Zespół obiektów przemysłowych (ul. Oszmiańska #9, dawniej ul. Graniczna) składa się obecnie z dwóch oddzielnych budynków oraz wieży ciśnień. Pierwotnie cały zakład tworzył jeden budynek o zwartej bryle, otaczając wewnętrzny dziedziniec fabryki [19].

Niezmieniona od lat 20-tych XX wieku zewnętrzny układ budynków tworzy historyczny zespół [4]. Ma on wartości artystyczne wynikające ze zróżnicowanego opracowania plastycznego poszczególnych elewacji. Artykulacja ścian w postaci płycin, gzymsów i lizen jest przykładem stylistyki industrialnych budynków początku XX wieku. Dostrzegalna jest jednorodność form dekoracyjnych, pomimo odmiennego sposobu artykułowania elewacji poszczególnych skrzydeł fabryki [4]. Ściany elewacyjne były wykonane w stylu Rohbau [19], jako przykład budownictwa przemysłowego inspirowanego architekturą romańską lub gotycką [7]. Cechą charakterystyczną Rohbau jest zestawienie jasnych otynkowanych ścian z czerwoną cegłą na elewacji. Ściany konstrukcyjne budynków są murowane z cegły pełnej, która najpewniej pochodziła z Marianowa. Pierwotnie otwory okienne były przekryte nadprożem w formie odcinka luku, a rama okienna była półokrągła, szklona pojedynczo na kit [19].

Budynek produkcyjno-administracyjno-mieszkalny

Budynek produkcyjno-administracyjno-mieszkalny od północnego zachodu można podzielić na cztery części: parterowa z płaskim dachem przyklejona do głównego korpusu (plus brama pożarowa), parterowa z dachem jednospadowym, parterowa z podwyższonym poddaszem użytkowym i dachem jednospadowym oraz dwukondygnacyjna z poddaszem i dachem wielospadowym. Całość ma rzut wydłużonej litery L. Korpus budynku jest dwutraktowy, ze zwężeniem do jednotraktowego w części północnej, z bezpośrednim wejściem na klatkę schodową (schody wewnętrzne występują tylko w tym budynku, drewniane, jednobiegowe, lewoskrętne, zabiegowe z drewnianą, jednostronną, ażurową, z toczonymi tralkami balustradą, umiejscowioną po zewnętrznej stronie, z drewnianą owalną poręczą). Korytarz w lewo prowadzi do głównej hali produkcyjnej, a następnie do pomieszczeń pomocniczych oraz magazynów. Korytarz w prawo do pomieszczeń związanych z produkcją i administracją przedsiębiorstwa, a dalej do drugiej klatki schodowej, głównej recepcji, pomieszczeń administracji i pomieszczenia ochrony (w parterowym budynku). Pomieszczenia są przechodnie. Przy recepcji na pierwszym piętrze znajduje się hol, z lewej strony jest część mieszkalna z podziałem na łazienkę, kuchnię oraz dwa pokoje z wyjściem na taras. W części mieszkalnej ściany działowe są w konstrukcji drewnianej o grubości 18 cm, usztywnione pełnym deskowaniem, pokryte tynkiem wapiennym, na matach z trzciny. Jest też grupa pomieszczeń socjalnych dla pracowników (szatnie, toalety, kuchnia). Jest również wejście na nieużytkowe poddasze budynku. Charakterystyczny dla budynku jest rząd słupów w hali produkcyjnej. Powierzchnia użytkowa wynosi: 1278.5 m2, a kubatura 4207.5 m3 [19].

Elewacje są w większości ceglane, pierwotnie posiadały detal w stylu Rohbau. W oryginalnym stylu zachowała się elewacja południowo-wschodnia od wewnętrznego dziedzińca. Na elewacji południowo-zachodniej wyższa część jest zbudowana ze zróżnicowanej cegły. Elewacja północno-wschodnia (od ul. Oszmiańskiej) jest dwukondygnacyjna, z budynkiem parterowym, otynkowana wtórnie w całości, z dachem wielospadowym. Jest uporządkowana, z systematyką otworów okiennych [19].

