Na opisywanym obszarze znajdują się dwa grodzone osiedla (Osiedle Klasyków oraz Aroma Park) oraz park miejski (Park Henrykowski). Ponieważ mają one wspólną genezę, zostały opisane jako jedno miejsce.

Osiedle Klasyków

Projekt osiedla powstał w pracowni HRA Architekci [47] w latach 2009-2014 [59]. Inwestorem jest Dom Development [10]. Są to budynki o prostej, neomodernistycznej architekturze. Między nimi znajdują się patia i alejki spacerowe, wijące się wśród wielobarwnych nasadzeń. Są tu perukowce, łany szałwii, majestatycznie tańczące na wietrze kłosy miskantów [49]. Architektura wyróżnia się harmonijną skalą i dopracowanymi detalami. Na patio znajduje się wypoczynkowych ławek oraz plac zabaw dla najmłodszych [54]. Do dyspozycji mieszkańców są stojaki na rowery, wózkownia, schowki. Oświetlenie sterowane jest czujkami ruchu oraz zmierzchowymi, w garażu znajdują się czujniki gazu. Pomieszczenia na śmieci oddalone są od ciągów pieszych i wejść do klatek schodowych [50].

Osiedle Klasyków I to kompleks trzynastu budynków wielorodzinnych o wysokości 3 i 4 pięter (metraże 31-64 m2) [10]. Powstały one w trzech etapach. W pierwszym etapie powstały budynki przy skrzyżowaniu ul. Klasyków i ul. Krokwi (ul. Krokwi #34, #34A, #36, #36A). Jako kolejne powstały budynki przy ul. Dziatwy (ul. Krokwi #30B, #30C, #32B, #32C). Trzeci etap tworzą budynki przy skrzyżowaniu ul. Dziatwy i ul. Krokwi (ul. Krokwi #28, #30, #30A, #32, #32A).

Pierwszy etap budowy osiedla (135 mieszkań [55]) został oddany w 2011 roku [10]. Trzeci etap (236 lokali [54]) został oddany do użytku w lutym 2014 roku [47]. Warbud był generalnym wykonawcą I etapu [57], a za realizację II i III etapu odpowiadała firma Henpol [51]. Łącznie na osiedlu Klasyków I powstało 558 mieszkań [48]. Na terenie osiedla zaplanowano także 10 lokali użytkowych, które powstały w pierwszym etapie inwestycji [54]. Całkowita powierzchnia osiedla Klasyków I wynosi 45000 m2 [57].

Osiedle Klasyków II (Nowe Wille Miejskie Klasyków [49]) to zespół 16 trzypiętrowych budynków w których znalazło się 435 mieszkań [47]. Projekt dla Dom Development również powstał w pracowni HRA Architekci. Głównym wykonawcą została firma Rembud [58]. Budynki nawiązują do modernistycznej idei willi miejskich [53]. I etap osiedla Klasyków II to 8 budynków z 231 mieszkaniami (28-78 m2 [48]) [47] przy ul. Dziatwy #14, #14A, #14B, #14C, #16, #16A, #16B, #16C [49]. II etap to budynki przy ul. Dziatwy #18, #18A, #18B, #18C, #20, #20A, #20B, #20C.

Pod całością powstał garaż podziemny [47], w którym przewidziano 234 (189 [53]) miejsca garażowe, w tym 45 ze schowkiem. Na osiedlu powstały cztery lokale usługowe (35-75 m2) [48] w budynku A od ul. Dziatwy [53]. Ceny mieszkań rozpoczynały się od 5380 zł [58]. Rozpoczęcie prac w I etapie miało miejsce w sierpniu 2014 roku, a oddanie etapu w połowie 2016 roku [47]. Prace w II etapie (204 lokale) ruszyły w grudniu 2016 roku, a zakończyły się w czerwcu 2018 roku [56].

Aroma Park

Aroma Park (ul. Klasyków 10) to inwestycja YIT, największego dewelopera w Finlandii [23]. dla którego będzie to druga inwestycja w Polsce [42]. Elementem prac jest rewitalizacja zabytkowych budynków i wybudowanie kameralnych, trzypiętrowych domów mieszkalnych, których elewacja nawiązuje do industrialnej historii tego miejsca [11]. Generalnym wykonawcą została spółka UNIBEP [31].

