Dom Słowa Polskiego


Dom Słowa Polskiego

W miejscu tym zachodziły dość intensywne zmiany. Rozpoczęły się od powstania placu Witkowskiego, a na nim targowiska zbożowego. Następnie powstały na jego miejscu nowoczesne hale targowe. Po drugiej wojnie światowej zdecydowano się na wyburzenie hal i utworzenie zakładu przemysłowego, jednej z największych drukarni w kraju. Dom Słowa Polskiego działał do okresu transformacji, od kiedy zakład zaczął podupadać. Obecnie w budynkach znajduje się centrum handlowe Jupiter, a nowy inwestor planuje wybudować na tym terenie wysokościowce.

biurowiecbiurowieccentrum handlowecentrum handlowefabrykafabrykamagazynmagazynsklep wielkopowierzchniowysklep wielkopowierzchniowy

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   ulica Miedziana, ulica Pańska, ulica Towarowa
  • Rok powstania:  1948-1950
  • Obszar MSI:  Mirów
  • Wysokość:   18 m
  • Funkcja:  przemysłowa
  • Styl:  modernizm
  • Związane osoby: Gay Henryk Julian, Marczewski Kazimierz, Putowski Stefan, Skibniewski Zygmunt, Witkowski Kalikst

Opis urbanistyczny:

Dom Słowa Polskiego to obiekt poprzemysłowy, zlokalizowany przy ul. Miedzianej #11. Budynek został wzniesiony w stylu modernistycznym. W architekturze wyróżniają się świetliki nad zecernią [2] oraz wewnętrzne filary. Autorami projektu architektonicznego byli Kazimierz Marczewski, Stefan Putowski i Zygmunt Skibniewski [3].

Na terenie działki o łącznej powierzchni ok. 4 ha znajduje się 3-kondygnacyjny budynek typu Berlin o powierzchni użytkowej 7978 m2, 6-kondygnacyjny budynek typu Lipsk o powierzchni użytkowej 5400 m2, budynek główny o powierzchni użytkowej 16488 m2, ścinkownia, portiernia, reduktorownia gazu, zbiornik przeciwpożarowy oraz trzy inne budynki niemieszkalne. Budynek główny ujęty jest w gminnej ewidencji zabytków pod numerem 2998/2012 [19].

Zespół składał się z dwóch głównych, piętrowych hal ustawionych prostopadle do ulicy Towarowej, i niższych hal ustawionych pomiędzy i po bokach. Całość, połączona w wielki budynek, zajmowała dużą posesję na planie prostokąta. Hale budowane były z elementów prefabrykowanych, częściowo produkowanych na terenie placu budowy. Zastosowanie szkieletowej konstrukcji zapewniało odpowiednie tempo robót. Niższe hale zostały nakryte dachami szedowymi, a dwie wyższe, płaskimi dachami z dodatkowym świetlikiem. Dwie piętrowe hale mieściły głównie biura redakcji i drukarni. We wnętrzach zachowały się betonowe kolumny. Od strony ul. Miedzianej, w holach piętrowych hal zachowały się dekoracyjne klatki schodowe, betonowe kolumny zakończone „kryształowymi” wysklepkami, a także okrągłe wnęki w suficie z półką świetlną. W tej części budynku znajdują się okrągłe świetliki, które zapewniały odpowiednie oświetlenie do pracy zecerów [23].

Obiekty, pomniki, tablice:

W holu znajduje się tablica, która upamiętnia obrady II Światowego Kongres Obrońców Pokoju. Miały one miejsce przed skończeniem budowy obiektu [5] w 1950 roku. Na tablicy napisano “W tym gmachu w dniach od 16 do 22 listopada 1950 roku odbył się II Światowy Kongres Obrońców Pokoju. Na kongresie bohaterskie miasto Warszawa otrzymało honorową Międzynarodową Nagrodę Pokoju. Z okazji XX-lecia Ogólnopolski Komitet Pokoju.” [17].

XVIII wiek i wcześniej:


XVIII wiek i wcześniej

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XIX wiek:

Przed rokiem 1868 miejsce, gdzie obecnie stoi Dom Słowa Polskiego, zajmowały ogrody, a jeszcze wcześniej łąki i pola [6][7][8][9].

