W skład historycznego zespołu dawnej Stalowni przy ul. Szwedzkiej #2/4 wchodzą: budynek produkcyjny, fragment (szczyt) hali produkcyjnej, budynek administracyjny (mieszkalny) przy ul. Stalowej 58, magazyny, chodniki podziemne oraz ceglany mur [30]. Są one wpisane do rejestru zabytków [27].

Budynek produkcyjny znajduje się od al. Solidarności. Powstał w pierwszym okresie budowy zakładu. Jest to ciąg parterowych hal na planie prostokąta, murowanych z cegły i otynkowanych. O wartości obiektu świadczą ceglane nadproża w formie archiwolt nadokiennych, gzymsy układane dekoracyjnie z cegły i lizeny [30].

W czterech budynkach warsztatowych od al. Solidarności odbywają się imprezy. W hali zlokalizowana jest industrialna sala konferencyjno-eventowa. W 2018 roku pod nr 8 działała firma Szwedzka.com, a pod nr 9 Stalownia Praska [16]. W latach 2017-2019 odbywały się tu znane z wyjątkowej oprawy wesela, które w dzierżawionej sali organizował Marcin B. 10 sierpnia 2019 roku odbyło się ostatnie udane wesele. Kolejne 50 par, które zapłaciły za swoje wesele, zostało oszukanych, a 21 sierpnia 2019 roku współwłaściciel Marcin Olszewski wypowiedział umowę najmu [25]. W 2021 roku mają tu siedziby Praga Centrum, Kultura Wysoka czy Stara Zbrojownia.

Z hali produkcyjnej, będącej największym obiektem stalowni, zachowała się jedynie część szczytowa. Jest murowana z cegły, otynkowana, ze stropami i podciągami betonowymi. Powstała najprawdopodobniej po 1918 roku. Elewacja w dwóch dolnych kondygnacjach jest 11-osiowa, trzecia elewacja ma formę szczytu, w którym widoczne są cztery osie z otworami okiennymi. Pola na elewacji wydzielone są poprzez lizeny i płyciny [30]. Front jest symetryczny. Ma dwuspadowy dach. Od północy z halą sąsiaduje magazyn.

Odrębny adres, ul. Stalowa 58, ma dawny budynek mieszkalny. Jest on murowany z cegły, otynkowany, na planie prostokąta, trzykondygnacyjny. Siedmioosiowa elewacja frontowa została podzielona lizenami, nad elewacją została umieszczona attyka [30] w której umieszczono płaskorzeźbę przedstawiającą skrzyżowane lufy armatnie, znak firmowy dawnej zbrojowni [21]. Przez pewien czas mieściła się tu Wojskowa Komisja Uzupełnień. W 2017 roku powstał tu Nowy Akademik [36]. Oferował on pokoje jedno i dwuosobowe w mieszkaniach z wygodnym dostępem do łazienki i kuchni [37].

W centralnej części znajduje się pozostałość dawnej kaplicy (wskazuje na to krzyż na dachu [16]), na której znajduje się mural. Z niej prowadzi też wejście do podziemi. Mural powstał 8 stycznia 2018 roku w ramach projektu Akademia Aktywnego Varsavianisty [23] w którym uczniowie mogli wziąć udział w rewitalizacji i kreowaniu oblicza stolicy [46]. Są to prace Pauliny Sergieievej, Sylwii Strusińskiej i Natalii Szwed, Oliwii Kiełtyki z Gimnazjum nr 30 im. Kazimierza Pułaskiego [23].

Budynek magazynowy to jeden z najstarszych obiektów. Początkowo był składnicą materiałów, karabinów, a potem został przekształcony na warsztaty naprawcze. Murowany z cegły, na planie wydłużonego prostokąta. Mieści się w centralnej części kompleksu, równolegle do kaplicy. Elewacja jest otynkowana, jedynym elementem dekoracyjnym są nieotynkowane nadproża w formie łuków odcinkowych i gzyms kostkowy [30].

Wzdłuż wschodniej granicy ciągnie się pas czterech magazynów, tzw. stajni. Dwa z nich zostały zniszczone w 2020 roku podczas prac budowlanych.

Dodatkowo na terenie we wschodniej części znajduje się kompleks uczelniany, mieszczący Uczelnię Medyczną im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie, która współprowadzi Mazowiecki Szpital Onkologiczny. Są to dwa nowoczesne, czterokondygnacyjne budynki. Od strony ul. Szwedzkiej prowadzi wjazd z budynkiem portierni, a obok jest kolejny wolnostojący budynek. Po północnej stronie powstał nowoczesny apartamentowiec przy ul. Szwedzkiej 4. Wzdłuż al. Solidarności ciągnie się ceglany mur.

