Akademię Wychowania Fizycznego im. Józefa Piłsudskiego w Warszawie (AWF, ul. Marymoncka #34) tworzyło w 2019 roku pięć wydziałów: Rehabilitacji, Turystyki i Rekreacji, Wychowania Fizycznego, Wychowania Fizycznego i Sportu w Białej Podlaskiej [1] oraz Turystyki i Zdrowia [2]. Uczelnia kształci ok. 5.5 tys. studentów, w tym ponad 3.5 tys. w Warszawie. W ciągu 85 lat wydała ponad 47 tysięcy dyplomów [18]. Zatrudnionych jest tu blisko 700 pracowników naukowych [1].

Wśród absolwentów i studentów AWF jest wielu mistrzów: Janusz Kusociński, Waldemar Baszanowski, Jerzy Kulej, Tadeusz Ślusarski, Jacek Wszoła, Paweł Nastula, Mateusz Kusznierewicz, Otylia Jędrzejczak, Paweł Korzeniowski [2], Bronisław Czech, Zbigniew Boniek [18], Eugeniusz Lokajski, Janusz Sidło, Jan Werner [7], Stanisława Walasiewiczówna [21], Stanisław Sokołowski, Teodor Kocerka, Kajetan Broniewski, Jerzy Rybicki, Janusz Pyciak-Peciak, Paweł Nastula, Mateusz Kusznierewicz, Tomasz Majewski [25]. Wykładali tutaj Roman Trześniowski, Stefan Wołoszyn, Zygmunt Gilewicz czy Kazimierz Fidelus [18]. Z Akademią związani byli trenerzy, jak Zygmunt Szelest, Antoni Morończyk, Włodzimierz Drużbiak, Walenty Kłyszejko, Zygmunt Kraus, Janusz Tracewski, Augustyn Dziedzic, Zygmunt Smalcerz, Jerzy Talaga, Wojciech Borowiak i Paweł Słomiński [8].

Spośród 59 wiekowych drzew na terenie uczelni wybrano 16 na pomniki przyrody [7]: 2 dęby szypułkowe, 1 topolę czarną i 13 wiązów szypułkowych [17]. Obwód ich pni liczy od 29 do 385 cm [21]. Teren AWF znajduje się w otulinie Rezerwatu Lasku Bielańskiego [13].

Układ urbanistyczny

Cały teren podzielono na trzy części według trzech osi kompozycyjnych. Pierwszą częścią był pas zieleni szerokości 70 m izolujący od hałasu i kurzu ulicy i cztery budynki mieszkalne dla kadry nauczycielskiej. Druga część to główny kompleks budynków z halą sportową, krytą pływalnią, salami gimnastycznymi, wykładowymi, aulą oraz laboratoriami. Za gmachami właściwej uczelni usytuowano stadiony, boiska, korty i place do ćwiczeń. Osobno wydzielony został budynek internatu żeńskiego. Trzecia część północno-wschodnia, porośnięta mieszanym lasem sosnowo-dębowym, stanowić miała naturalny teren odpoczynku i rekreacji, treningu lekkoatletycznego i narciarskiego. Całość łączył układ ścieżek i alei z wykorzystaniem istniejących i nasadzanych drzew. Wycięto duży obszar leśny częściowo wykorzystując istniejące drzewa i aleje oraz równocześnie nasadzano tysiące drzew i krzewów przy tworzeniu boisk, placów, alei i rabat [27].

Największą część kampusu stanowią tereny zabudowane (37 ha). W skład zabudowań AWF wchodzi 46 budynków wraz z infrastrukturą naziemną i podziemną [13]. Kompleks zajmuje 73 (58.6 [10]) ha [7]. Większość zabudowy zachowała układ kompozycyjny z lat 1928-1930, który jest przykładem modernizmu (funkcjonalizmu) [27].

Centralnym obiektem jest budynek główny, do którego prowadzi szeroka aleja (jedna z dwóch osi urbanistycznych). Jest ona kontynuacją al. Zjednoczenia okalającej Stare Bielany. Oś alei kończy się na Propylejach (bramie z kolumnami) z przejściem na drugim piętrze [4]. Położony w tym miejscu reprezentacyjny dziedziniec miał tworzyć centrum uczelni na wzór greckiej Agory, z którego poprzez Propyleje miała być możliwość przejścia do „świętego miejsca”, czyli wielkiego stadionu reprezentacyjnego (ten jednak nigdy nie został zbudowany). Stąd miały wyruszać przemarsze na stadion, maratony i defilady [27]. Przy bramie wjazdowej od ul. Marymonckiej znajduje się portiernia, a nieco dalej, po obu stronach alei stoją rzeźby dziewczynki ze skakanką i chłopca z piłką. W bramie wjazdowej znalazła się stylizowana busola ułożona z czarnej bazaltowej kostki na szarym granicie alei wraz datą założenia uczelni 1928 [27].

Główny gmach został zaplanowany w kształcie podkowy z okrągłym dziedzińcem pośrodku. Rośnie tu rozłożysta topola czarna, stoi pomnik J. Piłsudskiego oraz pomnik Gloria Optimis złożony z tablic umieszczonych wokół dziedzińca. Dominantą jest budynek pływalni z przylegającą do niego wieżą ciśnień.

Druga oś biegnie od budynku dawnego internatu żeńskiego (oprócz akademika mieści się tu również Wydział Rehabilitacji), pomiędzy dwoma głównymi boiskami ku zaplanowanej pod lasem otwartej pływalni (ta również nigdy nie powstała). Przestrzeń pomiędzy boiskami wypełniono roślinnością z planowaną fontanną (obecnie w tym miejscu znajduje się pomnik. J. Kusocińskiego) [4]. Znajdują się tu obecnie na pierwszym planie stadion lekkoatletyczny (na południu) i stadion rugby (na północy). Na drugim planie znajdują się boiska do piłki nożnej (na południu) i boisko treningowe (na północy) ze stanowiskami do pchnięcia kulą, rzutu dyskiem i skoku w dal. Dodatkowe boisko do piłki nożnej znajduje się na północ od stadionu rugby. Obok jest również plac manewrowy do nauki jazdy Expert Szkoły i hydrofor. Między boiskami prowadzi z południa na północ Aleja Brzozowa [14].

Urządzenie boisk i trawników było kłopotliwe z powodu drobnopiaszczystej gleby. Po przeprowadzeniu niwelacji terenu boiska otrzymały 30 cm wierzchniej urodzajnej ziemi ciężkiej, dowiezionej spoza obrębu budowy. Obsiano je specjalnymi mieszankami traw, otrzymały wodociąg i hydranty. Bieżnie wykonano z żużla na podkładzie z cegły i specjalnej wierzchniej mieszanki z podkładem torfowym. Drogi zbudowano na podkładzie ceglanym z nawierzchnią żużlowo-żwirową, drogi jezdne z betonu, kostki lub z tłucznia [4].

