Cmentarz Komunalny Północny w Warszawie (Cmentarz na Wólce, ul. Wóycickiego #14) jest jednym z większych cmentarzy w Europie. Zajmuje powierzchnię 143 ha [1]. Jest to największy cmentarz w stolicy i znajduje się na nim jedyne w Warszawie krematorium [9]. Prowadzą do niego cztery bramy: północna, południowa, wschodnia (główna) i zachodnia. Administracyjnie należy do parafii św. Ignacego Loyoli, położonej przy murze cmentarza [1]. Jednakże jest to cmentarz komunalny i mogą być na nim grzebane osoby wszystkich światopoglądów i wyznań [6].

Cmentarz został zaprojektowany na planie nieregularnego wieloboku [6], rozciętego ciągiem dwóch przecinających się pod kątem prostych szerokich alej, które są wyasfaltowane i wybrukowane. Poszczególne kwatery oddzielone są pasami zróżnicowanej roślinności. Nagrobki znajdują się w sąsiedztwie olbrzymiej wolnej przestrzeni [20]. Znajduje się tu kilkadziesiąt tysięcy drzew i krzewów ozdobnych. Wybudowano ponad 200 km dróg i alejek, dom pogrzebowy z trzema salami ceremonialnymi (A,B i C) oraz przechowalnią zwłok, przechowalnią urn, krematorium, kancelarię, pawilony przy wejściach, kwiaciarnię, parkingi i drogi dojazdowe [6].

Teren grzebalny podzielony jest na zespoły kwater (A, B, C, D, E, K, N, O, S, T, U, W) [7]. Samych kwater na cmentarzu jest 800 [6]. Oznaczenia grobów prowadzi się w układzie: numer kwatery (np. S IV 8) - numer rzędu - numer grobu [7]. Pochówki odbywają się w grobach tradycyjnych ziemnych i murowanych, w grobach urnowych ziemnych i murowanych, w kolumbariach (niszach w ścianach urnowych) oraz w katakumbach (niszach do pochowania trumny) [7]. Są też zielone tereny do rozsypywania prochów zmarłych [16]. Groby przeznaczone do pochowania urn z prochami zostały urządzone w kwaterach U-II-1 i U-III-1 [7]. Brakuje typowej Alei Zasłużonych, w niektórych nekrologach nazywana jest tak kwatera A-II-1 [19]. Wjazd samochodów na teren cmentarza odbywa się przez bramę gospodarczą, na podstawie odpłatnych przepustek. Cmentarz jest wyposażony w sieć wodociągową, zasilaną ze studni głębinowych, wyłączanych na okres zimowy [7].

Przy wejściu znajduje się elektroniczna wyszukiwarka grobów. Po wpisaniu nazwiska zmarłego pokazuję kwaterę, gdzie jest pochowany [17].

Na cmentarzu są następujące mogiły zbiorowe: grób ofiar katastrofy lotniczej Ił-62M Tadeusz Kościuszko z 1987 roku [2] i grób ofiar katastrofy lotniczej Ił-62 Mikołaj Kopernik z 1980 roku [4]. Są też symboliczne groby Jana Paszyna, Tadeusza Popławskiego oraz Feliksa Sochy [6]. Wśród pochowanych znajduje się kilka znanych postaci, m.in. Jan Himilsbach, Emil Ochyra, Edward Stachura, Danuta Wawiłow czy Danuta Szmit-Zawierucha [10].

Na Cmentarz Północny przeniesiono szczątki ofiar zbrodni komunistycznych odnalezionych na Łączce [12].

Przy cmentarzu znajdują się dwie pętle autobusowe. Zespół przystankowy Cmentarz Północny-Brama Główna (dawniej Komunalny Cmentarz Północny) powstał 13 kwietnia 1975 roku dla linii 142. W 1986 roku przemianowano go na Cmentarz Północny, a od 15 października 1996 roku ma obecną nazwę. W 2009 roku został wyremontowany [13]. Z kole zespół przystankowy Cmentarz Północny-Brama Zachodnia uruchomiono 6 lipca 1996 roku [14].

Kwatera żołnierzy niemieckich

W pobliżu bramy północnej znajduje się kwatera żołnierzy niemieckich poległych podczas II wojny światowej (E-XVI/XVII-5) [9]. Zorganizowano ją w 1991 roku, w ramach polsko-niemieckiego pojednania. Spoczywa w niej około 800 osób, przeniesionych z innych cmentarzy lub wydobytych z grobów polowych. Kwatera porośnięta jest trawą, na której ustawiono trójkami kilka grup krzyży. Centralny punkt stanowi krzyż i dwa szpalery kamiennych tablic (po sześć z każdej strony) na których wyryto nazwiska poległych. U podstawy krzyża wmurowano tablicę z napisem w języku niemieckim i polskim: „Tu spoczywają żołnierze niemieccy wojny 1939-1945. Dla ich pamięci i pamięci ofiar wszystkich wojen”. Dla większości wymienionych na tablicach jest to grób symboliczny. Na kamiennych tablicach znalazło się nazwisko Jürgena Stroopa, zbrodniarza wojennego, które zostało usunięte w 2001 roku po interwencji Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Na tablicach są też nazwiska brzmiące rosyjsko, co może wskazywać, że upamiętniono przedstawicieli formacji Waffen-SS Brygady RONA. Istnieją też nieudowodnione pogłoski, że do kwater mogły trafić szczątki kata Warszawy, generała SS Franza Kutschery [11].