Podziemia

Jednym z elementów kompleksu są zachowane do dziś tunele podziemne. Były wielokrotnie przebudowywane i modernizowane. W okresie, gdy zakład funkcjonował jako Warszawska Fabryka Stali służyły do przesyłania pary oraz do transportu produktów [3], m.in. węgla do pieców [14]. W okresie funkcjonowania zbrojowni były podziemnymi strzelnicami służącymi do sprawdzania prototypów broni [3]. Odkryto też podziemny zbiornik technologiczny na wodę, zbiornik na wodę z chłodni kominowej, szeroki korytarz podziemny przebiegający od strzelnic pod piece hutnicze [28], system korytarzy pod piecami Bessemera w kierunku wschodnim [39], system korytarzy w rejonie nieistniejącego komina hutniczego, tunele technologiczne pod elektrownią, tunele technologiczne prowadzące w kierunku zburzonej hali fabrycznej [28]. W jednym z nieistniejących już tuneli znajdowała się wbudowana szyna kolejowa z 1880 roku [39].

Pierwsze badania chodników wykonali pod zbrojownią PTTKowscy speleolodzy w 2004 roku [39]. Znaczna część korytarzy wciąż jest niezbadana. Szacuje się, że ich długość to ok. 1.5 km. Znane są trzy fragmenty chodników, zinwentaryzowane w 2014 roku na zlecenie Stołecznego Konserwatora Zabytków [17]. Na niewielkim zieleńcu zlokalizowanym w północno-wschodniej części znajduje się zasypana studzienka, która stanowi element czwartego systemu chodników [3].

Korytarze i sale wykonane są z cegieł oraz miejscami z elementów betonowych. Pierwszy system chodników ma długość 122 metrów. Wejście znajduje się w centralnej części dawnej Kaplicy. Drugi system chodników ma długość 71 metrów. Studzienka wejściowa zlokalizowana jest w pobliżu ul. Stalowej. Jest to jeden chodnik o przebiegu zachód-wschód i zróżnicowanej wysokości, z dwoma bocznymi salkami pełniącymi rolę łączników z niedostępnymi obecnie wejściami. Główny ciąg doprowadza do progu, będącego drewnianym kulołapem dawnej strzelnicy. Poprzez kolejny próg można dojść do dalszych części, które prawdopodobnie wykorzystywane były w latach powojennych jako stołówka. Trzeci system chodników ma długość 16 metrów. Wejście znajduje się w centralnej części nieruchomości pod fundamentem budynku położonego na północ od kaplicy. Za ciasnym, prawie pionowym otworem wejściowym jest prosty korytarz, który po kilkunastu metrach doprowadza do zawału ziemnego [3].

Przejścia podziemne wpisane do rejestru zabytków [3], do czego przyczynił się znawca warszawskich podziemi, Zbigniew Rekuć [14]. Mimo wpisu deweloper większość budynków wyburzył, uszkadzając tunele [39].

Szwedzka 4

Poprzedni budynek został wzniesiony przy ul. Szwedzkiej #4 przed 1939 rokiem, najprawdopodobniej na potrzeby Wojska Polskiego [4]. Być może było to Kasyno Oficerskie lub Klub Wojskowy [1].

Po wojnie salę w budynku na ok. 400 miejsc przeznaczono na potrzeby kultury. Obiekt przejęły Miejskie Teatry Dramatyczne i 25 września 1945 roku wystawiono premierę sztuki „Wesoły młyn”, zrealizowaną przez aktorów teatru Sfinks. Sześć tygodni później przeniesiono tu teatr Comoedia (z dawnej siedziby przy ul. Karowej). 3 października 1945 roku wystawiono sztukę Królowa przedmieścia Konstantego Krumlowskiego w inscenizacji Leona Schillera [6].

Kolejne dwa lata, do 17 maja 1947 roku trwała przebudowa obiektu. Teatr Comoedia działał następnie pod dyrekcją najpierw Eugeniusza Poredy, później Jana Mrozińskiego [6].

