Tor wyścigów konnych Służewiec


Tor wyścigów konnych Służewiec

Kompleks został zaprojektowany z rozmachem w stylu modernistyczno-okrętowym i został uruchomiony na kilka miesięcy przed wybuchem II wojny światowej. Oprócz toru i trybun powstało całe mieszkalne miasteczko wyścigowe ze stajniami, magazynami czy wieżą ciśnień, wszystko otoczone zielenią. Teren otacza mur, który jest najdłuższą galerią graffiti w Warszawie i zapewne najstarszą w Polsce. Natomiast wyścigi konne, kiedyś tłumnie odwiedzane (były plany budowy ogromnej stacji kolejowej, aby skomunikować Wyścigi z centrum), dzisiaj są niszowym sportem, a kompleks stał się zaniedbany. W zamian organizowane są tu koncerty i inne imprezy masowe.

fontannafontannamuralmuralparkparkpomnikpomnikrzekarzekarzeźbarzeźbastawstawtablica pamięcitablica pamięcizabudowa wielorodzinnazabudowa wielorodzinnazabytkowy budynekzabytkowy budynekłąkałąka

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   Aleja Wyścigowa, ulica Bokserska, ulica Kłobucka, ulica Puławska, ulica Taborowa, ulica Wyczółki
  • Rok powstania:  1928-1939
  • Obszar MSI:  Ursynów Północny, Wyczółki
  • Wysokość:   9 m
  • Funkcja:  sportowa
  • Styl:  angielski (krajobrazowy), modernizm, okrętowy
  • Związane osoby: Acimowicz Janusz, Branicki Władysław, Brzechwa Jan, Chmielewska Joanna, Giżycki Tadeusz, Jurjewicz Fryderyk, Plater-Zyberk Zygmunt, Scholtz Alina, Siwek Jan, Szanior Franciszek, Żórawski Juliusz

Opis urbanistyczny:

Tor Wyścigów Konnych Służewiec (ul. Puławska #266) jest miejscem rozgrywania od kwietnia do listopada gonitw oraz ośrodkiem treningowym [3]. Odbywają się tu memoriały zasłużonych osób: Tomasza Dula, dr. Aleksandra Falewicza, Jerzego Jednaszewskiego, Bogdana Ziemiańskiego, Fryderyka Jurjewicza, Jerzego Eliasa [2]. Najważniejsze gonitwy to: Letnia, Wiosenna, Próbne, Jaroszówki, Golejewka, St. Leger, Oaks, Derby (2414 m), Prezesa Rady Ministrów, Rulera (1600 m), Mokotowska, Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Wielka Warszawska, a także gonitwy płotowe: Wlk. Służewiecka, I Dywizji Kawalerii WP [3]. Obszar toru wykorzystywany jest również jako miejsce występów gwiazd [2]. Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków [9].

Głównym projektantem założenia był Zygmunt Plater-Zyberk, z którym współpracowali m.in. Juliusz Żórawski, Janusz Acimowicz, Tadeusz Giżycki, Jan Siwek oraz grupa studentów Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej: Olgierd Tarnowski, Jan Grabowski, Jerzy Wasilewski i Olgierd Wojciechowski. Założenie parkowe i ogrodowe zaprojektowała Alina Scholtz (i Franciszek Szanior [12]), zaś za większość konstrukcji żelbetowych (tunele, mostki, magazyny, domy mieszkalne i stajnie [11]) odpowiedzialne było biuro konstrukcyjne Wincentego Michniewicza [1]. Za konstrukcję żelbetową trybuny III i siodlarni odpowiadał Zdzisław Kiciński, a za trybunę I i III Bronisław Bukowski i Ludwik Suwalski [11]. Kierownikiem budowy został Tadeusz Wędrowski [1]. Badania wytrzymałościowe wykonał Drogowy Instytut Badawczy przy Politechnice Warszawskiej [8]. Napisy na tablicach orientacyjnych wykonała Wytwórnia reklam świetlnych i liter plastycznych A. Popkowski. Wykonawcą elewatora zbożowego, kas wejściowych, stajen letnich i części budynków gospodarczych była firma budowlana W. Bogdan. Instalację wodociągową i kanalizacyjną zrealizowała firma Zakłady Instalacyjne Woda i Ciepło A. Jaworski i B. Kowalski. Szkło do fasad trybuny członkowskiej dostarczyła firma Dom Handlowo-Przemysłowy Fr. Szomański [1].

Zyberk zaprojektował kompleks, łącząc style modernistyczny i okrętowy [2], który zajmuje blisko 140 ha (dla porównania Łazienki Królewskie to 76 ha) [4]. Tereny parkowe zajęły 36 ha, tory wyścigowe 78.7 ha, chodniki i deptaki 16.1 ha [1]. Wokół powstał betonowy mur o długości 6 km [4]. Teren jest przecięty rzeczką i stawem na dwie części o znacznej różnicy poziomu. Zdecydowało to o konieczności niwelacji oraz o usytuowaniu kierunku torów i trybun [2].