Projekt osiedla przygotowała pracownia KAPS ARCHITEKCI Korneluk Parysek Słowik. Ceglane elewacje nowych budynków charakteryzują się prostą formą i oszczędnym detalem, przez co łatwo komponują się z industrialnym otoczeniem. Zagospodarowanie terenu zakłada wykorzystanie parkowego charakteru i podkreślenie historycznego dziedzictwa [1].

Teren osiedla został podzielony na sześć stref, aby mieszkańcy czuli się bardziej komfortowo [22]. Strefa kontekstu historycznego, będzie stanowić wejście reprezentacyjne osiedla [41]. Planowana jest tu aranżacja parku tematycznego wyposażonego w odrestaurowane elementy urządzeń przemysłowych [21]. Strefa ciszy obejmie biuro na świeżym powietrzu, hamaki, stoliki szachowe oraz przestrzeń dla miłośników jogi. W strefie aktywności znajdą się plac zabaw, siłownia i przestrzeń piaskowa. W strefie wspólnej powstanie ogród z grillem oraz przestrzenią piknikową. Pozostałe dwie strefy są półprywatne, składające się z ogrodu oraz miejsc do odpoczynku i pracy na świeżym powietrzu [41]. Zieleń stanowi około 40% terenu inwestycji [22]. Atrakcją ma być wewnętrzna, dostępna dla wszystkich mieszkańców tężnia solankowa [40].

Inwestycja realizowana jest w 5 etapach. W I etapie powstaje 78 mieszkań w czterokondygnacyjnym budynku. Na kondygnacji podziemnej przewidziano miejsca postojowe (95 miejsc [25]) i komórki lokatorskie [23]. Zaplanowano też jeden lokal usługowy [25]. Wybrane miejsca postojowe zostaną wyposażone w instalacje do ładowania pojazdów elektrycznych. Rozpoczęcie prac nastąpiło w styczniu 2018 roku [23], zawieszenie wiechy miało miejsce 12 września 2018 roku [35], a zakończenie etapu pod koniec 2019 roku [23]. Ceny rozpoczynały się of 5900 zł/m2 [38].

II etap Aroma Park zakładał powstanie 69 mieszkań w dwóch budynkach, jednego lokalu usługowego oraz podziemnego parkingu z 89 miejscami postojowymi. Prace mają potrwać 16 miesięcy [31]. Na początek 2020 roku zaplanowano rozpoczęcie prac nad trzecim etapem [13]. Znajdzie się w nim 90 mieszkań [40]. Zamknięcie całego projektu planowane jest na 2023 rok [30]. Deweloper zaplanował łącznie blisko 400 mieszkań [13].

Portiernia była pierwszym z budynków, który został zrewitalizowany (w I etapie prac). Przywrócono oryginalny układ okien i drzwi, który został zmieniony w czasie działalności Pollena-Aroma. W środku odwiedzający mogą zobaczyć zachowane fragmenty zabytkowej linii produkcyjnej. Pozostałe trzy budynki drożdżowni zostaną zrewitalizowane w ramach IV i V etapu [20]. Ich przeznaczeniem mogą być sklepy, kawiarnie, restauracje, biura, szkoła czy przedszkole, hotel [28] albo lofty [30].

Park Henrykowski

Teren dawnych folwarcznych ogrodów przy ul. Modlińskiej pozostał wolny od zabudowy [1]. Przez długi czas nie był przyjemnym miejscem [17]. Dopiero w 2009 roku trzyhektarowy obszar zrewitalizowano i otwarto jako Park Henrykowski [7].

