Cmentarz na Tarchominie


Cmentarz na Tarchominie

Jest to jeden z najstarszych działających cmentarzy w Warszawie, istnieje od początku XVI wieku. Obecnie jego częścią są też dwie sąsiadujące wcześniej nekropolie: luterańska (Olędrów, którzy osiedlili się na podmokłych terenach Kępy Tarchomińskiej) oraz polskokatolicka (w okresie międzywojennym nastąpił rozłam w tutejszej parafii). O część terenu trwa spór z lokalnymi mieszkańcami. W centrum cmentarza znajduje się neogotycka kaplica, jest też kwatera żołnierzy AK. Będąc tu w nocy można spotkać białą damę - to rzeźba kobiety, która zginęła tuż po porodzie.

cmentarzcmentarzrzeźbarzeźba

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   ulica Józefa Mehoffera, ulica Majolikowa, ulica Maluchów
  • Rok powstania:  1518-1518
  • Obszar MSI:  Tarchomin
  • Wysokość:   0 m
  • Funkcja:  sakralna
  • Styl: 
  • Związane osoby: Hajdziony Leon, Labey Joseph, Raczkowki "Motor" Jan, Szporko Krystyna

Opis urbanistyczny:

Cmentarz na Tarchominie nazywany jest cmentarzem „polnym” lub „w polu” [16]. To najstarszy czynny cmentarz na Białołęce (ciągle dokonywane są nowe pochówki) [11]. Mieści się przy ul. Mehoffera #62/64, natomiast często podaje się adres parafii przy ul. Mehoffera 4. Jest to cmentarz rzymskokatolicki, natomiast w części tworzą go również cmentarze luterański i polskokatolicki [2]. Zajmuje powierzchnię około 2.2 ha [1].

W centralnej części nekropolii znajduje się neogotycka kaplica cmentarna wzniesiona w 1830 roku [4]. Nosi wezwanie św. Marii Magdaleny. Została ozdobiona wewnątrz malowidłami Męki Pańskiej [7].

W zachodniej części mieści się Kwatera Żołnierzy Armii Krajowej. To pomnik-obelisk pamięci poległych w Kampinosie 11 żołnierzy II batalionu I Rejonu „Marianowo” VII Obwodu "Obroża", który jest również grobem symbolicznym kpt. "Motora" Jana Raczkowskiego [12]. Żołnierze prowadzili w okolicy działania partyzanckie, a 21 września 1944 roku polegli w potyczce pod Polesiem Nowym w Puszczy Kampinoskiej. W 1946 roku zostali stamtąd ekshumowani na Cmentarz Tarchomiński i spoczęli w wydzielonej kwaterze [5]. Pod koniec XX wieku odnowiono kwaterę, a w jej centrum wzniesiono pomnik [5], który został osłonięty i poświęcony przez proboszcza ks. Zbigniewa Drzewieckiego 17 września 1997 roku [12].

W południowo-zachodniej części cmentarza znajduje się sześć kolumbariów, a przy skrzyżowaniu ul. Majolikowej i ul. Mehoffera siódme. Powstawały one między 2010 i 2016 rokiem.

Najstarsze zachowane nagrobki pochodzą z połowy XIX wieku [7]. Do 2021 roku udało się odrestaurować dziewięć obiektów [8]. W październiku 2019 roku odnowiono znaną rzeźbę Krychy Szporko [10]. To biała rzeźba kobiety (nocą sprawia przerażające wrażenie), która w 1937 roku zmarła po urodzeniu dziecka. Mimo, że lekarz po porodzie zabronił jej wstawać z łóżka, chciała ogarnąć dom i zmarła sięgając po dzbanek, który wypadł jej z rąk. Zrozpaczony mąż ufundował rzeźbę i przychodził na cmentarz z patefonem, puszczając żonie jej ulubione piosenki [3]. Wyremontowano również tzw. białołęckie winogrona, czyli nagrobek właściciela tutejszych winnic Josepha Labeya [8] z XIX wieku, ozdobiony tymi owocami [6]. Ten Francuz sprowadzony został na Białołękę przez właściciela okolicy hrabiego Tadeusza Mostowskiego, który chciał zbudować tu gliniany pałac. Labey założył winnicę mniej więcej na terenie dzisiejszego lasu między cmentarzem a Urzędem Gminy [3].

Pochowano tu również rzeźbiarza Stanisława Jagmina, profesorów Stanisława Kajfasza i Wincentego Kwiatkowskiego, polityka Pawła Siudaka [2] czy malarza Engelberta Bytomskiego [17]. Na cmentarzu jest też kwatera zakonnic ze Zgromadzenia Sióstr Rodziny Maryi [2].

Cmentarz ewangelicki

Cmentarz luterański został założony od strony dzisiejszej ul. Majolikowej. Należał do społeczności olęderskiej, Niemców którzy w końcu XVIII wieku zasiedlili zalewane przed Wisłę tereny na Kępie Tarchomińskiej [7]. Posiadali umiejętność uprawy ziemi zalewanej przez powodzie, wznosili domy na terpach, sadzili wierzby, budowali kanały [9]. W okresie międzywojennym w tej części cmentarza stał drewniany zbór, w którym odbywały się szkoły niedzielne. W 1943 roku koloniści zostali wysiedleni dekretem władz niemieckich do Wielkopolski [3], a ich cmentarz (0.1 ha) z charakterystycznymi białymi kamiennymi mogiłami [9] został w 1945 roku przyłączony do nekropolii katolickiej. Do 1989 roku zachowało się siedem mogił [1] z inskrypcjami w języku niemieckim [6] na wzniesieniu pod kasztanowcami [3].