Do toru prowadzi szeroka na 52 metry arteria z dwoma dziewięciometrowymi jezdniami. W sąsiedztwie trybuny głównej umieszczono parking mogący pomieścić 25 autobusów i 2000 samochodów [1]. Jego powierzchnia to 10 ha [5].Był to największy parking w Warszawie w momencie otworzenia toru. Komunikację z miastem rozwiązywały też tramwaje kursujące od stacji Szopy (dzisiaj Metro Wilanowska) aż do pętli znajdującej się przy bramie wjazdowej do kompleksu [1]. Planowana była budowa stacji kolejowej jednak działania przerwał wybuch II wojny światowej [2].

Po wjechaniu po prawej stronie znajdują się stajnie oraz tor treningowy, a po lewej tor właściwy. Na wysokości drugiej trybuny znajdują się kasy biletowe, a kilkadziesiąt metrów dalej wejście [12]. Pomiędzy trybuną główną (II), a trybuną członkowską (I) zatoczone jest koło padoku do oprowadzania koni przed wyścigiem, okolone stopniami, jakby amfiteatr [11]. Po okazaniu biletu wstępu wkracza się do tzw. „strefy B”, czyli obszaru pomiędzy trybuną środkową, trybuną główną, padokiem i torem wyścigowym. W pobliżu bieżni znajduje się bar z grillem i napojami oraz liczne ławki. Na parterze trybuny głównej jest przejście do „strefy A” (trzeba mieć droższy bilet). Po lewej stronie padoku znajduje się budynek dyrekcji, po prawej pomieszczenia dla trenerów i jeźdźców, odrestaurowana przed dwoma laty z całą pieczołowitością siodlarnia i budynek wagi [12]. Dla lepszej orientacji przewidziano umieszczenie w sąsiedztwie wagi olbrzymiej tablicy informacyjnej wyświetlającej numery i kategorie gonitw [1]. Budynek wagi mieści w przyziemiu salę wag i ubieralnie dżokejskie, a na I piętrze centralę totalizatora, telefony oraz kabinę wpłat i gonitw. Za budynkiem dyrekcji, który połączony jest z usytuowaną bliżej toru wyścigowego trybuną dla trenerów (tzw. „dżokejką”) i kolumnadą, widoczny jest parking dla VIP-ów (wjazd od ul. Poleczki), a za nim park w stylu angielskim z fontanną i basenem. Obok dżokejki znajduje się niewielki okrągły budynek, na którym umiejscowiona jest „bomba”, idąca w górę dwie minuty przed startem każdej gonitwy. Bieżnia wyścigowa od publiczności oddzielona jest metalową barierką oraz żywopłotem, natomiast od wewnątrz kanatem (plastikową barierką, bezpieczną dla jeźdźców i koni) [12]. Przy siodlarni istnieje tunel łączący tereny stajenne z wagą i padokiem [11].

Gdy tor powstawał, był oddalony od Warszawy o sześć kilometrów, w związku z czym musiał być samowystarczalny [37]. W efekcie powstało tu całe miasteczko wyścigowe [4], gdzie znalazły się pola uprawne, wieża ciśnień, studnie, szklarnie, hodowano tu bydło i magazynowano żywność [37].

Zieleń

Na terenie kompleksu jest 6000 różnych krzewów i 95 gatunków drzew [4]. Większość drzew liczy około 70 lat. Pojedyncze egzemplarze, które są pozostałością po dawnych majątkach, mają powyżej 100 lat. W składzie drzewostanów dominują: wiązy, dęby, lipy, brzozy, klony, jesiony, topole, rzadziej świerki i kasztanowce. Na południu kompleksu znajduje się dawny park angielski (o powierzchni 2.5 ha [5]), ze strumieniem, stawem i górką, który zatracił jednak swój pierwotny charakter i wymaga odtworzenia [7]. W skład parku wchodzi też zbiornik przeciwpożarowy, który swoim wyglądem przypomina stylowy basen [2], a w pobliżu są dwie rzeźby: galopujących koni oraz Fryderyka Jurjewicza.

Obiekty, pomniki, tablice:

Tor

Tor główny płaski ma 2400 m długości (2200 m i powierzchni 45 ha [2]), 50 m szerokości, a odległość od prostej do celownika wynosi 700 m. Po jego wewnętrznej stronie znajduje się tor płotowy, a we wnętrzu kompleksu tor przeszkodowy o kształcie ósemki. Trybuny umieszczono po zachodniej stronie, dzięki czemu widzowie nie odczuwają dyskomfortu z powodu świecącego w oczy słońca. Tory treningowe (było ich sześć, ok. 30 ha powierzchni [4], 1900 m obwodu [1]) zostały wyznaczone niemal prostopadle do tych służących gonitwom. Dla konserwacji murawy podczas długiego sezonu starannie zdjęto warstwę ziemi uprawnej i usunięto kamienie, żyły piasku i gliny [1]. Wykonano częściową wymianę gruntu do głębokości 40 cm [11]. Dobrano pięć gatunków najlepszych traw, a z Anglii sprowadzono maszyny do strzyżenia i wałowania terenów [1]. Główny tor został tak zbudowany, że woda nie miała prawa się na nim gromadzić. Pomyślano też o sztucznym zraszaniu toru [4]. Prace zlecono profesorowi A. Rychłowskiemu, a wykonano pod nadzorem inżyniera Sławińskiego, kierownika działu melioracyjnego Stołecznego Towarzystwa Budowlanego [11].