Stadion lekkoatletyczny został oddany w latach 1932-1934 [7]. Ma powierzchnię 18 000 m2 i jest najbardziej reprezentacyjnym obiektem otwartym. Znajduje się na nim bieżnia tartanowa 8-torowa, trybuny na 2800 miejsc, sztuczne oświetlenie, trzy koła do rzutu dyskiem i młotem, zeskok do skoku wzwyż, zeskok do skoku o tyczce, siatka ochronna koła do rzutów. Teren jest ogrodzony, stadion dysponuje ujęciem wody i dostępem do prądu 60 kW [6]. Został zmodernizowany ze środków Ministerstwa Sportu i Turystyki, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz środków własnych uczelni. Spełnia wszystkie wymagania obiektu dydaktycznego dla studentów i treningowego dla zawodników, a nawierzchnia Mondo ma najwyższą jakość [19].

Stadion Rugby ma powierzchnię 10 000 m2, trybuny na 200 miejsc, sztuczne oświetlenie i bieżnię żużlową okrężną o długości 500 metrów [6].

Boisko do piłki nożnej ma powierzchnię 9000 m2 [6].

Na zachód od stadionu do Rugby powstał kompleks z umieszczonym w centrum hotelem Meksyk z ogródkiem kawiarnianym [21]. Są tam korty tenisowe (10 kortów tenisowych [8], oddane w latach 1932-1934 [7]: 4 korty ziemne kryte, 4 korty ziemne odkryte, kort ze sztuczną trawą i kort betonowy [39], korty do squasha [6]) z pneumatycznymi dachami, boisko do piłki plażowej (o powierzchni 1800 m2 [6]) oraz Pawilon Sportów Walki. W pawilonie znajduje się sala z matami (609 m2) w której trenowane są zapasy i judo oraz sala do szermierki (388 m2), w której trenuje się walkę szpadą, floretem i szablą [6]. Działa tu klub tenisowy AM TENIS.

Obok akademika żeńskiego znajdują się pawilony 42 i 43. W Pawilonie 42 znajduje się pięć sal: A (176 m2, podłoga wyłożona matami do sportów walki), B (230 m2, podłoga wyłożona matami do sportów walki), C (167 m2, siłownia), D (244 m2, dostosowana do szermierki na wózkach) i E (47 m2, nawierzchnia z parkietu oraz maty do jogi i relaksacji). W Pawilonie 43 znajdują się dwie sale: A (231 m2, nawierzchnia z parkietu oraz maty do taekwondo) i B (190 m2, nawierzchnia z parkietu do fitnessu i tańca) [6]. Hale powstały w latach 60-tych XX wieku według projektu Wojciecha Zabłockiego [14].

Obok, w stronę ul. Marymonckiej, znajduje się budynek o rzucie litery H, w którym mieszczą się siedziby związków sportowych, m.in. Polski Związek Kajakarski czy Polski Związek Pingponga. Przy samej ul. Marymonckiej 34, przy pętli tramwajowej, stoi dwupiętrowy budynek Klubu Zdrofit z lat 90-tych XX wieku (dawniej Klubu Sportowo-Rekreacyjnego Olimpus) oraz drugi, zbudowany w 2015 roku nowoczesny obiekt, w którym mieściła się Niepubliczna Szkoła Podstawowa im. Juliusza Verne [38].

W południowej części znajdują się zabudowania mieszkalne – budynki A, B, C, D. Budynki A i B to dwukondygnacyjne wille. Budynki C i D to trzykondygnacyjne bloki. Zamieszkiwane są również parterowe domy G i H, wieża ciśnień (budynek E), akademik rotacyjny (budynek F) oraz położony między drzewami na wschodzie kompleksu budynek I.

Obok akademika rotacyjnego znajduje się Przedszkole nr 240, które działa od 1950 roku, przede wszystkim dla pracowników uczelni i studentów. Od 1983 roku placówka współpracowała z programem TV „Domowe Przedszkole”. W 2002 przedszkole otrzymało za patrona Polskich Olimpijczyków [7]. Przedszkole dysponuje własnym placem zabaw i parkingiem.

Naprzeciwko przedszkola znajdują się dwa dwukondygnacyjne biurowce. Mieści się tu administracja uczelni: Kanclerz, Kwestura, Kadry, Kasa, Sekcja Zamówień Publicznych oraz sale dydaktyczne. Obok jest duży parking.

Na wschód od części administracyjnej znajduje się dawna stołówka (obecnie Sala Tańca). Budynek stołówki z arkadową elewacją i masywnym socrealistycznym gzymsem [24] powstał w latach 50-tych XX wieku [7]. Dalej są magazyny i zaplecze techniczne. Są też obiekty pomocnicze, jak Magazyn Centralny, Szklarnia, Centrum sportów zimowych, Budynek ochrony czy Ośrodek rehabilitacji kompleksowej.

Na wschód od głównego budynku znajdują się trzy dwukondygnacyjne budynki mieszczące przychodnię lekarską oraz Wyższą Szkołę Turystyki i Rekreacji w Warszawie.

Od strony ul. Marymonckiej, na południe od bramy wjazdowej mieści się plac zabaw. Powstał on w 2016 roku w miejscu dawnych ogródków działkowych, istniejących tu w czasach PRL-u, a w ostatnich latach zaniedbanych. Budowa rozpoczęła się w 2015 roku [42], a 15 maja 2016 roku został otwarty jako park trampolin [40]. Wykonawcą jest NOVUM Społka z.o.o. [46]. Plac zabaw ma powierzchnię 1500 m2. Wejście przygotowano z ul. Marymonckiej, bez konieczności wchodzenia na teren uczelni, do której należy plac [43]. Dzieli się na trzy strefy: wspinaczkową wyposażoną w ściankę ze szczeblami i chwytami wysokości 3 m i długości 14 m, otoczoną polem piaskowym amortyzującym upadek przy wspinaczce oraz strefę do skakania o powierzchni elastycznej, strefę, gdzie w głębi kompleksu utworzono boisko wielofunkcyjne [45] oraz strefę w formie wijącej się metalowej serpentyny ze stali nierdzewnej satynowanej. Serpentyna częściowo leży na terenie placu, a w jej obręcze wpisane zostały urządzenia rekreacyjne: bujaki i trampoliny. Część serpentyny jest wzniesiona i tworzy elementy podtrzymujące huśtawki – bocianie gniazdo, huśtawki-liny oraz typowe huśtawki na łańcuchach. W jednym z zakoli znajduje się piaskownica wyznaczająca centrum zabawy. Serpentyna wznosząc się, tworzy także tunele-linaria wspinaczkowe [41]. Na terenie placu znajduje się też siłownia plenerowa [40], a całość otacza ścieżka przy której ustawiono długie ławki z oparciami oraz kosze na śmieci [41]. Są też lunety i metalowe telefony do porozumiewania się na odległość [44]. Pod wszystkimi urządzeniami zastosowano bezpieczne nawierzchnie amortyzujące upadki [40].