Od stycznia 1949 roku rozpoczął tu działalność Teatr Ludowy (dokładna nazwa to Scena Objazdowa Ziemi Mazowieckiej Państwowego Teatru Ludowego [6]) [3]. Popularnością cieszył się spektakl Pieją koguty, który wystawiano ponad sto razy [6]. 1 stycznia 1956 roku teatr został przekształcony w Teatr Ziemi Mazowieckiej, prowadzący również działalność objazdową [5]. Teatr wystawił 5 tys. spektakli i ok. 60 premier w 100 miejscowościach, grało w nim 33 aktorek i 41 aktorów [6]. Zespół tego teatru od 10 października 1978 roku do 25 kwietnia 1990 roku [7] kontynuował działalność pod szyldem Teatru Popularnego [6], przez wiele lat prowadzonego przez Andrzeja Ziębińskiego. Następcą został Teatr Szwedzka 2/4, który istniał [5] od 25 kwietnia 1990 roku do 31 maja 1994 roku [7]. Był to teatr awangardowy za sprawą skupionych wokół dyrektora artystycznego Wojciecha Maryańskiego młodych reżyserów, scenografów i muzyków. Współpracował z niemieckim teatrem Transformtheater z Berlina przy premierze Zamku. Zarządzeniem Prezydenta m. st. Warszawy teatr połączono z Teatrem Rozmaitości, przenosząc siedzibę na ul. Marszałkowską 8 [5].

Na Pradze pozostał opuszczony budynek [6]. 20 czerwca 1999 roku po przebudowie wnętrz przejęli go Świadkowie Jehowy, organizując w nim swoją centralną Salę Królestwa [8]. Funkcjonowała ona do 2016 roku [10].

W sierpniu 2017 roku budynek wyburzono [8] i w jego miejscu powstał apartamentowiec Szwedzka 4. To sześciokondygnacyjny budynek mieszkalny, w którym znalazło się 101 lokali mieszkalnych (27-103 m2). Na pierwszej kondygnacji zaprojektowano lokale usługowe, natomiast na kondygnacji podziemnej miejsca postojowe i komórki lokatorskie. W IV kwartale 2018 roku zostały rozpoczęte prace budowlane, natomiast ich zakończenie miało miejsce w połowie 2020 roku. Inwestycja została zrealizowana przez dewelopera SP Invest [12]. Koszt mieszkania wynosił 11.5 tys. zł/m2, a koszt miejsca w garażu 36.9 tys. zł [35]. Podczas prac odkryto piwnice, które ciągnęły na wschód poza obrys budynku [39].

47 w pełni wyposażonych, nowoczesnych apartamentów zostało przeznaczonych na wynajem długoterminowy. Zarządzaniem i wynajmem zajmuje się Hamilton Asset Management [40].

Uczelnia Medyczna im. Marii Skłodowskiej-Curie

Wschodnią część kompleksu zajmuje niepubliczna Uczelnia Medyczna im. Marii Skłodowskiej-Curie. Powstała 26 marca 1997 roku jako niepubliczna Wyższa Szkoła Działalności Gospodarczej, która kształciła na kierunku ekonomia. W 2003 roku uruchomiono kierunek informatyka i ekonometria, w 2004 roku kierunek geodezja i kartografia, a w 2006 roku kierunki zdrowie publiczne, turystyka i rekreacja [2].

W 2007 roku dokonano zmiany nazwy uczelni na Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie [2].

W 2008 roku pojawiły się studia z zakresu pedagogiki, w 2010 roku z zakresu pielęgniarstwa, a w kolejnych latach uzyskano pozwolenia do prowadzenia studiów na kierunkach prawo, informatyka, budownictwo, elektrotechnika i ratownictwo medyczne [2].

2019 rok to ukierunkowanie na studia medyczne, wobec czego została zmieniona nazwa na Uczelnia Medyczna Marii Skłodowskiej-Curie. W struktury uczelni została włączona Wyższa Szkoła Zawodowa Kosmetyki i Pielęgnacji Zdrowia, otwarto również w lipcu 2019 roku Monoprofilowe Centrum Symulacji Medycznej [2].