Rewitalizacja rozpoczęła się w 2008 roku i kosztowała ok. 200 tys. Zł [14]. Każde z wejść ukształtowano w półkolisty plac wyposażony w ławkę, kosz, tablicę informacyjną oraz stojaki na rowery. Uporządkowano i wytyczono nowe alejki [2]. Zachowano najcenniejsze drzewa, dosadzono krzewy i drzewa ozdobne, w tym magnolie oraz jesiony. Kompozycji dopełnił bluszcz, winorośl japońska, powojniki i kokornak [1]. Przy alejach od ul. Dziatwy ustawiono metalowe pergole, wzdłuż których nasadzono te pnącza zapewniające cień. Wzdłuż ścieżek ustawiono latarnie, wyremontowano ogrodzenie i mostki nad Kanałem Henrykowskim, który przecina park [2]. Kanał prowadzi wody z Wiśniewa do Dąbrówki Szlacheckiej i Buchnika [18]. Wybudowano dwa boiska do gier i zabaw zespołowych ze sztuczną trawą. Większe zostało wyposażone w bramki do piłki nożnej, mniejsze w kosze do gry w koszykówkę oraz słupki do montażu siatki do gry w siatkówkę i tenisa ziemnego. Na osiach boisk rozpięto piłkochwyty. Przygotowana została również ścieżka zdrowia i trzy trasy rowerowo-rolkowe przecinające aleję obwodową [2]. Na ścieżce zdrowia znalazły się mosty, równoważnie i zadania sprawdzające cierpliwość i wytrzymałość [3]. Wydzielono też częściowo ogrodzony (ogrodzenie panelowe z podmurówką, o wysokości ok. 1.6 metra [8]) wybieg dla psów [1]. Ciągnie się on wzdłuż ogrodzenia [12]. Dla urozmaicenia zabawy psom umieszczono w nim konary, a dla opiekunów ławki. Są też kosze na psie odchody [1]. Wybieg jest dostępny całą dobę. Ma powierzchnię 1400 m2. Prowadzi do niego pojedyncza furtka [8].

Podczas modernizacji zapowiadano uruchomienie linarium, jednak z powodu kosztów nie zostało ono wykonane w terminie [14]. Urządzenie zostało wykonane na zamówienie. Produkcja trwała ok. 2 miesięcy, natomiast montaż zajął miesiąc i zakończył się w grudniu 2016 roku [16]. Linarium zostało otwarte 21 marca 2017 roku [15]. Przeznaczone jest dla dzieci powyżej ósmego roku życia. Składa się z dwóch konstrukcji. Jedna w kształcie pajęczyny z trampoliną w środku oraz druga w formie linowej piramidy doczepionej do dziewięciometrowego masztu. Oba urządzenia łączy 30-metrowy most linowy zawieszony na wysokości 3 metrów nad ziemią. Przejście przez niego jest całkowicie bezpieczne. Jednocześnie spacer po nim skraca drogę na drugi brzeg Kanału Henrykowskiego [15].

W parku jest również siłownia plenerowa i niewielki plac zabaw dla młodszych dzieci. Są dwie huśtawki, mini piaskownica i konstrukcja ze zjeżdżalnią, mostem linowym i kilkoma drabinkami [3].

Jednym ze zwycięskich projektów budżetu partycypacyjnego w 2017 roku był wodny plac zabaw [3]. Zdobył 2318 głosów i został jedynym projektem realizowanym w ramach ogólnodzielnicowej puli pieniędzy, gdyż jego koszt wyniósł 1 mln zł [5]. Ma składać się z kolorowych powierzchni antypoślizgowych [6], przypominających kształtem klepsydrę. Na nich ma zostać ustawionych 10 różnych urządzeń wodnych służących do zabawy m.in. dysze pionowe, korona, płaszczyzna wodna, dwa rodzaje fontann w kształcie kwiatów oraz słupy wodne. Urządzenia będzie można uruchomić poprzez naciśnięcie umieszczonego w nawierzchni czujnika [44]. Wodny plac zabaw ma znaleźć się we wschodniej części parku, być dostępny w godzinach 10.00-19.00, a po zmroku zamieniać się w kolorową fontannę. Całość ma być sterowana przez komputer, uwzględniający bieżące warunki pogodowe. Powierzchnia ma wynieść 150-200m2. Wokół niecki miałyby zostać ustawione ławki oraz niewysokie ogrodzenie, toaleta i przebieralnie. Woda ma pochodzić z miejskiego wodociągu i być oczyszczana [9]. Początkowo projekt został negatywnie zweryfikowany przez urzędników jako niemożliwy do zrealizowania w rok. Urzędnicy ugięli się po interwencji autorki, Dominiki Rybarczyk [5]. Mimo premiowania firm, które zadeklarowałyby wykonanie w jak najkrótszym czasie [44] nie zgłosili się żadni chętni przedsiębiorcy. Tym samym w 2019 roku realizacja projektu nadal była pod znakiem zapytania [6].

