Stary budynek

Stary Budynek Akademii Sztuk Pięknych przy Wybrzeżu Kościuszkowskim #37 to okazały gmach z modernistyczną fasadą północną usytuowaną pod kątem około 45 stopni do ulicy. Wewnątrz znajdują się wysokie wnętrza hallu wejściowego i pracowni [1]. Gmach został zorientowany na północ, gdyż rzeźbiarze w pracowniach nie chcieli mieć za dużo światła [8]. Podczas rozbudowy fasadzie zostały przywrócone wykusze oraz dwuspadowy dach [1].

Nowy budynek

Gmach, od ulicy ma pięć, a w głębi działki sześć kondygnacji. Z zabytkowym pałacem nowe skrzydło połączone zostało w zachodniej części działki. Chropowata elewacja jest obłożona jasnymi, białymi płytami z betonu cienkościennego. Zostały one do elewacji zamocowane lekko ukośnie, jakby krzywo, przełamując monotonię [6]. Wycofana z lica elewacji ulicznej bryła auli obleczona jest panelami z siatek tytanowo-cynkowych [1]. Na fasadzie pojawiają się trzy poziome pasy przeszkleń: pokazują one przechodniom wnętrza (pracownie rzeźby na parterze, hol na I piętrze oraz foyer auli na 260 osób na trzecim piętrze [8]), zaś studentom pozwalają podziwiać widok na zieleń i rzekę [6]. Aula ma scenę, za nią jest duże zaplecze z bramą garażową i wysięgnikiem, który pozwoli podnosić duże elementy dekoracji wprost z samochodów. W auli można wyświetlać filmy, wystarczy opuścić ekran. Elewacja na dziedziniec stanowi całkowite przeciwieństwo głównej. Jest eteryczna, lekka, ze szkła [8]. Budynek ma 5 kondygnacji i zajmuje powierzchnię 3288 m2 [5].

Ideą projektu było założenie połączenia dziedzińca ekspozycyjnego Gmachu Akademii z otwartą przestrzenią ekspozycyjną Galerii nad bulwarem nadbrzeżnym, co nie zostało zrealizowane. Struktura nowej części oparta jest o system ścian-tarcz. Ich kierunek, równoległy do fasady ulicznej i skośny w stosunku do gmachu istniejącego, podkreśla znaczenie dziedzińca. W przekroju pionowym się wyróżnia się trzy strefy: dziedzińca (niski i wysoki parter), sal wykładowych i administracji (pierwsze i drugie piętro) oraz auli (trzecie piętro wraz z antresolą). Dziedziniec to płyta, w której umieszczone świetliki i atria zapewniają wzrokowy kontakt z przestrzenią wystawienniczą pod spodem. Skośna płyta przenika do nowego gmachu i znajduje oparcie w czołach ścian tarcz parteru. Wnętrze i dziedziniec połączone są przeszkloną południową fasadą. Hall wejściowy jest dostępny za narożnikiem fasady ulicznej. Rozciąga się wzdłuż Wybrzeża Kościuszkowskiego (ku klatce schodowej i pomieszczeniom dziekanatu) oraz wzdłuż fasady południowej (wejście do pracowni rzeźby). Pracownie rzeźby to „białe pudła” o wysokości dwóch kondygnacji i kawiarnia pod dziedzińcem, doświetlone górno-bocznym rozproszonym światłem. Mogą być dzielone lub łączone między sobą, tworząc nawet wspólną przestrzeń. Ochronę przed słońcem zapewnia cień rzucany przez stary gmach, nawis stropu nad parterem oraz rolety w podwójnej przestrzeni fasady południowej. Sale wykładowe i administracja zorganizowane są wokół dwukondygnacyjnej przestrzeni korytarza. Podłogi przemysłowe są drewniane, konstrukcyjne elementy ścian betonowe, ściany działowe cało-szklane lub pełne lekkie. Aula jest dwukondygnacyjną przestrzenią, która też może być dzielona na sale wykładowe i sale spotkań. Aulę można połączyć z pracownią scenografii (zamknięte „czarne pudło” pozwalające na różnorodne aranżacje scen). Okalające salę foyer, przykryte ażurowym stropem, ma kształt litery L. Na styku ramion znajduje się aneks kawiarniany. Foyer mimo zadaszenia jest raczej tarasem przykrytym pergolą [18].

Fasada od strony Wybrzeża Kościuszkowskiego tworzy parawan półprzejrzystą membranę. Istotą rzeźbiarskiej faktury fasady jest jej chropowatość i perforacja. Została wykonana z kilku rodzajów prefabrykatów z barwionego betonu. Za parawanem zainstalowano fasadę ze szkła, przechodzącą w fasadę od strony dziedzińca. Fasada w miejscu styku gmachów starego i nowego, ma być gładka z cienkimi szprosami, złożona z dwóch warstw: gładkiej powłoki z pojedynczych szyb i wewnętrznej ciepłej fasady [18].

Dostęp na wszystkie kondygnacje zespołu zapewniają trzy klatki schodowe (dwie istniejące i nowa), dwie windy dwie istniejące i nowa, dźwig towarowy w pobliżu miejsca styku gmachów. Parking znajduje się w podziemiu, gdzie prowadzi jednokierunkowa rampa. Jest tam 25 stanowisk plus rezerwa parkingowa na 12 miejsc. Całość budynku znajduje się w jednej strefie pożarowej [18].

W XVIII i XIX wieku zsypywano tu śmieci i gruz. W latach 1825-1830 zaczęto budować kamienny bulwar, umacniając brzeg i odsuwając ulicę od Wisły. W 1910 roku usypano wał przeciwpowodziowy i umocniono go znacznie. Wzdłuż tego wału pobiegła w 1917 roku nad Wisłą ulica Wybrzeże Kościuszkowskie.