Kominy są ceglane, otynkowane powyżej połaci dachu. Dach jest zróżnicowany. Nad częścią administracyjno-mieszkalną dach wielospadowy ma znaczne nachylenie (38%). Zastosowano tu więźbę dachową drewnianą płatwiowo-kleszczową. Krokwie opierają się na kalenicy, murłacie i płatwiach pośrednich oraz jętkach. Dolną podporę krokwi stanowi płatew stopowa. Z kolei w części produkcyjno-magazynowej dach ma nachylenie 18%, a krokwie oparte są na murłacie i ścianie szczytowej oraz na mieczach, a następnie na belce drewnianej wzdłuż budynku. Nadproża okienne i drzwiowe są ceglane, o łuku odcinkowym [19].

Budynek magazynowy

Budynek magazynowy stoi po przeciwnej stronie dziedzińca i ma rzut przekrzywionej litery L. Wejście znajduje się w załamaniu. Z tego miejsca w lewo lub w prawo prowadzą przechodnie pokoje do hal magazynowych. Budynek jest parterowy, wolnostojący, jednotraktowy, niepodpiwniczony z dachem jednospadowym. Ściany konstrukcyjne mają 48-60 cm grubości, są murowane z cegły pełnej. Budynek ma ceglane kominy i drewniane kanały wentylacyjne. Powierzchnia użytkowa wynosi 341.7 m2, a kubatura 1093.5 m3 [19].

Strop tworzą drewniane belki rozmieszczone co ok. 30 cm, podbite od spodu miękką płytą pilśniową. Dach jednospadowy ma nachylenie około 18% w kierunku wewnętrznego dziedzińca. Krokwie oparte są na murłacie i ścianie szczytowej budynku oraz belkach pionowych opierających się na belkach poziomych, rozmieszczonych regularnie co ok. 30cm, tworząc element zabytkowej drewnianej kratownicy. Całość konstrukcji usztywnia pełne deskowanie [19]. Część dachu jest zawalona [19].

Elewacja ma trzy części: pierwsza z cofniętym wejściem i boczne magazynowe. Elewacja od podwórza jest stosunkowo uporządkowana. Elewacja od strony nasypu kolei obwodowej jest jednocześnie murem granicznym z cegły pełnej i obecnie zamurowanymi otworami okiennymi, a ściana szczytowa od wschodu styka się z budynkiem na sąsiedniej posesji [19].

Wieża ciśnień

Wieża ciśnień na planie ośmiokąta to budynek, który ma jedno pomieszczenie, z wejściem od południowego zachodu. Wieża ma 15 metrów, a korpus o wysokości ponad 10 metrów zakończony został szpiczastym dachem. Całe wnętrze aż po dach, wypełnia stalowy, pierwotny, zbiornik na wodę, który jest umieszczony centralnie. Wieża posiada trzy otwory okienne [19].

Ściany konstrukcyjne zachowały się w typie Rohbau. Mają grubość ok 48 cm. Elewacja jest charakterystyczna, co drugi bok powtarzalna. Składa się z wysokiego trzonu, oddzielonego gzymsem od dużo niższej nadstawki z półokrągłymi otworami wentylacyjnymi, zakończonej gzymsem i mocno nachylonym szpiczastym dachem. Stolarka okienna jest pierwotna, drewniana, krosnowa, półokrągła, jednoskrzydłowa, prawdopodobnie szklona pojedynczo na kit, z ramą poprzeczną w proporcji 2/3 wysokości okna, przekryta nadprożem łukowym ceglanym. Od wewnątrz budynku widoczne są przęsła stalowe. Dach jest namiotowy, ośmiopołaciowy. Krokwie oparte są na murłacie, schodzą się do środka dachu i łącząc ze sobą tworzą konstrukcję. Całość usztywniona została pełnym deskowaniem. Obecnie zauważalne są duże ubytki, przez które woda wnika do wnętrza. Pokrycie dachu stanowi blacha ocynkowana [19].

Pierwotnie wieża ciśnień była połączona z całym zespołem przemysłowym [13]. Był to fragment zabudowań mieszczących kotłownię i wytwornicę pary technologicznej [7], a u podstawy wieży była studnia z pompą [13]. Obecnie to obiekt wolnostojący.