Po zakupie terenu dawnej Stalowni uczelnia zdradziła w 2012 roku, że zamierza wybudować w stolicy nowy szpital onkologiczny [22]. Koszt prac oszacowano na 30 mln zł. Kompleks miał mieć 5-6 kondygnacji, a najwyższy punkt 25 metrów. Całość miała składać z czterech budynków o łącznej powierzchni 10 tys. m2 połączonych łącznikami wykonanych ze szklanej elewacji [49]. Dodatkowo na terenie dawnej stalowni zaplanowano sześć budynków mieszkalnych [15]. Pojawił się jednak spór ze stołecznym konserwatorem zabytków na etapie uzgodnień rozmiarów szpitala. Rektor uczelni dr Mirosław Cienkowski sięgnął nawet po protest głodowy. Ostatecznie powstaną trzy budynki: szpitalny, dydaktyczny i obiekt zamieszkania zbiorowego (zapewne akademik). Wysokość ma mieć od 11.6 m do 19.6 m [15].

Po wyburzeniu szeregu budynków magazynowo – warsztatowych w 2015 roku wybudowano najpierw w 2016 roku budynek na planie litery L od al. Solidarności, następnie w latach 2017-2018 budynek w głębi działki z garażem podziemnym, a w 2020 roku jego dalszą część przy al. Solidarności w stronę wschodnią.

13 czerwca 2020 roku ekipa budowlana zabrała się za wyburzanie zabytkowych stajni, tworzących ciąg czterech parterowych hal. Do czasu aż wojewódzki konserwator zabytków nakazał wstrzymanie prac, robotnicy zdążyli zrównać z ziemią jedną i połowę drugiej hali [14]. Zniknął też przylegający do nich fragment muru [41]. Rektor uczelni dr hab. Mirosław Cienkowski przyznał, że wyburzył hale bez zezwolenia, uzasadniając to złym stanem technicznym budynków i faktem, że przebywali tam bezdomni [43]. Po przeprowadzonym postępowaniu nakazano przywrócenie budynków do pierwotnego stanu [45].

Po rozbudowie przeniesiona zostanie tu część wydziałów z siedzib uczelni w Pałacu Lubomirskich i przy Łabiszyńskiej na Bródnie, gdzie kształcą się m.in. pielęgniarki i ratownicy medyczni [15].

Ulica Stalowa została wytyczona w latach 1865-1879 [33].

Stalownia Praska

Gdy władze rosyjskie w warszawskiej fabryce Lilpop, Rau i Loewenstein złożyły zamówienie na 500 wagonów oraz dużą ilość szyn stalowych (600 tys. pudów, 1 pud to 16.38 kg [21]), właściciele fabryki zdali sobie sprawę, że tak duże zamówienie nie może być u nich zrealizowane. Postanowili zbudować stalownię blisko Dworca Petersburskiego [14]. Zakład ulokowano na gruntach zakupionych od ówczesnego właściciela Targówka, Józefa Noskowskiego [3]. Szereg posesji wykupiono pod budowę, zlikwidowano także niewielką ul. Ogrodową [4].

Utworzyli spółkę z Towarzystwem Urządzeń Górniczych ze Starachowic [1] oraz Towarzystwem Rheinische Stahlwerke. Początkowy kapitał wynosił 1,5 mln rubli [28]. Budowę rozpoczęto w 1877 roku, uroczyście stalownię otwarto 2 lipca 1879 roku (1 kwietnia 1879 roku [1]), choć produkcję uruchomiono w lutym (w ciągu roku od otwarcia [4]) [52].

Kapitał zakładowy w krótkim czasie został powiększony do 2.5 mln rubli. Praska stalownia istniała jako pełnowydajny zakład metalurgiczny tylko osiem lat, od 1878 do 1886 roku. Zdolność produkcyjna stalowni wynosiła rocznie 50 tys. ton szyn, 6.6 tys. ton obręczy, 3.3 ton części maszyn, 5 tys. ton drutu, 3.3 tys. ton blachy i 6.6 tys. ton drobniejszych wyrobów. W stalowni pracowało w 1885 roku 1107 robotników. Średnia płaca wynosiła 42 ruble. Za mieszkanie w budynkach mieszkalnych należących do stalowni robotnicy płacili 2.5-5 rubli. Dzień pracy wynosił 10 godzin i 15 minut, a dni roboczych było 295 w roku. Warszawska Fabryka Stali prowadziła własną szkołę dla dzieci pracowników, w której w 1885 roku uczyło się 280 dzieci [53].