Gmach główny

Centralnym obiektem uczelni jest główny budynek AWF [3]. Projektantem, jak pozostałych obiektów, był Edgar Norwerth. Połączył on awangardową architekturę funkcjonalistyczną z elementami modernistycznego klasycyzmu i dekoracją w modnym wówczas stylu art déco [20]. Obiekt powstał w latach 1928-1929, a pływalnię i wieżę ciśnień dostawiono w latach 1931-1932 (1937 roku) [7]. Kompozycja powstała wokół prostokątnego dziedzińca o wymiarach 100 x 75 m, z dominującym w centrum drzewem. Aby przełamać monotonię długich budynków dodano akcenty pionowe oraz zróżnicowano wielkość brył i rytm okien [3]. Korytarz w prawem skrzydle ułatwił utrzymanie bloku mieszkalnego w rytmie słabszym, podporządkowanym architektonicznie lewej, naukowej części budynku. Rytm frontowej ściany, przerwany akcentem przejazdu przy westybulu głównym, i nieco wzbogacony rozkładem brył wejścia, nabiera w lewem skrzydle znacznie większego natężenia, zamykając się w pionowym akcencie sal wykładowych przy westybulu słuchaczy. Konstrukcja bryły została zaprojektowana przez Stanisława Hempla [4]. Obiekt miał zostać otynkowany półszlachetnymi wyprawami w kilku odcieniach, aby uwydatnić rytmy, zaakcentować kontrasty i proporcje, jednak z przyczyn oszczędnościowych niemal wszystkie ściany wykonano w białym tynku wapiennym [3].

Wszystkie konstrukcje nośne zostały wykonane z żelbetu. Stropy są pustakowe żebrowe o drewnianych skrzynkach do rozpiętości 13 metrów nad salami gimnastycznymi. Stropy górnych pięter wykształcone są jako dachy ze spadkiem poprzecznym. Izolacja dachów składała się z gazobetonu, celolitu, lub z betonu chudego. Dachy pokryto podwójnie bituminą na lepniku. Mury budowli wykonane są z cegły zwykłej, ścianki działowe z cegły dziurawki, izolacje przeciwwilgociowe z dwóch warstw klejonej papy lub z warstwy asfaltu na gorąco. Tynki wewnętrzne są wapienne gładkie, zewnętrzne także wapienne czyste na podkładanie zaprawy półcementowej, natomiast cokoły, filary, gzymsy są wykonane ze sztucznego kamienia na miejscu. Podłogi są z klepki dębowej na ślepej podłodze, schody wewnętrzne i parapety lastriko, stopnie zewnętrzne z kamienia sztucznego, stolarka sosnowa, drzwi zewnętrzne dębowe. W oknach sal gimnastycznych i salach wykładowych zastosowano okna szwedzkie przesuwane pionowo. We wszystkich budynkach zastosowano instalację kanalizacyjną, wodociągową, wentylacyjną oraz centralne ogrzewanie (w internatach i salach wykładowych ogrzewanie wodne pompkowe, a w salach gimnastycznych i auli ogrzewanie paro-powietrzne w połączeniu z wentylacją dopływową). Centralna kotłownia składa się z 6 kotłów parowych niskoprężnych, żeliwnych, każdy po 73 m2 powierzchni ogrzewalnej [4].

Najstarszym elementem całego założenia jest stojące w jego centrum olbrzymie drzewo - topola czarna (pomnik przyrody, 545 cm obwodu i 25 m wysokości [21]). Rosła tu na długo przed powstaniem uczelni. Wokół niej prof. Norwerth zaprojektował dziedziniec otoczony z trzech stron gmachem głównym z kolumnadą-łącznikiem na osi [24]. Wokół dziedzińca umieszczono połączone ze sobą Ambulatorium, Internat Męski (skrzydło południowe), Kasyno, Aulę i Pływalnię z przylegającą do niej Wieżą Ciśnień (skrzydło północne). W dalszej części, wydłużonej na północ, znalazła się Sala Ćwiczeń. Ponadto główny gmach miał trzy sale gimnastyczne, dwie niewielkie sale wykładowe, szereg laboratoriów [4], kancelarię, biura, sale konferencyjne i bibliotekę z czytelnią [7].

Ambulatorium (ambulans) było najdalej wysuniętym budynkiem, mającym osobne wejście zewnętrzne ze schodami na pierwsze piętro, oraz wewnętrzne połączenie z internatem. Na drugim piętrze umieszczono dwie izby szpitalne, każda po kilka łóżek, a nad nimi taras wypoczynkowy na dachu. [4]. Obecnie budynek mieści Klub Sportowy AWF AZS Warszawa [29].

W prawym skrzydle podwórza powstał trzykondygnacyjny Internat męski. Pokoje mieszkalne internatu były zwrócone przy na południowy wschód. Były dwuosobowe (dla słuchaczy kursu stałego) lub sześcioosobowe (dla słuchaczy kursów krótkich). Internat był obliczony na 260 uczniów. W celu rozbicia monotonii prawego skrzydła budynku, zewnętrzne wejście do kasyna mieszczącego się w internacie, zostało zaznaczone lekkim akcentem odrębnym dwóch łuków logii wejściowej [4].

Dalej umieszczono pomieszczenia administracyjne i laboratoria naukowe, bibliotekę i salę konferencyjną [4]. Biblioteka powstała w 1929 roku, kiedy CIWF otrzymał księgozbiór Szkoły Gimnastyki i Sportów z Poznania. Zbiory liczyły wtedy 1300 woluminów. W 1937 roku posiadała ok. 5000 woluminów książek i prenumerowała 28 tytułów czasopism. W 1939 roku prawie cały księgozbiór i dokumenty uległy zniszczeniu. Biblioteka wznowiła działalność w 1946 roku. W 1948 roku księgozbiór liczył ok. 3000 woluminów, a w 1972 roku 75000 woluminów. Obecnie posiada ponad 90 tys. książek i 16 tys. czasopism. 1 grudnia 2009 roku otrzymała imię Jędrzeja Śniadeckiego. Od października 2016 roku przy Bibliotece działa Koło Dramatyczne. [5].

