Muzułmański Cmentarz Tatarski (tzw. mizar) znajduje się przy ul. Tatarskiej #8 [2]. Jest otwarty (według stanu na 2014 rok) we wtorki, piątki, soboty i niedziele w godzinach 10-14 [13]. To jedna z najmniejszych i najmniej znanych nekropolii warszawskich, zajmująca 1 ha [7]. Podzielona jest na dwie części: zniszczoną podczas II wojny światowej (południowo-zachodnią, bez nagrobków) oraz wzdłuż alei głównej i na prawo od niej (zapełnioną starymi nagrobkami) [16]. Na tablicach nagrobnych napisy znajdują się z obu stron [1], w różnych językach (polskim, rosyjskim, tureckim, arabskim) [15]. Na cmentarzu niedozwolone jest chowanie osób skremowanych [1]. Część zniszczona taką pozostanie, gdyż muzułmanie nie grzebią zmarłych w miejscu, gdzie są już groby [18].

Najstarsze nagrobki znajdują się na lewo od wejścia, przed budynkiem administracyjnym [2], zwanym też domkiem strażnika (mieszka tam na co dzień). Jest dobudowany do drugiego obiektu przy bramie, cerkwi pełniącej rolę kaplicy.

Nagrobki

Na południowy-zachód od alei głównej zachowało się kilka nagrobków. Są to m.in. groby Księżnej Lejli Chanum z Glebowych Tarkowskiej z 1927 roku, Halify Ibrachimy z Fazlejew z 1921 roku, gen. lejtnanta Stefana Sobolewskiego [5], kapitana Iwana Barakowskiego z 1877 roku i grób Amurata Jakubowskiego (walczącego o wolność Krymu) [1][3].

Najwięcej grobów przetrwało wzdłuż głównej alei [1]. Znajduje się tu m.in. wysoki nagrobek w kształcie minaretu Abdula Halika Usmi-Beja, studenta i dublera filmowego [5]. Pomnik jest dziełem warszawskiego mistrza kamieniarskiego, Bolesława Sypniewskiego. Pięknie zdobiony zawiera wyryte strofy wiersza Zygmunta Krasińskiego „Resurrecturis”: Mnóż ty się jeden przez czyny żyjące, A będą z ciebie jednego tysiące [17]. Według jednej z wersji Usmi-Bej zmarł w pojedynku w obronie honoru aktorki Jadwigi Smosarskiej, której był wielbicielem, a nagrobek ufundowała sama aktorka. W okresie PRL-u, po powrocie z emigracji w USA, odwiedziła jego grób [5]. Inne źródło podaje, że Usmi-Bej zabiegał o serce Smosarskiej. Pewnego razu uderzył majora Sobolewskiego, będącego ze Smosarską w restauracji Oaza, a ten w odpowiedzi go postrzelił. 13 marca 1932 roku Usmi pozbawił się życia z rewolweru z powodu nieodwzajemnionej miłości [17].

Najbardziej okazałym jest grób Hassana Al-Zubaidi (z 1932 roku), właściciela firmy Al-Samer [1].

Znajdują się tu też mogiły żołnierzy tatarskich, którzy służyli Rzeczypospolitej, m.in. symboliczny Alego Woronowicza (1941, imama m.st. Warszawy, kapelana sił zbrojnych, zamordowanego przez Sowietów [11]), księcia Rustema Murzy Murzicza i mjr Aleksandra Jeljaszewicza (1953 i 1978, oficerów 13. pułku Ułanów Wileńskich), azerskiego księcia płk. Veli Bek Jedigara (1971, oficera 7. Pułku Ułanów) czy symboliczny grób płk. Ibrahima Bajraszewskiego (bohatera bitwy o Narwik). Na grobie gen. Safar-Bek Malaga z 1944 roku (którego ciało zostało stąd ekshumowane), znajduje się napis „Śpij spokojnie, a w tym grobie, niech się Kaukaz przyśni Tobie”. Spoczywają tu również: Bekier Eksanow (1974, imam warszawskiej gminy muzułmańskiej) [5], Osman Achmatowicz (chemik, profesor UW) [12], Joussof Parvari (właściciel Warszawskiej Fabryki Dywanów Perskich), Jerzy Edigey-Korycki (1983, autor socjalistycznych powieści kryminalnych, niektóre posłużyły do scenariuszy odcinków serialu 07 zgłoś się [8]), Mounir Boumarane (działacz sportowy oraz pracownik TVP [5], który zginął w Iraku w 2004 roku w czasie ostrzału dziennikarzy [6].

Pierwsze wzmianki o muzułmanach w Warszawie sięgają pierwszej połowy XVIII wieku. Pierwsza stała kolonia muzułmańska w Warszawie została założona po powstaniu listopadowym. Byli to przede wszystkim carscy żołnierze. W latach 30-tych XIX wieku warszawskim władzom garnizonowym udało się zakupić grunty pod muzułmański cmentarz przy ul. Młynarskiej 60 [11].