Zabudowania gorzelni

Teren po dawnej gorzelni zawiera budynki historyczne wzniesione z cegły ceramicznej. Układ przestrzenny działki i cztery zabytkowe budynki mają niezwykłą wartość historyczną. Budynek główny drożdżowni ze względu na swoją monumentalną skalę, stanowi dominantę nie tylko fabryki, ale także całego obszaru Henrykowa [21]. Pozostałe trzy budynki to położony obok magazyn spirytusowy, dom portiera przy wjeździe do fabryki oraz dom mieszkalny kadry kierowniczej na linii wjazdu [1].

Dominujący nad zespołem fabrycznym budynek głównym charakteryzuje się monumentalną skalą. Prostopadłościenną bryłę budynku o pierwotnej wysokości pięciu kondygnacji nadbudowano o kolejną kondygnację po II wojnie światowej. Na jego zachodnim końcu znajduje się parterowa przybudówka, której mocno przebudowane mury są jedyną pozostałością dawnej kotłowni. W elewacji budynku podkreślono część środkową. Wydłużone prostokątne okna piątej kondygnacji (która przed nadbudowaniem była górnym piętrem), przedzielone wąskim słupkiem międzyokiennym, stanowią świadome nawiązanie do biforiów spotykanych w architekturze epoki romańskiej i gotyckiej. Pomiędzy kondygnacjami budynku umieszczono zróżnicowane pod względem detalu gzymsy [1].

Magazyn spirytusowy wzniesiono pierwotnie na rzucie prostokąta jako budynek dwukondygnacyjny. Środkową część podwyższono i przykryto dachem prostopadłym do dłuższego boku budynku, przez co powstała ściana szczytowa podkreślająca oś budynku. Przed I wojną światową od północy dodano mniejszą dwukondygnacyjną dobudówkę. Wschodnia część magazynu posiadała zapewne na piętrze pomieszczenia o charakterze biurowym, największą część budynku zajmowały natomiast zbiorniki na spirytus o pojemności kilkudziesięciu tysięcy litrów każdy. Zmodernizowany w XXI wieku magazyn spirytusowy zachował dawny wygląd niektórych partii elewacji. Magazyn jest najłatwiejszym do adaptacji z zabytkowych budynków ze względu na dobry stan techniczny i pierwotny podział na niewielką liczbę dużych pomieszczeń, sprzyjający utworzeniu jasnych i otwartych wnętrz o współczesnym charakterze [1].

Dom portiera przy ul. Klasyków, jako budynek najlepiej widoczny od ulicy, pełni wizytówki całej fabryki. Nadano mu reprezentacyjny charakter, stosując w ścianie szczytowej jedyne w całej fabryce zwieńczenia podziałów na elewacji łukami półokrągłymi. Bryłę budynku urozmaica niska dobudówka sprzed I wojny światowej, którą od ulicy załamano pod kątem do pierwotnych ścian budynku. Zachowało się wtórnie wprowadzone wysokiej jakości drewniane wyposażenie wnętrza [1].