Trybuny

Trybuna I (tzw. członkowska lub reprezentacyjna) z padokiem to ekskluzywny modernistyczny pawilon dla najważniejszych osobistości [2]. Mieści 450 osób. Czteropoziomowa trybuna posiada płaskie dachy, niemal całkowicie przeszklone, kurtynowe ściany (wysokości trzech kondygnacji [2]) umożliwiające komfortowe śledzenie gonitw niezależnie od warunków atmosferycznych oraz trapy w formie równi pochyłej zastępujące schody [1]. Goście mają do dyspozycji przestronny hall, salę i mały salonik z jadalnią na I piętrze. Trybuna ma połączenie otwartą kolumnadą z tzw. małą trybunką dla personelu. Piętro wyżej są pomieszczenia dla sędziów i sala obrad. Do tej trybuny można dojechać samochodem oddzielną bramą [4]. Znajdowały się w niej biura zarządu Towarzystwa Zachęty do Hodowli Koni [1].

Trybuna II dla około 5400 [4] (2000 siedzących i 3500 stojących [29]) osób posiada głównie miejsca stojące, siedzące w lożach na samej górze i tarasy. W 2007 roku została wyłączona z użytku ze względu na stan techniczny. Wyremontowana, w latach 2014-2015 została ponownie oddana do użytku. Początkowo trybuna posiadała szereg atrakcji, m.in. salę taneczną w podziemiach z obrotowym parkietem [2] luksusowej restauracji (filia słynnej Adrii) [29] oraz bar [2]. Goście tej trybuny mają do dyspozycji hall na parterze [4]. To wielka przeszklona hala, w której umieszczono 56 kas przyjmujących zakłady. Była wynajmowana do kręcenia teledysków Kayah, Wilków i De Mono [29]. Konstrukcja dachu, który nie posiada dodatkowych podpór, robiła wrażenie zarówno przed wojną jak i współcześnie [31].

Trybuna III dla 7000 osób (przy ustawieniu ludzi w dwa rzędy na stopniach [1]) miała zawierać wyłącznie najtańsze miejsca stojące, jednak nigdy nie została oddana do użytku [2]. Mimo tego w latach 50-tych i 60-tych XX wieku widzowie na nią wchodzili [33]. Nadano jej kształt jednospadkowej, stopniowanej pochyłości [11]. Trybuny II i III są konstrukcyjnie dziełem prof. inż. Bronisława Bukowskiego i jego zespołu. Są to wzorcowe konstrukcje żelbetonowe opisywane w wielu podręcznikach [8].

Dodatkowo na miejscach stojących przed trybunami mogło zmieścić się nawet 50 000 widzów [1]

Miasteczko wyścigowe

Oprócz toru wyścigowego i trybun na terenie znalazł się imponującej wielkości kompleks treningowy [4]. Dróżki poprowadzono o przeważającym kierunku północ-południe [11]. Budynki stajenne umieszczono w dwóch kompleksach: za padokiem, wagą i trybuną członkowską oraz za trzecią trybuną [1]. Naprzeciwko parkingu każda z murowanych stajen w kształcie podkowy ma u szczytu dwukondygnacyjny elegancki blok mieszkalny [11]. Obok każdego jest karuzela do stępowania koni i wygodny padok. Przewidziano miejsce dla ponad 800 koni [4]. Bliżej toru ćwiczebnego stoją dwa bloki na planie półkola. Obok jednego z nich znajduje się magazyn z sortownią na paszę dla koni [29], czteropiętrowy elewator [1] na 550 ton ziarna [4]. W środku kolonii miała stanąć ochronka, świetlica, jadalnia i czytelnia oraz pralnia i sklepy [11]. Na terenie centrum treningowego mieści się specjalistyczna klinika weterynaryjna [21]. Innowacyjnym rozwiązaniem jest podziemny tunel dla koni między trybuną honorową a dżokejką, łączący teren treningowy z torem wyścigowym [2]. W momencie oddania toru był to największy tego typu kompleks w Europie [4], w którym mieszkało 1.5 tysiąca osób [9].

Wieża ciśnień

Na południe od trybuny I w latach 1937-1944 znajdowała się wieża ciśnień [2]. Obiekt autorstwa Juliusza Żórawskiego [27] powstał około 1931 roku [1] i zasilał w wodę kompleks wyścigów [27]. Wieża była dość wysoka. Posiadała dwie studnie głębinowe wody oligoceńskiej (o głębokości 248 m [1]), oraz dwa zbiorniki: główny o objętości 25 m3 (250 m3 [1]), który dostarczał wodę do zraszania bieżni torów wyścigowych, i mniejszy zbiornik obsługujący trybuny, stajnie, budynki mieszkalne i gospodarcze [28]. Wieża została wysadzona przez Niemców podczas wojny, gdyż stanowiła zagrożenie dla lądujących samolotów wojskowych [2]. Zawalona konstrukcja wciąż istnieje nieopodal bramy od strony ul. Wyczółki [27], na wygrodzonym terenie prywatnym. Wysadzona wieża przewróciła się w kierunku zachodnim, uszkadzając mur od strony ul. Galop [34].