Fabryka nawiązywała architekturą do średniowiecza, co było typowe dla stylu industrialnego. Podstawowym zadaniem stalowni była produkcja szyn kolejowych, obręczy do kół wagonowych i parowozowych oraz osi [4], niezbędnych do rozbudowy linii kolejowych w Imperium Rosyjskim [3]. Produkcja odbywała się w umieszczonym na środku posesji drewniano-murowanym budynku, długim na około 300 łokci. W nim przetapiano i oczyszczano stal, by odlewać z niej kubiki, potem walcowane i obrabiane przez maszyny. Finalnym produktem były szyny o długościach 12, 18 lub 28 stóp [52]. Na początku fabryka miała cztery oddziały: młotownię, walcownię szyn, walcownię hydrauliczną i bessemerownię. Liczba robotników pracujących na dwie zmiany, dzienną oraz nocną, wynosiła w początkowym okresie 750-800 ludzi. Roczna produkcja zakładu wynosiła wtedy ok. 2 mln pudów szyn oraz 200-250 tys. pudów obręczy i osi [4].

Do produkcji stali w odlewni służyły cztery konwertory, dwa Bessemera i dwa Thomasa. Surówka przerabiana na stal topiona była w 6 dużych i 4 małych tzw. kopulakach. Powietrze dostarczane było z wentylatorów napędzanych 25-konnymi lokomobilami. Stal wychodząc, a z odlewni w postaci wielotonowych spławków, następnie obrabiana była przy pomocy pięciu młotów parowych o nacisku 2.5-15 ton. Odkute krążki na obręcze przyjmowały kształt przy pomocy dwóch par walców poruszanych 500-konną maszyną parową. Centrowanie wykonywane było na prasie hydraulicznej. Odkute w młotowni czteroboczne spławki podlegały powtórnemu rozgrzaniu w piecach Bicherouxa, a następnie walcowaniu i obcinaniu na żądaną długość. Walcownia średnia służyła do wyrobu szyn do kolejek wąskotorowych i linii tramwajowych. Walcownia blachy mieściła się po drugiej stronie kolei obwodowej. Do wyrobu blachy służyło siedem par walców napędzanych 500-konną maszyną parową 11 pieców do rozgrzewania, 4 kotły parowe i 6 nożyc mechanicznych. Łączna moc stalowni wynosiła 2535 KM [53].

Na własne ryzyko drezdeńska firma Luhrig urządziła podwydział płuczki mechanicznej. Odzyskiwano w niej surowce do ponownego wykorzystania. Żużel hutniczy gnieciony był na przyrządzie Blake-a. Odzyskiwano 5% stali i 30% koksiku używanego do palenia [53].

Ponieważ miasto nie chciało inwestować w infrastrukturę Nowej Pragi, stalownia przekazała pozostałości żwiru i kruszywa, a mieszkańcy samodzielnie wyłożyli nawierzchnię ul. Nowopraskiej (późniejszej ul. Stalowej) [28].

Utworzenie stalowni przyczyniło się do rozwoju okolicy, która zmieniła się w prawdziwą robotniczą dzielnicę [4]. W 1879 roku w stalowni zatrudnionych było 896 robotników (w tym 330 obcokrajowców), w 1880 roku było to 1037 robotników, w 1881 roku pracowało 1881 robotników, a w 1882 około 1300 robotników [34]. Wzrosła wartość gruntu, z 7.5-10 kopiejek za łokieć do 75-100 kopiejek [38]. Od zakładów pochodzi nazwa ul. Stalowej [4] nadana w 1891 roku (początkowo Nowopraska, w latach 80-tych XIX wieku zmieniona na Fabryczną) [38], a końcowy odcinek ul. Wileńskiej nazywano ul. Czarnowileńską, za sprawą dymów wydobywających się z hutniczych kominów. Dokoła fabryki powstały domki zamieszkałe przez jej pracowników, również zakład zamierzał wybudować domki z ogródkami dla swoich robotników. W 1885 roku istniały cztery domy dwurodzinne, a do czasu likwidacji istniało ich osiem. Za mieszkanie w budynkach należących do stalowni robotnicy płacili co miesiąc 2.5-5 rubli. Zakład dofinansowywał mieszkania kwotą 650 rubli [38].

W sierpniu 1879 roku miał miejsce pożar, który zniszczył cały oddział fabrykacji stali. Akcjonariusze szybko odbudowali spaloną fabrykę [38].