Norwerth dostosował się gmach do układu urbanistycznego Bielan, tworząc prześwit z przejazdem w głównym budynku na osi planowanej al. Zjednoczenia (tzw. Propyleje) [3]. Zjednoczenia i widok na brzegi Wisły. Prześwit miał być częścią alei reprezentacyjnej, ciągu komunikacji prowadzącego do reprezentacyjnego stadionu (który nie powstał) oraz cyrkulację powietrza zabudowanego dziedzińca [27]. Drobne rowkowania na krawędziach kolumnady „propylejów” biegną także w całym kompleksie głównym i domu akademickim żeńskim w pasie szarego występu elewacji parterowej [27]. Przy przejeździe umieszczono westybul główny, do którego bezpośrednio przylega Aula na 250 osób (obecnie im. prof. Zygmunta Gilewicza). Połączenie auli z głównym westybulem powstało w celu urządzania wykładów publicznych [4].

W lewem skrzydle podwórza zaplanowano westybul dla słuchaczy, w którym koncentruje się komunikacja ze wszystkimi salami wykładowymi i ćwiczeniowymi. Westybul słuchaczy, służący do życia wewnętrznego szkoły, został ukryty za pływalnią, aby nie stwarzać równorzędnego i konkurencyjnego wejścia. W skrzydle umieszczono dwie sale gimnastyczne z dwiema grupami szatni i natrysków, oraz wejście do hali ćwiczeń. Przylegają one do głównego szerokiego korytarza, który na pierwszym piętrze prowadzi na galerię dla widzów. Konieczność budowy galerii wynikała z niedopuszczania na salę gimnastyczne osób w normalnym obuwiu [4].

Centrum ogólnej kompozycji jest blok pływalni. Hala basenowa mieści basen 12 m x 25 m (1.4 - 3.6 m, głębokości [6]), ośmiometrową (pięciometrową [7]) skocznię oraz galerie dla publiczności (na około 200 miejsc [6]), przewidziane na możliwość wykorzystania basenu na imprezy sportowe oraz do kąpieli publicznych. Galerie zostały włączone w przestrzeń hali, bez oddzielenia ich słupami od basenu, co umożliwiło zachowanie pełnego pola widzenia. Umieszczenie galerii stworzyło niesymetrycznie szeroki chodnik przed szatniami. Przy pływalni zaprojektowano dwie grupy rozbieralni i natrysków połączonych wejściem z westybulem szkoły oraz szatnię, kasy i rozbieralnie damskie i męskie do użytku publicznego. Na pierwszym piętrze przewidziano bufet [4]. Był to wówczas najdroższy i najnowocześniejszy obiekt tego typu w Polsce [7]. Hala basenowa miała 34 x 24 x 10 metrów [7] i sześć torów [6]. Konstrukcję z górnym doświetleniem, ze świetlikami umieszczonymi pomiędzy żelbetowymi ramami przykrycia, wykonał inż. Stanisław Hempel [3]. Halę pływalni krytej tworzą ramy żelbetowe o rozpiętości w świetle 24 m w odstępach co 4 m, o wysokości 10 m z górnym światłem. Ramy te są niesymetryczne i wspierają się na ramowej konstrukcji trybun i piwnic [4].

Armatura basenu oraz rozległe sutereny pływalni określiły położenie kotłowni pod szatniami pływalni, która z kolei wymusiła budowę wysokiego komina, który został dołączony do kompleksu wieży ciśnień i klatki schodowej [4]. Wieża stała się dominującym akcentem budynku centralnego. Powstała w celu zapewnienia ciśnienia w lokalnym wodociągu (aby uniezależnić się od wodociągu miejskiego, pochłaniającego znaczne koszty, m.in. podczas podlewania trawników, napełniania basenu pływalni, korzystania z natrysków [4]) oraz w celu wyprowadzenia komina z kotłowni. Cztery półwalce zamykające szczytową ścianę pływalni wynikają z kształtu mieszczących się tam filtrów oraz z konieczności usztywnienia konstrukcji [3]. Wieża ciśnień stoi na osobnej płycie zbrojonej, na której również postawiony jest komin centralnego ogrzewania o wysokości 36 metrów [4]. Wieża ma 7 pięter [7]. Na sześciu pierwszych kondygnacjach wieży zostały zaprojektowane małe jednopokojowe mieszkania z kuchnią dla niższego personelu, które cieszyły się powodzeniem z powodu ładnego położenia i szerokiego usłonecznienia [4]. Wieża jest najbardziej charakterystycznym elementem kampusu [24].

Ogromna Hala ćwiczeń (130 m (196 m [7]) x 22 m) miała służyć do ćwiczeń lekkiej atletyki w zimie i podczas niepogody. Inicjatorem jej stworzenia była Szkoła Gimnastyki i Sportu w Poznaniu [4]. Powstała w latach 1928-1930 razem ze stadionem lekkoatletycznym [7]. Większość ćwiczeń, jak rzuty dyskiem i oszczepem, skoki, biegi, wymagało spokojnego, równomiernego światła. Z tego powodu halę zaprojektowano bez okien w bocznych ścianach, jedynie ze świetlikami na górnej krawędzi ramy. Pierwotny projekt żelazny zamieniono, ze względu na długi czas oczekiwania na surowiec, na żelbetowy [4]. Konstrukcja hali ćwiczeń składa się z 24 ram żelbetowych dwuprzegubowych o rozpiętości w świetle 22 m w odstępach co 6 m z górnemu świetlikami po 36 m2 każdy [4]. Powstała hala lekkoatletyczna o nowatorskiej żelbetowej konstrukcji (największa w przedwojennej Polsce) [20]. W latach 1960-1965 halę przebudowano, wydzielając stumetrową bieżnię. Wewnątrz mieszczą się obecnie cztery sektory gimnastyczne [7]: sektor nr 1: gry zespołowe, nawierzchnia syntetyczna, sektor nr 2: skok wzwyż, skok o tyczce, piłka ręczna, nawierzchnia tartanowa, sektor nr 3: rzuty, nawierzchnia tartanowa, sektor nr 4: bieżnia pięciotorowa, nawierzchnia tartanowa, trybuny na 300 miejsc [6]. Obecnie to hala im. Janusza Kusocińskiego [27]. Pod jedną z sal gimnastycznych mieści się klub Relax.

W czasie przebudowy w latach 1960-1965 [7] dostawiono do hali ćwiczeń halę do gry w siatkówkę o przeszklonych ścianach i wyróżniającym się od frontu wygiętym jak żagiel dachu podtrzymywanym przez wsporniki w kształcie litery V. Ten budynek wysokiej klasy został zaprojektowany przez architekta Wojciecha Zabłockiego i konstruktora Stanisława Kusia [24]. Jest to nowoczesny pawilon o łupinowym dachu, podobnie jak hale do sportów walki [14]. Hala Gier Zespołowych ma powierzchnię 1400 m2. Posiada nawierzchnię z parkietu i trybuny na 1000 miejsc. Umożliwia grę w koszykówkę, piłkę ręczną, siatkówkę i futsal [6].

