Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych (WFDiF, ul. Chełmska #21) to największy państwowy producent filmowy w Polsce (40% polskiej produkcji filmowej [5]). Produkuje się tu filmy na wszystkich etapach, od prac scenariuszowych do wykonania kopii kinowej [2]. Pracuje w niej 1500 osób, mieści się ponad 40 firm i instytucji filmowych [5], zatrudniających międzynarodowej klasy specjalistów [10], tworząc mały klaster filmowy [8].

Siedziba WFDiF to ponad 30 obiektów [12], m.in. studia do obróbki i nagrań dźwięku, Laboratorium Obróbki Taśmy, Zakłady Budowy Dekoracji oraz Inscenizacji [12], Studio Wideo, Studio Dźwiękowe, budynki magazynowe i warsztatowe [1]. Mieszczą się tu dwie hale zdjęciowe (po 600 m2, 8.5 metra wysokości), dwa studia (450 m2 i 4.3 m wysokości oraz 220 m2 i 5.8 metra wysokości), studio castingowe (2 x 100 m2, 4.5 metra wysokości), 1, 2, 4 stanowiskowe pracownie make-up, garderoby (10-80 m2), rekwizytornie (15-80 m2), pomieszczenia biurowe (ok. 2500 m2), pokój konferencyjny, powierzchnia produkcyjna (900 m2), powierzchnia magazynowa (750 m2, magazyn wyrobów perukarskich, magazyn rekwizytów drobnych, magazyn kostiumów i obuwia, magazyn mebli [1]). Na terenie wytwórni znajdują się też parkingi dla samochodów osobowych i technicznych oraz ogródek letni na terenach zielonych [7].

Mieści się tu Archiwum Filmowe ze zbiorami Filmoteki Narodowej (największy zbiór dokumentów filmowych w Polsce, w tym 100 wydań Kronik Polskiej Agencji Telegraficznej, materiały filmowe z okresu międzywojennego, II wojny światowej, wszystkie filmy dokumentalne wyprodukowane w WFDiF, kompletne wydania Polskich Kronik Filmowych z lat 1945-1994 [6]) oraz Mistrzowska Szkoła Reżyserii Filmowej Andrzeja Wajdy [12].

W ramach projektu Plan Filmowy w 2013 roku w jednej z hal zdjęciowych otwarta została wystawa edukacyjna (scenografia filmu Miasto 44, fragment dekoracji wnętrza zburzonego domu [8]) oraz realizowane są warsztaty, spotkania, wykłady i projekcje. Zwiedzający mają możliwość m.in. charakteryzacji, zobaczenia scenografii, rekwizytów i kostiumów, wykonania storyboardu, makiety scenografii, projektu kostiumu filmowego, czy realizacji zadań aktorskich [9]. W pierwszym budynku (tam, gdzie zawsze mieściły się biura filmów) została stworzona Sala Edukacyjna Filmowa, czyli przestrzeń z miniczytelnią, kawiarnią, stoiskami multimedialnymi, miejscem do przeprowadzenia warsztatów. Również od 2013 roku działa Wytwórnia Scenariuszy. To trwający dwa lata płatny kurs, którego celem jest nauka posługiwania się narzędziami pisarskimi przy tworzeniu scenariusza [8].

Tu wyprodukowano pierwszy polski barwny film dokumentalny "Mazowsze - kolorowy koncert na ekranie" i pierwszy film fabularny „Błękitny Krzyż" [12]. Powstawały tu filmy m.in. Andrzeja Wajdy, Jerzego Antczaka, Krzysztofa Zanussiego, Krzysztofa Kieślowskiego, Jerzego Hoffmana, Wojciecha Smarzowskiego, Janusza Majewskiego, Filipa Bajona, Jana Kidawę-Błońskiego, Krzysztofa Łukaszewicza [2], Andrzeja Munka, Jana Łomnickiego, Tadeusza Makarczyńskiego, Ludwika Perskiego, Marii Kwiatkowskiej, Władysława Ślesickiego, Kazimierza Karabasza, Edwarda Skórzewskiego [12], Jerzego Bossaka, Marcela Łozińskiego, Ireny Kamieńskiej, Marka Piwowskiego [6]. Oprócz filmów powstały tu seriale telewizyjne, jak "Noce i dnie", "Polskie drogi", "Dom" [11], czy 13 Posterunek [36].