W 1882 roku doszło do rozbudowy warsztatów fabryki [4]. Produkcja odbywała się na ośmiu wydziałach zasadniczych i dziewięciu podwydziałach. Były to odlewnia stali, młotownia, walcownia szyn, walcownia obręczy, walcownia średnia, walcownia mała, walcownia drutu, walcownia blachy. Podwydziałami były laboratorium chemiczne, kuźnia, odlewnia drobnych detali, warsztaty mechaniczne, modelarnia, kotłownia, cegielnia bessemerowska, cegielnia Thomasa i płuczka mechaniczna, służąca do odzyskiwania z odpadów, głównie żużlu, stali i tzw. koksiku, używanego jako opał w lokomobilach. Niewielka część fabryki działała na Targówku, w rejonie dzisiejszej ul. Cynowej [52]. Maszyny napędzane były parą pochodzącą z 21 kotłów [3] o mocy 1450 KM [26]. Walcownię i sześć parowych młotów, w tym dwa ważące po 13 ton, obsługiwało dziewięć pieców, z czego osiem było gazowych. Surowce do produkcji stali w większości pochodziły z zagranicy. Surówkę przywożono z Anglii i Niemiec, węgiel z Zagłębia Dąbrowskiego, a koks z Górnego Śląska [29]. Wówczas zakład dostarczał 87% szyn produkowanych w Królestwie Polskim i 22% szyn powstających w całej Rosji [4] i był największą i najlepiej wyposażoną w urządzenia produkcyjne fabryką w Królestwie Polskim [3].

W związku z nałożeniem przez rząd carski w połowie lat 80-tych XIX wieku dużego cła ochronnego na surówkę importowaną [4], zaczęto ją przywozić z huty w Ostrowcu Świętokrzyskim [34]. Ostatecznie właściciele fabryki postanowili przenieść swe interesy w głąb Rosji [4]. W 1885 roku zdecydowano o przeniesieniu stalowni do Zagłębia Donieckiego [1]. Być może przyśpieszył to pożar z 1886 roku [4], kiedy zamknięto zakład i zaczęto demontować urządzenia [1]. Rok później wybudowano odlewnię typu Siemens-Martin. Posłużyła do przetopienia wszelkich stalowych elementów, zapasów surowca oraz stalowych belek z konstrukcji fabrycznych hal. Do pieca trafiła także część maszyn, których nie dało się zdemontować i wywieźć bez uszkodzenia [52]. Niektóre budynki wyburzono, wywieziono też wykwalifikowaną kadrę robotniczą i inżynierską [29].

Ostatnie ogólne zgromadzenie akcjonariuszy odbyło się 31 maja 1889 roku [4]. Rada zarządzająca powołała komisję likwidacyjną, w skład której wchodzili panowie W.G. Rau, książę Teniszew, M. Jellinka, W. Potrzebski. Obliczono, że w czasie dziesięcioletniego istnienia, stalownia wyprodukowała 16 mln pudów różnych wyrobów o wartości 34 mln rubli [38]. Pod koniec roczna produkcja wynosiła 50 tysięcy ton szyn, 6600 ton obręczy, 3300 ton osi i części maszyn, 4950 ton drutu, 3300 ton blachy [52]. Ocalałe zabudowania sprzedano [1]. Reliktem po stalowni był budynek przy Stalowej 71, istniejący do 1977 roku [38].

Warsztaty Artylerii

Po likwidacji stalowni większa część terenów przeszła w ręce władz rosyjskich, które wkrótce zostały przekazane rosyjskiemu Warszawskiemu Okręgowi Wojennemu [38]. W 1897 roku zniknął długi, drewniano-murowany budynek zajmujący środek posesji, pojawiło się kilka mniejszych zabudowań [52]

Ostatnia posesja po parzystej stronie ulicy pozostawała w rękach tzw. Towarzystwa Wschodniego będącego spadkobiercą dawnego Towarzystwa Akcyjnego Warszawskiej Fabryki Stali (posesja nosiła nr 40, później 60/62, w 1930 roku mieściły się tu Centralne Składy Samochodowe) [38].

Około 1900 roku zostały przeniesione tu warsztaty artyleryjskie wojska rosyjskiego [1] ze starego budynku Arsenału przy ul. Długiej [38]. Warsztaty Artylerii składały się z 13 budynków, w tym trzech dużych hal [1]. Od 1900 roku [38] zakłady miały także własny wodociąg i studnię artezyjską, a także wieżę ciśnień górującą nad okolicą [52]. Było to pierwsze w Warszawie urządzenie wodociągowe, polegające na wydobywaniu wody głęboko z ziemi i wprowadzaniu jej do wieży ciśnień ze zbiornikiem. Wieża uległa zniszczeniu w czasie II wojny światowej [38].

