Wola Plaza (Państwowy Dom Towarowy [2], Wolski Pedet [10], Powszechny Dom Towarowy Wola, PDT Wola, ul. Młynarska #8/12) [1] to czterokondygnacyjny obiekt, który pełni funkcję biurowca, chociaż powstał jako budynek handlowy. Powierzchnia całkowita wynosi 8512 m2, a użytkowa 8109 m2 [2]. Na parterze zlokalizowano punkty handlowe. Budynek ma jedno piętro podziemne, a wokół niego jest 50 naziemnych miejsc parkingowych [6].

Obecnie mieści się tu m.in. Tesco, BNP Paribas Bank i siłownia CityFit.

W budynku rozgrywała się jedna ze scen filmu Zmiennicy z kupnem ekspresu ciśnieniowego do kawy [2]. O budynku była też mowa w książce Adama Bahdaja pod tytułem: Do przerwy 0:1 [10].

Na początku XX wieku zabudowa miała fronty od ul. Wolskiej. Od skrzyżowania z ul. Młynarską znajdowała się gęsto zabudowana posesja, na północ której mieścił się sad. We wschodniej części widać było podłużne pawilony otaczające dziedziniec.

W okresie międzywojennym był to kwartał zabudowany kamienicami, na posesjach o adresach: ul. Wolska 26 (hip. 5830), 28 (hip. 5780), 30 róg Młynarska #8 (hip. 3113) oraz ul. Młynarska #10 (hip. 5439), #12 (hip. 6143), #14 (hip. 5440).

Budynek przy ul. Wolskiej #26 był sześciokondygnacyjną kamienicą, bez zdobień. Składała się z trzech podwórek, za ostatnim była piekarnia [19]. Mieściła się w niej na przestrzeni lat różnoraka działalność. Funkcjonował zakład fotograficzny Orjon [18], w latach 90-tych XX wieku działała firma Bartmańskich [21], w 1926 roku otworzył tu pierwszą cukiernię Zagoździński, którą cztery lata później przeniósł na ul. Wolską 66 [22]. Obok był słynny plac zabaw, o nazwie Wenecja [19].

Kamienica przy ul. Wolskiej #28 była dużo bardziej elegancka. Miała cztery kondygnacje. Symetryczność podkreślały w części centralnej pionowe boniowania, a w skrajnych osiach balkony na pierwszym i drugim piętrze. Okna zwieńczone były prostokątnymi lub półkolistymi gzymsami. W budynku znajdowała się bożnica [19].

Z kolei zabudowania przy ul. Wolskiej #30 były parterowe, mieściły się w nich zakłady usługowe.

W mieszkaniu p. Garbowskiego przy ul. Młynarskiej 10/12 znajdowała się kryjówka broni Polski podziemnej. Gromadzono tu m.in. amunicję do broni lotniczej [13]. Mieszkał tu również p. Lietter, majster z Gerlacha pochodzenia niemieckiego, który przez całą okupację wolał pozostać z sąsiadami niż przenieść się do dzielnicy niemieckiej [14].

Od początku Powstania Warszawskiego w zabudowaniach, m.in. przy ul. Wolskiej 26, ulokowali się Partyzanci [20]. Skrzyżowanie ul. Młynarskiej z ul. Wolską było jednym z ważniejszych punktów oporu. Zmontowano pośrodku barykadę z tramwajów z sąsiedniej zajezdni. Z domów przy ul. Młynarskiej 10 i 12 Powstańcy przez pierwsze dni rzucali z drugiego piętra butelkami w przejeżdżające czołgi. Po takim rzucie trzeba było uciekać na dół, bo Niemcy od razu strzelali w to miejsce, przez co dom został praktycznie cały zniszczony [14].

3 sierpnia żołnierze niemieccy nałożywszy powstańcze opaski podstępem zdobyli domy przy ul. Młynarskiej 12, 14 i 16. Wymordowali ukrywających się w piwnicach mieszkańców wrzucając do wewnątrz granaty [15].

Główne walki o ten kwartał toczyły się 4 sierpnia. W nocy był zrzut broni na podwórko przy ul. Młynarskiej 10/12. Wartownicy przypadkowo uznali to za desant i ostrzelali pojemniki zrzutowe [14]. Tego samego dnia przy Wolskiej 26 saperzy ustawili zaporę przeciwczołgową złożoną z niewypałów niemieckich bomb lotniczych, a atakująca ich pozycje niemiecka ciężarówka została ostrzelana i zawróciła przy barykadzie [16].

W budynkach chroniła się też grupa pięciu uciekinierów z egzekucji w fabryce Franaszka. Była tu brama z podwórkiem kwadratowym, którędy uciekli do piwnicy, w której znajdowała się dawniej stolarnia, gdzie przesiedzieli całą noc. Następnego dnia po południu weszli na teren podwórka Niemcy [23]. Trwała już wówczas Rzeź Pragi i odbywało się stopniowe wypalanie budynków i egzekucje. 10 sierpnia na podwórzu przy ul. Wolskiej 26 rozstrzelano ponad dwudziestoosobową grupę mężczyzn i chłopców [17].

W latach 50-tych XX wieku grunty zostały przejęte przez Państwo na podstawie dekretu Bieruta i przeznaczone pod budownictwo publiczne. Właściciele kamienic czynszowych bezskutecznie starali się odzyskać swoją własność [25]. Istniejący do dzisiaj budynek PDT miał być nowym centrum dzielnicy [10]. Był to pierwszy dom towarowy na Woli [4].