Przy bramie wjazdowej znajduje się tablica Tchorka, upamiętniająca masakrę rannych i personelu przybyłego tu podczas Powstania Warszawskiego Szpitala Ujazdowskiego [22]. Na tablicy z piaskowca na kamieniu pamiątkowym napisano: "Tu 25 i 26 sierpnia 1944 r. w wyniku bombardowania przez hitlerowców szpitala powstańczego zginęło 300 rannych" [34]. Jest to jednak błędna data, najcięższe bombardowanie miało miejsce 30 sierpnia i zginęło w nim ok. 220 osób [18]. Tablica znajduje się tu od 1949 roku [25].

Pierwszym znanym właścicielem Sielc był książę mazowiecki Janusz I Starszy z dynastii Piastów [27]. W 1412 roku przekazał on okoliczne dobra dziekanowi kapituły kolegiackiej św. Jana [28]. W 1528 roku na Sielcach istniał folwark liczący 5 łanów (85 ha) oraz dodatkowo wchodziło w jego skład 29 gospodarstw chłopskich [27]. W osadzie mieszkał także sukiennik [28]. W latach 60-tych XVII wieku folwark dzierżawił architekt Izydor Affaita [27], a w 1775 roku folwark dzierżawił król Stanisław August Poniatowski, który najprawdopodobniej założył tu pierwszy zespół pałacowo-ogrodowy [28]. Tego typu folwarki królewskie z założenia miały być samowystarczalne, a płody rolne i dobra w nich wytwarzane produkowane były z myślą o sprzedaży zasilającej królewski skarbiec. Z pewnością folwark był własnością króla (o numerze Czerniakowska 3014) w 1784 roku [23]. W miejscu Wytwórni Filmów Dokumentalnych i Fabularnych znajdowały się pola i ogrody folwarku [16].

W miejscu obecnej ul. Chełmskiej biegła szosa nosząca nazwę Drogi Książęcej i łączyła szosę belwederską z szosą czerniakowską (czyli wieś Sielce ze wsią Mokotów [22]) [16]. Drogę uregulowano w drugiej połowie XVIII wieku [22].

Własnością kościoła osada pozostała do końca XVIII wieku, kiedy została skonfiskowana przez rząd pruski [28] po III rozbiorze Polski [27].

Według niektórych źródeł w miejscu dzisiejszej wytwórni znajdowały się koszary [29][26], sześć budynków ustawionych w czworobok, które razem z pałacykiem były otoczone kanałem wodnym [35]. Inne źródła podają, że działała tu hodowla jedwabników [22]. Najprawdopodobniej jednak w obu przypadkach chodzi o tereny położone w połowie XIX wieku bardziej na wschód niż dzisiejsze tereny wytwórni.

Folwark przeszedł w 1820 roku na własność wielkiego księcia Konstantego (w momencie, gdy poślubił Joannę Grudzińską [28], wcześniej folwark wchodził w skład ekonomii Mokotów [23]), który najprawdopodobniej wybudował w nim istniejący do dzisiaj pałac będący jego letnią rezydencją, otoczoną parkiem w stylu angielskim [23]. Park znajdował się za pałacem po zachodniej stronie, natomiast od wschodu (gdzie mieszczą się dzisiaj północne tereny wytwórni) znajdowały się ogrody na wprost podjazdu.

Również w 1820 roku nadano ulicy nazwę Książęca, od postaci księcia Konstantego [25]. Na początku XX wieku została wybrukowana kamieniem polnym [22].

Po śmierci Grudzińskiej dobra przeszły w ręce cara Mikołaja I [28]. Cały ten teren należał do Zarządu Pałaców Cesarskich [26]. W 1870 roku w Sielcach mieszkało 316 osób [28]. W 1866 (1864 [22]) roku na mocy decyzji kolejnego właściciela, cara Aleksandra II, Sielce zostały rozparcelowane [27]. Geometra Ludwik Kijok sporządził plan folwarku, a wytyczone przez niego linie podziałów stały się podstawą dla wielu późniejszych ulic [16].

W 1911 roku posiadłość została wydzierżawiona na okres 25 lat przez byłego dzierżawcę browaru wilanowskiego, Włodarczyka za kwotę 3300 rubli rocznie. Folwark łącznie ze stawem i 12 budynkami gospodarczymi zajmował 48 morgów. Na początku XX wieku po stronie wschodniej pałacu Włodarczyk planował budowę letnich i zimowych willi, która jednak nie doszła do skutku [23].

W 1916 roku gubernator Warszawy, Hans von Beseler przyłączył Sielce i folwark sielecki do obszaru miasta [23]. Wtedy też nazwa ulicy została zmieniona na Chełmską [25].