Dawny dom mieszkalny kadry kierowniczej wyróżnia się wśród zachowanych budynków fabryki jakością architektury elewacji oraz wnętrz [1]. Jest nawiązaniem do architektury drewnianej popularnej w XIX wieku w miejscowościach letniskowych okalających Warszawę [34]. Piętrowy budynek skomponowano z dwóch prostopadłych części na rzucie prostokąta. Mieszkańcy dysponowali przestronnymi pomieszczeniami o powierzchniach i wysokości znacząco większych niż dzisiaj. Każde z mieszkań posiadało osobne wejście z zewnątrz. Dwóm z trzech wejść nadano charakter dobrze doświetlonych werand (ganków). Nad frontową drewnianą werandą wybudowano ogród zimowy w konstrukcji drewnianej. Wschodnią elewację budynku urozmaica balkon wykonany z prefabrykowanych elementów żeliwnych, o bogatych zdobieniach geometrycznych i roślinnych. Nad balkonem znajduje się drewniane zadaszenie [1]. We wnętrzach zachowały oryginalne klatki schodowe [34], balustrady schodów z ozdobnymi żeliwnymi słupkami [1], pozostałości oryginalnej malatury na klatkach schodowych oraz w pomieszczeniach mieszkalnych. Czytelna jest również pierwotna forma ramowo-płycinowej stolarki drzwiowej, z zachowanymi profilowanymi ościeżnicami [34] dwuskrzydłowych drzwi, przeszklone przepierzenie na piętrze. Wnętrze ogrodu zimowego zaprojektowano jako przestrzeń spokoju i wypoczynku. Poprzez jego przeszklone na całej długości ściany zewnętrzne możliwe jest objęcie wzrokiem zadrzewionego skweru przed budynkiem. Elegancki charakter pomieszczenia podkreślono, stosując barwne szkło witraży w górnej części pasa okiennego oraz wykańczając dolne partie ścian i sufit ozdobnymi płycinami drewnianymi [1]. Przemysłowa stylistyka obiektu widoczna jest w zastosowaniu cegły licowej do opracowania ścian zewnętrznych, wprowadzeniu uproszczonego detalu architektonicznego w postaci gzymsów, fryzu, lizen, parapetów czy łuków nadokiennych. W dwudziestoleciu międzywojennym budynek zaczął pełnić funkcję administracyjną, co wiązało się ze zmianami układu funkcjonalno-przestrzennego. Gdy fabrykę przejęła Pollena-Aroma, został wówczas dostosowany do funkcji pomocniczych i socjalnych [34].

Folwark

Pod koniec XIX wieku Białołęka była rozwiniętym obszarem rolniczym, z licznymi gospodarstwami wielkoobszarowymi [1].

Powierzchnię gruntów folwarku Dąbrówka określano na ok. 56 ha. Sam folwark położony był na południowy wschód od skrzyżowania dzisiejszej ul. Modlińskiej i ul. Klasyków. Ok. 3 ha bezpośrednio przy szosie modlińskiej przypadało na ogrody, na obszarze o podobnej powierzchni położonym dalej na wschód zlokalizowano zabudowę mieszkalną i gospodarczą. Od strony drogi dojazdowej, dzisiejszej ul. Klasyków, znajdował się wjazd na obszar zespołu folwarcznego, którego budynki rozmieszczono wzdłuż północnej, wschodniej i południowej granicy działki. Pomiędzy wjazdem i budynkami folwarcznymi powstała otwarta przestrzeń gospodarcza [1].

W 1901 roku na obszarze Henrykowa znajdowała się jedynie zabudowa folwarku z 292 mieszkańcami [1].

Gorzelnia drożdżowa

Fabrykę założył żydowski przedsiębiorca Henryk Bienenthal w miejscu dawnych zabudowań folwarcznych. Nazwa dzisiejszego osiedla Henryków wywodzi się od jego imienia. Budynki fabryczne, których wznoszenie rozpoczęto w 1902 roku, rozmieszczone zostały analogicznie do planu dawnego folwarku. Dominantę stanowiła pięciokondygnacyjna bryła głównego budynku produkcyjnego, umieszczonego przy południowej granicy działki, którego elewacja o długości niemal 50 m utworzyła południową pierzeję prostokątnego placu fabrycznego. Na wschód i na zachód od budynku głównego, prostopadle do niego, wzniesiono spichrz i magazyn gotowego spirytusu. Dzięki temu wokół placu fabrycznego realizowany był cały ciąg technologiczny przetwarzania zboża na drożdże i spirytus. Niewielkie domy pracowników lokalizowano z dużą swobodą wzdłuż całej długości północnej, wschodniej i południowej granicy działki. Dom przy ul. Klasyków, jedyny, który przetrwał do dziś, pełnił funkcję domu portiera. W głębi działki fabrycznej, na wschód od wjazdu, zlokalizowano piętrowy dom mieszkalny o bogatym wyposażeniu, w którym zapewne kwaterowali i pracowali wyżej postawieni pracownicy fabryki [1].