Pomnik Fryderyka Jurjewicza

Pomnik Fryderyka Jurjewicza został odsłonięty w 1929 roku na terenie toru wyścigów konnych przy ul. Polnej (dzisiaj to część pola mokotowskiego). Popiersie dłuta R. Chmielewskiego, zostało odlane w brązie w firmie Braci Łopieńskich, a następnie ustawione na ponad dwumetrowym granitowym cokole. Po zmianie lokalizacji toru popiersie zostało przeniesione i ponowne odsłonięcie miało miejsce 3 czerwca 1939 roku [24].

Mur Graffiti

Mur odgradzający teren Toru Wyścigowego od ulicy Puławskiej ma 1.5 km długości i jest uznawany za najstarszą (legalną) galerię graffiti w Polsce [16] i najdłuższą w Warszawie, a być może też w Polsce [17]. Na murze umieszczona jest tablica memoratywna pamięci więźniów politycznych, w tym żołnierzy AK "Baszta" [19]. Pod nią znajduje się zakratowana mapa Polski, a obok krzyż.

Mur wysoki na trzy metry otacza teren kompleksu. Powstał w 1939 roku. W 1944 roku przez mur przeskakiwali powstańcy z Pułku Baszta atakujący teren ówczesnych koszar SS. Przetrwał wojnę i do końca lat 80-tych XX wieku przypominał mur więzienny. Przez jakiś czas była na nim namalowana reklama Unitry lub innego państwowego kombinatu [18].

Na początku lat 90-tych XX wieku mur zaczął się zmieniać w galerię. Pierwsze malunki powstawały na nim jeszcze w technice tradycyjnej - pędzelkiem. Potem przyszedł spray. Najpierw kilka sekcji, wkrótce całość stała się galerią spontanicznej sztuki ulicznej. Cześć graffiti znikało zamalowane przez kolejnych artystów, inne trwały, jak choćby u wylotu ulicy Romera epitafium dla Kataniego - chłopaka z osiedla obok, który zginął w wypadku. Przy murze powstało mnóstwo teledysków. Zagrał w filmie „Girl Guide” Machulskiego z 1995 roku. Lekko ucierpiał podczas koncertu U2 w 1997 roku, kiedy trzeba było rozebrać fragment, aby wpuścić napierających fanów zespołu. Nikt nie zamalował trzech wydzielonych segmentów muru, które w 2001 roku ursynowskie władze poświeciły pamięci więźniów politycznych zamordowanych na terenie Wyścigów [18]. Tablicę ufundowali byli żołnierze pułku Baszta.

W 2011 roku firma Adidas postanowiła wykorzystać popularność muru i zmienić go w mega billboard. Bez pozwolenia mur szczelnie odgrodzono stalowym płotem, wystawiono ochornę i zaczęła się demolka. W jeden dzień pokryto pół kilometra historycznych malunków jednolicie czarną farbą. Pracę przerwano na noc, podczas której na Facebooku skrzyknęła się wielotysięczna grupa grożąca bojkotem produktów Adidasa. Wstrzymano pracę i mur udało się zachować [18].

Mur nie był remontowany [17], dopóki w 2016 roku nie przeprowadzono czyszczenia muru, a w ogrodzeniu rozpoczęto usuwanie ukruszeń, dziur i przerw między cegłami, przez które widać było zbrojenie [13].

Staw Wyścigi

Przez staw Wyścigi, położony na terenie kompleksu przepływa Potok Służewiecki, który 1 km wcześniej mija Stawy Berensewicza, a 300 m dalej przepływa przez Staw Służewiecki [15]. Jest to staw detencyjny o powierzchni 1.35-1.92 ha i maksymalnej pojemności 15-18 tys. m3. Pod aleją Wyścigową znajduje się przepust utrzymujący stały poziom wody w stawie. W 2004 roku na terenie stawu stwierdzono występowanie kaczki krzyżówki, rycyka, sowy uszatki, dzięciołka, jaskółki dymówki i trzciniaka. Zbiornik przeszedł rekultywację w 2007 roku [15]. Przy stawie znajduje się kapliczka Matki Boskiej z 1928 roku [38]. Z początku stała na terenie wyścigowym na Polach Mokotowskich. Tu została przeniesiona w 1939 roku [39].