Około 1844 roku właściciel folwarku Targówek, Józef Noskowski, podzielił swe posiadłości na szereg kolonii. Ulice Praska, Biruty i Graniczna zostały ukształtowane w drugiej połowie XIX wieku. Rozwój okolicy został zahamowany wybudowaniem linii kolejowej w 1877 roku, w tym wysokiego nasypu. Ul. Graniczna stanowiła granicę między terenami objętymi parcelacją w czasach powstania Nowej Pragi i pozostałą częścią Targówka [13].

Nie jest znana data budowy obiektów na terenie zakładu. Najstarsza część z wieżą, sądząc po stylu, powstała na przełomie XIX i XX wieku [13], po 1897 roku [12]. Mogły tu być zakłady parowych wyrobów drzewnych P. Brykiera (których lokalizacja jest nieznana) albo istniejąca gdzieś przy ul. Granicznej fabryka listew, w której w 1908 roku wybuchł pożar [5].

W 1921 roku nastąpiła zmiana nazwy z ul. Granicznej na ul. Oszmiańską [14]. W tym samym roku na posesji funkcjonowały Zakłady Przeróbki Drzewa, które utworzył (albo przejął) przedsiębiorca Stefan Katelbach. Prowadził rozległą działalność, zajmował się hurtową sprzedażą towarów od tekstyliów, przez żelazo, drewno, broń i artykuły kolonialne, aż po kino, był współwłaścicielem kantoru, wspólnikiem kilku spółek akcyjnych, członkiem rad nadzorczych, negocjował w imieniu delegacji rządowych [6].

Katelbach na wyposażenie zakładów zaciągnął kredyt. Być może liczył na jego szybką spłatę w oparciu o zamówienia rządowe na produkty z drewna dla wojska. To się nie udało i 20 grudnia 1925 roku rozpoczęła się licytacja ruchomości zakładu, w tym drzewa brzozowego w klockach, szpulek i maszyn fabrycznych [11].

Katelbach przeniósł kredyt do Banku Gospodarstwa Krajowego, zaciągając w 1928 (1925 [11]) roku długoterminową (15 lat) pożyczkę przemysłową na 7.5% zabezpieczoną na majątku firmy. Wartość zakładów wynosiła wówczas ok. 350 tys. zł [14]. Zakład został wyposażony w najnowocześniejsze na ówczesne czasy rozwiązania technologiczne, takie jak półautomatyczne maszyny do obróbki drewna. Specjalnością fabryki była produkcja szpulek zwykłych i przędzalnianych [2] do nici dla przemysłu włókienniczego [11].

Fabryka stała na terenie nieskanalizowanym, bez wodociągu miejskiego. Miała własną studnię artezyjską, a wieża pełniła rolę lokalnej wieży ciśnień i pracowała w tandemie z lokomobilą stałą. Lokomobila produkowała parę technologiczną do parzenia drewna oraz dawała napęd prądnic. Do opalania wykorzystywano nie tylko drogi węgiel, ale i odpady produkcyjne drewna [14].

Na początku 1932 roku produkcja w fabryce została zawieszona i już nie wznowiona [2]. Rynek wewnętrzny był mało pojemny, a zagraniczny został zalany dumpingowymi produktami sowieckimi. W 1936 roku właściciel jeszcze raz podjął próbę wznowienia produkcji, występując o kredyt [1]. Łącznie zainwestował w fabrykę ok. 800 tys. zł [5].

We wrześniu 1937 roku zabudowania przy ul. Oszmiańskiej 9 stały się gmachem [17] szkoły powszechnej nr 37 [14] o 13 salach wykładowych [17] oraz przedszkola [14]. W murach odbywały się sporadyczne spektakle Stołecznego Teatru Powszechnego [15].

W nieczynnych budynkach fabrycznych zlokalizowano trzyklasową szkołę podstawową [2]. W roku szkolnym 1940/1941 Gestapo aresztowało podczas lekcji nauczyciela języka polskiego. Szkoła działała do 1942 roku [16].

W czasie Powstania Warszawskiego w dniach 1-4 sierpnia 1944 roku [8] zabudowania szkolne pełniły rolę punktu sanitarno-opatrunkowego II Rejonu Armii Krajowej Targówek [2].