W kompleksie są cztery sale gimnastyczne [8]: sala gimnastyczna nr 1 (307 m2, do koszykówki, piłki ręcznej, siatkówki, futsala, badmintona, nawierzchnia z gumoleum), sala gimnastyczna nr 3 (312 m2, do gimnastyki), sala gimnastyczna nr 4 (457 m2, do koszykówki, siatkówki, futsala, badmintona, tenisa ziemnego, nawierzchnia z parkietu), sala gimnastyczna nr 5 (1512 m2, do do gimnastyki, nawierzchnia z parkietu) [6].

Budynek w czasie II wojny światowej uszkodzony został w niewielkim stopniu. Obecnie około 75% powierzchni funkcjonuje zgodnie z pierwotnymi założeniami. Wejścia, sale wykładowe i gimnastyczne, główna aula, pływalnia z wieżą do skoków i sala ćwiczeń funkcjonują bez zmian funkcjonalnych. Główna aula ze 174 miejscami dla słuchaczy jest funkcjonalna dzięki zastosowaniu nowoczesnych elementów dźwiękochłonnych (baffle, sufit podwieszany) oraz znacznemu nachyleniu widowni. W dawnym kasynie działa kawiarnia i Klub Absolwenta. Najbardziej zauważalna różnica to lewe skrzydło, w którym pokoje mieszkalne dawnego internatu oraz pomieszczenia ambulatorium zostały zamienione na sale seminaryjne, pomieszczenia naukowców oraz pokoje administracyjne (ambulatorium zachowywało pierwotną funkcję do lat 70-tych XX wieku). Jedna z sal gimnastycznych funkcjonuje jako laboratorium z bieżniami, ergometrami i urządzeniami do analizy ruchu. Przy hali lekkoatletycznej dobudowano boczną nawę, w której jest bieżnia, po drugiej stronie przedłużono korytarz. Wyłączono z użytkowania środkową klatkę schodową w części dawnego internatu. Zmianą względem do pierwotnego projektu jest rezygnacja z odrębnego wejścia do pływalni, a wejście dla studentów funkcjonuje jako wejście główne, natomiast monumentalne wejście w sąsiedztwie propylejów jest używane jako pomocnicze (zostało bowiem zasłonięte przez drzewa) [3].

Akademiki i domy mieszkalne

W północnej części kompleksu, za halą ćwiczeń, znajduje się Dom Studencki Żeński (15 pokojów 1- i 45 pokojów 2-osobowych z łazienką i aneksem kuchennym). Mimo nazwy ma obecnie charakter koedukacyjny [6]. Powstał w latach 1928-1930 [7] jako internat dla studentek z 30 dwuosobowymi pokojami. Miał swoją salę gimnastyczną, czytelnię, stołówkę i kuchnię, kotłownię i własną gospodarkę cieplną. Oprócz osobnego boiska zaprojektowano estradę dla rytmiki, wgłębioną w ziemię, z siedzeniami w kształcie amfiteatru w otaczającej ją półkolem skarpie. Kompozycja została związana z półokrągłym tarasem odkrytego hallu internatu kulisami z zieleni, dającymi możność urządzenia pokazów scen lub tańców antycznych [4]. Nawiązywało to do klasycznej formy theatrum helleńskiego [27]. W 1950 roku dobudowano na zapleczu dwa skrzydła [7].

W budynku dobudowanym do ambulatorium (w 1950 roku według projektu Norwertha [7]) znalazł się nowy Dom Studencki Męski z 14 pokojami 1-osobowymi i 128 pokojami 2-osobowymi. Kuchnia jest wspólna na piętrze, w pokojach są natomiast telewizory [6].

Najdalej na południe, od ul. Marymonckiej 34, wysunięty jest Dom Studencki Rotacyjny (budynek F). Jest w nim 122 pokojów typu studio 1+2, z kuchnią i łazienką w segmencie [6]. Jest to jednocześnie hotel asystencki. Jedenastokondygnacyjny budynek pochodzi z czasu rozbudowy w latach 1966-1968 [21].

Już pierwotnie kompleks budynków, oprócz głównego gmachu i internatu żeńskiego składał się również z domów mieszkalnych dla ciała profesorskiego i instruktorów [4]. Były to bloki mieszkalne kadry niższego stopnia (po wojnie podwyższone o jedno piętro) [7] o architekturze typowej dla 1930 roku oraz dwa [21] domy dla kadry profesorskiej w formie modernistycznych willi [7].

Pomniki

W 1967 roku Związek Polskich Artystów Plastyków i Społeczny Komitet Budowy Pomnika przy Głównym Komitecie Kultury Fizycznej i Turystyki ogłosił konkurs na pomnik Janusza Kusocińskiego [7]. Rozstrzygnięcie nastąpiło 18 czerwca 1968 roku [15]. Wykonali go Witold Korski i Józef Potępa [7]. Pierwotnie miał być wykonany z trawertynu i stanąć na Stadionie Dziesięciolecia w 1969 roku. Ostatecznie został wykonany z brązu i umiejscowiono go na terenie AWF-u [15] 17 listopada 1979 roku. Ma kształt strzaskanej u góry kolumny, co symbolizuje tragiczną śmierć sportowca. Na kolumnie przedstawiono płaskorzeźbę sportowca w biegu i napis „Złoty medalista olimpijski 1932 rozstrzelany przez okupantów hitlerowskich w Palmirach 1940” [7]. Pomnik znajduje się za stadionem lekkoatletycznym [24].

Dziewczynka ze skakanką była statuetką przyznawana co roku laureatom Wielkiej Honorowej Nagrody Sportowej, fundowana przez generała Olszynę-Wilczyńskiego. Jest to dzieło Alfonsa Karnego z 1930 roku, któremu pozowała uczennica gimnazjum żeńskiego Wiktoria Czerwińska- Nawrocka, późniejsza wykładowczyni AWF-u. Podczas pozowania miała na sobie cienki, obcisły różowy kostium kąpielowy. Powiększona jako rzeźba stanęła w 1978 roku obok bramy głównej [7].

Naprzeciw „Dziewczynki ze skakanką” umieszczono znacznie później rzeźbę przedstawiającą chłopca z piłką [21]. Autorem projektu był Andrzej Manczuro [10]. Ufundował ją jeden z profesorów AWF. Piłka była kiedyś ukradziona, po czym dorobiono drugą [28].

