Fort VIIA Służewiec (al. Lotników #1) był w rzeczywistości punktem oporu. Zajmuje teren 13.78 ha, a wysokość najwyższego punktu znajduje się 110.1 m. n.p.m. Zadaniem fortu było wzmocnienie obrony na osi ul. Puławskiej, czyli dawnego bitego traktu. Na przedpolu znajdowała się dolina Potoku Służewieckiego z licznymi rozlewiskami. Fort otoczony był potężnym rowem, pierwotnie suchym [1]. Powstał na planie rombu. W wale czołowym umieszczono betonowe schrony, a magazyny w centrum fortu. Na osi symetrii powstała betonowa kaponiera dla lepszego ostrzału międzypól [4].

Fort zachował do dzisiaj swój geometryczny kształt [1]. Ma zachowane wszystkie pancerze w koszarach szyjowych (betonowe kazamaty w centralnej części, ruiny schronów w wale głównym oraz ślady kaponier przeciwskarpowych [1]) oraz jest to jeden z dwóch warszawskich fortów, które mają zachowaną poternę [7]. Na terenie fortu znajdują się wybudowane po wojnie magazyny, obecnie laboratoria i budynki administracyjne [1].

Na terenie fortu znajduje się też stacja transformatorowa, podstacja trakcyjna zasilająca linię tramwajów i stacja redukcyjno-pomiarowa gazu [24].

Istniejąca na południe od fortu wieś Służewiec otrzymała w 1411 roku prawo chełmińskie z rąk księcia Janusza I. W 1678 roku weszła w skład dóbr Stanisława Herakliusza Lubomirskiego. Teren fortu zajmowały grunty orne tej wsi [5].

Fort powstał w okresie modernizacji Twierdzy Warszawa w latach 1891-1892 [1]. Prawdopodobnie był to najpóźniej wzniesiony fort w Warszawie [7]. Wzniesiono go z użyciem nowoczesnych metod, m.in. schrony umocnienia powstały z użyciem betonu [2]. Powstał według planów drugiej linii fortów autorstwa generała Edwarda Todtlebena. Zbudowano też sieć brukowanych dróg dojazdowych, które dodatkowo ułatwiały dowóz do Warszawy warzyw uprawianych przez okolicznych rolników [8].

Fort podlegał rozporządzeniu o kasacji twierdzy z 31 stycznia 1909 roku i został zniszczony, o czym świadczą ruiny betonowych schronów w wale głównym fortu. Nie zniszczono betonowych kazamat magazynowych w centralnej części [1]. Fort mógł być wysadzony ok. 1913 roku [5].

Obiekt nie odegrał żadnej roli we wrześniu 1939 roku. Przez pierwsze lata okupacji był miejscem składowania odebranej Polakom broni [1].

Na pewno był we władaniu batalionu „Karpaty” 2 sierpnia 1944 roku, skąd następowały ataki na pozycje niemieckie. 3 sierpnia Niemcy rozpoczęli natarcie na fort, którego broniła kompania K-1. Nadchodzili od południa i od zachodu, prowadząc ogień z działa i broni maszynowej. Znajdująca się na tyłach polskiej pozycji obsługa reflektora rozpoczęła również ostrzał. Ponieważ Powstańcom groziło otoczenie, por. „Wirski” rozkazał opuszczenie stanowiska i przebicie się do Lasu Kabackiego. Z kolei ppłk „Daniel” nakazał powstrzymać natarcie. Doszło do chaotycznych walk. 1 pluton kompanii B-2 został jednak odcięty w odbitym Forcie Służewiec. Kilkugodzinna obrona, a następnie odwrót z tej pozycji zakończył się zupełnym rozbiciem pododdziału [13]. Istnieją relacje, iż był obsadzony przez Niemców w okresie Powstania Warszawskiego, którzy na koronie wałów wykonali transzeje [1].

Czołówka

Po II wojnie światowej fort znalazł się w administracji Wojskowej Wytwórni Filmowej Czołówka [1]. Wytwórnia Filmowa Wojska Polskiego formalnie została założona w 1958 roku, jednak jej początki sięgają czasów, kiedy przy powstającym Wojsku Polskim w Związku Radzieckim w 1943 roku filmowcy stworzyli Czołówkę Filmową Wojska Polskiego, realizującą kroniki i filmy dokumentalne [17].

Po zakończeniu wojny Czołówka stała się pierwszym ośrodkiem produkcji filmowej w kraju. Zapoczątkowała realizację Polskiej Kroniki Filmowej i przyczyniła się do odrodzenia polskiej kinematografii [17]. Powstawały tu filmy na potrzeby armii i socjalistycznej propagandy [18].

Od 1958 roku podległa Głównemu Zarządowi Politycznemu Wojska Polskiego (GZP WP) Ministerstwa Obrony Narodowej jako samodzielna wytwórnia filmowa [17]. Produkowała filmy szkoleniowe i oświatowe oraz obrazy historyczne i dokumentalne. Wbrew opinii do stanu wojennego niemal nie widziano tu mundurowych, a ponieważ podlegała cenzurze wojskowej, a nie KC PZPR, umożliwiało to tworzenie bardziej kontrowersyjnych filmów niż w innych wytwórniach [18].

