Elektrownia Falenica


Elektrownia Falenica

Gmach dawnej elektrowni w Falenicy rzuca się w oczy z samochodów przejeżdżających wzdłuż ul. Patriotów. Charakterystyczna jest zachodnia fasada, z ogromnymi półkolistymi oknami. Od północy znajduje się cześć mieszkalna z wieżą. Całość jest porośnięta bluszczem i sprawia ponure wrażenie. Elektrownia to jedna z nielicznych przemysłowych pamiątek z okresu międzywojennego. Dostarczała prąd do szeregu okolicznych miejscowości, w tym do Józefowa i Świdra. Została wyłączona, ale przywrócono jej działanie na krótki okres po II wojnie światowej (zasilała wtedy całą prawobrzeżną Warszawę). Później mieściło się tu pogotowie energetyczne, podstacja, a obecnie obiekt jest opuszczony. Jedynie część mieszkalną wykorzystują lokatorzy komunalni.

fabrykafabrykarejestr zabytkówrejestr zabytkówzabytkowy budynekzabytkowy budynek

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   ulica Gruntowa, ulica Patriotów
  • Rok powstania:  1929-1929
  • Obszar MSI:  Falenica
  • Wysokość:   10 m
  • Funkcja:  przemysłowa
  • Styl:  funkcjonalizm
  • Związane osoby: Hanneman Jakub Karol

Opis urbanistyczny:

Dawna Elektrownia Gminy Letniska Falenica znajduje się przy ul. Gruntowej #2. Jest to jeden z ostatnich reliktów zabudowy pofabrycznej w Falenicy [1]. Budynek znajduje się w zachodniej części działki. Wschodnia granica działki zabudowana jest budynkami parterowymi mieszkalnymi i magazynowymi. W południowej części stoi budynek garażowo-magazynowy oraz wiata przeznaczona do parkowania samochodów. Wjazd od ul. Gruntowej wyłożono kocimi łbami [17].

Obiekt ma urozmaiconą bryłę, o elewacjach wzbogaconych skromną dekoracją ścienną oraz zróżnicowanymi oknami [1] w stylu industrialnego funkcjonalizmu [14]. Widoczne są przeszklenia w środkowej części budowli i górująca nad całością wieża. Obrośnięty jest dzikim winem [3]. Rzut parteru jest na planie prostokąta. Środkowa dominująca część laboratorium jest flankowana z trzech stron przez niższe części zewnętrzne. Od północy znajduje się dwukondygnacyjna część mieszkalna nakryta płaskim dachem trójspadowym, z wysoką, trójkondygnacyjną wieżą ze stromym namiotowym dachem. Do wieży od zachodu została dostawiona parterowa przybudówka nakryta dachem pulpitowym. Od południa do korpusu hali przylega część dwukondygnacyjna, nakryta pulpitowym i trójspadowym dachem. Części północna i południowa są jednobiegowe, sześcio- i czteroosiowe z szeregowym układem wnętrz. Część wschodnia pełniła funkcje magazynową. Jest parterowa, czteroosiowa (asymetryczna, z trzema osiami dwukondygnacyjnymi), w układzie amfiladowym, nakryta płaskim dachem pulpitowym. Fasada znajduje się od strony zachodniej. Jest pięcioosiowa, asymetryczna, z trzema środkowymi symetrycznymi osiami korpusu hali. Elewacje zostały rozczłonkowane lizenami (również wewnątrz hali głównej) i ujęte w gzyms cokołowy i wieńczący trzystopniowy gzyms profilowany [17]. W osiach znalazły się wielkie okna o półokrągłych zwieńczeniach [2]. Budynek nie jest podpiwniczony, wyposażono go natomiast w kanały technologiczne pod budynkiem, pierwotnie doprowadzające ciecze do elektrowni ze zbiorników wkopanych w ziemię na podwórzu [17].

Fundamenty i ściany są zbudowane z cegły pełnej, ceramicznej, spojone zaprawą wapienno-cementową. Stropy są żelbetowe, prefabrykowane z belek i pustaków, strop w części mieszkalnej od strony północnej nad parterem i piętrem został obity trzciną. Nad halą główną powstała lekka konstrukcja kratownicowa, wzmocniona poprzecznymi ściągami, pokryta blachą. Więźba dachowa w pozostałej części to sosnowe krokwie połączone ze sobą na zacios, oparte na koronie muru [17].