Zabudowania fabryczne wzniesiono z nieotynkowanej, mocno wypalonej, wysokiej jakości cegły. Elewacje wyróżniała prostota osiągnięta poprzez typizację wymiarów otworów okiennych oraz podział na jednorodne płaszczyzny. Ceglany detal architektoniczny w postaci schodkowo załamanego cokołu, wysuniętych z elewacji łuków nadprożowych nad oknami, prostych gzymsów, lizen na narożnikach i załamaniach elewacji podkreślał surowość architektury. Dachy zabudowań fabryki posiadały niewielki spadek, budynkom nadano horyzontalny charakter poprzez wysunięcie okapów na około pół metra przed płaszczyznę elewacji. Końcówki belek dachowych ozdobnie wyprofilowano. Projektanci nadali budynkom charakter indywidualnych, kompozycyjnie zamkniętych, zróżnicowanych brył. Zastosowali w tym celu rytmizację elementów, symetrię całych elewacji i ich fragmentów oraz załamania elewacji i uskoki w wysokości dachów [1].

Inspiracją do założenia fabryki była uruchomiona w latach 1896-1900 kolejka wąskotorowa Warszawa-Jabłonna. Od 1902 roku do zakładów prowadziła osobna bocznica. Możliwy był tym samym dowóz produktów spożywczych z okolicznych folwarków oraz wywóz drożdży i spirytusu. Ważną rolę w funkcjonowaniu zakładu (na potrzeby maszyn parowych napędzających fabrykę oraz jako miejsce zrzutu ścieków) odgrywała woda z niewielkiej rzeczki, której pozostałością jest Kanał Henrykowski [1].

Gorzelnię uruchomiono w 1904 roku. Służyła wytwarzaniu drożdży prasowanych na potrzeby piekarstwa, za pomocą tzw. metody wiedeńskiej. Surowcem do produkcji były różne gatunki zboża, rozgotowywane w parnikach (kotłach o dużej pojemności) na gęstą masę, do której dodawano zmielone kiełki zbożowe (słód), które powodowały przekształcanie złożonych cukrów zawartych w masie zbożowej na cukry proste. Masę scukrowanego zboża poddawano następnie fermentacji za pomocą drożdży, które po namnożeniu się zbierano z powierzchni w postaci piany i prasowano, aby wycisnąć z nich wodę. Produktem ubocznym tego procesu była znaczna ilość alkoholu, pozyskiwanego w aparaturze odpędowej [1].

Był to zakład o znacznej powierzchni i bardzo nowoczesny. Od początku zapewniono oświetlenie elektryczne. Początkowo posiadał dwa kotły dwupłomieniowe o powierzchni nagrzewania ok. 80 m2, sprowadzone z fabryki Towarzystwo Akcyjne Zakładów Kotlarskich i Mechanicznych Fitzner i Gamper z Sosnowca i Dąbrowy Górniczej. Napędzały one trzy maszyny parowe, z których jedną sprowadzono z fabryki Maschinenbau-A.-G. Golzern-Grimma w Grimma, w Saksonii. Jedna z dwóch pras do drożdży pochodziła z warszawskiej firmy Orthwein, Karasiński i Spółka, natomiast aparat odpędowy wyprodukowała firma Borman i Szwede z Warszawy [1].

Nazwa osiedla pochodząca od imienia Bienenthala musiała przyjąć się błyskawicznie [43], gdyż Zakład przeszedł w 1911 roku na własność spółki braci Szpilfogel i M. Szereszewskiego z biurem przy ul. Marszałkowskiej 117 [1].

W 1912 roku odnotowano produkcję 77 968 wiader spirytusu (959 litrów) oraz 1 085 977 funtów drożdży (445 ton). W 1926 roku zakład zajął szóstą pozycję w kraju pod względem produkcji drożdży i trzecią jeśli chodzi o produkcję spirytusu. Fabryka miała moc produkcyjną 2500-2000 kg/dzień [1]. W 1912 roku roczny obrót fabryki podawano jako 145 000 rubli [45].

W 1918 roku zwiększono moc kotłów, instalując dodatkowy 120 m2 dwupłomieniowy kocioł firmy Fitzner-Gamper [1].