Prijut

Gmach rosyjskiego sierocińca dla polskich sierot (ul. Chełmska #19) powstał w 1900 (1902 [30]) roku według projektu Władimira Pokrowskiego [3], być może z inicjatywy prałata Franciszka Toporskiego [30]. Działały tu Przytułek Maryjny (Prijut – Sierociniec [30]) i cerkiew pw. Narodzenia Chrystusa Pana [3]. Rosjanie zbudowali sierociniec w celu rusyfikacji ziem Królestwa Polskiego. Ceglany gmach z ogromnym trójdzielnym oknem w fasadzie odwoływał się do form architektury bizantyńsko-rosyjskiej [16].

Około 1935 roku ul. Chełmska została wyasfaltowana [22].

Zakład Sióstr Opatrzności Bożej

Kilka miesięcy po opuszczeniu przez Rosjan Warszawy, w 1916 roku w części budynku Prijutu urządzono katolicki przytułek dla 200 sierot [16]. Sierociniec przejęły Siostry Franciszkanki [27]. Kapelanem sióstr był ks. Zygmunt Strzałkowski, który podczas Powstania Warszawskiego pełnił też funkcję kapelana w Pułku "Baszta" [16].

Szkoła Powszechna

Większość gmachu sierocińca zajęła natomiast szkoła powszechna (nr 187 [16] albo 115 [31]) dla ok. 1000 uczniów [22]. Aż do wojny uczęszczała tam co najmniej połowa dzieciaków z Sielc [16]. Szkoła w 1933 roku otrzymała sztandar i imię Henryka Sienkiewicza [31]. Podczas okupacji w szopie obok szkoły kierowniczka szkoły, pani Maria Olszewska prowadziła lekcje z zakazanych przedmiotów, czyli rozszerzonego j. polskiego, historii i geografii [29]. Szkoła została zamknięta w 1940 roku, gdy aresztowano kierownika szkoły Stanisława Boczara za przeprowadzenie akademii z okazji 3 Maja [31]. Przeniesiono ją do sąsiednich zakładów Rago [29].

Niemcy w budynku umieścili swój szpital, Reservelazarett [29].

6 sierpnia 1944 roku ze swojej siedziby został ewakuowany Szpital Ujazdowski i połączony z nim szpital Św. Ducha. Po całodziennej tułaczce ulicami Warszawy (szpital stracił wówczas zapasy żywności oraz większość lekarstw, część ich wcześniej przezornie rozdano chorym [20]) trafił do Zakładu Opatrzności Bożej Sióstr Rodziny Marii przy ul. Chełmskiej 19, gdzie podjęto decyzję o zakwaterowaniu [15].

Szpital Ujazdowski zajął środek budynku, skrzydło wschodnie, parter i pierwsze piętro. Drugie piętro zajął Szpital Św. Ducha. Personel, inwalidzi i ludność cywilna zajęli klatki schodowe i sąsiedni gmach należący do Towarzystwa Opieki nad Chłopcami „Przyszłość” im. Rago (był to zakład wychowawczy dla młodzieży niezamożnej, gdzie uczono zawodu [29], zakład ten jeszcze w czasie okupacji był przygotowany na szpital powstańczy [20]). Majątek szpitala stanowiły chorągwie z Czerwonym Krzyżem, 150 par noszy zestaw operacyjny, opatrunkowy i aptekę, który niosła na noszach jedna z siedmiu czołówek chirurgicznych [15].

Oba szpitale zgodziły się na jednolite kierownictwo, jednak po paru dniach dyrekcja Szpitala Św. Ducha (dr Czubalski i dr Gostyńska) postanowiła przenieść szpital do Powsina. W Szpitalu Ujazdowskim powstał komitet rodzinny (do opieki nad rodzinami chorych, kierownikiem został dr płk Kozłowski) i komitet opiekuńczy (do inwentaryzacji przynoszonych darów, kierownikiem został dr Fryc). Oddziałem chirurgicznym kierowali ordynator doc. dr Krotowski, dr Włodzimierz Sawicz i kpt. dr Czesław Narkowicz. Inne oddziały prowadzili: internę mjr dr Józef Wiloch, oddział neurologiczny płk dr Adolf Malinowski, oddział szczękowy kpt. dr Franciszek Borusiewicz, oddział oczny mgr dr Witold Waligórski. Pomocnikiem administracyjnym byli płk Mieczysław Naramowski i mjr Kazimierz Maresz, a dr Malinowski zastępcą dyrektora szpitala. Rzemieślnicy ze Szpitala Ujazdowskiego (Ludwik Kurowski, Roman Ulewicz, Franciszek Orzechowski, Zygmunt Kopczak, Stanisław Malinowski, Tomasz Michalski, Roman Wojciechowski) robili drewniane szyny, łóżka, uruchomili studnię abisyńską, a później artezyjską. Po pięciu dniach uruchomiono pralnię szpitalną, działała kuchnia RGO (piekarze Zaręba i Bandorski zgłosili mąkę kontyngentową do dyspozycji szpitala, pięć ton kaszy dostarczył p. Kawia, jarzyny i kartofle oraz słomę dał majątek Czerniaków) [15].