Cmentarz polskokatolicki

Cmentarz polskokatolicki na Tarchominie powstał w połowie lat 30-tych XX wieku, gdy w tutejszej parafii św. Jakuba nastąpił rozłam, w wyniku którego duża część wiernych przeszła do Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego, tworząc parafię pw. Dobrego Pasterza. Przy cmentarzu rzymskokatolickim założono wtedy na trójkątnej działce nekropolię polskokatolicką [6] z donacji Leona Hajdzionego [2]. Pogrzeby na tym cmentarzu zakończono w 1950 roku [6], a w 1959 roku cmentarz włączono w granice cmentarza rzymskokatolickiego [1]. Obecnie nie ma wyraźnie wyodrębnionej części polskokatolickiej [1].

Obiekty, pomniki, tablice:


Obiekty, pomniki, tablice

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XVIII wiek i wcześniej:

Katolicki cmentarz założony został równocześnie z parafią w XVI wieku, jako datę podaje się 1518 rok [1]. Powstał na wydmowym wzgórzu przy najstarszym tarchomińskim trakcie (dzisiejszej ul. Mehoffera) [7], gdyż wieś Tarchomin była miejscem częstych powodzi [4]. Gdy Wisła zalewała Tarchomin i Nowodwory, ludzie chronili się między innymi na tym cmentarzu [6].

XIX wiek:


XIX wiek

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Okres międzywojenny:

Początkowo niewielki cmentarz katolicki zyskał z czasem sąsiedztwo dwóch innych nekropolii: luterańskiej i polsko-katolickiej [4].

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:

W czasie okupacji cmentarz był schronieniem dla wielu osób, szczególności Żydów. Znane jest świadectwo rodziny Woźniaków (kościelnego z Płud), która przez dwie noce ukrywała się w grobie rodu Prus-Wiśniewskich przed Niemcami, gdy przechodził tędy front. Odsłonili płytę grobowca, a wejście zasłonili wieńcami. Do rodziny na jedną noc dołączyła też uciekinierka z obozu jenieckiego na Kępie Tarchomińskiej [3].

Odbudowa stolicy:

Po II wojnie światowej wiele grobów żołnierzy poległych w czasie II wojny światowej przeniesiono na Cmentarz Wojskowy na Powązkach [2]. Pozostałymi opiekuje się dzielnicowa Rada Kombatantów [18]. Najstarszą jest mogiła ochotnika Hallerczyka [18], jest też wyremontowany nagrobek Rudolfa Ignacego Gozdawy Zdziarskiego, żołnierza Legionu Polskiego w Imperium Osmańskim [8].

W 1959 roku cmentarz powiększono do rozmiarów 2.2 ha. Nowe tereny pozbawione zostały drzew, groby rozmieszczono dosyć gęsto [1].

Czasy PRL-u:


Czasy PRL-u

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Teren cmentarza

[1976] Teren cmentarza (źródło)

Teren cmentarza

[1987] Teren cmentarza (źródło)

Przemiany 1989-2000:


Przemiany 1989-2000

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XXI wiek:

Ostatnie powiększenie nekropolii odbyło się według okolicznych mieszkańców nielegalnie [1]. Około 2002 roku proboszcz parafii św. Jakuba, ks. Józef Górecki, bez żadnych zgód poszerzył teren cmentarza w kierunku lasu, stawiając nowy mur kilkanaście metrów od domów mieszkalnych [14]. Mimo interwencji Głównego Inspektora Sanitarnego oraz Nadzoru Budowlanego ogrodzenie pozostało i sprawa w 2017 roku trafiła do prokuratury. Duchowni twierdzą, że mają akt notarialny potwierdzający, że działka należy do parafii [15].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Fragment nekropolii, widoczna kaplica cmentarna

[2017] Fragment nekropolii, widoczna kaplica cmentarna (źródło)

Poszerzony fragment cmentarza

[2017] Poszerzony fragment cmentarza (źródło)

Rzeźba białej damy

[2018] Rzeźba białej damy (źródło)

Rzeźba białej damy

[2018] Rzeźba białej damy (źródło)

Grób Josepha Labeya

[2018] Grób Josepha Labeya (źródło)

Groby

[2018] Groby (źródło)

Groby Olędrów

[2018] Groby Olędrów (źródło)

Groby Olędrów

[2018] Groby Olędrów (źródło)

Pomnik-obelisk

[2018] Pomnik-obelisk (źródło)

Pomnik i kwatera powstańcza

[2018] Pomnik i kwatera powstańcza (źródło)

Pomnik i kwatera powstańcza

[2018] Pomnik i kwatera powstańcza (źródło)

Pomnik i kwatera powstańcza

[2018] Pomnik i kwatera powstańcza (źródło)

Kaplica

[2018] Kaplica (źródło)

Kaplica

[2018] Kaplica (źródło)

Groby Olędrów

[2019] Groby Olędrów (źródło)

Rzeźba po remoncie

[2019] Rzeźba po remoncie (źródło)

Rzeźba Krychy

[2019] Rzeźba Krychy (źródło)

Rzeźba Krychy

[2019] Rzeźba Krychy (źródło)

Plan cmentarza

[2020] Plan cmentarza (źródło)

Teren cmentarza

[2021] Teren cmentarza (źródło)

Teren cmentarza

[2021] Teren cmentarza (źródło)

Wejście

[2021] Wejście (źródło)

Kolumbaria

[2021] Kolumbaria (źródło)

Teren cmentarza

[2021] Teren cmentarza (źródło)

Opis przygotowano: 2022-09