Kamienica Pod Messalką (Krakowskie Przedmieście #16/18) to jeden z pierwszych sześciopiętrowych budynków w Warszawie [13]. Budynek znacznie wyrastał ponad sąsiednią zabudowę [6]. Nazwa pochodzi od nazwiska jednej z międzywojennych lokatorek: Lucyny Messal. Secesyjno-modernistyczna fasada miała asymetryczną kompozycję [2]. Budynek miał ceglaną, eklektyczną fasadę, utrzymaną w formach renesansu północnego (niemieckiego) połączonego z elementami secesji, ozdobioną licznymi wykuszami i balkonami [4]. Całość dopełniała wieżyczka w narożu, zwieńczona szpiczastym hełmem [3]. Projektantem był Juliusz Dzierżanowski. Do wystroju wnętrz oraz elewacji oficyn użyto dekoracji secesyjnych. Właściciele kamienicy reklamowali apartamenty wyposażone w elektryczność, centralne ogrzewanie, elektryczne „odpylacze” oraz windy [6].

Na kamienicy w 1963 roku umiesczono tablicę upamiętniającą akcję bojową: W tym domu 14 maja 1943 r. grupa specjalna Gwardii Ludowej im. L. Waryńskiego przeprowadziła akcję bojową. W walce z hitlerowcami polegli: dowódca grupy Franciszek Bartoszek „Jacek” Zygmunt Bobowski „Tadek” Bronisław Muszyński „Józef” „Aleks” „Janek” 1943-1963 [22].

Łaźnia Centralna

Podwórze od południa zamknięte było jednotraktową oficyną boczną, natomiast od wschodu wzniesiono dwutraktową oficynę poprzeczną. W oficynach umieszczono łaźnię centralną, jedną z najbardziej luksusowych w Warszawie [2], wyłożoną specjalnie zaprojektowanymi kafelkami [13] 139 rodzajów [12]. Do łaźni wchodziło się od strony Krakowskiego Przedmieścia [4]. W hollu łaźni, wysłanym dywanami perskimi i zaopatrzonym w miękkie fotele, mieściła się szatnia oraz bufet z owocami i napojami. Główna sala na parterze imponowała rozmiarami. Wyposażona była w kilkadziesiąt gabinetów i rozbieralni. Małe kabiny służyły jako garderoby dla gości chcących odpoczywać na sali ogólnej, duże gabinety przeznaczono dla klientów ceniących intymność i odosobnienie. Wyposażono je w sofy, biurka z przyborami do pisania oraz szafkę z książkami. W sali znajdował się śliczny wodotrysk z basenem złotych rybek, stół z aktualną prasą w czterech językach, waga amerykańska z księgą rejestracyjną do zapisywania zmian ciężaru ciała gości oraz dwa szeregi wygodnych sof do wypoczynku. W innych pomieszczeniach tej kondygnacji ulokowano gabinet fryzjera z dwoma lustrami i marmurowymi stołami, z przyrządami do masażu wibracyjnego i do suszenia włosów elektrycznym wentylatorem, manicure i pedicure oraz kilka zanderowskich przyrządów do ćwiczeń gimnastycznych. W dolnej kondygnacji łaźni umieszczono duży basen z wodą ogrzaną do 20 stopni Celsjusza, oraz prysznice z wodą chłodną, ciepłą i gorącą, podające wodę jako deszcz, ulewę, mgłę i strumień. Obok mieściła się łaźnia parowa i dwie sale łaźni rzymskich. Salki do masażu wyposażono w stoły z grubego szkła osadzonego w brązie, w bocznej sali ozdobionej majoliką na sposób starożytnych holenderskich delftów mieściło się urządzenie do kąpieli świetlnych. Sale były zdobione przez ornamenty antyczne, secesyjne, Art Deco, holenderskie pejzaże i dzieła polskiej sztuki stosowanej [4].

Płytki z motywami holenderskich pejzaży morskich miały sygnaturę RAKO, gładka ceramika na większości ścian sprowadzona została z Czech przez firmę Allina & Laurysiewicz. Niezachowane witraże na parterze i ocalałe witrażowe dekoracje wnętrza łaźni rzymskiej wykonane zostały w firmie Białkowski i s-ka. Twórcą ceramicznych płaskorzeźb zdobiących suchą łaźnię rzymską w był warszawski rzeźbiarz-ceramik, Stanisław Jagmin [4].