Na dziedzińcu, na osi alei, ustawiony jest na smukłym cokole pomnik marszałka Józefa Piłsudskiego, w formie granitowego popiersia [21]. Autorem rzeźby jest Alfons Karny, a cokołu Jerzy Kalina [11]. Wyrzeźbiony został w latach 30-tych XX wieku [21]. Po zmianie patrona w 1949 roku na gen. Świerczewskiego, głowę ukryto w piwnicach Starej Pomarańczarni w Łazienkach Królewskich, a resztę pomnika zniszczono [21]. Powtórne odsłonięcie, po przywróceniu Piłsudskiego na patrona uczelni, miało miejsce 27 lipca 1990 roku [7]. Historię zniszczenia pomnika upamiętniono charakterystycznym „pęknięciem” cokołu i umieszczonymi na nim datami [21] 1949-1990 [2].

W pobliżu wejścia ustawiono gigantyczny głaz narzutowy z napisami: „Citius, fortius, altius” (szybciej, silniej, wyżej) oraz „Mens sana in corpore sano” (zdrowy umysł w zdrowym ciele) [21], ponownie autorstwa Alfonsa Karnego [10].

Pomnik Gloria Optimis (Złoty Krąg) [23] to kamienna stela oraz ciąg płyt zataczający krąg wokół głównego dziedzińca uczelni. Upamiętnia wybitne osobowości sportu polskiego. Ufundowany został w 2005 roku pod patronatem Poczty Polskiej [21] z inicjatywy Towarzystwa Olimpijczyków Polskich [25], Fundacji "Olimpiada" oraz Akademii Wychowania Fizycznego [30]. W latach 2005-2014 wmurowano 125 tablic w kilku kategoriach: zasłużeni dla AWF (Zygmunt Gilewicz, Włodzimierz Jan Missuro, Zygmunt Bielczyk, Tadeusz Ulatowski, Halina Szwarc, Roman Trześniowski, Wanda Czarnocka-Karpińska, Stefan Wołoszyn, Maciej Skład, Henryk Sozański, Teresa Wolańska, Edgar Norwerth, Alfons Karny), zawodnicy (Władysław Osmolski, Halina Leonarda Kazimiera Konopacka-Matuszewska-Szczerbińska, Wacław Kuchar, Janusz Kusociński, Stanisław Marusarz, Jadwiga Jedrzejowska-Galert, Roger Verey, Bronisław Czech, Eugeniusz Lokajski, Helena Rakoczy, Zygmun Chychła, Janusz Sidło, Jerzy Chromik, Elżbieta Krzesińska-Duńska, Zdzisław Krzyszkowiak, Gerard Cieślik, Marian Zieliński, Zbigniew Pietrzykowski, Jerzy Szajnowicz-Iwanow, Irena Szewińska, Waldemar Baszanowski, Ireneusz Paliński, Jerzy Kulej, Józef Grudzień, Marian Kasprzyk, Henryk Dobrzański, Józef Zapędzki, Józef Szmidt, Egon Franke, Włodzimierz Lubański, Kazimierz Deyna, Władysław Komar, Waldemar Marszałek, Jan Szczepański, Ryszard Szurkowski, Witold Woyda, Sobiesław Zasada, Ewa Kłobukowska, Jerzy Kukuczka, Edward Skorek, Bronisław Malinowski, Tadeusz Ślusarski, Jacek Wszoła, Jerzy Rybicki, Leszek Drogosz, Tadeusz Walasek, Kazimierz Lipień, Wiesław Rudkowski, Janusz Pyciak-Peciak, Zygmunt Smalcerz, Wanda Rutkiewicz, Maria Jadwiga Kwaśniewska-Maleszewska, Andrzej Grubba, Jan Kowalczyk, Grzegorz Lato, Mieczysław Nowicki, Ignacy Tłoczyński, Ksawery Tłoczyński, Zbigniew Boniek, Paweł Nastula, Wanda Panfil, Andrzej Supron, Jan Werner, Andrzej Wroński, Andrzej Zawada, Henryk Roycewicz, Lech Piasecki, Tomasz Gollob, Edmund Piątkowski, Wojciech Fortuna, Sebastian Kawa), trenerzy (Feliks Stamm, Janos Kevey, Jan Mulak, Kazimierz Górski, Klemens Roguski, Henry Łasak, Janusz Tracewski, Ryszard Koncewicz, Władysław Dobrowolski, Hubert Jerzy Wagner, Zbigniew Czajkowski, Walenty Kłyszejko, Zygmunta Szelesta, Antoni Piechniczek, Zygmunt Kraus, Witold Zagórski, Stanisław Krzesiński, Antoni Morończyk), dziennikarze (Wojciech Trojanowski, Lech Stefan Szczurek-Cergowski, Stefan Sieniarski, Grzegorz Aleksandrowicz, Bohdan Tomaszewski, Jan Ciszewski, Dariusz Szpakowski, Stefan Szczepłek, Krzysztof Wyrzykowski, Tomasz Hopfer), lekarze (Marian Weiss), działacze (Kazimierz Glabisz, Włodzimierz Reczek, Mariusz Zaruski, Stanisław Stefan Paszczyk), kultura (Jan Parandowski, Krzysztof Penderecki, Daniel Olbrychski, Bronisław Chromy), Olimpijskie Konkursy Sztuki (Kazimierz Wierzyński, Józef Klukowski, Zbigniew Turski) [31].

Na terenie AWF znajduje się również tablica poświęcona poległym i pomordowanym sportowcom polskim w latach 1939-1945. Umieszczono tu w 1992 roku nazwiska 36 sportowców [7] oraz replika tablicy z 1989 roku, początkowo umieszczona przy lewym skraju przelotu pod budynkiem z okazji dziesiątej rocznicy odzyskania niepodległości (1928) [21].

AWF powstał na niezagospodarowanych wcześniej terenach na peryferiach Warszawy [14], wykrojonych z Lasku Bielańskiego [26]. Było to dawniej miejsce rosyjskich wojskowych obozów letnich, położonych wzdłuż szosy Marymonckiej od drogi prowadzącej do klasztoru aż do starej drewnianej cerkwi [4]. Stała ona na terenie dzisiejszego AWF od ul. Podleśnej, w miejscu gdzie znajdują się domy pracownicze [22].

Centralny Instytut Wychowania Fizycznego

W 1927 roku na pierwszym posiedzeniu Rady Naukowej Wychowania Fizycznego pod przewodnictwem Marszałka Józefa Piłsudskiego, dyrektor Centralnej Wojskowej Szkoły Gimnastyki i Sportów w Poznaniu (CWSzGiS) zaproponował utworzenie szkoły zawodowej, która miała kształcić nauczycieli wychowania fizycznego na potrzeby szkół i wojska. Powołano komitet budowy uczelni nazwanej Centralnym Instytutem Wychowania Fizycznego (CIWF), pod kierownictwem ministra Spraw Wewnętrznych gen. dr. Felicjana Sławoja-Składkowskiego [1]. Na miejsce budowy wyznaczono teren ok. 73 ha na Bielanach. W momencie rozpoczęcia prac była to największa inwestycja w stolicy [2]. Według niektórych źródeł inspiracją pod budowę uczelni mogła być postać Eugenii Lewickiej, lekarki, która propagowała leczenie słońcem, świeżym powietrzem i ruchem. W latach 20-tych XX wieku poznała Józefa Piłsudskiego, co przerodziło się w kilkuletni romans [35].