Wnętrza są dość proste. Podłogi z przeznaczeniem przemysłowym wylano asfaltem lub cementem pokrytym płytkami ceramicznymi [17], kwadratowymi w układzie szachownicowym [1]. W pomieszczeniach mieszkalnych i części magazynowych są podłogi drewniane z desek na legarach. Stolarka drzwiowa pochodzi w większości z okresu powstania obiektu (do laboratorium prowadzą drzwi trzyskrzydłowe). W hali głównej okna zostały zamknięte półkolistym nadślemieniem. We wnętrzu hali głównej zachowane są przyrządy pomiarowe do badania wyładowań (dwie mosiężne kule). W części mieszkalnej schody są z ozdobną metalową balustradą, w laboratorium są proste, przechodzące na wysokości pierwszej kondygnacji w długi, drewniany podest [17].

W planach było nakręcenie w elektrowni serialu pod roboczym tytułem Zakład o historii małego miasta z prężnie działającym zakładem produkującym szkło [8].

Obiekty, pomniki, tablice:


Obiekty, pomniki, tablice

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XVIII wiek i wcześniej:


XVIII wiek i wcześniej

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XIX wiek:


XIX wiek

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Okres międzywojenny:

Osada Falenica-Letnisko w okresie międzywojennym była popularnym celem weekendowych i urlopowych wyjazdów. W 1924 roku stała się siedzibą gminy, a władze wyszły z inicjatywą wybudowania miejscowej elektrowni [2]. 21 grudnia 1923 roku [17] uzyskano koncesję [2]. Elektrownię zbudowano na działce przekazanej przez Jakuba Karola Hannemana [15], (jak wszystkie budynki użyteczności publicznej w Falenicy) [10]. Pracami kierował inż. Krajewski. Maszyny oraz wyposażenie zakładu dostarczyła i sfinansowała warszawska firma Braci Borkowskich wspólnie z firmą Kazimierza Szpotańskiego [17]. Całkowity koszt budowy przy ówczesnej ul. Lipowej (potem ul. Elektrycznej) [9] wyniósł 5 (1.2 [9]) mln złotych [2].

Elektrownia została uruchomiona 1 kwietnia 1929 roku [1]. Z biegiem czasu dostarczała prąd do dwunastu miejscowości. Były to Anin, Międzylesie, Radość, Zbójna Góra, Miedzeszyn Stary i Nowy, Falenica, Michalin, Józefów, Świder, a także rolnicze osady Jarosław i Daków. Wraz z powiększaniem terenu rozbudowywano ją oraz zwiększano jej moc [9], od 396 kW w 1929 roku, 495 kW w 1936 roku i 600 kW w 1945 roku [17]. Pieniądze na rozbudowę przekazywały poszczególne miejscowości [9]. Źródła podają, że prądnice były napędzane przez grawitacyjny zrzut wody z wyżej położonego zbiornika usytuowanego w wieży [14], natomiast zastanawia brak dostępu do wody.

W grudniu 1938 roku Elektrownia Falenicka została przejęta przez utworzony rok wcześniej Zakład Elektryczny Okręgu Podstołecznego S.A. (ZEOP) i wyłączona z użytkowania. Obsługę zasilania podwarszawskich miejscowości przejęła Elektrownia Miejska na Powiślu [17].

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:


II wojna światowa i Powstanie Warszawskie

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Odbudowa stolicy:

Budynek nie został zniszczony w trakcie II wojny światowej [2]. W czasie Powstania Warszawskiego pod przewodnictwem montera Stefana Rządkowskiego zaczęła działać ponownie i od 14 września 1944 roku zaopatrywała osiedla na linii Falenica-Międzylesie. Po wyzwoleniu Pragi jako największa elektrownia na prawym brzegu rzeki zaopatrywała całe centrum prawobrzeżnej stolicy [17], w tym urzędy podległe PKWN na Pradze czy redakcję i drukarnię pierwszych numerów Życia Warszawy [14]. Na terenie dobudowano wówczas pod ziemią z cegły cztery dodatkowe zbiorniki na olej opalowy, co zwiększyło moc elektrowni [14].

W związku z odbudową elektrowni na Powiślu, Elektrownię Falenicką zamknięto w kwietniu 1946 roku ze względów ekonomicznych [17].

