Powstał w 1816 roku z inicjatywy Aleksandry z Lubomirskich Potockiej w rozwidleniu Alei Wilanowskiej (dawniej Gościniec Królewski) i ul. Wiertniczej (dawniej Drogi Wilanowskiej). Założony został na planie koła i ogrodzony ażurowym drewnianym ogrodzeniem. Pośrodku koła wybudowano drewnianą kaplicę. Od kaplicy promieniście odchodzą alejki [6]. Cmentarz początkowo znajdował się wśród okolicznych pól. Łączył się z Wilanowem aleją wysadzaną lipami. W niedługim czasie ufundowano neogotycką kaplicę murowaną.

Groby były umieszczone z zachowaniem struktury społecznej. Centrum zajęli państwo, czyli neogotyckie mauzoleum Potockich. W sąsiedztwie spoczywali oficjaliści dworscy i ich rodziny, a w kręgu zewnętrznym włościanie i chłopi z okolicznych wsi [5]. Przez długi czas niewielka część cmentarza była wykorzystana. Nekropolia zaczęła się zapełniać mogiłami żołnierzy podczas powstania warszawskiego. Pochówki odbywały bez jakiegokolwiek ładu i składu, także za murem po stronie północnej i zachodniej [1].

Na cmentarzu można zobaczyć mogiłę Powstańców Styczniowych. Tu zostali pochowani wszyscy proboszczowie parafii św. Anny [6]. Na prawo od kaplicy, niedaleko ogrodzenia znajduje się kwatera dziecięca. Za granicami obecnie używanej części cmentarza, na zachód od kaplicy Potockich, znajduje się grupa nagrobków będąca fragmentem planowanego lapidarium [1]. W bardzo bliskim sąsiedztwie cmentarza, tuż za ogrodzeniem, była kwatera żołnierzy radzieckich. Byli to jeńcy wojenni z obozu w Wilanowie. Niemcy planowali szybką jego likwidację, więc żołnierzy uśmiercali zastrzykiem z trucizną. Po utworzeniu Mauzoleum Żołnierzy Radzieckich szczątki zostały tam przewiezione [6]. Obok nekropolii znajduje się też mogiła żołnierzy Armii Czerwonej, rozstrzelanych przez własne dowództwo za pomoc powstańcom oraz mogiła ofiar terroru PRL-owskiej Służby Bezpieczeństwa [1].

Na terenie cmentarza, około 20 m na południe od głównej bramy wejściowej znajduje się lipa drobnolistna, będąca pomnikiem przyrody [4].

Kaplica

Na jej wejściem neogotyckiej murowanej kaplicy znajduje się napis "Aleksandra z książąt Lubomirskich Stanisława Potocka Nieodżałowanemu Mężowi, sobie i Swoim.". Wewnątrz, na ścianie północnej znajdował się drewniany neogotycki ołtarz z obrazem św. Stanisława Kostki (mal. G. Braendel), a przy wschodniej i zachodniej ścianie klasycystyczne sarkofagi. Oprócz tego wnętrze zdobiły malowidła Tytusa Byczkowskiego oraz sztukaterie Probsta i Ryffa. Projekt samej kaplicy jest autorstwa Chrystiana Piotra Aignera.

Kwatera Obrońców Ojczyzny

Po prawej stronie w kierunku kaplicy znajduje się Kwatera Obrońców Ojczyzny [2]. Spoczywa tu 74 żołnierzy z II Batalionu Obrońców Warszawy, którzy stoczyli na polach Wilanowa i okolic walkę z Niemcami [8]. Drugą grupą jest 186 powstańców z Baonu „Zośka”, ze Zgrupowania żołnierzy „Oaza”, „Baszta”, „Granat”, z Kompanii „Gustaw”, „Krawiec”, „Legun”, harcerze Legii Akademickiej AK i żołnierze Dywizjonu „Jeleń”. oraz członkowie Grup Szturmowych (GS), czyli młodzieży powyżej 18-stu lat, walczącej głównie metodą sabotażu. W 1979 [8] roku ufundowano pomnik „Poległym za ojczyznę w bohaterskich zmaganiach z najeźdźcą hitlerowskim w roku 1939 oraz powstańcom warszawskim w roku 1944” [2].

Głaz narzutowy

Przed Cmentarzem Wilanowskim przy Przyczółkowej ustawiony jest kamień upamiętniający przebicie się oddziałów powstańczych z Lasów Chojnowskich w dniach 15-21 sierpnia 1944 roku oraz bitwę w nocy z 18 na 19 sierpnia 1944 roku w Wilanowie, podczas której zginął ppłk Mieczysław Sokołowski "Grzymała" [7]. Kamień odsłonięto 27 września 1998 roku. Znajduje się na nim napis „od znakiem pułku AK „Baszta” i batalionu AK „Oaza” umieszczono napis: W dniach 15-21 sierpnia 1944 roku przez kordon wojsk niemieckich w Kabatach, Ursynowie i Wilanowie przebijały się z Lasów Chojnowskich oddziały powstańcze Armii Krajowej. W nocnym boju 18/19 sierpnia w grupie odsieczy „Grzymała” przedarli się na Sadybę żołnierze kompanii K 1, K 3 i O 2 pułku AK „Baszta” gr. art. „Granat” kompanii „Gustaw”, „Krawiec”, „Legun” i ckm bat. „Oaza”. Wśród poległych w walce zginęli dcy odsieczy ppłk Mieczysław Sokołowski „Grzymała” i cichociemny kpt. Julian Kozłowski „Cichy” z Sadyby. Cześć Ich Pamięci!” [9].

Cmentarz został założony w 1816 roku z inicjatywy Aleksandry z Lubomirskich Potockiej, żony Stanisława Kostki Potockiego. W latach 1823-1826 wybudowano neogotycką kaplicę w centralnej części nekropolii [1]. W kaplicy spoczęły szczątki Ignacego Potockiego (twórcy Konstytucji III Maja [6]), gdzie znajdowały się do 1867 roku. W 1860 r. Henryk Marconi powiększył cmentarz nadając mu kształt krzyża greckiego. Wzniósł też bramę i charakterystyczne ogrodzenie z półkolistych kształtek ceramicznych. Kolejna zmiana obszaru cmentarza nastąpiła w latach 1877-1878, kiedy to nadano mu kształt kwadratu z zaokrąglonymi rogami [1].

17 września 1939 roku w pobliżu cmentarza rozpoczął szturm II Batalionu Obrońców Warszawy na Niemców w Wilanowie [2]. Podczas tej walki zginęły 74 osoby, w tym Żydzi w polskich mundurach [2]. Po lewej stronie alejki prowadzącej w stronę kaplicy Niemcy pogrzebali 13 żołnierzy niemieckich, których ciała w 1943 roku ekshumowano do Berlina. W krypcie na cmentarzu 26 września 1943 roku rozpoczęła się akcja wymierzona w niemieckich osadników, mieszkających w Kępie Latoszkowej [3]. W 1944 roku pogrzebano 186 poległych i pomordowanych Powstańców Warszawy [2].

W okresie początkowego PRL-u potajemnie pogrzebanych zostało kilku oficerów AK [2]. W latach 1948-1953 oraz w 1986 roku planowano powiększać nekropolii, nie doszło to jednak do skutku [1]. Wielkim wydarzeniem był pogrzeb Janusza Radziwiłła w 1972 roku. W 1973 roku cmentarz został wpisany do rejestru zabytków. W 1975 roku zajmował powierzchnię 2.8 ha.