Plac Witkowskiego

W 1868 roku zakończono parcelację ogrodów na końcu ulicy Siennej, tworząc plac, tam gdzie obecnie jest hala. Plac ten otrzymał nazwę placu Witkowskiego [20]. Kalikst Witkowski, prezydent Warszawy, działając na szkodę narodu był postacią bardzo niepopularną wśród Polaków i hołubioną przez urzędników rosyjskich [22]. Do 1881 roku na placu funkcjonował targ na słomę, siano i zboże [20]. Założono, że będzie to plac dla nowoczesnego rynku zbożowego, czemu sprzyjała lokalizacja w pobliżu kolejowych bocznic i ramp towarowych. Jednak w rzeczywistości plac nie wyglądał nawet na plac miejski [11]. Na rysunku Edmunda Perlego z 1882 roku widać rzadko stojące drewniane chałupki, nieliczne murowane domy, bruk z kocich łbów. Był to jeden z 18 ówczesnych targów warszawskich, gdzie handel to „trochę pszenicy dla wiatraków marymonckich, trochę owsa, siana i słomy dla koni dorożkarskich, trochę kartofli, brukwi, buraków, masła, jaj dla kuchni pobliskiego warszawianina” [14]. Przy placu znajdowały się drewniane budynki oraz pojedyncze murowane domy, a teren wyłożony był kamieniem polnym. Na przełomie XIX i XX wieku na placu wzniesiono kamienice [11]. W 1907 roku przez rok działało przy placu Witkowskiego gimnazjum im. gen. Władysława Sikorskiego [25].

W połowie pierwszej dekady XX wieku nieco handel płodami rolnymi przeniósł się w pobliże ulicy Karolkowej, a na targowisku handlowano głównie produktami spożywczymi [20] i raczej hurtowo [21]. Tuż przed 1914 rokiem w pobliżu zaczęły pojawiać się pierwsze wielkomiejskie domy dochodowe. Miejsce odmieniła dopiero budowa hali targowej z prawdziwego zdarzenia [14].

Hale targowe

W latach 1905-1908 na placu wybudowano trzy Hale Targowe [14] zaprojektowane przez Henryka Juliana Gaya. [12] Projekt zwyciężył w konkursie z trzema innymi (w komisji zasiadali: Bronisław Brochwicz Rogóyski, Władysław Marconi i Józef Pius Dziekoński). W pracach budowlanych brały udział firmy: Fryderyk Martens i Adolf Daab, Towarzystwo Akcyjne Borman i Szwede oraz firma K. Zieleziński. Koszt budowy wyniósł 450 tys. rubli. Hale otwierał Wiktor Litwiński, prezydent Warszawy [11]. Dwa lata po otwarciu hali zarzucono byłemu już prezydentowi Litwińskiemu nadużycia oraz otrzymanie łapówki i wytoczono mu proces w Petersburgu [14].

Hale miały ceglaną elewację, którą uatrakcyjniały rzeźby oraz płaskorzeźby z kamienia, wykonane przez Zygmunta Otto. Przedstawiały ptaki, ryby, zwierzynę, raki i inne zwierzęta, które wiązały się z handlem spożywczym. Zostały wzniesione w stylu zmodernizowanego romanizmu i gotyku [11]. Fasadę budynku frontowego ozdobiła umieszczona na osi wieża zwieńczona stromym dachem z iglicą. W ścianach szczytowych umieszczono wielkie, półkoliste okna [14]. Do środka hal prowadziły cztery wejścia. W bocznych ścianach zainstalowano półkoliste, duże okna. Jeden z postojów wyłożony był kolorową cegłą w kwadraty, gdzie ten sam kolor oznaczał jedno miejsce [11]. Mieściło się w nich 127 straganów, 27 stoisk z drobiem, 8 z rybami, 54 jatki, a przynajmniej część piwnic była chłodzona. Hale nie tylko podłączono do wodociągów ale miały również system wentylacyjny i automatycznie zamykane okna. Te udogodnienia sprawiły, że czynsz wyśrubowano do granic możliwości i hale nie cieszyły się popularnością [14].

Pomimo dobrego położenia hali większość sklepów nie była wykorzystana. W 1910 roku na blisko 130 kramów 88 było wolnych. Chłopi przyjeżdżali handlować tylko w dni targowe, a dodatkowym utrudnieniem był zakaz sprzedaży śniętych ryb i drobiu oraz wjazdu na teren hal wozami. Z biegiem lat sytuacja się polepszyła. Hale aż do końca swej działalności w 1942 roku były miejscem zakupów niezamożnych mieszkańców okolicznych dzielnic [14].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Ogrody i pola

[1867] Ogrody i pola (źródło)

Plac Witkowskiego na planie Warszawy

[1879] Plac Witkowskiego na planie Warszawy (źródło)

Plac Witkowkiego

[1882] Plac Witkowkiego (źródło)

Hale targowe

[1908] Hale targowe (źródło)

Wygląd fasady hal na Placu Witkowskiego od ulicy Wroniej

[1910] Wygląd fasady hal na Placu Witkowskiego od ulicy Wroniej (źródło)

Hale targowe

[1912] Hale targowe (źródło)

Kalla na placu Witkowskim

[1916] Kalla na placu Witkowskim (źródło)

Okres międzywojenny:

W 1922 roku zmieniono nazwę z Placu Witkowskiego na Plac Kazimierza Wielkiego, gdyż postać prezydenta kojarzyła się z zaborcą [10]. Hale przeżywały swój okres świetności, stając się źródłem zaopatrzenia dla zachodniej części miasta [20].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Plan

[1929] Plan (źródło)

Hale targowe

[1930] Hale targowe (źródło)

Hale Targowe na planie

[1934] Hale Targowe na planie (źródło)

Fotoplan

[1935] Fotoplan (źródło)

Kamienica przy placu

[1938] Kamienica przy placu (źródło)

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:

Hale targowe działały do 1942 roku [11]. Na tyłach hali targowej od ul. Wroniej podczas okupacji pojawił się bazar z drewnianymi budami [24]. W czasie Powstania Warszawskiego hale zostały zburzone. Mimo, że część murów ocalała, nie podjęto decyzji o odbudowie. Postanowiono wyczyścić plac pod budowę zakładu przemysłowego [13].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Plac Kazimierza Wielkiego

[1939] Plac Kazimierza Wielkiego (źródło)

Plac Kazimierza Wielkiego

[1943] Plac Kazimierza Wielkiego (źródło)

 Północna pierzeja pl. Kazimierza

[1943] Północna pierzeja pl. Kazimierza (źródło)

Pl. Kazimierza 1 róg Miedziana

[1943] Pl. Kazimierza 1 róg Miedziana (źródło)

Plac po bombardowaniu

[1943] Plac po bombardowaniu (źródło)

Plac Kazimierza Wielkiego

[1944] Plac Kazimierza Wielkiego (źródło)

Pozostałości

[1944] Pozostałości (źródło)

Odbudowa stolicy:

Na ruinach hal targowych w 1948 roku rozpoczęto budowę ogromnej drukarni "Dom Słowa Polskiego" [14]. Zakład oddano do użytku 22 lipca 1950 roku. Na początku druk odbywał się na jednej maszynie PLAMAG, a skład druku na pięćdziesięciu linotypach. Zakład był zdolny do produkcji we wszystkich podstawowych technologiach poligraficznych wykonywanych drukiem wklęsłym, offsetowym i wypukłym na papierach zwojowych i arkuszowych [15]. Były to największe Zakłady Poligraficzne w Polsce w okresie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej [4].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Zniszczone hale i bazar

[1945] Zniszczone hale i bazar (źródło)

Budowa Domu Słowa Polskiego

[1948] Budowa Domu Słowa Polskiego (źródło)

Budowa

[1948] Budowa (źródło)

Budowa

[1949] Budowa (źródło)

Budowa Domu Słowa Polskiego

[1949] Budowa Domu Słowa Polskiego (źródło)

Pierwotny projekt

[1949] Pierwotny projekt (źródło)

Rzeźba w sali Kongresu

[1950] Rzeźba w sali Kongresu (źródło)

Wystrój hali drukarni

[1950] Wystrój hali drukarni (źródło)

Fasada

[1950] Fasada (źródło)

Budowa zakładów

[1950] Budowa zakładów (źródło)

Dom Słowa Polskiego

[1957] Dom Słowa Polskiego (źródło)

Zdjęcie z terenu DSP w stronę Towarowej

[1958] Zdjęcie z terenu DSP w stronę Towarowej (źródło)

Wnętrza

[1958] Wnętrza (źródło)

Wnętrza

[1958] Wnętrza (źródło)

Wywietrznik magazynu farb drukarskich

[1958] Wywietrznik magazynu farb drukarskich (źródło)

Teren zakładów

[1958] Teren zakładów (źródło)

Teren zakładów

[1958] Teren zakładów (źródło)

Przymusowa butelka mleka, miała zapobiegać ołowicy

[1958] Przymusowa butelka mleka, miała zapobiegać ołowicy (źródło)

Czasy PRL-u:

W 1953 roku nazwa zakładów została zmieniona na Zakłady Graficzne "Dom Słowa Polskiego" [4]. Na terenie działały drukarnie: gazetowa, dziełowa, offsetowa, rotograwiurowa i nowoczesna introligatornia. W 1975 roku przedsiębiorstwo zatrudniało 2600 osób i przeżywało okres swojej świetności. Wybudowano nowe hale produkcyjne, w których ulokowano drukarnię rotograwiurową. Powstał również budynek biurowy, w którym do dziś mieści się Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Poligraficznego [1]. Powstał w 1973 roku w wyniku przekształcenia Centralnego Laboratorium Poligraficznego. Do jego zadań należy wykonywanie badań dotyczących przemysłowych technik drukowania jak i aktywność wydawnicza [18]. W 1973 roku, w dniu, kiedy Warszawę odwiedzał Leonid Breżniew, w zakładach wybuchł pożar, który na długie miesiące pozbawił część redakcji drukarni [23]. W połowie lat 70-tych XX wieku drukowano tutaj około 27 milionów egzemplarzy książek, 510 milionów egzemplarzy gazet i 195 milionów egzemplarzy czasopism rocznie. Drukowano tu m.in.: ,Świerszczyk”, „Kurier Polski”, „Sztandar Młodych”, „Żołnierza Wolności”, „Młodego Technika”, „Płomyczek” oraz „Wielką Encyklopedię Powszechną PWN” i „Małą encyklopedię powszechną PWN” (pierwszą w Polsce encyklopedię wielobarwną) [17]. W 1976 roku zakład został odznaczony Orderem Sztandaru Pracy pierwszej klasy [4]. Zakład było połączony tunelem do przesyłania taśmowcami produkcji poligraficznej z wyburzonymi budynkami RUCHU [1].