Dom Przedpogrzebowy

Dom Przedpogrzebowy mieści dwie sale ceremonialne przeznaczone do przeprowadzania uroczystości pogrzebowych świeckich i religijnych, dwie kameralne sale pożegnań, salę pożegnań o podwyższonym standardzie (C) oraz salę dla żegnających zmarłych przed spopieleniem [7].

W latach 1993-1996 do domu przedpogrzebowego dobudowano spopielarnię zwłok. Kremacje rozpoczęto 23 stycznia 1997 roku. Wykonawcą inwestycji było Przedsiębiorstwo Realizacji Inwestycji KOOBUD. Spopielarnia wyposażona jest w mikroprocesory sterujące regulacją temperatury, dopływem powietrza i wielkością ciągu. Koszty wyniosły 15.6 mln zł. Budowa napotykała protesty społeczne [8]. W sali pożegnań bliscy zmarłego widzą przez szybę tzw. przedpiecownię. Stoi tam trumna, która jest automatycznie wsuwana do otworu w ścianie. W kolejnym pomieszczeniu znajduje się piec. Zwłoki spopielane są w powietrzu o temperaturze 1200 stopni Celsjusza, proces trwa średnio 90 minut. Kości przenoszone są do urządzenia, które je rozdrabnia na proszek. Urnę z prochami można odebrać w cztery godziny po rozpoczęciu kremacji [18].

Na terenie cmentarza w 1998 roku powstała sala spotkań rodzinnych i restauracja Kafeteria. Jest to miejsce spotkania w gronie bliskich po uroczystości pogrzebowej [15].

Cmentarz został ulokowany na niezagospodarowanym terenie Wólki Węglowej. Prace projektowe pod kierunkiem architekta krajobrazu prof. Longina Majdeckiego wykonano w Biurze Projektów Budownictwa Komunalnego Stolica [6]. Tereny cmentarza wykupiono z gruntów rolnych. Dokumentację budowlaną przygotowało BPBK. Zaplanowano zespół budynków administracyjnych cmentarza, dom przedpogrzebowy, urządzenie zieleni, urządzenie infrastruktury technicznej oraz budowę parkingów. Realizacja inwestycji była prowadzona przez kilku inwestorów z których ostatnim (od lipca 1992 roku) był BAKS. Powierzchnia terenów grzebalnych zajmuje 86,5% [8].

Cmentarz został oddany do użytku w lutym 1973 roku, gdy zaczęło brakować wolnych miejsc na istniejących warszawskich cmentarzach [6]. Pierwszą osobą pochowaną na tym cmentarzu była Janina Górska, zmarła 2 lutego 1973 roku [9]. Pochówku dokonano 10 lutego [8].

Władze Warszawy początkowo traktowały nową inwestycję jako mniej prestiżową. W pierwszych latach istnienia duża odległość od centrum odrzucała Warszawiaków od pogrzebów w tym miejscu, dlatego cmentarz służył głównie jako miejsce spoczynku samobójców i osób o nieustalonych personaliach. W północno-zachodniej części powstały kwatery Saperów WP i Okręgu Radomsko-Kieleckiego AK [19].

Podczas pierwszego etapu prac urządzono około 50 ha, a zagospodarowanie następnej części i wydzielenie kwater na nagrobki planowano na 1985 rok. W latach 1979-1980 władze miasta podjęły realizację drugiej części [20]. W 1976 roku istniały tylko kwatery na południowym wschodzie. Przez kolejnych kilkanaście lat stopniowo cmentarz powiększano [10]. W latach 80-tych XX wieku powstały kwatery na północnym zachodzie, a na początku XXI wieku na południowym zachodzie.

Od 1997 roku na terenie cmentarza działa krematorium (spopielarnia zwłok) [7].

W styczniu 2008 roku zostały oddane do użytku trzy zespoły kolumbariów [7].

Do początku lat 20-tych XXI wieku pochowano tu około 120-180 tys. zmarłych [7] i wykonano około 10 000 spopieleń. W kwietniu 2010 roku przewieziono tu trumny z 16 ostatnimi zidentyfikowanymi ofiarami katastrofy w Smoleńsku [6].