Rogatki Grochowskie (Rogatki Moskiewskie, północna ul. Zamoyskiego #55 oraz południowa ul. Zamoyskiego #36) to dwa budynki stanowiące dawniej umowną granicę miasta, zaprojektowane w stylu klasycystycznym przez Jakuba Kubickiego. Oba pawilony zachowały się w dobrym stanie. Charakterystyczną cechą budynków są wgłębne portyki zwieńczone gładkim tympanonem, oparte na kolumnach w stylu jońskim [2]. Nad oknami w półkolach znajdują się płaskorzeźby o militarno-antycznej tematyce. Podobne znajdują się na bocznych ścianach i wewnątrz portyku [4].

Budynek rogatki południowej ma wymiary 8.5 na 16.5 m, wysokość 7.6 m i waży 600 ton. Jest wykonany z cegły murowanej na zaprawie wapiennej (łącznie z fundamentami), częściowo podpiwniczony. Ściany zewnętrzne mają konstrukcję szczelinową. W 2001 roku dach był drewniany, jednospadowy i pokryty blachą. Jedyną zmianą względem pierwotnej konstrukcji jest strop Kleina, którym oddzielono więźbę dachową od pomieszczeń użytkowych [8].

Budynki są obecnie wynajmowane prywatnym firmom. Rogatkę północną zajmowała firma z sukniami ślubnymi Cymbeline, a po niej salon urody. W pawilonie południowym znajduje się od 2009 roku Pijalnia czekolady Wedla. Wcześniej działały tu m.in. południowo-praski zarząd Związku Inwalidów Wojennych czy oddział Towarzystwa Ubezpieczeniowego Warta [1].

W 1770 roku marszałek Stanisław Lubomirski nakazał otoczenie Warszawy wałami, co miało na celu ochronę przed panującą epidemią dżumy i ułatwiało pobieranie opłat. Zniszczone okopy odbudowali w 1815 roku Rosjanie, wtedy też postanowiono wystawić przy głównych drogach wychodzących z miasta po dwie rogatki. Po lewej stronie Wisły zbudowano siedem rogatek: marymonckie, powązkowskie, wolskie, jerozolimskie, mokotowskie i czerniakowskie, a po prawej golędzinowskie, ząbkowskie i grochowskie [5]. Do dziś przetrwały tylko dwie pary rogatek. Grochowskie oraz Mokotowskie, przy pl. Unii Lubelskiej [9].

Dwa murowane budynki zostały wzniesione w 1823 roku (niektóre źródła podają okres 1816-1818 [5]), równocześnie z ukończeniem Traktu Brzeskiego (obecnie ul. Grochowska), pierwszej drogi bitej w Królestwie Polskim. W jednym z budynków posterunek miał dozorca policyjny, w drugim (w rogatce południowej [7]) mieścił się urząd poborcy podatków [2] za wwóz wybranych towarów [1]. Pobieranie opłat skarb państwa wydzierżawił Newachowiczowi. Zatrudniani przez niego pracownicy pełnili obowiązki urzędników na rogatkach, a także obchodzili nocą wały powstrzymując przemytników przekradających się do miasta. Pisano, że co noc obszar wokół rogatek, trzy mile wynoszący, był placem wyścigów, gonitw, a nieraz i bitew między defraudantami a strażą konsumpcyjną [5].

Rogatki żegnały polskie oddziały zmierzające na pola bitew po lewej stronie Wisły [3]. W czasie bitwy pod Olszynką Grochowską w 1831 roku nieopodal rogatek stała polska jazda pod dowództwem gen. Tomasza Łubieńskiego. Odmawiając wykonania rozkazu ataku na Rosjan zniweczył on szanse na zwycięstwo. Pod koniec tej samej bitwy stąd ruszyła szarża 2 pułku ułanów dowodzonego przez gen. Ludwika Kickiego, rozbijając oddział rosyjskich kirasjerów [4].

Rogatki wyznaczały granice Warszawy do 1889 roku [2]. Przy rogatce południowej został od wschodu dobudowany pawilon. Istniał co najmniej w latach 1908-1945.

Pod nazwą Rogatki Moskiewskie funkcjonował znajdujący się niedaleko przystanek wąskotorowej Kolei Jabłonowskiej. Został on wysadzony w powietrze w 1915 roku [2] przez wycofujące się wojska rosyjskie [1]. Nowa stacja, działająca od 1916 roku, nosiła nazwę Kamionek. Niektóre źródła podają, że był to nowy budynek, inne że mieściła się ona w budynku rogatki [4].

W trakcie II wojny światowej rogatki nie zostały uszkodzone [2].