Teren szpitala i okolice były zajęte przez Niemców, okolice były pod ich obstrzałem [15]. W krótkim czasie szpital stał się jedynym w okolicy ośrodkiem pomocy lekarskiej [20]. Placówka funkcjonowała w miarę sprawnie, leczyła również wziętych do niewoli rannych niemieckich żołnierzy [14]. Dwukrotnie byli odbierani przez niemieckie patrole [20], które nie kryły uznania dla wysokich kwalifikacji polskich chirurgów. Wyrażali opinię, że Niemcy żołnierzy z tak poważnymi obrażeniami jamy brzusznej wysyłali samolotami na leczenie do Poznania [14].

W połowie sierpnia ul. Chełmską obsadził baon powstańców pod dowództwem Bardy. Rozpoczął się ostrzał artyleryjski z armat i moździerzy miotających pociski burzące lub zapalające oraz większy obstrzał z karabinów maszynowych, ostrzeliwane były patrole i eskorty sanitarne. Operowano przy świeczkach, później przy dwóch lampach karbidowych. Do 30 sierpnia przyjęto 310 rannych, w tym dziewięćdziesięciu z AK. Zmarło 51 osób. Do innych szpitali przeniesiono 81 osób. Stan rannych i chorych 30 sierpnia wynosił 328 osób [15].

30 sierpnia 1944 roku pocisk artyleryjski uderzył w wieżyczkę gmachu, na której wisiała chorągiew Czerwonego Krzyża, rozbijając częściowo wieżyczkę i przepoławiając chorągiew. O godz. 17.00 [15] pomimo oznakowania budynku symbolami Czerwonego Krzyża, Niemcy dokonali zmasowanego bombardowania [14]. W pierwszej fali zbombardowano pralnię, ale ofiar w ludziach nie było. Za godzinę nowa fala bombowców rzuciła 5 bomb półtonowych i wiele bomb zapalających na skrzydło Zakładu Opatrzności Bożej zajęte przez szpital, 3 bomby półtonowe oraz wiele bomb zapalających na budynek „Rago”. Bomby spowodowały zawalenie sufitu pierwszego i drugiego piętra grzebiąc pod rumowiskiem chorych i pielęgniarki z trzech sal. Równocześnie z zawaleniem się sufitu wybuchł pożar drewnianego belkowania. Pospieszono na ratunek, ale nowe samoloty obsypały rannych i ratujących gradem pocisków z broni pokładowej i działek szybkostrzelnych. Dzięki pomocy okolicznej ludności i powstańców utworzono żywy łańcuch od miejsca pożaru do rowu z wodą. Akcją gaśniczą kierował dr Eugeniusz Łempicki. Pożar udało się zlikwidować ok. godz. 23.00 [15]. W przepełnionej placówce przebywało wówczas ponad 800 osób. Pod gruzami śmierć poniosło 130 rannych oraz 170 cywilów i pracowników szpitala (w tym 9 pielęgniarek: Julia Apczyńska, Felicja Grodziska, Stanisława Likoń, Albina Łukomska, Stefania Marzecka, Alberta Narbut, Stanisława Markoń, Ludwika Sterlieb i Natalia Wiewiórowska [15]). Nalot był zaplanowany, gdyż kilka godzin wcześniej Niemcy ewakuowali wszystkich swoich rannych z kliniki [14].

Dzieci z sierocińca zostały uratowane. Przełożona s. Olga Schwarc, po bombardowaniu 30 sierpnia zarządziła, by wychowawczynie natychmiast uciekały. Dzięki temu wyprowadzono 180 dzieci w wieku od 2 do 18 lat. Zginęło natomiast siedem sióstr [21].

Chorych chodzących przyjęły szpitale AK na Sadybie i Mokotowie oraz domy prywatne. Personel szpitala rozbiegł się na Sadybę i Mokotów. Rodziny wojskowych także opuściły szpital. Dzień po bombardowaniu liczba chorych wynosiła 80 osób, a zdrowych 29 osób. Po zaznajomieniu się z sytuacją na Sadybie i Mokotowie Chociaż dyrekcja postanowiła utrzymać szpital, lecz nie przyjmować więcej chorych, już 2 września przyjęto 28 poparzonych. Tego samego dnia Sadyba została zajęta przez Niemców. Szpital został zagrożony zajęciem i kierownik, dr Kucharski, wycofał szpital z pozostałymi lekarzami, pielęgniarkami i 25 chorymi na Mokotów (część na ul. Puławską 91, część na ul. Dolną 42 [20]). W szpitalu przy ul. Chełmskiej pozostała jako kierowniczka dr Maria Roszkowska. Zostawiono też część środków żywności i opatrunków [15].

