Fort Piłsudskiego ("Cze", „Tsche”, "Legionów Dąbrowskiego", "Piłsudskiego", "Czerniaków") to fort pierścienia wewnętrznego Twierdzy Warszawa. Z uwagi na swą nazwę mylony bywa z Fortem Legionów i z Fortem Dąbrowskiego [1].

Powierzchnia fortu w granicach fos wynosi ok. 7 ha, natomiast łącznie z przedstokiem ok. 30 ha. Średnia wysokość terenu to 85 m, natomiast wysokość najwyższego punktu nasypu 90.5 m. Fort usytuowany był w pasie najniższego tarasu akumulacyjnego Wisły, w miejscu grząskim i podmokłym. Przedpole było całkowicie płaskie (nie licząc górującej od zachodu skarpy wiślanej) i niezadrzewione. Niewielkie cieki wodne nie stanowiły przeszkody terenowej, ale w znakomity sposób ograniczyły możliwości okopywania się ludzi i sprzętu. Pomimo trwającego już sto lat osuszania charakter terenu niewiele się zmienił. Zadaniem fortu była obrona przestrzeni podskarpia. Celowi temu służyły też przylegające do fortu z obu stron odcinki wałów fortecznych oraz górująca nad doliną działobitnia,. Drugim przeznaczeniem fortu była funkcja magazynowa [7].

Fort był umocnieniem ceglano-ziemnym, o narysie regularnego pięcioboku o dwóch czołach. Ze względu na położenie poniżej skarpy wiślanej fosy były wypełnione wodą. Nad fortem górowała umocniona Bateria Królikarnia [1] zbudowana na skarpie u wylotu obecnej ul. Ikara [7]. Projekt wzorowany był na planie fortu rosyjskiego z 1879 roku, o pięciobocznym narysie, na który składały się dwa czoła, barki i szyja. Wzorcowy F1879 składał się z przedniego, niskiego wału bronionego przez piechotę, a za nim znajdował się wysoki wał artylerii, podzielony poprzecznicami ziemnymi lub mieszczącymi schrony podwalni. Koszary, ukryte w ziemnym wale, umieszczano w szyi fortu lub w jego środku. Na nich znajdowały się odkryte stanowiska dla dział. Budowle były ceglane. Fort Cze był wyjątkiem od reguły, ponieważ zastosowano tu odwróconą kolejność wałów: na czołach i barkach urządzono niższe wały dla artylerii, a środek fortu zajmował wysoki wał z ławką strzelecką dla piechoty, kryjący w części murowane koszary. Fort został otoczony wodną fosą i połączony z ul. Idzikowskiego stalowym mostem, o którym pisze się, że jest mostem zwodzonym. W rzeczywistości jest to most stały, przeznaczony do szybkiego demontażu. Powstał w warszawskiej fabryce firmy Lilpop, Rau i Loewenstein [6].

Koszary otoczone były z tyłu i z boków galeryjką wentylacyjną, która umożliwiała odpowiednie odprowadzanie wilgoci z budynku. Drugim systemem wentylacyjnym w koszarach były kanały prowadzone pod podłogą na osi sal mieszkalnych i kuchni. Za pomocą studzienek umieszczonych przy elewacji prowadziły powietrze w głąb pomieszczeń, gdzie dwoma otworami podsycano paleniska pieców. Powietrze i spaliny z koszar odprowadzano za pomocą 11 kominków wieńczących tylną galeryjkę i 11 kominów w ścianach dzielących pomieszczenia. W pomieszczeniach były pierwotne ceglane posadzki, a w tylnej części kuchni posadzka brukowana. Brukiem wyłożona była też poterna. Jej posadzka stopniowo podnosi się, a sklepienie stopniowo obniża się w kierunku tylnego wejścia, tworząc przekrój lunety. Izolację sklepień stanowiła warstwa cementowej szlichty na bazie cementu romańskiego, którego użyto również do tynkowania wnętrz [6].

Do dnia dzisiejszego zachowały się w centralnej części, mocno uszkodzone, kazamaty koszarowe pod wałem głównym fortu. Pozostał stalowy most oraz magazyn prowiantowy po przeciwnej stronie ul. Idzikowskiego [7]. Teren fortu porośnięty jest drzewami, a zarys oryginalnych fortyfikacji jest trudny do zauważenia. Zachowały się spore odcinki dawnych fos, jedną z nich jest tzw. Bernardyńska Woda (wzdłuż ul. Idzikowskiego na odcinku od al. Witosa do ul. Powsińskiej) [1]. W fosie jest sporo ryb [5]. Fosa zasilana jest Kanałem Sieleckim, płynącym wzdłuż ul. Obserwatorów [15]. Ogródki działkowe na terenie fortu uległy niemal całkowitej dewastacji. Po terenie fortu i ogródków działkowych sporadycznie wędrują dziki [10]. Po rozpoczęciu nowej inwestycji w 2016 roku rozstawione zostało wokół nowe ogrodzenie, garaże wyburzone, a cała roślinność wraz z drzewami ścięta [17].