Kolejny pożar wybuchł w 1986 roku. Od tego czasu następował powolny upadek drukarni [26].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Szkic

[1963] Szkic (źródło)

Dom słowa polskiego

[1965] Dom słowa polskiego (źródło)

Wejście

[1970] Wejście (źródło)

Dom słowa polskiego

[1974] Dom słowa polskiego (źródło)

Hale za skrzyżowaniem

[1974] Hale za skrzyżowaniem (źródło)

Dom słowa polskiego

[1976] Dom słowa polskiego (źródło)

Przemiany 1989-2000:

W czasie transformacji Zakłady Poligraficzne kontynuowały swoją działalność. Tutaj 4 maja 1989 roku wydrukowano pierwsze egzemplarze "Gazety Wyborczej" [16]. Wraz z przemianami gospodarczymi udział wydruków z Domu Słowa Polskiego w skali kraju zaczął maleć [15].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Pierwsze egzemplarze Gazety Wyborczej w drukarni

[1989] Pierwsze egzemplarze Gazety Wyborczej w drukarni (źródło)

Zecer z Domu Słowa Polskiego z wózkiem

[1989] Zecer z Domu Słowa Polskiego z wózkiem (źródło)

Pierwszy numer Gazety Wyborczej

[1989] Pierwszy numer Gazety Wyborczej (źródło)

XXI wiek:

W 2007 roku dokonano przekształcenia zakładów z przedsiębiorstwa państwowego w spółkę akcyjną [15]. W międzyczasie w części budynków poprodukcyjnych zlokalizowano centrum handlowe Jupiter oraz Dom Meblowy. Od 2010 roku zakłady były w stanie likwidacji, a ich sprzedaż nastąpiła w lipcu 2014 roku. Grunty wykupiła firma Griffin Redl Estade [1].

Centrum handlowe Jupiter stoi na gruncie kupionym od Catalunya Banc. Jupiter ma funkcjonować w obecnym kształcie do połowy 2017 roku [1]. Znajduje się przy nim parking na 200 aut (do 2h bezpłatny).

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Miedziana 11

[2000] Miedziana 11 (źródło)

Zakłady Graficzne

[2009] Zakłady Graficzne (źródło)

Zakłady Graficzne

[2009] Zakłady Graficzne (źródło)

Zakłady Graficzne

[2009] Zakłady Graficzne (źródło)

Zakłady Graficzne

[2009] Zakłady Graficzne (źródło)

Wnętrza drukarni

[2010] Wnętrza drukarni (źródło)

Fiesta w hali magazynowej

[2010] Fiesta w hali magazynowej (źródło)

Kolumny

[2010] Kolumny (źródło)

Tablica upamiętniająca II Światowy Kongres Pokoju

[2011] Tablica upamiętniająca II Światowy Kongres Pokoju (źródło)

Wejście

[2011] Wejście (źródło)

CH Jupiter

[2013] CH Jupiter (źródło)

Hala

[2016] Hala (źródło)

Hala Jupitera

[2016] Hala Jupitera (źródło)

Wnętrza

[2016] Wnętrza (źródło)

Wnętrza

[2016] Wnętrza (źródło)

Pozostałości Domu Słowa Polskiego

[2018] Pozostałości Domu Słowa Polskiego (źródło)

Pozostałości Domu Słowa Polskiego

[2018] Pozostałości Domu Słowa Polskiego (źródło)

Wyburzanie zakładów

[2018] Wyburzanie zakładów (źródło)

Wyburzanie zakładów

[2018] Wyburzanie zakładów (źródło)

Dom Słowa Polskiego - biurowiec

[2018] Dom Słowa Polskiego - biurowiec (źródło)

Dom Słowa Polskiego - biurowiec

[2018] Dom Słowa Polskiego - biurowiec (źródło)

Dom Słowa Polskiego - biurowiec

[2018] Dom Słowa Polskiego - biurowiec (źródło)

Dom Słowa Polskiego - biurowiec

[2018] Dom Słowa Polskiego - biurowiec (źródło)

Opis przygotowano: 2015-09