XVIII wiek i wcześniej:


XVIII wiek i wcześniej

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XIX wiek:

Pierwszy wyścig konny w Polsce mający charakter rywalizacji sportowej odbył się w 1777 roku na drodze z Woli do Zamku ujazdowskiego [2]. Towarzystwo Wyścigów Konnych i Wystawy Zwierząt Gospodarskich w Królestwie Polskim powołano w 1841 roku [8]. Regularne wyścigi z profesjonalnym torem wyścigowym zorganizowano w 1841 roku na terenie obecnego Pola Mokotowskiego [2]. Popularność wyścigów zwiększyło wprowadzenie totalizatora w 1880 roku [4]. W 1887 roku zbudowano trybuny [8]. Było tam jednak ciasno, a drewniane trybuny szybko się zestarzały [2].

Okres międzywojenny:

W 1925 roku Towarzystwo Zachęty do Hodowli Koni w Polsce skorzystało z parcelacji zachodniej części dóbr wilanowskich Władysława Branickiego [11] i nabyło około 140-150 ha gruntów ornych w celu stworzenia nowoczesnego toru wyścigowego [8] za 590 000 złotych [4]. Zakupione grunty miały kształt litery L, a przez teren przebiegał Potok Służewiecki zwany wtedy Strugą [1]. W 1926 roku przeniesiono drogę gminną przebiegającą przez teren Służewca i dokupiono trzy działki z sąsiadujących gruntów. W 1928 roku teren ogrodzono, wznosząc parkan betonowy. Wzdłuż ulicy Puławskiej parkan obsadzono drzewami. Pracę wykonano w ciągu 111 dni, co jak na tamten okres było czasem rekordowym [11].

Kompleks został zaprojektowany bez wzorowania się na torach zagranicznych [2]. Budowę nowego toru wyścigowego rozpoczęto w 1926 roku. Do wstępnych prac należało ogrodzenie terenu, przeprowadzenie niwelacji i drenażu, co trwało do 1929 roku. Doprowadzono do kompleksu prąd i zaopatrzono go w wodę poprzez wieżę ciśnień i basen. Nad basenem umieszczono olbrzymią czaszę żelbetową w stylu greckim. Podobno przy robotach ziemnych pracowało 500 chłopów z Polesia, których sprowadzono w 1929 roku. Rozłożyli się oni na terenie w wozach, a nocowali i jadali w prowizorycznych barakach. Pierwszy etap prac kosztował ogromną kwotę 6-8 mln zł. Z powodu braku środków, prace zostały spowolnione [1].

W 1937 roku doszło do powołania przez rząd Komitetu Rozbudowy Służewca, w skład którego weszli delegaci ministerstw: spraw wojskowych, spraw wewnętrznych, skarbu oraz rolnictwa. Zabezpieczeniem były tereny toru mokotowskiego, które zostały przekazane na Fundusz Obrony Narodowej (FON). Wykonano projekty drugiego etapu. Wzniesiono mury dwudziestu stajen, w których mogło znaleźć schronienie 600 koni. Zbudowano kilkanaście domów mieszkalnych (docelowo miało być 35 mieszkań dwupokojowych z kuchnią dla administracji, 63 mieszkania jednopokojowe z kuchnią dla trenerów i dżokejów oraz koszary dla personelu stajennego na 300 osób). Wykopane zostały fundamenty pod trzy trybuny [1]. 1 kwietnia 1939 roku 600 robotników pracowało przy budowie [4].

Tor oddano do użytku 3 czerwca 1939 roku. Pierwszą rozegraną gonitwę (3-letnich koni IV kategorii, na dystansie 1600 metrów [2]) wygrał koń Felsztyn pod dżokejem Stefanem Michalczykiem [1] w czasie 1 minuty 42.5 sekundy. Był to w tym czasie najnowocześniejszy i największy tor wyścigów konnych w Europie [2]. W 1939 roku na stołecznym hipodromie biegało ponad tysiąc koni [4].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Makieta

[1937] Makieta (źródło)

Budowa toru

[1937] Budowa toru (źródło)

Budowa

[1938] Budowa (źródło)

Budowa

[1938] Budowa (źródło)

Wnętrze hali pod główną trybuną w trakcie budowy

[1938] Wnętrze hali pod główną trybuną w trakcie budowy (źródło)

Główna trybuna

[1938] Główna trybuna (źródło)

Budowa toru wyścigów konnych

[1938] Budowa toru wyścigów konnych (źródło)

Budowa

[1938] Budowa (źródło)

Trybuna Honorowa zwana członkowską

[1938] Trybuna Honorowa zwana członkowską (źródło)

Widok na trybuny w trakcie budowy

[1938] Widok na trybuny w trakcie budowy (źródło)

W tle wieża ciśnień

[1938] W tle wieża ciśnień (źródło)

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:

Po zajęciu Warszawy przez hitlerowców teren został przyłączony do lotniska jako lotnisko pomocnicze i miejsce kwaterunku lotników [25]. Lepsze konie zostały wywiezione do III Rzeszy [8]. W stajniach znajdowały się składy broni, amunicji i sprzętu wojskowego [11].

W niemieckim przedsiębiorstwie zatrudniano tu Polaków do pielęgnacji zieleni. Ówczesny kierownik, Polak, pomagał zagrożonym wywózką do obozów rodakom. Wśród nich, w 1941 roku, znalazł się Jan Brzechwa, który przez lata specjalizował się w strzyżeniu żywopłotów. Właśnie tutaj powstała Akademia pana Kleksa [37].