Pod koniec lat 60-tych XIX wieku cmentarz przy ul. Młynarskiej uległ zamknięciu wobec niemal całkowitego zapełnienia. W związku z tym mułła Warszawskiego Okręgu Wojskowego, achun Sejfetdin Chosianow Siunajew, postarał się o zakup gruntów pod nowy cmentarz. W 1867 roku udało się mu kupić działkę o powierzchni 0.6 hektara od warszawskiego Zarządu Inżynierskiego [11]. Cały plac otoczono jasnym kamiennym murem, tworząc czworobok [14]. Przy bramie, pomalowanej na czerwono, wybudowano domek dla stróża-grabarza (który nadal stoi), zaś cały teren zadrzewiono. Cmentarz pozostawiono w gestii władz wojskowych, pozwalając na pochówek osób cywilnych [11]. Jeszcze pod koniec XIX wieku [2] panował obyczaj osobnego chowania ciał biednych (na lewo, zazwyczaj nawet bez pomnika [14]) i bogatych (na prawo od wejścia), który po interwencji mułły został zażegnany [11]. Żołnierzy grzebano pod jednakowymi nagrobkami [18]. Początkowo chowano tu głównie żołnierzy muzułmańskich, potem spolszczonych Tatarów wywodzących się z obszaru Wielkiego Księstwa Litewskiego, emigrantów z Azerbejdżanu i krajów Azji Środkowej (w tym wielu warszawskich cukierników), dyplomatów z krajów islamskich, mahometan, w końcu wyznawców islamu bez względu na narodowość [5]. Zdecydowaną większość stanowią spolszczeni Tatarzy, dlatego cmentarz został nazwany Tatarskim [4].

Pomimo wkroczenia Niemców do Warszawy w sierpniu 1915 roku cmentarz funkcjonował dalej bez przeszkód [11]. W czasie I wojny światowej powstała kwatera grobów muzułmanów, żołnierzy rosyjskich wziętych do niewoli w 1915 roku oraz wojskowych tureckich [18].

Po 1918 roku cmentarz przejęło Ministerstwo Spraw Wojskowych. W czasie wojny 1919-1920 roku miały miejsce pogrzeby jeńców i żołnierzy [18].

W okresie międzywojennym do Warszawy ściągali wybitni muzułmanie. Po ich asymilacji na cmentarzu zaczęło przybywać grobów z polsko brzmiącymi nazwiskami [11].

W 1921 roku obecną nazwę otrzymała ul. Jana Ostroroga [9].

W 1929 roku wojsko przekazało cmentarz władzom cywilnym, zastrzegając sobie prawo grzebania żołnierzy wyznania muzułmańskiego. Wówczas komisja doliczyła się śladów 387 grobów z okresu 1914-1920. Na kwaterze, stało siedem tablic betonowych w kształcie zakończonego trójkątnie prostokąta, na którym znajdował się półksiężyc, gwiazda i data 1915. Ponadto było około 560 grobów żołnierzy armii rosyjskiej z lat 1868-1914 [18].

Formalnie cmentarz stał się własnością warszawskiej gminy muzułmańskiej w 1935 roku, gdy uległo likwidacji stanowisko naczelnego mułły wojskowego i większość żołnierzy muzułmańskich odeszła do cywila, a wojsko postanowiło oddać obiekt [5]. W 1936 roku cmentarz był nazywany mahometańskim.

Podczas radzieckich nalotów w 1942 roku jedna z pancernych formacji hitlerowskich, chcąc ukryć się przed bombardowaniem, wjechała czołgami na zadrzewiony teren nekropolii miażdżąc nagrobki części południowej (na lewo od wejścia) [3].

Więcej nagrobków ucierpiało w 14944 roku, kiedy okolica była terenem zaciętych walk Powstańców [3]. Niemcy prowadząc walki z ugrupowaniem AK Kedyw szturmowali pozycje powstańcze. Z rampy kolejowej, która znajdowała się przy cmentarzu, wprost na cmentarz zjeżdżały czołgi. Pod naporem gąsienic pękały płyty nagrobne, zniszczone zostało ogrodzenie i mury [11]. Podczas Powstania została spalona cała dokumentacja cmentarza [5].

Po wojnie ponownie ustawiano ocalałe nagrobki, a jednocześnie pojawiały się kolejne [11]. Natomiast do dewastacji przyczynili się kamieniarze obsługujący sąsiednie Stare Powązki [18].

Od 7 grudnia 1984 roku obiekt znajduje się pod opieką Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków [2].

W lipcu 2014 roku cmentarz, razem z sąsiednimi nekropoliami na Powązkach, został uznany za pomnik historii [2]. Również w 2014 roku Muzułmański Związek Religijny rozpoczął starania o powiększenie cmentarza w kierunku północno-wschodnim. Obecnie odbywa się na nim około 40 pogrzebów rocznie [10].