W latach 1897-1910, niewykluczone, że dłużej [38], naczelnikiem warsztatów był rosyjski pułkownik, Jakub Filipow [52], który mieszkał przy ul. Stalowej 71 [4]. W pobliżu budynku znajdowała się cerkiew pod wezwaniem bł. Sergiusza z Radonieża, przeznaczona dla pracowników warsztatów [34].

18 marca 1908 roku w oddziale broni ręcznej wybuchł gwałtowny pożar. Znajdował się tam zapas ładunków, skutkiem czego powstała kanonada, trwająca ponad kwadrans. Z powodu silnego wiatru pożar szerzył się szybko w pawilonach stojących frontem do kolei petersburskiej, a mieszczących warsztaty broni ręcznej: stolarski i mechaniczny. Ogień zagrażał też zabudowaniom stacji kolei petersburskiej. Aby zapobiec zagrożeniu, ogień gaszono ze specjalnych pociągów lejąc wodę przez wysoki mur. Ugaszono go po pięciu godzinach [38].

Zarząd Artylerii Warszawskiego Okręgu Wojskowego administrował Fabryką aż do ewakuacji Rosjan z Warszawy w 1915 roku. Wówczas wywieziono na wschód maszyny produkcyjne. Pozostałą infrastrukturę zajęli Niemcy, którzy umieścili tu zakład produkujący pociski z gazami bojowymi [3].

Po zakładach pozostał budynek przy ul. Szwedzkiej 58, który w attyce ma płaskorzeźbę dwóch skrzyżowanych ze sobą armat [4].

Zbrojownia nr 2

Po odzyskaniu przez Polską niepodległości warsztaty znalazły się pod zarządem wojska polskiego. W latach 1924-1939 funkcjonowała tu Zbrojownia nr 2 [1].

Początkowo remontowano i naprawiano w niej sprzęt artyleryjski i produkowano części zamienne do dział i karabinów maszynowych. W latach 30-tych XX wieku produkcję rozszerzono o stojaki do karabinów maszynowych, pomosty do dział, skrzynie do transportu amunicji i wiele innych elementów. Montowano tu uzbrojenie strzelnicze do lekkich czołgów polskiej produkcji [4].

Mieściły się tu zakłady optyczny, artyleryjski, stolarsko-kołodziejski [32], znajdowała się Centralna Składnica Inżynieryjna [1]. Do zakładów prowadziła osobna bocznica [19]. Zakład posiadał własną elektrownię oraz ośrodek prac badawczych zajmujący się nowymi typami uzbrojenia [3], który miał podziemne laboratorium i strzelnicę. Wykonano tu m.in. prototypy karabinu przeciwpancernego wz. 35 UR [4] i karabinu samopowtarzalnego kkbsp wz. 38 M projektu J. Maroszka [3]. Przypuszcza się, że do lipca 1939 roku wykonano w zbrojowni około 150 sztuk tego karabinu [29].

W 1927 roku zakłady zatrudniały 888 pracowników, a tuż przed wybuchem II wojny światowej zatrudnienie wzrosło do 1200 osób [4]. Dla pracowników organizowano obozy przysposobienia wojskowego, kursy szybowcowe, wyjazdy na wypoczynek, konkursy strzeleckie [1]. Zakłady chroniono bardzo starannie. Na wykonanych w 1935 zdjęciach lotniczych obraz zakładu jest zafałszowany [26].

Planowano, aby pod koniec lat 30-tych XX wieku przez teren zakładów przebić ul. Korzona, która miała stanowić główną oś urbanistyczną nowej dzielnicy mieszkaniowej na Targówku. Planów tych z powodu wojny nie zrealizowano [34].

W 1939 roku ewakuowano zbrojownię i urządzenia wywieziono. Według niektórych źródeł do twierdzy Modlin, jednak pociąg wiozący wyposażenie i konwojentów został zbombardowany blisko Nowego Dworu Mazowieckiego [1]. Według innych źródeł transport ruszył do Równego na terenie dzisiejszej Ukrainy, gdzie były przygotowane hale przeznaczone do kontynuacji pracy Zbrojowni, jednak przejęły go wojska radzieckie [19].

Podczas nalotów w 1939 roku jedne z pierwszych niemieckich bomb spadły na Stalownię [32].