W 1944 roku obsadzono tor kawalerią SS [25]. Obiekt zajmowało od 300 do 400 esesmanów i lotników [11]. Nacierała na nich od północy kompania W1 Wirskiego [11], a od zachodu Powstańcy z kompanii K1 i K3 batalionu Karpaty pułku Baszta [25]. Niemców udało się zaskoczyć. Powstańcy przedostali się na teren wyścigów i natarli na budynek niemieckiego dowództwa, zdobyli budynek i zawisła nad nim biało-czerwona flaga. Powstańcy zaatakowali wartownię, w której zdobyto karabiny i granaty. W nocy ranni zostali ewakuowani do punktu opatrunkowego. Powstańcy niespodziewanie zdobyli też nieuszkodzony samochód Polski Fiat 508. Ponieważ oddziałom walczącym na Okęciu nie udało się zdobyć lotniska, zapadła decyzja o wycofaniu się również z Wyścigów [11]. Według innej wersji Batalion Karpaty pułku Baszta początkowo odnosił sukcesy, ale został przyparty do ziemi niemieckim ogniem i nie był w stanie kontynuować walki. Z powodu braku uzbrojenia oddział został wycofany [22]. Zginęło około 120 (50 [11]) Powstańców, którzy szli w bój nawet z kamieniami brukowymi. Wielu rannych Niemcy dobijali. Zastrzelili też kilku chłopów, którzy mieli zbierać ciała Polaków. Po upadku Powstania tor został zaminowany i miał zostać wysadzony w powietrze. Przekonano jednak niemieckiego oficera by nie niszczył toru, gdyż ten leży poza administracyjnymi granicami Warszawy [10]. Kompleks przetrwał bez większych zniszczeń [30].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Tłumy przed kasami

[1939] Tłumy przed kasami (źródło)

Tor Służewiec z lotu ptaka

[1939] Tor Służewiec z lotu ptaka (źródło)

Trybuna klubowa

[1939] Trybuna klubowa (źródło)

Widok schodów prowadzących do loży dżokejów

[1939] Widok schodów prowadzących do loży dżokejów (źródło)

Budynek Wagi

[1939] Budynek Wagi (źródło)

Wieża ciśnień

[1939] Wieża ciśnień (źródło)

Wieża ciśnień

[1939] Wieża ciśnień (źródło)

Mur od ul. Puławskiej

[1939] Mur od ul. Puławskiej (źródło)

Punkt obserwacyjny

[1939] Punkt obserwacyjny (źródło)

Kompleks toru wyścigów konnych

[1939] Kompleks toru wyścigów konnych (źródło)

Budynek Trybuny II

[1939] Budynek Trybuny II (źródło)

Trybuny

[1939] Trybuny (źródło)

Kompleks sportowy

[1939] Kompleks sportowy (źródło)

Wyścigi

[1940] Wyścigi (źródło)

Wieża ciśnień

[1940] Wieża ciśnień (źródło)

Tor

[1940] Tor (źródło)

Tor

[1941] Tor (źródło)

Wieża ciśnień

[1942] Wieża ciśnień (źródło)

Tor

[1942] Tor (źródło)

Hala

[1942] Hala (źródło)

Trybuna

[1942] Trybuna (źródło)

Teren Wyścigów

[1944] Teren Wyścigów (źródło)

Uderzanie w pierwszym dniu powstania na teren Wyścigów na Służewcu

[1944] Uderzanie w pierwszym dniu powstania na teren Wyścigów na Służewcu (źródło)

Odbudowa stolicy:

7 lipca 1946 roku odbyły się na Służewcu pierwsze gonitwy [8]. Rozegrano wówczas 237 gonitw, w których uczestniczyło ponad 160 koni. W 1950 roku stajnie na Służewcu zostały znacjonalizowane [12]. W czasach realnego socjalizmu były jednym z najbardziej dochodowych przedsiębiorstw. Gromadziły tłumy, odbywały się trzy razy w tygodniu, a na Służewiec jeździła w dni wyścigowe specjalna linia tramwajowa [8].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Wyścigi

[1950] Wyścigi (źródło)

Czasy PRL-u:

W okresie 1946-1990 wyścigi konne w Polsce rozgrywane były na trzech torach w Polsce: w Warszawie, w Sopocie i we Wrocławiu [3]. Zarządzało nimi przedsiębiorstwo Państwowe Tory Wyścigów Konnych (PTWK) [4].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Trybuna z widzami

[1960] Trybuna z widzami (źródło)

Trybuna

[1965] Trybuna (źródło)

Tor

[1965] Tor (źródło)

Paddock

[1967] Paddock (źródło)

Wyścigi

[1967] Wyścigi (źródło)

Budynek główny

[1968] Budynek główny (źródło)

Mur wyścigów

[1968] Mur wyścigów (źródło)

Paddock

[1968] Paddock (źródło)

Wyścigi

[1969] Wyścigi (źródło)

Budynek główny

[1976] Budynek główny (źródło)

Trening koni na karuzeli

[1980] Trening koni na karuzeli (źródło)

W tle widoczne stajnie

[1980] W tle widoczne stajnie (źródło)

Pomnik przedstawiający pędzące konie

[1980] Pomnik przedstawiający pędzące konie (źródło)

Przemiany 1989-2000:

Po 1989 roku stadniny państwowe zostały postawione w stan likwidacji, a ich majątki przekazano Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. W 1993 roku zlikwidowano PTWK. Powołano do życia spółkę Służewiec Tory Wyścigów Konnych w Warszawie. Ta jednoosobowa spółka Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa funkcjonowała do 1999 roku [4].