Fort powstał w latach 1886-1890 [4]. Gdy w 1892 roku nastąpiła modernizacja fortu, zadania ograniczono do pełnienia funkcji magazynowej [2]. Po likwidacji [1] około 1909 roku fort rozbrojono i w budynku koszar wykuto otwory pod ładunki wybuchowe. Na pewno wojsko carskie nie zniszczyło budynku koszar, o czym świadczą późniejsze zdjęcia. Obiekt przeznaczono na sprzedaż i to nowi nabywcy mieli obowiązek całkowitej likwidacji umocnienia [6].

Po odzyskaniu niepodległości fort przejęło Wojsko Polskie [6]. W okresie międzywojennym mieściła się tutaj Wytwórnia Amunicji Specjalnej [1]. Zakład wytwarzał świece, granaty dymne, świece arsenowe, granaty łzawiące, zaczepne i bojowe, bomby Stockesa i pociski dymne Levensa. Przeciętna roczna produkcja wynosiła 2.3 mln jednostek amunicji [7]. W 1921 roku został nazwany fortem Legionów Dąbrowskiego, a w 1928 roku przemianowano go na fort Piłsudskiego. W 1930 roku pas poforteczny wzdłuż ul. Idzikowskiego został poddany parcelacji [1].

W 1939 roku Obiekt został zajęty przez Niemców [1]. Niektóre źródła podają, że fort stanowił samodzielny punkt oporu w tzw. linii wysuniętej Odcinka Południowego. 25 września 1939 roku Niemcy, po uprzednim zdobyciu Królikarni, przy wsparciu ogniem z wysokiej i górującej nad fortem skarpy, zaatakowali go [7].

Początek ataku ustalony został na godzinę 12:00. Dzięki skutecznemu atakowi artylerii niemieckiej, który przycisnął załogę fortu, atakującym udało się płynnie zdobyć teren i podejść na 200 metrów do zapory z drutu kolczastego. Po detonacji ładunków trafili pod silny ogień załogi fortu, prowadzony z czterech karabinów maszynowych. Dopiero, gdy do walki włączyły się ciężkie MG batalionu piechoty, ogień stał się słabszy. W walce w zwarciu, granatami i miotaczami ognia zwalczano resztki załogi fortu. O godzinie 19:00 fort był w niemieckich rękach. Dokładne sprawdzenie fortu wykazało, że znajdowały się tam duże magazyny amunicji artyleryjskiej i amunicji do broni piechoty. Ślady wskazywały, że Polacy w ostatniej minucie próbowali wysadzić magazyny amunicji w powietrze, co się im nie udało [16]. Informacja, że fort uległ wtedy znacznemu uszkodzeniu [7] jest nieprawdziwa, o czym świadczą zdjęcia z okresu II wojny światowej, pokazujące całą elewację budynku, chociaż ze śladami pożaru [6].

W ramach parcelacji połowa obszaru przedpola, o powierzchni prawie 26 hektarów, została przekazana nieodpłatnie miastu z przeznaczeniem na parki i zieleńce [2]. Po wojnie na terenie samego fortu znalazły się garaże (ok. 200 [9]) [1] oraz kilkudziesięciohektarowy kompleks ogródków działkowych, pierwotnie im. Weteranów Ruchu Robotniczego (działki żołnierzy zawodowych [14]). Do działek doprowadzona została woda i elektryczność. Wiele altanek (stawianych w większości na dziko [11]) zostało przystosowanych do całorocznego pobytu [7]. Później były to ROD Imielińska i ROD RSW-Prasa.

Fort został wpisany do rejestru zabytków jako fort Mokotów II pod numerem 806 w 1973 roku [1].

W latach 90-tych XX wieku na terenie fortu oprócz garaży parkowały także samochody cudzoziemców, gdyż okolicy mieszkało wielu dyplomatów. Całości pilnowali żołnierze pod bronią [11].

W 1997 roku przed bramą fortu odsłonięto obelisk z tablicą informującą, iż jest to fort Józefa Piłsudskiego [1].

W 2004 roku pojawiła się lista działek, która miały być zamienione w parki. Były to m.in. ROD Imielińska i ROD RSW-Prasa przy ul. Idzikowskiego [8]. Plany nie zostały jednak zrealizowane.