Rok po powołaniu w 1904 roku Szkoły Sztuk Pięknych, władze wystąpiły do Magistratu z prośbą o przekazanie placu pod budowę nowej siedziby. Według niektórych źródeł bezpośrednim powodem budowy był pożar dotychczasowej siedziby [4]. Fundatorką „Budy na Powiślu”, jak później nazwano budynek, była mieszkająca we Włoszech Eugenia Kierbedziowa [3]. Przekazała ona w 1909 roku ok. miliona rubli na budowę szkoły [17]. Konkurs architektoniczny z 1911 roku przewidywał światło północne w pracowniach, co wymusiło własny skwer. Pierwszą nagrodę otrzymał projekt Bronisława Brochwicz-Rogoyskiego, jednak do realizacji skierowano projekt Alfonsa Graviera. Wersja realizacyjna różniła się znacznie od konkursowej. Niewiele zostało z pierwotnej koncepcji, zakładającej wzniesienie gmachu w stylistyce nawiązującej do posecesyjnego późnego historyzmu. Wersja końcowa była bliższa konkursowej pracy Henryka Stifelmana i Stanisława Weissa. Elewacja północna gmachu Graviera z dużymi oknami i uproszczonymi pilastrami nawiązywała do koncepcji Glasgow School of Art Charlesa Mackintosha [17]. Charakterystyczna była pionowa artykulacja tej fasady, z wykuszami ujętymi w rytm zdwojonych pilastrów [1]. Od ulicy Gravier zaprojektował pawilon administracyjny z wejściem głównym w stylu Empiru z czasów Księstwa Warszawskiego. Powstał niewielki budynek ze skromną trzyosiową fasadą z jońskim portykiem wgłębnym. Przez ponad dekadę był najbardziej reprezentacyjnym budynkiem przy nadwiślańskim bulwarze [17]. W 1911 roku rozpoczęto budowę gmachu na Wybrzeżu Kościuszkowskim. Budynek gotowy był w 1914 roku, jednak początkowo otwarto w nim szpital polowy [3]. Szkołę otwarto 16 listopada 1915 roku [16].

W latach 1915-1920 funkcję dyrektora uczelni pełnił Stanisław Lentz [16]. W 1925 roku zastąpiono budynek gospodarczy oficyną mieszkalną. Być może również wtedy [4] gmach nadbudowano o jedną kondygnację, fasadę pozbawiono wykuszy i okien z drobnymi podziałami, wnętrza hali podzielono na szereg małych pomieszczeń. Ogrodzenie od ulicy nadbudowano [1]. Wzniesiono także w linii ogrodzenia barak dla Spółdzielni "Ład".[4], czyli stowarzyszenia profesorów i studentów, powstałego rok po Wystawie Paryskiej, w którym tworzono meble użytkowe. “Ład” od początku kojarzono ze sztuką ludową [6]. W 1932 roku następuje zmieniono nazwę uczelni na Akademię Sztuk Pięknych. W 1934 roku nastąpiła przebudowa gmachu według projektu Bohdana Pniewskiego [4].

Po zakończeniu II wojny światowej władzę uczelni zastanawiały się nad oddaniem budynku miejskiej szkole Sztuk Zdobniczych. Niezależnie Biuro Odbudowy Stolicy odmówiło lokalizacji Akademii Sztuk Pięknych w tym miejscu, mając w planach stworzenie potężnego pasa zieleni wzdłuż Wisły [14]. Odremontowany po 1945 roku budynek przejęła Elektrownia Warszawska na potrzeby[13] Technikum Energetycznego Ministerstwa Górnictwa i Energetyk [10]. W 1952 roku część pomieszczeń została przejęta na potrzeby Domu Kultury Energetyk [13] projektu Cz. Knothe [5].

Technikum Energetyczne funkcjonowało w tym gmachu do 1965 roku. Jego miejsce zajęło Technikum Drogowe, przeniesione z ul. Nowowiejskiej 37 [12]. Od 1970 roku następowało stopniowe odzyskiwanie przez Akademię Sztuk Pięknych poszczególnych kondygnacji budynku [4]. W roku szkolnym 1974/1975 nabór uczniów do klas pierwszych Technikum został wstrzymany, gdyż konieczne było oddanie całego budynku jej prawowitemu właścicielowi [12].

Projekt rozbudowy siedziby Akademii Sztuk Pięknych został wyłoniony w konkursie w 2008 roku [1]. I nagrody nie przyznano, II nagrodę otrzymała pracownia JEMS Architekci (III nagrodę otrzymał projekt Stelmach i Partnerzy Biuro Architektoniczne Sp. z o.o.) [18]. W 2011 na terenie dawnego ogrodu rozpoczęta została budowa nowego gmachu. Rozebrano wówczas pawilon stowarzyszenia Ład [4]. W 2012 roku odbyło się wmurowanie kamienia węgielnego, a w 2014 roku odbyła się uroczysta inauguracja nowego budynku [5]. Inwestycja została oddana dwa lata później niż oczekiwano, gdyż w wykopie zamieszkały jaskółki brzegówki i prace wstrzymano na okres lęgowy. Konieczne było też przerwanie prac na czas awarii na budowie stacji metra Powiśle i zamknięcia tunelu Wisłostrady. Okoliczni mieszkańcy wywalczyli, że budynek jest o piętro niższy i nieco węższy (ma mniej o ok. 2 tys. m2) [8].