Przesunięcie rogatki północnej

W 1961 roku w celu z poszerzenia ul. Grochowskiej zaplanowano przesunięcie północnego budynku o około 10.5 metra na północ [2]. Było to pierwsze przesunięcie nieruchomego zabytku w Warszawie [3]. Ze względu na oszczędności i ograniczony czas wykonania prac nie planowano przesunięcia budynku południowego [8]. Blisko trzy miesiące trwały przygotowania. Projekt opracował inż. W. Makowski z Biura Studiów i Konstrukcji Stalowych Mostostal. Budynek został odcięty od fundamentów i umieszczony na specjalnej ramie [9] na żelbetowym ruszcie, usytuowanym poniżej podłogi [8], pod którym ułożono torowisko z szyn [9]. Przeprowadzono 9 torów, każdy utworzony z dwóch belek dwuteowych wys. 200 mm o rozstawie 50 cm w osiach. Belki te umocowano śrubami na podkładach drewnianych, spoczywających na specjalnie przygotowanym podłożu betonowym [10]. Do przesunięcia użyto czterech ręcznych kozłowych wciągarek [8] o łącznej mocy 20 ton [10]. Na ściany zostały założone stalowe opaski z lin. Przesuwanie trwało dwie godziny i przebiegało w tempie 10 cm na minutę. Następnie usunięto ramę i doprowadzono przewody elektryczne oraz wodociągowo-kanalizacyjne [9]. Roboty przygotowawcze łącznie z przesuwaniem i wymianą fundamentów trwały 82 dni robocze. Stała załoga budowy składała się z jednego cieśli i 9 robotników niewykwalifikowanych [10].

Budynki przeszły gruntowny remont w 1998 roku (budynek północny) oraz 2002 roku (budynek południowy). W trakcie remontów dokonano napraw dachów (przykryto je miedzianą blachą [1]), instalacji wewnętrznych, stolarki okiennej i drzwiowej, uzupełniono brakujące zdobienia, przywrócono oryginalny rozkład pomieszczeń [2] i położono posadzki [1].

Przesunięcie rogatki południowej

Po przesunięciu jedynie budynku północnego, pawilon południowy niszczał narażony na drgania [6]. Budynek trzeba było obchodzić "od tyłu", a od jezdni oddzielał go jedynie wąski chodnik. Wzmożony ruch komunikacyjny spowodował szybsze osiadanie budynku od strony jezdni. W czerwcu 1997 roku powstało "Studium przesunięcia rogatki". Przetarg na wykonanie projektu oraz przesunięcie obiektu wygrał Mostostal Warszawa. Umowy podpisano w lutym 2000 roku. Zdecydowano się na wykonanie pod budynkiem rusztu stalowego (belki IPE240 wtopione we wszystkie ściany, pustą przestrzeń pomiędzy belkami wypełniono betonem). Projekt zakładał podcięcie budynku 15 cm poniżej poziomu gruntu, jednakże fundamenty z cegły na zaprawie wapiennej były w fatalnym stanie. Dawały się wyjmować rękami, a zamiast zaprawy był piasek. Zdecydowano, że budynek zostanie odcięty na wysokości 20-25 cm powyżej poziomu gruntu. Po wykonaniu rusztu, wykuto w ścianach nośnych (poprzecznych) po trzy otwory i wprowadzono dwuteowniki wspornikowe. Konstrukcje tą oparto na 15 fundamentach pomocniczych. Następnie usunięto dolny odcinek ściany (budynek oparł się na wspornikach) i ułożono konstrukcję torowiska (dwóch stalowych belek IPE200, powiązanych między sobą żebrami stalowymi, o rozstawie 50 cm). Cztery torowiska zostały wydłużone o 125 cm w stosunku do zarysu ściany południowej, co umożliwiło zamocowanie siłowników hydraulicznych. Budynek przesunięto o 7.86 m [8] z prędkością 9 centymetrów na minutę [6] i posadowiono na nowych fundamentach. Po przesunięciu nad częścią podpiwniczoną przewidziano strop Kleina. Płyta stropu ma być wykonana z cegły dziurawki i w co drugiej spoinie zbrojona bednarką o wymiarach 26 na 2 mm. Cała operacja trwała 3 godziny [8]. Wykonano ją 18 czerwca 2001 roku [2]. Oryginalna lokalizacja została zaznaczona klinkierem na jezdni oraz na chodniku [2]. Do tej pory w Warszawie przemieszczono jedynie cztery budowle [6]: obie rogatki, pałac Lubomirskich oraz kościół NMP na Lesznie.