polacy (od strony ulicy Białej) [1]. Henryk Makower wspomina: „Kiedy zostało utworzone getto, Sądy stały się jedynym miejscem będącym połączeniem strony aryjskiej i żydowskiej. […] Chodniki wraz z domami żydowskimi oddzielone były parkanem drewnianym, dochodzącym do Chłodnej. […] W Sądach odbywały się spotkania przyjaciół, krewnych oraz partnerów wszelkiego rodzaju interesów” [16]. Było to miejsce szmuglerskich transakcji, nielegalnego obrotu złotem i szlachetnymi kamieniami. W Sądach wyrabiano fałszywe dokumenty okupacyjne. Żydom wolno było przebywać na terenie Sądów tylko po wcześniejszym zgłoszeniu i tylko do godziny 11.30 rano z obowiązkowo nałożoną szeroką opaską z gwiazdą Dawida na ramieniu. Dla wielu przez Sądy wiodła niebezpieczna droga ucieczek z Getta do miasta [2]. Marek Edelman twierdzi, że kanał pod budynkiem sądów był stosunkowo najbezpieczniejszym spośród dróg ucieczek [5]. Tym kanałem Irena Sendlerowa przemycała dzieci na aryjską stronę [20]. Helena Rufeisen-Schűpper wspomina: "Trzeba było iść na trzecie piętro pod pozorem załatwienia jakiejś sprawy, a potem ukradkiem przejść na boczne schody i znowu zejść na parter. Tam była szatnia, której pilnował odźwierny. Wepchnęłam mu do ręki banknot pięciozłotowy, ubrałam opaskę i znowu byłam Żydówką.” [5].

Północna pierzeja została znacznie zniszczona po powstaniu w getcie [4]. Wraz z likwidacją Getta, w budynku zorganizowano szpital wojenny na blisko 500 łóżek mający stałą 80-100 osobową ekipę medyczną. Ochronę szpitala zapewniał 30 osobowy oddział wartowników uzbrojonych w broń maszynową. Szpital zlikwidowano na kilka tygodni przed wybuchem Powstania Warszawskiego. Niezależnie od szpitala, część gmachu zagospodarował Wermacht składując tutaj duże ilości sprzętu radiolokacyjnego. Działał też oddział serwisowy pojazdów osobowych policji [2]. W 1943 roku przy ulicy odbyło się kilka egzekucji [4].

Pierwszego sierpnia 1944 roku Sądy zajęła kompania „Watry” ze zgrupowania AK „Ostoja”. Działał też szpitalik polowy, prowadzony przez dr Dana [14]. Od trzeciego sierpnia rozpoczęto w gmachu formowanie Zgrupowania AK „Leśnik” [2]. W dniach 5 i 6 sierpnia doszło do masakr w dwu położonych w budynku szpitalach [4]. Szóstego sierpnia Zgrupowanie w liczbie ok. 400 osób przeszło samowolnie na Starówkę. Tablica pamiątkowa na gmachu przy głównym wejściu od strony Al. Solidarności upamiętnia to wydarzenie [2].

Gmach sądów warszawskich jako jeden z nielicznych kompleksów w mieście przetrwał wojnę niemal bez zniszczeń. Wiosną 1942 roku w czasie nalotu lotnictwa sowieckiego na północno wschodnie skrzydło gmachu spadła bomba, która nie wyrządziła większych zniszczeń. Po Powstaniu gmach został zaminowany przez Niemców, jednakże próba jego wysadzenia nie powiodła się. Solidna żelbetowa konstrukcja oparła się źle obliczonym ładunkom, zakładanych najprawdopodobniej w pośpiechu [2]. Podczas próby wysadzenia zawaliła się sala na parterze [19].

Po Powstaniu Warszawskim piętra V i VI zostały spalone, lecz gmach ocalał [12]. Kompleks sądowy odbudowano jako jeden z pierwszych w Warszawie. Na wszystkich zewnętrznych elewacjach gmachu pozostawiono liczne ślady po kulach karabinowych [2]. W 1946 roku zakończono odbudowę, którą kierował ponownie Bohdan Pniewski [12], a do budynku przeniósł się Sąd Okręgowy, Ministerstwo Sprawiedliwości oraz Prokuratura.

Budynek pojawia się w książce Tyrmanda „Zły” [13].

Przed 1991 roku Aleja Solidarności nosiła nazwę al. generała Karola Świerczewskiego [3]. Sądy od Ogrodowej przez długie lata były dostępne o każdej porze urzędowania, w przeciwieństwie niż od strony Al. Świerczewskiego. Stołówka serwowała okolicznym mieszkańcom bardzo dobre i tanie obiady [2].

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dniem 1 stycznia 1999 z Sądu Wojewódzkiego został utworzony Sąd Okręgowy w Warszawie. Ze względu na wielkość okręgu 1 maja 2005 został utworzony drugi sąd okręgowy Warszawa-Praga [6]. Oba sądy mają siedzibę w tym samym budynku.

Budynek został wpisany do rejestru zabytków pod numerem 279 [4] w 2009 roku [12].