Osiedle TOR Gocław


Osiedle TOR Gocław

Istniejące tutaj osiedle dla robotników (nie mylić z sąsiadującymi domami dla bezdomnych) powstało tuż przed II wojną światową według zasad modernizmu. Tworzy je dziesięć bloków, a najbardziej charakterystycznym elementem są łączniki w blokach na południu. Dawniej mieściły pralnie i suszarnie, obecnie zostały przekształcone w mieszkania. Między blokami stoi Święte Drzewo, zwane ta gdyż umieszczono na nim wiele kapliczek, obrazów i symboli religijnych.

dostępne całodobowodostępne całodoboworejestr zabytkówrejestr zabytkówrzeźbarzeźbazabudowa wielorodzinnazabudowa wielorodzinna

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   ulica Kobielska, ulica Podskarbińska, ulica Stanisławowska
  • Rok powstania:  1937-1938
  • Obszar MSI:  Grochów
  • Wysokość:   16 m
  • Funkcja:  mieszkaniowa
  • Styl:  funkcjonalizm
  • Związane osoby: Nowak-Markowiczowa Lucyna, Piotrowski Roman

Opis urbanistyczny:

Osiedle Towarzystwa Osiedli Robotniczych na Grochowie (TOR Grochów, ul. Kobielska #96, #98, #100, Podskarbińska #7, #7a, #7b oraz Stanisławowska #3, #5, #7, #9) to zespół dziesięciu budynków mieszkalnych w stylu funkcjonalistycznym. Jest drugim z dwóch osiedli zrealizowanych we własnym zakresie przez Towarzystwo w Warszawie (oprócz nich trzy osiedla były kredytowane przez TOR [10]) [1]. Ludzie często mylą je z domami dla bezrobotnych przy ul. Podskarbińskiej [17]. Obecnie każdy blok to odrębna wspólnota mieszkaniowa [10]. Każdy z budynków posiada ok. 60 lokali mieszkalnych oraz lokal usługowy [5].

Mimo, że osiedle zostało wybudowane niskim kosztem to architekci zadbali o detale [13]. Modernistyczne są formy brył przypominające okręty oraz półokrągłe balkony [14], które znajdują się w jednym pionie w każdym z bloków. Bloki ustawione są lekkimi uskokami. Są też specjalne skrzynki na kwiaty pod oknami bloków [17]. Szare elewacje zostały ożywione ceglanymi opaskami wokół okien [16]. Dziś większość tynków to baranek z czasów PRL-u, pierwotnie elewacja była zapewne żółta [17]. Fragmenty elewacji przykryte czerwoną cegłą wyznaczają również osie budynku. Osiedle otoczono ogrodem, w którym znajdują się pieńki, krzesła, zadbane rabaty z kwiatami [14].

Łącznie powstało 600 powtarzalnych i bardzo oszczędnych mieszkań [4]. Budynki składały się z powtarzalnych sekcji, w każdej po cztery identyczne mieszkania. Wyjątek stanowiła sekcja końcowa z blokiem sanitarnym. Zaprojektowano trzy typy mieszkań: jednoizbowe o powierzchni 19.5 m2, półtoraizbowe o powierzchni 31 m2 (w budynkach z łącznikami) oraz półtoraizbowe o powierzchni 37 m2 [1]. Mieszkania były wyposażone w instalację wodno-kanalizacyjną, elektryczną i gazową. W każdym lokalu było WC, natomiast łazienki były wspólne (osobne były przewidziane tylko w mieszkaniach dwuizbowych). Mieszkania były ogrzewane piecami kaflowymi [15]. Były również kuchnie węglowe, którym z czasem dodano dwupalnikowe kuchenki gazowe. Mieszkania miały drewniane klepki, ciekawe są też zachowane szerokie drewniane parapety z rowkami przeznaczonymi do odprowadzania skraplającej się wody [17].