W czasie okupacji Zbrojownia została przejęta przez Wehrmacht [30]. Mieściły się tu Warsztaty Naprawcze kolumny samochodów niemieckich pod kierownictwem inż. Witolda Rychtera. W zakładach prowadzono wiele akcji sabotażowych przez członków AK. Mieściły się tu również magazyny zbożowe strzeżone przez Niemców. Mimo tego zboże było wykradane i przekazywane do okolicznych piekarni [24]. W 1944 roku część budynków, w tym wieża ciśnień, została wysadzona przez Niemców [4].

Po II wojnie światowej [1], aż do 2000 roku stacjonowało w tym miejscu Wojsko Polskie [17], m.in. Żandarmeria Wojskowa [39].

Następnie teren stał się własnością Agencji Mienia Wojskowego, która wynajmowała poszczególne obiekty prywatnym użytkownikom [17]. Działały tu hurtownie, magazyny i byli też lokatorzy [19].

28 grudnia 2000 roku budynki z XIX wieku (budynek produkcyjny, pozostałości głównej hali produkcyjnej, budynek administracyjny i magazyny [27]), ogrodzenie murowane i system podziemnych piwnic zostały wpisane do rejestru zabytków [13] pod numerem A-59 [27].

W 2008 roku Stołeczny Konserwator Zabytków nakazał zabezpieczyć zabudowania, jednak Agencja Mienia Wojskowego wystąpiła o wydłużenie terminu [13] i wystawiła w 2010 roku działkę na sprzedaż za cenę wywoławczą 43.5 mln zł [13]. Teren kupiła w 2011 roku Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie. Ze względu na historyczny charakter obiektu nabywca otrzymał 50% bonifikaty, czyli zapłacił niecałe 22 mln złotych [14].

W 2010 roku na terenie nieruchomości znajdowały się budynki z 1900 roku wpisane do rejestru zabytków: magazyny (nr 7, 521 m2; nr 10, 486 m2; nr 44, 423 m2; nr 45, 362 m2; nr 46, 354 m2; nr 47, 381 m2), hala sportowa (nr 8, 689 m2), warsztat (nr 9, 641 m2), ponadto dawna kotłownia z 1900 roku (nr 508, 72 m2), warsztat (dawniej kaplica) z 1900 roku (nr 17, 196 m2), magazyny z 1926 roku (nr 20, 644 m2; nr 21, 465 m2), magazyn z 1930 roku wpisany do rejestru zabytków (nr 32, 929 m2), inne magazyny z 1930 roku (nr 35, 474 m2; nr 37, 41 m2, nr 41, 28 m2; nr 42, 336 m2), wartownia z 1930 roku (nr 5, 150 m2), budynki z 1930 roku dawnych warsztatów (nr 33, 182 m2), kotłowni (nr 34, 102 m2), kuchni (nr 36, 482 m2) i garażowy (nr 40, 884 m2), biurowiec z 1930 roku (nr 6, 352 m2), budynki koszarowe z 1945 roku (nr 13, 608 m2; nr 15, 651 m2; nr 16, 506 m2, nr 18, 309 m2), dawny klub wojskowy z 1945 roku (nr 19, 333 m2), wiata z 1969 roku (nr 52, 336 m2), budynek gospodarczy (dawny schron) z 1988 roku (nr 4, 99 m2), budynek koszarowy z 1990 roku (nr 30, 361 m2), ogrodzenie murowane z cegły wybudowane na przełomie XIX i XX wieku, ogrodzenie z siatki stalowej oraz drogi i place asfaltowe [13].

Znaczna część zabudowy została wyburzona między 2015-2016 rokiem.

W 2017 roku powstał budynek uczelni przy al. Solidarności 12A, a w 2018 roku wyburzono budynek przy ul. Szwedzkiej 2/4, w którego miejscu w latach 2019-2020 powstał apartamentowiec. W 2020 roku rozpoczęto dalszą rozbudowę kompleksu uczelnianego przy al. Solidarności 10.

W planach jest budowa osiedla mieszkaniowego Praska Stalownia na terenie zakładów [14]. Przewidziano sześć budynków, 7- i 6-piętrowych z garażami podziemnymi, które mają zająć 15 tys. m2. Między blokami zaprojektowano pawilon, w którym znajdowałoby się zejście do zabytkowych kanałów strzelniczych i korytarzy [15].

Około 15% powierzchni działki zarezerwowana jest pod budowę Trasy Tysiąclecia, która po estakadzie ma przechodzić nad al. Solidarności [20]. Plan zakłada 25% powierzchni kultury od strony ul. Szwedzkiej, natomiast od strony wschodniej działalność usługową [29][20].