W 2007 roku obiekt opuściło wojsko oraz użytkownicy ogródków działkowych [2]. Nieruchomość od Agencji Mienia Wojskowego kupił były mundurowy (zapłacił ok 11 mln za 10.5 ha terenu oraz wypłacił odszkodowania kilkudziesięciu działkowiczom w wysokości 8-12 tys. zł [14]). Odkupił ją potem hiszpański deweloper. Dał za nią około 60 mln zł i uzyskał warunki zabudowy, które jednak straciły ważność. Teren pod luksusową rezydencję odkupiła firma Jana Kulczyka. Z tego też nic nie wyszło, nieruchomość ponownie trafiła na rynek [11]. Kolejna firma Turret na terenie fortu miała stworzyć 500 mieszkań i parking podziemny na 650 aut [3].

Od momentu opuszczenia fortu przez cały ten czas teren był nieużytkowany oraz pozbawiony jakiegokolwiek nadzoru, a ogródki działkowe ulegały dewastacji [2]. W garażach przechowywano stare automaty zręcznościowe na żetony (spalone, zniszczone lub zdewastowane) [12].

Przed długi czas można było dostać się bez problemu przez prowizoryczną kładkę obok mostu z zamkniętą bramą. Sam most był zapadnięty. Wewnątrz było pełno kulek i manekiny-tarcze po walkach ASG. Widoczne były ślady picia alkoholu i członków wielbiących satanizm [17]. W lewej części znajdowały się w tragicznym stanie koszary szyjowe popękane od bomb (zwłaszcza stropy). Prawa część była w bardzo dobrym stanie. Na samą górę koszar, do małego oczka wodnego, prowadziły wąskie schodki [12].

Nowy właściciel, dysponujący działką od 2014 roku (Andrzej Piliszek, prezes Myoni) zaplanował budowę obiektów pensjonatowo-hotelowych [11]. To obejście planu zagospodarowania tego obszaru, który nie dopuszcza w forcie zabudowy mieszkaniowej, jedynie usługi kultury, sportu i turystyki. Dlatego ma powstać aparthotel, przeznaczony na długoterminowy wynajem. Właścicielem fortu jest spółka SKY. Inwestor wykonał inwentaryzację architektoniczną zabytkowych koszar i mostu żelaznego, inwentaryzację geodezyjną fortu i w badaniach archeologicznych również inwentaryzację historycznych elementów [13]. Stołeczny konserwator zabytków wydał zgodę, a inwestor zlecił projekt pracowni Szaroszyk Rycerski Architekci. W międzyczasie przez dwa lata w forcie pracowali saperzy, którzy usunęli kilkadziesiąt tysięcy bomb, granatów i flar. Te ostatnie pochodziły jeszcze z pierwszej wojny światowej. Zabytkowy most stalowy został poddany konserwacji [11].

Inwestycja ma kosztować około 100 mln zł. Z dziesięciu hektarów terenu tylko 10% ma zostać zabudowane, reszta pozostanie zielona. Z każdego z apartamentów (od 32 do 168 m2) rozpościerać się ma widok na fosę z wodą [11]. Trzynaście [13] dwupiętrowych pawilonów hotelowych zostanie wtopionych w wał ziemny [11]. Budynki mają odtwarzać zniszczone wały, w których były schrony pogotowia [13]. Tworzyć je będzie beton i szkło, a na bocznych elewacjach urosną pnącza [11]. Kolejne domy inwestor planuje wpasować do zachowanych częściowo koszar pod wewnętrznym wałem. W sumie we wszystkich nowych budynkach w forcie znajdzie się około 70 dużych apartamentów i 30 małych [13]. Murowane koszary z czerwonej cegły mają zostać wzmocnione podporami z surowego betonu. Przybędzie im też elewacja z przezroczystego szkła. W koszarach będzie restauracja, recepcja części hotelowej i zaplecze sportowo-rekreacyjne. Miejsce ma być otwarte dla Warszawiaków [11].

Budowa kompleksu hotelowo-pensjonatowego rozpoczęła się 15 czerwca 2016 roku, a zakończenie zaplanowano na połowę 2018 roku. Inwestycję podzielono na 21 budynków typu aparthotelowego, rozmieszczonych odpowiednio: na wałach artylerii (13 budynków), w wale ziemnym obok zabytkowych koszar (2 budynki w których powstanie łącznie 28 lokali), na terenie po historycznym magazynie amunicji (2 obiekty w których łącznie zaprojektowano 31 apartamentów) oraz trzy jednolokalowe budynki w szyi fortu. Centralnie położone przedwojenne koszary zamienią się w przestrzeń gastronomiczno-kulturową [18].