W styczniu 1937 roku Rada Ministrów wydała rozporządzenie dotyczące konieczności przygotowania obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej [1]. Dlatego budynki mają niewiarygodnie dobrze zrobione konstrukcje kleinowskie, a pod każdym blokiem znajduje się schron (podobno podziemiami można przejść przez całe osiedle) [17]. Żelbetowa konstrukcja dachu zastąpiła planowaną drewnianą [1].

Ponieważ piwnice zajęły schrony, ulokowanie tam łazienek, pralni i suszarni nie było możliwe, tak samo jak przeniesienie ich na poddasze (wyższe budynki byłyby mniej nasłonecznione). Dlatego każdy budynek I etapu (przy ul. Stanisławowskiej) posiada przy jednym ze szczytów wyodrębniony pion (ryzalit), w którym zlokalizowano łazienki, suszarnie i pralnie [1]. Bloki te spięte są od ulicy niskimi pawilonami przeznaczonymi na sklepy i tworzącymi pierzeję. Działa tu m.in. sklep modelarski, pizzeria oraz Klub Mamy i Taty [17]. Pomiędzy blokami budynków II etapu przerzucono wsparte na słupach, dwukondygnacyjne ceglane galerie mieszące suszarnie [12]. Rozwiązanie to jest unikalne i nadaje osiedlu wyjątkowy charakter [1]. Pralnie zlokalizowane zostały w suterenach po cztery na każdy blok mieszkalny [15].

Jako autorów osiedla błędnie wskazuje się Natalię Hiszpańską i Mirosława Szabuniewicza, jednak na projektach budynków (co najmniej II serii) znajduje się podpis Lucyny Nowak-Markowiczowej (wcześniej Nowak-Białostockiej) i to najpewniej ona była autorem projektu architektonicznego. Projekty te były zatwierdzane przez Romana Piotrowskiego. Natalia Hiszpańska, która wcześniej jedynie współdziałała przy nielicznych projektach autorstwa swojego ojca, mogła pełnić rolę kreślarki, natomiast Szabuniewicz był kierownikiem budowy [1].

Obiekty, pomniki, tablice:

W latach 60-tych XX wieku Artur Szyjer, mieszkaniec ul. Podskarbińskiej 6, powiesił na drzewie [2] obok budynku przy ul. Kobielskiej 96 [3] pierwszą kapliczkę. Legenda głosi, że miała uratować drzewo przed wycięciem. Ktoś inny przyczepił różaniec. W efekcie drzewo obrosło świętymi wizerunkami i zwane jest Świętym Drzewem. Okoliczni mieszkańcy palą znicze i przynoszą świeże kwiaty. Pod koniec maja 2021 roku pożar strawił korę drzewa. Mieszkańcy teren uporządkowali, urządzili miejsce na znicze oraz ustawili nową ławeczkę [2].

Na budynku przy ul. Kobielskiej 98 zachowana jest dawna latarenka adresowa [9].

Murowana kapliczka przy ulicy Stanisławowskiej 3 z figurami Jezusa i Matki Bożej została ustawiona najprawdopodobniej w 1937 roku [19].

XVIII wiek i wcześniej:


XVIII wiek i wcześniej

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XIX wiek:


XIX wiek

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Okres międzywojenny:

Teren nie był wcześniej w większości zagospodarowany.

Towarzystwo Osiedli Robotniczych powstało w 1934 roku. Spółka miała budować tanie, niewielkie mieszkania dla niezamożnych robotników, jak i udzielać w tym celu wsparcia finansowego gminom, spółdzielniom i innym instytucjom [1]. Grochów był drugim po Woli skupiskiem zakładów przemysłowych, stąd wybór tej lokalizacji [1] jako jednej z czterech planowanych zespołów na terenie Warszawy [4]. Ponieważ cena gruntu była wysoka, gmina dostarczyła teren o powierzchni 2.6 ha z pełnym uzbrojeniem, w sąsiedztwie przystanku tramwajowego. W zamian miała wpływ na dobór lokatorów, przedstawiając konkretnych kandydatów. Kryteriami przydziału były wysokość zarobków (90% lokali przyznawano robotnikom o dochodach nie przekraczających 250 zł miesięcznie [11]), sytuacja mieszkaniowa, stan rodziny, wartość moralna i społeczna kandydata. Miasto zyskało też prawo własności do 1/12 lokali [1]. Mieszkania dostawali głównie pracownicy Państwowych Zakładów Inżynierii z Terespolskiej, Pocisku z Mińskiej, czy Zakładów Optycznych z Grochowskiej [11].