Zachowały się m.in. centralna sala podziemna z basenem, łaźnia rzymska (tzw. sucha), sauna, hol z bufetem i sala kąpieli świetlnych [5]. Ocalała fontanna i większość płytek ceramicznych z subtelnie zarysowanym motywem gałązek kwitnącej jabłoni. Kompletny wystrój przetrwał w pomieszczeniach suchej łaźni rzymskiej, z których jedno wyłożone jest wspaniałą orientalną mozaiką o nasyconych barwach i precyzyjnym rysunku. Ścianę tej salki zdobi ceramiczny obraz z parą Iwów na tle afrykańskiego pejzażu. W drugiej sali zwracają uwagę: wielobarwna posadzka z drobnych, misternie ułożonych terakotowych płytek tworzących geometryczny wzór, mozaikowy obraz z trzema płynącymi łabędziami, nawiązujący do słynnego dzieła Eckmanna, oraz ceramiczna płaskorzeźba obudowy wodotrysku, z grupą postaci w strojach antycznych [4].

Pierwsze zabudowania na dwóch sąsiadujących ze sobą posesjach istniały już w 1659 roku. Na północnej (nr hip. 398) stał dom dziedziców Pani Wolskiej a południowa (nr hip. 399) zajęta była przez domek Jana Przygodzińskiego. Przed 1743 rokiem na działce północnej powstała kamienica Walentego Gocmana, piętrowa [5] z arkadami mieszczącymi sklepy [19], o czteroosiowej fasadzie i trójosiowej wystawce w dachu. W 1770 roku odziedziczyła go wdowa po nim. Według danych z 1784 i 1790 roku kamienica należała do Sylwestra Gryniewicza. Wzdłuż północnej granicy działki stały w 1790 roku dwie oficyny piętrowe (cztero- i pięcioosiowa). Z kolei na działce południowej w 1743 roku znajdowała się kamienica Tańskiego (zamieszkana w 1754 roku przez 13 osób). Prawdopodobnie chodzi tu o oficynę murowaną w głębi podwórza, odnotowaną w 1770 roku jako kamienica Ejnerowicza, bowiem na obrazie Canaletta z 1773 roku widnieje jedynie w tym miejscu parterowa buda. Nowa piętrowa kamienica Makowskiego z oficyną tej samej wysokości powstała po 1773 roku. W spisach z 1784 i 1790 roku wymieniana była jako własność Ludwiki Makowskiej [5].

W 1819 roku na zapleczu południowego domu frontowego znajdowały się dwie oficyny. W 1909 roku kamienica nr 16 należała do Marii Liedtke, a nr 18 do jej braci [5]. Z ich inicjatywy [9] oba budynki zostały rozebrane (przez firmę Kuksz i Liedtke [16]) i w latach 1909-1910 [1] na całej działce wzniesiono dochodową kamienicę czynszową, nazywaną obecnie „Pod Messalką” [5]. Prace prowadzono niezwykle szybko, zarówno w dzień, jak i w nocy przy sztucznym oświetleniu, aby jeszcze przed nastaniem zimy wyprowadzić mury pod dach [16]. Na parterze umieszczono okazałe sklepy [15]

W 1911 roku w tylnej oficynie otwarto luksusową Łaźnię Centralną [1] na dwóch najniższych kondygnacjach. Można było zażyć kilkunastu rodzajów kąpieli: parowe, kwasowęglowe, rzymskie, świetlne, elektryczne, a także skorzystać z sauny, masaży, fryzjera, kosmetyczki, basenu czy bufetu [19].

Jedno z mieszkań zajmowała słynna diwa opery warszawskiej Lucyna Messal [16] (Mischal-Sztukowska), od której wzięła się nazwa kamienicy [5]. Mieścił się tu też znany dom schadzek (burdel) [27].

W latach międzywojennych mieszkał tu literat Ludwik Fiszer [2]. Jak wspominał Juliusz Wiktor Gomulicki, Lunio wyprawiał w swym salonie niezapomniane przez uczestników balangi [6].

6 sierpnia 1927 roku przed łaźnią pod Messalką ostatni raz widziano generała Włodzimierza Zagórskiego. Zniknięcie przeciwnika Piłsudskiego uważa się za jedną z największych niewyjaśnionych zagadek okresu międzywojennego [28].