Konie były wielką pasją przywódcy mafii pruszkowskiej w latach 90-tych XX wieku. Na torze gangsterzy „Pershing” i „Malina” byli rywalami. Jeden chciał pozbawić drugiego pieniędzy. Któregoś dnia wybuchła bomba pod samochodem Pershinga zaparkowanym na Służewcu. W budynku kierownictwa toru wyleciały szyby, ale sprawę zatuszowano [10].

Grali wtedy wszyscy: dżokeje, trenerzy, właściciele stajni, sędziowie, członkowie komisji technicznej czy komentatorzy. Sprzyjało to ustawkom wyścigów. Gracze od zawsze też pili na trybunach. Na terenie wyścigów był bufet, w którym reklamowano grzane piwo (butelki z piwem wstawiane do wiadra z gorącą wodą). Był tam Okrąglak, w którym serwowano wyroby garmażeryjne, żeby pasowały do wypijanej wódeczki. Stara trybunę nazwano Świniarnią, której nazwa pochodzi od chlewu, jaki zostawiali gracze rozrzucający nietrafione kupony [10]. Wyścigi promowała w swoich książkach Joanna Chmielewska.

W 1997 roku, gdy na Służewcu odbył się koncert U2, konie pozostały w stajniach. Trenerzy dawali im środki uspokajające, ale niewiele to pomogło [10].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Widok z lotu ptaka

[1998] Widok z lotu ptaka (źródło)

XXI wiek:

W 2000 roku wszystkie udziały skarbu państwa przekazano Totalizatorowi Sportowemu. Firma nie mogła rozwinąć skrzydeł, bowiem wkrótce potem odebrano jej prawo organizowania zakładów wzajemnych. Majątek znów wrócił do Skarbu Państwa. W 2001 roku została uchwalona ustawa o wyścigach konnych, na mocy której powołano do życia Polski Klub Wyścigów Konnych, który zarządzał torem na Służewcu [4]. Państwowe Tory Wyścigów Konnych zostały przekształcone w spółkę Służewiec, która zbankrutowała w 2005 roku w niejasnych okolicznościach. W 2006 oraz 2007 roku gonitwy zorganizowała państwowa spółka [8] Stado Ogierów w Łącku [4].

Od 2008 roku organizatorem wyścigów ponownie stał się Totalizator Sportowy, który wydzierżawił służewiecki tor od Polskiego Klubu Wyścigów Konnych na 30 lat [12]. Zasady rozgrywania gonitw określa regulamin ustalany przez PKWK, potocznie zwany Prawidłami Wyścigowymi [3].

W 2014 roku zakończył się remont trybuny II [12]. Obecnie warszawski tor wyścigów konnych powoli niszczeje [23], ale planowane są nowe inwestycje i rozbudowa kompleksu. Cały teren TWKS został podzielony na 8 obszarów inwestycyjnych o różnych funkcjach docelowych [26]. Totalizator Sportowy wymówił jednocześnie umowy dzierżawcom stajni [23].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Trybuna III

[2005] Trybuna III (źródło)

Kanał

[2005] Kanał (źródło)

Ruiny wieży ciśnień

[2009] Ruiny wieży ciśnień (źródło)

Kapliczka przy stawie

[2009] Kapliczka przy stawie (źródło)

Ruiny wieży ciśnień

[2009] Ruiny wieży ciśnień (źródło)

Ruiny wieży ciśnień

[2009] Ruiny wieży ciśnień (źródło)

Trybuna III

[2009] Trybuna III (źródło)

Trybuna III

[2009] Trybuna III (źródło)

Trybuna II

[2009] Trybuna II (źródło)

Trybuna II - tył budynku

[2009] Trybuna II - tył budynku (źródło)

Al. Wyścigowa

[2009] Al. Wyścigowa (źródło)

Jedna z bramek wejściowych

[2009] Jedna z bramek wejściowych (źródło)

Domy mieszkalne

[2009] Domy mieszkalne (źródło)

Klatka schodowa w bloku

[2009] Klatka schodowa w bloku (źródło)

Fontanna

[2009] Fontanna (źródło)

Tor i trybuna

[2010] Tor i trybuna (źródło)

ablica upamiętniająca walki Pułku Baszta

[2010] ablica upamiętniająca walki Pułku Baszta (źródło)

Budynek mieszkalny

[2010] Budynek mieszkalny (źródło)

Kuźnia

[2010] Kuźnia (źródło)