Projekt budowlany zatwierdzono latem 1937 roku, początek budowy nastąpił we wrześniu 1937 roku, a budynki oddano do użytku w grudniu 1938 roku. Spośród dziesięciu bloków cztery ustawiono wzdłuż ul. Stanisławowskiej, a sześć kolejnych usytuowano między ul. Podskrabińską i ul. Kobielską, łącząc je wspartymi na słupach ceglanymi łącznikami [1]. Regulamin dla mieszkańców był dość restrykcyjny np. trzeba było przemywać kiszoną kapustę [10].

Ważnym elementem było zapewnienie mieszkańcom dostępu do sklepów. Lokale usługowe zostały zrealizowane w postaci parterowych pawilonów wzdłuż ul. Stanisławowskiej, gdzie znalazły się jatka, paszteciarnia i sklep spożywczy. W niektórych źródłach pojawiają się informacje o działających w łącznikach świetlicach [1].

Planowano też rozbudowę osiedla, na terenach należących do Czerwonego Krzyża, wzdłuż ul. Terespolskiej. Miały powstać cztery bloki analogiczne do budynków I serii oraz trzy bloki analogiczne do budynków II serii. W tych ostatnich zaprojektowano poddasze użytkowe, na którym zlokalizowano łazienki i pralnie. Budynek wzdłuż ul. Terespolskiej miał być dwukrotnie dłuższy, a na jego parterze zaplanowano przejazd bramny. Część mieszkań w nich zlokalizowanych miała być dwupokojowa ze służbówką i łazienką i przekraczać 40 m2. Na osiedlu miał powstać też dom społeczny [1] projektu Romana Piotrowskiego [16] z 1939 roku, zbudowany z dwóch odrębnych brył w części parterowej, które łącząc się na poziomie pierwszego piętra tworzyły, wsparty na kolumnach nawiązujących do łączników z suszarniami, podcień. Finansujący TOR Bank Gospodarstwa Krajowego zakwestionował jedna możliwość budowy domów użyteczności ogólnej ze środków przeznaczonych na realizację osiedli. Po rozpatrzeniu sprawy przez Komitet Ekonomiczny Ministrów protest BGK został oddalony, dom nie powstał jednak przed II wojną światową [1].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Szkic Planu Zagospodarowania

[1937] Szkic Planu Zagospodarowania (źródło)

Szkic Planu Zagospodarowania

[1938] Szkic Planu Zagospodarowania (źródło)

Osiedle TOR na Gocławiu

[1938] Osiedle TOR na Gocławiu (źródło)

Parterowe pawilony us!ugowe

[1938] Parterowe pawilony us!ugowe (źródło)

Wnętrze jednego z pawilonów usługowych

[1938] Wnętrze jednego z pawilonów usługowych (źródło)

Plan osiedla

[1938] Plan osiedla (źródło)

Projekty II serii osiedla

[1938] Projekty II serii osiedla (źródło)

Projekty II serii osiedla

[1938] Projekty II serii osiedla (źródło)

Projekty II serii osiedla

[1938] Projekty II serii osiedla (źródło)

Projekty II serii osiedla

[1938] Projekty II serii osiedla (źródło)

Projekty II serii osiedla

[1938] Projekty II serii osiedla (źródło)

Projekty II serii osiedla

[1938] Projekty II serii osiedla (źródło)

Budowa

[1938] Budowa (źródło)