11 września zbombardowano pralnię szpitalną. 14 września w kolejnym bombardowaniu zasypane zostały dwie sale z chorymi, apteka i spiżarnia. 15 września nastąpił atak artylerii niemieckiej [15]. Te trzy naloty pochłonęły 200 następnych ofiar [20]. Ostatnie dwa dni szpital nie miał stałego lekarza, natomiast przez dwa tygodnie września przychodził do szpitala student IV roku medycyny Zbigniew Zawadzki, który pełnił obowiązki lekarza [15].

W 1946 roku rozpoczęto wznoszenie budynku dla wytwórni filmowej. Mógł to być wówczas pierwszy obiekt budowany od podstaw, wcześniej wszystkie rekonstruowano. Wytwórnia rozpoczęła pracę w kwietniu 1949 roku (29 grudnia 1949 roku [12]) pod kierunkiem Jerzego Bossaka. Miały w niej powstawać filmy dokumentalne, w tym Polska Kronika Filmowa. Niektórzy pracownicy z powodu braku mieszkań nocowali w niewielkim baraku stojącym na terenie wytwórni. Gdy władza uświadomiła sobie propagandowe znaczenie ośrodka, Bossak i Zajicek zostali odwołani, a zastąpiła ich Rita Radkiewiczowa, żona ministra bezpieczeństwa publicznego. Wytwórnia wykonywała wiele dokumentów na zlecenie Polskiej Telewizji, ponadto wiele filmów promocyjnych [11].

W 1956 roku planowano rozbudowę Wytwórni. Na rozległym terenie w kształcie wielkiej litery T zaplanowano pięć obiektów, które miały pomieścić: Filmowe Biuro Techniczne, Wyższą Szkołę Filmową, Wytwórnię Filmów Oświatowych, Bazę nagrań dźwiękowych oraz Muzeum i kino eksperymentalne. W ramach wspólnych budynków pomyślano o kotłowni, stacji rozdzielczej, magazynach na taśmę filmową (archiwalną i surową), warsztatach, bazie samochodowej, budynkach socjalnych urządzeniach sportowych. Istniejące baraki i domki miały zostać z czasem usunięte. Główną ulicą ośrodka filmowego pozostała droga od bramy w głąb terenu, mającego charakter parkowy. W Parku Sieleckim zaplanowano staw do uprawiania sportów wodnych i dział produkcji filmów biologicznych. Projekt konstrukcyjny miała przygotować Sekcja Projektowania Zakładów Specjalnych Politechniki Warszawskiej, a projekt architektoniczny Warszawskie Biuro Projektowe Budownictwa Przemysłowego [33].

Na początku lat 60-tych XX wieku Wytwórnia poszerzyła swój profil produkcyjny. Zostały oddane nowe obiekty, mieszczące dwie hale zdjęciowe oraz zaplecze techniczne w postaci wydziału budowy dekoracji. Od 1961 roku rozpoczęła się w Wytwórni realizacja filmów fabularnych, w latach 70-tych ich produkcja dochodziła do 20 filmów rocznie [11].

Zaczęto rozbudowywać teren WFDiF-u i powstał gmach przy Chełmskiej 19/21. W latach 80-tych XX wieku istniała już większość pawilonów.

Przed wjazdem na teren Wytwórni kręcono sceny filmu Miś (z 1980 roku) [8].

W latach 80-tych Wytwórnia Filmów Dokumentalnych zmieniła nazwę na obecną [11].

Od początku lat 90-tych XX wieku Wytwórnia uczestniczy w koprodukcji wielu polskich filmów fabularnych, a od drugiej połowy lat 90-tych XX wieku jest również producentem własnych projektów filmowych [11].

Najpierw w 2007 roku [13], a później w 2008 (2009 [13]) roku miasto przedstawiło projekt nowego planu zagospodarowania terenów WFDiF. W miejscu budynków Wytwórni zaprojektowano apartamentowce, pasy zieleni oraz nowe drogi [8]. Protesty branży filmowej oraz wsparcie ministra Bogdana Zdrojewskiego spowodowały zmianę planów [5][8] i istnienie Wytwórni zostało wpisane do planu zagospodarowania przestrzennego [8].

W 2013 roku wytwórnia została przekształcona w Państwową Instytucję Kultury [2].