Modernizacja polskich gorzelni, wprowadzająca produkcję drożdży z melasy, przypadła w Henrykowie na lata 1928-1929. Po modernizacji większość maszyn zasilana była silnikami elektrycznymi. Prąd generowała maszyna parowa o mocy 250 koni mechanicznych produkcji Erste Brunner Maschinenfabrik z Brna, podłączona do generatora o mocy ok. 100 KM. Kadzie fermentacyjne były napowietrzane dwoma dmuchawami zamontowanymi w hali maszyn, zasilanymi maszyną parową. Górne kondygnacje głównego budynku, dawna słodownia, po modernizacji utraciły funkcję użytkową [1].

Jedynym nowym obiektem wybudowanym w okresie międzywojennym była niewielka dobudówka przy południowej elewacji głównego budynku fabryki [1].

W latach 30-tych XX wieku fabryka zatrudniała ponad 50 pracowników, osada fabryczna Henryków posiadała 139 mieszkańców, a w miasteczku Henryków położonym wokół niej mieszkało ok. 658 osób. Henryków wyprzedził wówczas pod względem zaludnienia starsze miejscowości i stał się największym siedliskiem ludności na obszarze obecnej Białołęki [1].

Po 1934 roku kolejka wąskotorowa utraciła znaczenie i zrezygnowano z eksploatacji bocznicy [1].

Przed 1939 rokiem jeden z kotłów 80 m2 oraz jedna ze starszych maszyn parowych nie były już użytkowane, prawdopodobnie w związku z wyeliminowaniem w ramach modernizacji dużej części dawnego ciągu technologicznego [1].

Podczas okupacji zakład przejęli Niemcy i zarządzali nim do przełomu 1944 i 1945 roku [1]. Funkcjonował tutaj ruch oporu. Przykładowo 14 czerwca 1944 roku zniszczono w ramach sabotażu 2100 kg produktów [33].

Wycofujący się Niemcy dokonali zniszczenia budynków fabrycznych. Wywieziono wszystkie silniki elektryczne, wysadzono komin fabryczny położony na zachód od budynku głównego, uniemożliwiając działanie kotłów parowych [1].

Państwowy Monopol Spirytusowy rozważał ponowne uruchomienie drożdżowni, ostatecznie jednak [1] w 1949 roku zakład produkcyjny przeniesiono do Józefowa pod Ożarowem Mazowieckim [34]. Przekazano tam większość maszyn z fabryki w Henrykowie [1].

Pollena-Aroma

Teren i budynki przekazano w 1952 roku Ministerstwu Przemysłu Rolno-Spożywczego, które rozpoczęło na jej terenie budowę eksperymentalnego przedsiębiorstwa produkującego aromaty dla potrzeb przemysłu chemii gospodarczej. Nowe obiekty wzniesiono pomiędzy budynkami gorzelni [1]. 16 grudnia 1955 roku rozpoczęła produkcję Warszawska Fabryka Syntetyków Zapachowych [39].

W 1955 roku powstało też laboratorium badawcze, które oprócz własnych prac badawczych nad metodami otrzymywania syntetyków zapachowych przygotowywało do produkcji technologie opracowane w Politechnice Łódzkiej i w Głównym Instytucie Przemysłu Rolnego i Spożywczego. W 1956 roku uruchomiono produkcję pierwszych 6 syntetyków zapachowych. Były to estry spożywcze, stosowane w słodyczach czy w paście do zębów [36]. Laboratorium zapachowe zorganizowała twórczyni polskiej szkoły perfumeryjnej Bogumiła Czapczyńska wraz z Mieczysławem Jastrzębskim. Laboratorium posiadało kadrę wykwalifikowanych specjalistów [36], m.in. prof. Janusza Kuleszę i Prof. Włodzimierza Daniewskiego. Patronem fabryki był prof. Bronisław Radziszewski [39].

W 1964 roku nazwa AROMA została zarejestrowana w Urzędzie Patentowym [39].

Pod koniec lat 60-tych XX wieku firma została włączona do przedsiębiorstw kosmetycznych i chemii gospodarczej Zjednoczenia Pollena, wtedy też przemianowano przedsiębiorstwo na Pollena-Aroma [4]. Pollena-Aroma to dzisiaj najstarsza i największa polska firma produkująca kompozycje zapachowe, aromaty spożywcze i pierwsza w Polsce firma, która wprowadziła na rynek olejki eteryczne do aromaterapii i wyroby kosmetyczne oparte o zasady aromaterapii [39].