W 1951 roku budynek wraz z mieszkaniami dla pracowników stał się własnością miasta [15]. Został wykupiony przez Zakład Wykonawstwa Sieci Elektrycznych w Pruszkowie, który zlokalizował tu siedzibę Kierownictwa Grupy Robót [5] rejonu energetycznego, a od 1 sierpnia 1953 roku na Laboratorium Wysokich Napięć Zakładów Energetycznych Okręgu Centralnego Warszawa (ZEOC) [17] oraz Zakład Sieci Elektrycznych Warszawa-Teren. W 1958 roku powstał Zakład Energetyczny Warszawa-Miasto, który zajął pomieszczenia w głębi podwórza [12].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Elektrownia

[1950] Elektrownia (źródło)

Czasy PRL-u:

1 stycznia 1967 roku powstał Rejon Energetyczny nr 3 w Otwocku, który był jednym z najmniejszych, obejmując Otwock, Karczew, Józefów, Sulejówek i Wesołą oraz gminy: Karczew, Celestynów, Wiązowna, Halinów i część gminy Osieck [7].

Siedziba Rejonu Energetycznego nr 3 Praga, Zakładu Energetycznego Warszawa-Miasto mieściła się tu do 1969 roku. W budynku działało również Pogotowie Energetyczne obsługujące obszar całej prawobrzeżnej Warszawy [4]. Po zamknięciu zakład przeniósł się na Targówek na ul. Nieświeską 62 [12]. Od lat 70-tych XX wieku budynek popadał w ruinę [3].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Posesja

[1982] Posesja (źródło)

Przemiany 1989-2000:

W 1995 roku Zakłady Wykonawstwa Sieci Elektrycznych sprzedały nieruchomość Stołecznemu Zakładowi Energetycznemu S.A. w Warszawie [17].

XXI wiek:

26 lipca 2018 (2016 [15], 2017 [1]) roku budynek został wpisany do rejestru zabytków pod numerem A-1451.

Do lipca 2021 roku [14] właścicielem nieruchomości był Innogy Stoen Operator Sp. z o.o. [11]. Budynek mieści rozdzielnię węzłową średniego napięcia [13], następnie przeszedł na własność dzielnicy [14]. W międzyczasie było wielu pomysłów na jego ożywienie, od proponowanego przez aktywistów centrum kultury (Falenickie Towarzystwo Kulturalne przeprowadziło w 2015 roku akcję zbiórki podpisów [14]) do podstacji energetycznej (110/15 KV, zasilana kablem ziemnym ze stacji RPZ Międzylesie [5]) [3]. W 2022 roku w części przemysłowej budynek był opuszczony, w części mieszkalnej częściowo wykorzystany [5] na mieszkania komunalne [8].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Rzut budynku

[2008] Rzut budynku (źródło)

Elektrownia w Falenicy

[2008] Elektrownia w Falenicy (źródło)

Elektrownia w Falenicy

[2008] Elektrownia w Falenicy (źródło)

Elektrownia w Falenicy

[2008] Elektrownia w Falenicy (źródło)

Elektrownia w Falenicy

[2008] Elektrownia w Falenicy (źródło)

Posesja

[2010] Posesja (źródło)

Elektrownia

[2016] Elektrownia (źródło)

Dawna elektrownia w Falenicy

[2017] Dawna elektrownia w Falenicy (źródło)

Wnętrza

[2017] Wnętrza (źródło)

Wnętrze

[2017] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2017] Wnętrze (źródło)

Dawna elektrownia w Falenicy

[2017] Dawna elektrownia w Falenicy (źródło)

Dawna elektrownia w Falenicy

[2017] Dawna elektrownia w Falenicy (źródło)

Dawna elektrownia w Falenicy

[2017] Dawna elektrownia w Falenicy (źródło)

Budynek

[2019] Budynek (źródło)

Budynek

[2019] Budynek (źródło)

Budynek

[2019] Budynek (źródło)

Posesja

[2021] Posesja (źródło)

Posesja

[2021] Posesja (źródło)

Budynek dawnej elektrowni

[2021] Budynek dawnej elektrowni (źródło)

Budynek dawnej elektrowni

[2021] Budynek dawnej elektrowni (źródło)

Budynek dawnej elektrowni

[2021] Budynek dawnej elektrowni (źródło)

Elektrownia

[2021] Elektrownia (źródło)

Dawna elektrownia w Falenicy

[2022] Dawna elektrownia w Falenicy (źródło)

Dawna elektrownia w Falenicy

[2022] Dawna elektrownia w Falenicy (źródło)

Dawna elektrownia w Falenicy

[2022] Dawna elektrownia w Falenicy (źródło)

Dawna elektrownia w Falenicy

[2022] Dawna elektrownia w Falenicy (źródło)

Dawna elektrownia w Falenicy

[2022] Dawna elektrownia w Falenicy (źródło)

Opis przygotowano: 2022-07