Dom obsługi

[2010] Dom obsługi (źródło)

Magazyn paszy

[2010] Magazyn paszy (źródło)

Budynki

[2010] Budynki (źródło)

Zabudowania

[2010] Zabudowania (źródło)

Stajnie

[2010] Stajnie (źródło)

Tablica

[2010] Tablica (źródło)

Kasy i wejście

[2010] Kasy i wejście (źródło)

Nieczynne kasy od ul. Puławskiej

[2010] Nieczynne kasy od ul. Puławskiej (źródło)

Magazyny

[2010] Magazyny (źródło)

Tunel

[2010] Tunel (źródło)

Trybuna I

[2010] Trybuna I (źródło)

Trybuna I

[2010] Trybuna I (źródło)

Trybuna I

[2010] Trybuna I (źródło)

Trybuna I

[2010] Trybuna I (źródło)

Balustrada i kolumny

[2010] Balustrada i kolumny (źródło)

Pochylnia

[2010] Pochylnia (źródło)

Budynek dżokejów

[2010] Budynek dżokejów (źródło)

Trybuna sędziowska

[2010] Trybuna sędziowska (źródło)

Witryna

[2010] Witryna (źródło)

Ogrodzony mur

[2011] Ogrodzony mur (źródło)

Tor wyścigowy

[2011] Tor wyścigowy (źródło)

Fontanna

[2012] Fontanna (źródło)

Graffiti

[2013] Graffiti (źródło)

Graffiti

[2013] Graffiti (źródło)

Pomnik Jurjewicza na wyścigach

[2013] Pomnik Jurjewicza na wyścigach (źródło)

Restauracja Pod Podkową

[2014] Restauracja Pod Podkową (źródło)

Plan zagospodarowania

[2014] Plan zagospodarowania (źródło)

Budynek główny

[2014] Budynek główny (źródło)

Budynek wagi

[2014] Budynek wagi (źródło)

Remont trybuny

[2014] Remont trybuny (źródło)

Bomba

[2014] Bomba (źródło)

Maszyna startowa

[2014] Maszyna startowa (źródło)

Ujęcie wody

[2014] Ujęcie wody (źródło)

Karuzela

[2014] Karuzela (źródło)

Tor

[2014] Tor (źródło)

Łaznia

[2014] Łaznia (źródło)

Budynek główny

[2014] Budynek główny (źródło)

Padok

[2015] Padok (źródło)

Plan

[2015] Plan (źródło)

Ogrodek

[2015] Ogrodek (źródło)

Parking i padok

[2015] Parking i padok (źródło)

Zbiornik

[2015] Zbiornik (źródło)

Trybuna III

[2015] Trybuna III (źródło)

Plan

[2016] Plan (źródło)

Staw Wyścigi

[2016] Staw Wyścigi (źródło)

Czyszczenie muru

[2016] Czyszczenie muru (źródło)

Tor treningowy

[2016] Tor treningowy (źródło)

Blok mieszkalny

[2016] Blok mieszkalny (źródło)

Stajnie

[2016] Stajnie (źródło)

Tunel

[2016] Tunel (źródło)

Trybuna II

[2016] Trybuna II (źródło)

Trybuna II

[2016] Trybuna II (źródło)

Hala trybuny II

[2016] Hala trybuny II (źródło)

Trybuna II

[2016] Trybuna II (źródło)

Galopujące konie

[2017] Galopujące konie (źródło)

Tunel

[2017] Tunel (źródło)

Tablica na murze

[2017] Tablica na murze (źródło)

Teren wyścigów konnych Służewiec

[2023] Teren wyścigów konnych Służewiec (źródło)

Teren wyścigów konnych Służewiec

[2023] Teren wyścigów konnych Służewiec (źródło)

Teren wyścigów konnych Służewiec

[2023] Teren wyścigów konnych Służewiec (źródło)

Teren wyścigów konnych Służewiec

[2023] Teren wyścigów konnych Służewiec (źródło)

Teren wyścigów konnych Służewiec

[2023] Teren wyścigów konnych Służewiec (źródło)

Teren wyścigów konnych Służewiec

[2023] Teren wyścigów konnych Służewiec (źródło)

Teren wyścigów konnych Służewiec

[2023] Teren wyścigów konnych Służewiec (źródło)

Teren wyścigów konnych Służewiec

[2023] Teren wyścigów konnych Służewiec (źródło)

Teren wyścigów konnych Służewiec

[2023] Teren wyścigów konnych Służewiec (źródło)

Teren wyścigów konnych Służewiec

[2023] Teren wyścigów konnych Służewiec (źródło)

Teren wyścigów konnych Służewiec

[2023] Teren wyścigów konnych Służewiec (źródło)

Teren wyścigów konnych Służewiec

[2023] Teren wyścigów konnych Służewiec (źródło)

Teren wyścigów konnych Służewiec

[2023] Teren wyścigów konnych Służewiec (źródło)

Teren wyścigów konnych Służewiec

[2023] Teren wyścigów konnych Służewiec (źródło)

Opis przygotowano: 2017-03