Budynek został wzniesiony w latach 1949-1956 według projektu Michała Przerwy-Tetmajera [1]. Modernistyczna bryła ozdobiona została socrealistycznymi akcentami i dominowała nad otoczeniem parterowej i jeszcze częściowo drewnianej zabudowy [10].

W okresie PRL-u pawilon był bardzo znaną placówką handlową w Warszawie. Często można było tu kupić towary niedostępne w innych sklepach. Przez wiele lat na parterze mieściły się stoiska: RTV, meble+oświetlenie, lodówki, kosmetyki (na środku sali sprzedażowej), art. metalowe (+wykładziny PCV), art. gospodarstwa domowego, farby, upominki. Pierwsze piętro poświęcone było modzie męskiej i damskiej, a drugie dzieciom (odzież, obuwie, zabawki) i wykładzinom dywanowym. Na trzecim piętrze mieściły się biura, bufet pracowniczy i biblioteka dla pracowników [1].

Dekoracje

Bryła budynku była modernistyczna, lecz jednocześnie została obłożona kamiennymi okładzinami. Została ozdobiona granitowymi pilastrami i filarami, klasycznym ząbkowaniem gzymsu przyziemia i attyką. W jej narożnikach pojawiły się płaskorzeźby o tematyce związanej z funkcją budynku: zabawki, artykuły sportowe, instrumenty muzyczne, rowery, ubrania, tekstylia, kwiaciarnia i kawiarnia, utrzymane w estetyce dwudziestolecia międzywojennego. Zdobienia o wysokości ok. 150 cm zostały wykonane w 1955 roku w wapieniu przez Kazimierza Danilewicza [11]. Jako autorów wskazuje się też: Władysława Koziejowskiego, Jerzego Świdlińskiego [24] czy Sikorskiego [8]. Inne źródła wskazują, że dekorację rzeźbiarską w piaskowcu wykonał w 1950 roku Jan Ślusarczyk [4].

W 1956 roku powstała najsłynniejsza dekoracja PDT, dzieło Marka Włodarskiego i Tadeusza Błażejowskiego [5]. Na czterech ścianach wokół centralnego patio umieścili obrazy na szklanych taflach malowane farbami temperowymi. Wykonali 12 kompozycji, po trzy na każdą ścianę, umieszczone jedna nad drugą. Z początku miały to być wzory abstrakcyjne, ostatecznie powstały wizerunki ludzi w różnych sytuacjach. Obrazy na poziomie parteru poświęcili: górnictwu, hutnictwu, budownictwu i przemysłowi chemicznemu. Pierwsze piętro ozdobili wyobrażeniami pór roku. Na wysokości drugiego umieścili sceny sportu i rozrywki: wyścig pokoju, wypoczynek na plaży, festyn z orkiestrą i tańczącymi postaciami oraz mecz piłki nożnej. Być może dzieła były inspirowane twórczością Fernanda Legera. Malowidła usunęła podczas remontu w 2005 roku firma Celtic Property Developments. Odnaleziono je częściowo zniszczone w 2012 roku w magazynie przy ul. Jana Kazimierza. Znalezisko trafiło do redakcji serwisu Sztuka.net [9]. Wiech w swoich felietonach opisywał dzieła, jako rebusy dla nudzących się w kolejce klientów [10].

Pawilon wchodził w skład Domów Towarowych Centrum [1]. Na początku lat 80-tych XX wieku, gdy wszędzie były braki, był on wyjątkowo dobrze zaopatrzony, a tłumy gromadziły się w kolejce na długo przed otwarciem. Załatwiało się tu najrozmaitsze interesy, handlowało walutą, mieściła się tu giełda znaczków pocztowych. Było to miejsce pełne lokalnego kolorytu, Dzieci na chodnikach grali w guziki, młodzież uczyła się pić wódkę i palić papierosy. Starsi wszczynali awantury czy zaczepiali dziewczęta [10].

Po 1989 roku Domy Towarowe Centrum stały się spółką akcyjną [1].

Na początku XXI wieku miała miejsce likwidacja Domu Towarowego Wola i wyprzedaż asortymentu [1]. Sklep zakończył działalność w grudniu 2001 roku, a pracę straciło 90 osób [12]. Budynek planowano przekształcić na centrum osiedlowe, lecz plany te nie zostały zrealizowane [2]. Kompleks został sprzedany. Na parterze powstał początkowo sklep Leader Price i apteka [1].

Obiekt został zakupiony w 2005 roku przez firmę Celtic Property Developments, która dokonała zmiany przeznaczenia budynku z handlowego na biurowo-usługowe. W trakcie remontu odświeżono elewację [1], usunięte zostały przepierzenia zasłaniające atrium ciągnące się przez trzy kondygnacje [7]. Budynek został ponownie oddany do użytku w drugim kwartale 2007 roku, a we wrześniu tego samego roku kupiła go firma Tritax [1]. Od tego czasu nosi nazwę Wola Plaza [2].

W 2007 roku, Tesco przejęło markety Leader Price, w efekcie czego powstał tu sklep tej sieci. Polbank zajął miejsce apteki [1], następnie w 2012 roku połączył się z Raiffeisen, a w 2018 roku z BNP Paribas Bank. W pierwszym półroczu 2007 roku do części budynku przeniosła się wolska filia Lecznicy KEN [3].

W 2012 roku spadkobiercy dawnych właścicieli bezskutecznie starali się o zwrot posesji [25].

W maju 2021 roku w posiadanie PDT weszła firma Adgar. Zaplanowała tu biura, przestrzeń do pracy dla freelancerów, sale konferencyjne oraz przestrzeń do organizacji różnych wydarzeń [26].