Projektantem został profesor Edgar Norwerth z Politechniki Warszawskiej, a kierownikiem budowy inż. Maksymilian Dudryk [1]. Część projektów przekazał Norwerth do wykonania swoim studentom: drzwi wejściowe i stolarkę w kasynie zaprojektowała J. Ochmańska, większość mebli zaprojektował St. Pułjan i St. Gałęzowski. Wkład wnieśli również W. Boerner-Przewłocka, L. Czyż, T. Kamiński, Chorzewski, R. Kałuba, B. Lewandowski, R. Zakrzewski, W Zouzal, S. Łukasiewicz [4]. W komitecie budowy zasiadali Felicjan Sławoj-Składkowski (przewodniczący) [27], St. Rouppert, J. Ulrych, W. Kiliński, T. Krzyski, Błoński, Z. Wieliński oraz T. Kodelski [4].

Mimo pracy Norwertha nad projektem, komitet budowy ogłosił publiczny konkurs [4]. Na nagrody przeznaczono 50 tys. zł. Do konkursu zgłoszono 15 propozycji. Nagrodzono pięć prac za które przyznano nagrody 15 tys. i 10 tys. zł, za kolejne 15 tys. zakupiono trzy prace [27]. Czołowe miejsca zajęły projekty Leszczyńskich oraz [4] Jadwigi Dobrzyńskiej i Zygmunta Łobody (I miejsce) [7]. Konkurs nie został wykorzystany. Nie przydała się również wizyta studyjna E. Norwertha, M. Dudryka, E. Lewickiej i St. Roupperta w Czechach, Niemczech, Danii i Szwecji [4][27].

Rozpoczęcie prac budowlanych zostało zlecone Departamentowi Budownictwa Ministerstwa Spraw Wojskowych. Program budowy ustalono w maju 1928 roku [4]. Położenie kamienia węgielnego miało miejsce 23 czerwca 1928 roku. Na uroczystość przybył Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego dr Gustaw Dobrucki, dyrektor Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego płk Juliusz Ulrych, prezydent Warszawy Zygmunt Słomiński, przedstawiciele Ministerstwa Spraw Wojskowych, władz państwowych, organizacji społecznych [1].

Do 3 września rozpoczęto prace we wszystkich budynkach z wyjątkiem pływalni. Prace wykonywano przeważnie systemem akordowym na podstawie przetargów publicznych. W październiku 1928 roku pracowało 1300 robotników dziennie, którzy dysponowali czterema betoniarkami, czterema windami elektrycznymi i siecią kolejki wąskotorowej na całym terenie budowy. Materiały były dostarczane na plac budowy bocznicą. Prace trwały również w godzinach wieczorowych. Planowano zakończenie prac w przeciągu roku, jednak brak środków przedłużył budowę do jesieni 1929 roku [4].

2 grudnia 1928 roku uroczyście wmurowano akt erekcyjny oraz tablicę okolicznościową upamiętniającą 10-lecie Polski Niepodległej. Umieszczono na niej treść: „W 10-tą rocznicę Niepodległości za Prezydenta Rzeczypospolitej prof. Ignacego Mościckiego, Prezesa Rady Ministrów prof. Kazimierza Bartla, stanęły mury Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego powołanego do życia wolą i decyzją Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, aby niezmożony był duch i siła fizyczna Narodu” [1].

Instytut był wojskową szkołą zawodową z programem dwuletnich studiów nauczycielskich dla mężczyzn i kobiet oraz rocznym kursem oficerskim. Działalność dydaktyczną rozpoczął 5 listopada 1929 roku pierwszy w historii uczelni kurs oficerski. Pierwszym dyrektorem został płk dr Władysław Leon Osmolski. W skład kadry weszli oficerowie CWSzGiS. [1] 29 listopada 1929 roku zainaugurowano pierwszy rok akademicki w niewykończonych budynkach. Naukę rozpoczęło wówczas 119 osób [18]. Dla uczczenia tego wydarzenia święto uczelni przypada 29 listopada [2]. Szkoła wydawała pisma Wychowanie Fizyczne i Tętno [7].

1 stycznia 1930 roku nastąpiło formalne połączenie CIWF i CWSzGiS [1]. Ponadto nowa szkoła zintegrowała Państwowy Instytut Wychowania Fizycznego rozrzucony po prowizorycznych lokalach w Warszawie [25]. W latach 30-tych XX wieku studiowało tu ok. 300 osób [7]. Na wniosek pracowników i Rady Naukowej Wychowania Fizycznego od 1935 roku uczelnia otrzymała patrona i zmieniając nazwę na: Centralny Instytut Wychowania Fizycznego im. Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego [1].

W 1936 roku studia przedłużono do 3 lat (obecny licencjat) i zrównano z uprawnieniami absolwentów studiów uniwersyteckich [2].

Akademia Wychowania Fizycznego

2 września 1938 roku CIWF został przekształcony w wojskową szkołę akademicką pod nazwą Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Nadzór sprawowało Ministerstwo Spraw Wojskowych w porozumieniu z Ministrem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego [1].

Choć ustawa przeszła przez obie izby parlamentu, długo brakowało zarządzeń wykonawczych. Zniecierpliwieni studenci zorganizowali w styczniu 1939 roku strajk protestacyjny, który miał przyspieszyć wprowadzenie w życie ustawy. Strajk miał dramatyczny przebieg (odbywał się w instytucji wojskowej), ostatecznie jednak spełnił swoje zadanie [25]. 26 maja 1939 roku weszło w życie rozporządzenie w sprawie przyznania akademii prawa nadawania stopnia magistra wychowania fizycznego [1].

Instytut z braku środków nie został przed II wojną światową ukończony. Pływalnia kryta, trzecia sala gimnastyczna i hala ćwiczeń pozostały w stanie surowym. Nie zrealizowano reprezentacyjnego stadionu, otwartej pływalni i kortów tenisowych. Z powodu oszczędności odrzucono piętrowy blok połączonych sal szermierki i boksu w końcu korytarza sal gimnastycznych. Do tego czasu powstał budynek główny, akademik żeński, budynki mieszkalne dla kadry profesorskiej, boiska, bieżnie i urządzenia lekkoatletyczne, drogi, place, chodniki, trawniki i skwery [4].