W 1958 roku Zjednoczenie Przemysłu Chemii Gospodarczej powierzyło Fabryce Aroma rolę koordynatora w zakresie produkcji i dystrybucji substancji zapachowych w kraju. W 1961 roku przystąpiono do kooperacji z francuską firmą Roure-Bertrand-Dupont z Grasse [36].

Tu tworzone były zapachy takich perfum jak: Sawa, Wars, Pani Walewska, Brutal, Finezja, Consul, Przemysławka, Poemat, Prastara, mydeł i detergentów: For You, Palmowe, Oliwkowe, Jacek i Agatka, Bambino, IXI, Pollena, Cypisek, Ludwik [36].

Fabryka była sukcesywnie doinwestowywana w latach 60-tych i 70-tych XX wieku [32]. Nigdy nie dokończono jednak planowanej rozbudowy zakładów i prawdopodobnie dzięki temu zabytkowe budynki dawnej gorzelni przetrwały do dziś [11]. Tereny na południowy-wschód od ul. Dziatwy i przy skrzyżowaniu ul. Klasyków i ul. Krokwi pozostały niezagospodarowane. W pozostałej części powstawały długie, podłużne hale i magazyny.

Kryzys polskiej gospodarki w latach 80-tych XX wieku skłonił fabrykę do rozwijania produkcji aromatów spożywczych. Powstała też seria perfum Vis a Vis, Pot-Pourii [36].

W połowie 1991 roku powstała spółka pracownicza FSZ Pollena-Aroma Sp z o.o., która przejęła od Ministerstwa Przemysłu i Handlu w odpłatne użytkowanie zlikwidowane przedsiębiorstwo państwowe. Pozostała największym krajowym producentem kompozycji zapachowych, stając się też producentem kosmetyki leczniczej [36].

W 2010 roku podjęto decyzję o konieczności budowy nowego zakładu produkcyjnego dla Pollena-Aroma. Lokalizacja przy ul. Klasyków wykluczała modernizację linii produkcyjnych, gdyż powstająca wokół zabudowa mieszkaniowa wymagała poważnych inwestycji w zakresie ochrony środowiska (okoliczni mieszkańcy skarżyli się na roznoszące się stamtąd zapachy [27]) [39].

Fabryka Substancji Zapachowych Pollena-Aroma działała na tym terenie do 2012 roku [24]. Wyprowadziła się do siedziby w Nowym Dworze Mazowieckim [27]. Po przenosinach do nowego zakładu [26] kompleks był całkowicie niedostępny [28]. Na przełomie lat 2016/2017 [19] Pollena sprzedała trzyhektarową działkę na Henrykowie. Kupił ją fiński inwestor YIT [27]. Zachowanych było wówczas osiem historycznych budynków, z których cztery przetrwały w stanie niemal niezmienionym [1].

W latach 2012-2014 mazowiecki konserwator trzykrotnie próbował wpisać istniejące zabudowania do rejestru zabytków, ale decyzja za każdym razem była uchylana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Budynki znalazły się jedynie w gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków [19]. Do tej ostatniej budynek portierni, budynek produkcyjny i budynek mieszkalny wraz z otoczeniem wpisano decyzją 673/2013 z dnia 18 czerwca 2013 roku [45]. Dopiero w październiku 2019 roku willa mieszkalna została wpisana do rejestru zabytków z uwagi na świadectwo powiązań architektury mieszkaniowej i przemysłowej, preferencji artystycznych oraz prestiżu jakim cieszyła się podwarszawska gorzelnia [13].

YIT zburzył mało ciekawe, powojenne zabudowania oraz rozpoczął budowę budynków mieszkalnych i renowację 100-letnich obiektów. Odnowiona została portiernia, jednak podczas prac okazało się, że grunt pod budynkiem głównym jest skażony. Deweloper w celu przeprowadzenia remediacji (oczyszczania), a także ze względu na zły stan techniczny, wniósł o rozebranie budynku i odbudowę od postaw. Konserwator zabytków odmówił, twierdząc, że ściany historyczne nie kwalifikują się do całkowitej rozbiórki i należy dokonać remediacji w inny sposób [19].