W 1965 roku, na mocy porozumienia szefa MON (Mariana Spychalskiego) z ministrem kultury (Lucjanem Motyką) przekazano wytwórnię resortowi kultury, pozostawiając jednak wojskowych na stanowiskach kierowniczych [19]. W latach 70-tych powstawało w wytwórni ok. 85 filmów rocznie. Był to jej najbardziej płodny okres [19].

W okresie stanu wojennego odsunięto od pracy cywili, a ich miejsce zajęli oficerowie LWP. W latach 80-tych XX wieku wojsko tnąc koszty wycofało 80% zamówień, co wymusiło podjęcie działalności gospodarczej i usługowej. Laboratorium wykonywało przeźrocza dla dzieci, kopiowano stare filmy [20].

W 1990 roku załoga zmniejszyła się ze 130 do 30 osób [21].

Między 1987 i 1990 rokiem w zachodniej części utworzono parking samochodowy, obecnie grodzony. Od 1992 roku w części wschodniej wydzielono targowisko [1], wówczas najnowocześniejsze w stolicy [20].

27 stycznia 1992 roku kompleks został wpisany do rejestru zabytków jako fort VII-A Służewiec pod numerem 1478 [16].

Wojsko zarządzało wytwórnią do marca 1992 roku, kiedy wprowadzono przepisy, iż w przedsiębiorstwach państwowych dyrektora należy wyłonić w konkursie. Został nim wówczas Janusz Chodnikiewicz [20].

Wytwórnia miała także ogromne archiwum. W pięciu dużych magazynach znajdowało się blisko 3 tys. filmów. O te zasoby trwał na początku XXI wieku spór, ponieważ chciało je przejąć wojsko. Na terenie wytwórni swoją siedzibę miało wiele firm związanych z usługami filmowymi. Tu swoje programy realizowała telewizja muzyczna VIVA [22].

25 maja 2005 roku Czołówka przejęła Studio Filmowe im. Karola Irzykowskiego [23]. Była to wówczas wirtualna firma, która niczego nie produkowała [21]. Od 1 stycznia 2010 roku Wytwórnia Filmowa Czołówka została przejęta przez Wytwórnię Filmów Dokumentalnych i Fabularnych [17].

W styczniu 2014 roku WFDiF wystawiło na sprzedaż prawo użytkowania wieczystego kompleksu za 60 mln zł [26], o powierzchni 82.1 tys. m2 [27]. Wytwórnia dysponuje prawem użytkowania wieczystego do 2089 roku [24]. Znajduje się tu obecnie 11 budynków [24] o powierzchni użytkowej 2771 m2 [27], w tym koszary szyjowe (ok. 570 m2 powierzchni), magazyny, budynki biurowe, gospodarcze, garaże, pozostałości kaponiery czołowej [24].

Co najmniej od 2006 roku planowano budowę tu osiedla mieszkaniowego [2]. Od al. Lotników [12] miały powstać trzy potężne dziesięciopiętrowe bloki na 490 mieszkań, biurowiec i hotel u zbiegu al. Lotników i Modzelewskiego [25]. Rozpoczęto wycinkę zadrzewienia, przeciw czemu protestowali okoliczni mieszkańcy [12]. W głębi działki zaprojektowano wielofunkcyjne hale, nawiązujące do pierwotnego ukształtowania fortu. Czołówka uzyskała wstępną akceptację planu przez wojewódzkiego konserwatora zabytków w 2003 roku. Konsultantami projektu byli dr Cezary Głuszek i dr Piotr Molski z Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Po zmianie konserwatora nastąpiło jednak odrzucenie tej koncepcji [10]. WFDiF po przejęciu planował budowę części deweloperskiej, w której oprócz mieszkań znajdą się dom seniora, akademik lub hotel, usługi w parterach i klub fitness oraz część kulturalno-rekreacyjną, obejmująca fort i park z lokalami gastronomicznymi, zapleczem konferencyjno-kinowym i parkiem polskiej kinematografii, w ramach którego zostałyby rozmieszczone tablice multimedialne nawiązujące do filmów oraz ich twórców [24].

Gdy Czołówka należała do wojska, wstęp na jej teren był wzbroniony. Po prywatyzacji można było w miarę bez przeszkód poruszać się po terenie [9], jednak fort stał się dziką noclegownią bezdomnych i konieczne było jego ponowne zamknięcie [25].

Powstawały tu m.in. filmy "Bitwa o Anglię", "Konwoje", filmy o generale Sikorskim, na podstawie "Dzienników" Hansa Franka czy o tajnym nauczaniu [18]. W halach kręcono "Czterdziestolatka" [18], „Katyń”, "Karierę i sumienie", "Gorzkie zwycięstwo" [21].