Dawny zakład uniknął zniszczeń podczas II wojny światowej, a także znacznych powojennych przekształceń [2].

Po 1945 roku zakłady zostały upaństwowione i przeszły pod zarząd Spółdzielni Pracy Santochemia [2], założonej w 1948 roku [18]. Spółdzielnia wytwarzała osłonki papierowe do wędlin oraz gumowo-tkaninowe pasy napędowe (transmisyjne) do maszyn rolniczych, wycinane ze zużytych opon a następnie odpowiednio obrabiane i zamykane w obwód zamknięty metodą wulkanizacji na prasach. Spółdzielnia była również monopolistą w wytwarzaniu uszczelek gumowych do butelek od oranżady i piwa, ciętych z węża gumowego na specjalnych, wysokowydajnych maszynach [13]. W 1956 roku Spółdzielnia wydzierżawiła część posesji jako teren do składowania węgla [2].

W planach Spółdzielni było również dobudowanie dwóch magazynów o długości 16 metrów i szerokości 7.5 metra od wschodu. W 1958 roku część magazynowo-produkcyjna została wyremontowana. Do pierwotnych belek drewnianych konstrukcyjnych wykonano podbitkę z desek i płyty pilśniowej miękkiej. Pomalowano ściany wewnętrzne i naprawiono pokrycie dachu układając nową warstwę papy [19].

Santochemia rozszerzyła produkcję o różnego rodzaju wyroby gumowe produkowane na prasach w formach wulkanizacyjnych. W budynku z wieżą mieściła się kotłownia zakładowa, w której wytwarzano parę technologiczną do pras wulkanizacyjnych ogrzewanych parą nasyconą pod ciśnieniem 5-7 atmosfer. W kotłowni były zainstalowane kotły pionowe [13]. W 1969 roku nastąpiła modernizacja budynku kotłowni [3].

Na początku lat 80-tych XX wieku zakłady przejęła Spółdzielnia Pracy Meblosprzęt [2], produkująca zabudowy meblowe [19]. W tym okresie wybuchł przy wieży ciśnień pożar [2] z powodu nieodpowiedniego przechowywania surowców [19], w którym spłonęła część znajdującego się w pobliżu parterowego budynku [2]. Podczas odbudowy zastąpiono historyczne drewniane belki o dużym przekroju kratownicą stalową [3]. Wtedy też zabudowania oddzieliły się architektonicznie od wieży [13].

W 1984 roku powstał pawilon przy ul. Oszmiańskiej #11A [13].

Do 1992 roku na budynku frontowym wisiała tabliczka Spółdzielnia Meblarska Meblosprzęt, a użytkowała go niewielka firma polonijna wytwarzająca drewniane zabaweczki, korzystająca tylko z piętrowego budynku od ul. Oszmiańskiej. Na posesji składowane były wówczas deski, poukładane w wysokie stosy [13].

Od początku lat 90-tych X wieku zamieszkałe było prywatne mieszkanie na piętrze [19].

W 1993 roku [13] budynek został wydzierżawiony przez drukarnię Poligrafus (firma istnieje od 1982 roku [1]). Do decyzji dzierżawcy pozostawiono rozbiórkę bądź adaptację zabudowań [2]. Dokonane zostały gruntowe naprawy budynku produkcyjno-administracyjno-mieszkalnego, wymiana dachów, okien, posadzek, instalacji, renowacja schodów, modernizacja kotłowni i wyburzenie części budynku, który trwale łączył się z wieżą ciśnień [19]. Chcąc wybudować dodatkową bramę wjazdową, zapewne ze względów przeciwpożarowych, Poligrafus zburzył część zabudowań fabrycznych [14].

Zakład dysponuje parkiem maszynowym, m.in. nowoczesne studio DTP ze skanerami oraz komputerami, wielokolorowe maszyny drukujące firmy Heidelberg czy zestaw maszyn do wykończenia introligatorskiego [1].

W 1997 roku część działki została przekazana PPHU Dorsa i wydzielonemu budynkowi nadano adres ul. Oszmiańska 7 [13].

5 stycznia 2023 roku zespół został wpisany do rejestru zabytków [2].