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:

Ponieważ budynki były wyjątkowo solidne, chronili się u nich ludzie w trakcie bombardowań Warszawy [17].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Osiedle TOR na Gocławiu

[1939] Osiedle TOR na Gocławiu (źródło)

Teren osiedla

[1944] Teren osiedla (źródło)

Odbudowa stolicy:

W grudniu 1944 roku zlikwidowano jedną z bimbrowni, mieszczącej się przy Podskarbińskiej 7 [7]. Tuż po II wojnie światowej mieścił się pod tym adresem oddział Polskiej Partii Socjalistycznej (w mieszkaniu nr 58A) [8].

W okresie PRL-u przestrzenie w łącznikach i blokach sanitarnych zostały przerobione na mieszkania [1]. Zamurowano większość okien, niegdyś biegnących poziomo przez całą długość. Inne okna przekształcono zmieniając ich kształt lub powiększając [12].

Czasy PRL-u:


Czasy PRL-u

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Przemiany 1989-2000:


Przemiany 1989-2000

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XXI wiek:

W 2014 roku [3] odnowiona została elewacja bloku przy Kobielskiej 96. Białe tynki kontrastują z ceglanymi partiami, wydobywają wyrafinowane podziały i detale, np. pasy narożnych okienek oświetlających niegdyś łazienkę i pomieszczenia gospodarcze [17].

W 2014 roku zaplanowano budowę na osiedlu kanalizacji o długości 1200 metrów [18].

17 listopada 2015 roku w remontowanym mieszkaniu przy ul. Podskarbińskiej 7A wybuchła butla z gazem. Jedna osoba została ranna [6].

Podobno część osób, która nie płaciła czynszu, zamieszkała w piwnicach [17].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Latarenka

[2014] Latarenka (źródło)

Święte Drzewo

[2014] Święte Drzewo (źródło)

Zaokrąglona bryła

[2014] Zaokrąglona bryła (źródło)

Altanka śmietnikowa

[2014] Altanka śmietnikowa (źródło)

Kapliczka

[2014] Kapliczka (źródło)

Wybite otwory okienne

[2016] Wybite otwory okienne (źródło)

Kapliczka

[2016] Kapliczka (źródło)

Kapliczka

[2016] Kapliczka (źródło)

Kobielska 98

[2016] Kobielska 98 (źródło)

Osiedle TOR na Grochowie

[2016] Osiedle TOR na Grochowie (źródło)

Łącznik

[2016] Łącznik (źródło)

Osiedle TOR na Grochowie

[2016] Osiedle TOR na Grochowie (źródło)

Wjazd

[2016] Wjazd (źródło)

Ceglane wstawki

[2016] Ceglane wstawki (źródło)

Osiedle

[2016] Osiedle (źródło)

Łącznik

[2016] Łącznik (źródło)

Kobielska 96

[2018] Kobielska 96 (źródło)

Kobielska 96

[2019] Kobielska 96 (źródło)

Kobielska 98

[2019] Kobielska 98 (źródło)

Podskarbińska 7

[2019] Podskarbińska 7 (źródło)

Łącznik między budynkami przy ul. Podskarbińskiej 7A i 7B

[2019] Łącznik między budynkami przy ul. Podskarbińskiej 7A i 7B (źródło)

Łącznik między budynkami przy ul. Podskarbińskiej 7A i 7B

[2019] Łącznik między budynkami przy ul. Podskarbińskiej 7A i 7B (źródło)

Podskarbińska 7B

[2019] Podskarbińska 7B (źródło)

Stanisławowska 5

[2019] Stanisławowska 5 (źródło)

Stanisławowska 9

[2019] Stanisławowska 9 (źródło)

Osiedle TOR, widok od ulicy Stanisławowskiej

[2019] Osiedle TOR, widok od ulicy Stanisławowskiej (źródło)

Kobielska 100

[2019] Kobielska 100 (źródło)

Opis przygotowano: 2021-11