Lucyna Messal w okresie okupacji niemieckiej z powodu trudności finansowych otworzyła w kamienicy popularny Bar pod Messalką [7].

Mieścił się tu również Bank Spółdzielczy Społem. W czasie okupacji Niemcy sprawowali nad bankiem nadzór, chociaż zachowali polskie kierownictwo [26]. 13 stycznia 1943 roku w banku została przeprowadzona jedna z akcji, mająca na celu pozyskanie pieniędzy na działalność organizacyjną Polskiej Partii Robotniczej [25]. Choć Bank pod koniec wojny przeniósł się do Prudentialu [26].

Kamienica spłonęła w 1944 roku [5], zachowała jednak mury oraz ogniotrwałe stropy [2]. Uszkodzona została część frontowa kamienicy [4], natomiast łaźnia przetrwała wojnę [19]. Jest to jeden z nielicznych obiektów na Krakowskim Przedmieściu, który w nienaruszonym stanie przetrwał lata okupacji [16].

Dzięki komunalizacji gruntów była możliwa m.in. odbudowa Traktu Królewskiego i Starego Miasta według spójnej koncepcji urbanistycznej [11]. W 1948 roku [2] kamienica od frontu została obniżona do dwóch pięter i przystosowana do standardowej wysokości budynków [9], otrzymując formę dwóch pseudobarokowych kamienic. Oficyny niewidoczne od strony ulicy zachowały pierwotną sześciopiętrową wysokość oraz secesyjny wystrój ścian [1].

Po wojnie otworzył tu swój zakład Henryk Bietkowski, fotograf [14].

Łaźnia Pod Messalką po błyskawicznie przeprowadzonym remoncie wznowiła działalność w 1945 roku. W 1951 roku łaźnię upaństwowiono, rok później oddano ją w użytkowanie przedsiębiorstwu Łaźnie Miejskie [4].

Brak dbałości w epoce PRL-u doprowadził obiekt łaźni do ruiny [5]. W okresie PRL-u, gdy w Warszawie brakowało piwa, było ono dostępne w łaźni, gdyż funkcjonował przepis, iż kąpiącemu się obywatelowi przysługuje piwo [26].

Większość źródeł podaje, że łaźnia działała do 1991 roku [19][1]. W 1992 roku wystrój łaźni został wpisany do rejestru zabytków pod numerem 2484 B [4]. Oficyny zostały wyremontowane w 1997 roku [5], wzbogacając secesyjny detal o ceramiczne pasy [2].

Mieszkał tu scenograf, rysownik i malarz Rafał Zawistowski [19]. Mieścił się tu też całodobowy bar, jeden z pierwszych w Warszawie z kebabem i falafelem [20].

Po kilkunastu latach łaźnia doczekała się remontu zakończonego w 2007 roku [2]. Od 2008 roku w odrestaurowanej secesyjnej łaźni centralnej mieścił się luksusowy Concept Store z restauracją, winoteką i sklepami wpasowanymi w atmosferę dawnej łaźni. Właścicielami była krakowska rodzina Likusów [6]. Zajmował trzy poziomy (0, -1 i -2), a przy wejściu była recepcja [18].

Kamienica była obiektem śledztwa, czy cena sprzedaży nieruchomości nie została zaniżona przez władze miasta. Władze Śródmieścia sprzedały ją najemcy za nieco ponad milion, a ten dwa miesiące później odsprzedał ją na rynku za ponad 3 mln [21].

W 2013 roku na parterze powstała piekarnia-cukiernia Galeria wypieków [23]. Jest również 57-metrowy Lux Mini Społem [24]. Nawiązuje on tradycją do centrali Banku „Społem”, która mieściła się tu w okresie okupacji [25].

W 2017 roku lokal Likusów przejął Rico Concept, serwujący dania kuchni chińskiej. Sercem lokalu jest ogromna sala główna. Tu znajdują się oryginale secesyjno-rzymskie łuki oraz kolumny. Piętro niżej znajduje się restauracja z salą basenową. Organizowane są przyjęcia z kąpielami w basenie. Tuż obok sali basenowej istnieje chińska herbaciarnia z witrażami. Nieopodal jest także winiarnia [29].