W czasie II wojny światowej laboratoria, biblioteki i urządzenia sportowe zostały zlikwidowane [1]. Hitlerowcy umieścili tu jednostkę rozpoznania lotniczego Luftwaffe z koszarami, magazynami i laboratorium fotograficznym [7].

20 października 1943 roku przy gmachu głównym SS wykonało egzekucję na 30 osobach [37].

1 i 2 sierpnia 1944 roku o szkołę walczyło Zgrupowanie kpt. Włodzimierza Serba Nowakowskiego (pluton AK por. Brzozy), musiało ono jednak wycofać się na pozycje wyjściowe [7]. Drużyny uderzały czołowo przez ul. Marymoncką na umocnione stanowiska niemieckie na terenie AWF. Straty były bardzo poważne. Nieprzyjaciel uprzedzał ataki ogniem z ciężkich karabinów maszynowych ze stanowisk wykutych w podmurówce płotu siatkowego [8]. Powstańcy bez osłony musieli wbiegać na górę, natomiast lepiej uzbrojeni Niemcy mieli doskonałe stanowiska na wysokich piętrach AWF-u [21].

Po nieudanym ataku Niemcy wysiedlili ludność z ul. Marymonckiej, a cały kwartał ostrzelali pociskami zapalającymi i burzącymi, niszcząc lub uszkadzając wiele budynków [21].

Kompleks stał się bazą wypadową sił niemieckich podczas Powstania Warszawskiego. 31 sierpnia ewakuowali się tu Niemcy ze Szkoły Gazowej, 14 i 29 września stąd wyruszały czołgi do walk o Marymont [8]. Podczas pacyfikacji Marymontu pędzono ludzi do gmachów kompleksu, gdzie odbywała się selekcja schwytanych. Rosyjskojęzyczni kolaboranci dopuścili się tu licznych gwałtów na kobietach. Po krótkim pobycie ludność była wywożona do obozu w Pruszkowie [36].

Zniszczenia wojenne budynków sięgnęły 30%, a wyposażenie zostało zniszczone lub rozkradzione całkowicie. Niemcy wysadzili wieżę ciśnień, która uszkodziła pływalnię i spalili sale gimnastyczne [7].

Żaden budynek nie pozostał cały, wypalone lub zburzone pociskami nadawały się do gruntownego remontu, brak było jakiegokolwiek wyposażenia sal w sprzęt sportowy czy pomoce naukowe [8]. Odbudowa uczelni po wojnie była bardzo szybka. Zajęcia dla 108 studentów rozpoczęły się 2 grudnia 1946 roku [1].

Dekret Rady Ministrów z 27 lipca 1949 roku przekształcił szkołę w uczelnię cywilną pod nazwą Akademia Wychowania Fizycznego im. gen. broni Karola Świerczewskiego. Na czele uczelni stanął rektor. Powołano Wydział Wychowania Fizycznego. Nadzór zaczął pełnić przewodniczący Głównego Komitetu Kultury Fizycznej. W tym samym roku powołano uczelniany klub sportowy AZS-AWF Warszawa. W 1952 roku uruchomiono studia zaoczne [1]. W listopadzie 1959 roku uczelnia otrzymała, jako pierwsza w kraju, prawo nadawania stopnia naukowego doktora w zakresie nauk o kulturze fizycznej [1]. Pierwsza publiczna obrona pracy doktorskiej odbyła się 10 grudnia 1959 roku. Autorem rozprawy był mgr Roman Trześniowski [2].

Po 1955 roku zabudowania AWF-u znacznie się powiększyły [26]. Zmodernizowano halę lekkoatletyczną, zbudowano nowy dom studencki męski i skrzydło domu studenckiego żeńskiego oraz stołówkę [2]. Autorem rozbudowy nadal był Edgar Norweth [4].

W 1960-1965 dalej rozbudowywano uczelnię [7]. Zachowano przy tym główne założenia kompozycyjne i funkcjonalne [3]. Rozbudową gmachu głównego kierował Stefan Deubel. Cztery pawilony sportowe (boks, judo i zapasy, szermierka i podnoszenie ciężarów [2]) zbudowano według projektu Wojciecha Zabłockiego i Stanisława Kusia [7]. W latach 1966-1968 powstał tu Centralny Ośrodek Przygotowań Olimpijskich [26].

W 1966 roku uczelnia otrzymała prawo habilitowania z dziedziny nauk o kulturze fizycznej [2]. Studiowało tu wówczas 4200 studentów [7].

W latach 70-tych XX wieku zmodernizowano i rozbudowano halę lekkoatletyczną, wybudowano halę gier, halę gimnastyczną, lodowisko, Centrum Medycyny Sportowej i Dom rotacyjny [2].

W latach 60-tych XX wieku intensywnie działał Klub Relax. Występy w nim były początkiem kariery m.in. Maryli Rodowicz (w zespole Szejtany), która była studentką AWF [19].

Pomnik gen. Karola Świerczewskiego

3 października 1979 roku przed wejściem ustawiono pomnik gen. Karola Świerczewskiego (w latach 1949-1990 AWF nosiła imię Świerczewskiego [12], obecnie stoi w tym miejscu rzeźba dziewczynki ze skakanką) [7]. Miał on formę wielkiej głowy generała, ustawionej na cokole z podpisem [12]. Wykonał go w granicie Alfons Karny we współpracy z Henrykiem Leczkowskim. Po 1989 roku popiersie znalazło się na tyłach AWF-u na prowizorycznym śmietniku [7]. W 2014 roku władze AWF zaproponowały muzeum Zamoyskich w Kozłówce przekazanie monumentu [33]. Podczas przewożenia okazało się, że monument waży więcej, 16 a nie 12 ton [34].

8 czerwca 1990 roku Sejm przywrócił uczelni nazwę Akademia Wychowania Fizycznego im. Józefa Piłsudskiego w Warszawie [1].

Kompleks uczelni został 24 maja 2001 roku wpisany do rejestru zabytków pod nr rej.: 11-A (A-69 [13]) [20]. Z tego powodu uczelnia ma niewielkie możliwości modernizacji i rozbudowy kampusu [13].

Budynki są obecnie w różnym stanie, w najgorszym jest najstarszy budynek główny. Odbudowano go niezbyt starannie zaraz po wojnie. W XXI wieku wykonano remont pływalni, jednak bez napraw dachu i węzła ciepłego. Przeprowadzono termomodernizację. Został wykonany remont hali lekkoatletycznej i remont dachu hali gier (remont świetlików, wymiana nawierzchni bieżni, systemu klimatyzacji oraz węzła cieplnego). Podczas remontu akademików i budynku wydziału rehabilitacji okazało się, że należy wzmocnić stropy [19]. Również infrastruktura podziemna nie była remontowana od czasów tuż po II wojnie światowej [13].