Fort VIII Służew, należący do pierścienia zewnętrznego Twierdzy Warszawa [10] został wzniesiony na wzniesieniu pomiędzy skarpą Ursynowską i doliną Potoku Służewieckiego według wzorcowego projektu F1879 [4]. Fort wybudowano w miejscu, gdzie trakt z Warszawy rozgałęział się na drogę do Góry Kalwarii (dołem) oraz na drogę do Piaseczna wzdłuż górnej krawędzi skarpy. Powierzchnia fortu wynosiła 26.17 ha, a położenie najwyższego punktu 107 m n.p.m. [13]. Fort był najbardziej na południe wysuniętym obiektem obronnym Twierdzy [5].

Fort miał pięcioboczny zarys i posiadał dwa czoła (część fortyfikacji skierowana w kierunku przedpola), dwa barki (boczna część fortyfikacji) oraz szyję (tylna część fortu, w której mieściła się brama). Otoczony został rowem, przed którym znajdował się około 100-metrowej szerokości wał ziemny o bardzo niewielkim nachyleniu (przedstok). Fosa miała na celu częściowe zakrycie umocnienia, aby sprawiało wrażenie niższego niż w rzeczywistości. Pierwotnie fort składał się z dwóch wałów, których konstrukcja wykonana była z cegieł pokrytych warstwą ziemi. Pierwszy z wałów (niższy) przeznaczony był dla piechoty i tworzył zamknięty pięcioboczny obrys. Za nim znajdował się wał dla artylerii (wyższy) zlokalizowany wzdłuż obydwu czół i barków. W forcie znajdowały się także zakryte stanowiska artyleryjskie, zwane kaponierami: kaponiera czołowa (w miejscu, gdzie łączyły się czoła), dwie kaponiery barkowe (po obu stronach założenia), a także kaponiera szyjowa (broniąca bramy oraz podejścia do fortu). W części szyjowej zlokalizowane były koszary szyjowe o nietypowym kształcie, gdyż tworzyły kąt wklęsły [12].

Z elementów fortu pozostały ruiny kaponier barakowych i kaponiery czołowej, ceglane koszary szyjowe [5], fundamenty tradytora, lodownia na zapolu oraz częściowo zniekształcone formy ziemne [14].

Obiekt jest objęty ochroną Konserwatora Zabytków. Na esplanadzie fortu ulokowane są ogródki działkowe [5], na jego terenie zbudowano też osiedle dla wojskowych. Po sprzedaniu przez wojsko teren fortu stał się własnością prywatną [14], otoczoną niewysokim płotem, a właściciel wykorzystuje garaże na terenie fortu. Większość okien koszar została zamurowana [4]. Od 2017 roku w sąsiedztwie powstaje nowoczesne osiedle.

Osiedle generalskie

Jest to jedyny fort w Warszawie, wewnątrz którego w okresie PRL-u wybudowano osiedle mieszkaniowe. Powstało tu tzw. Osiedle Generalskie, zamieszkałe przez oficerów Polski Ludowej [21]. Istnieją sprzeczne informacje o dacie powstania osiedla. Większość źródeł podaje przełom lat 70-tych i 80-tych XX wieku [10], jednakże jako czas powstania obecnych budynków jest też wskazywany 2000 rok (Nowoursynowska 173) [37][38] i 1994 rok [39]. Osiedle z 32 mieszkaniami powstało w miejscu, gdzie wcześniej znajdowały się stajnie [13].

Obecnie osiedlem administruje Wojskowa Agencja Mieszkaniowa [36]. Kompleks składa się z czterech budynków: Nowoursynowska #171, #173, #175 i #177. Są to dwupiętrowe (z użytkowym poddaszem) szeregowe bliźniaki zbudowane z cegły. Mieszkania mają ok. 80 m2 oraz dodatkowo strych i piwnicę [37]. Pod każdym mieszkaniem usytuowany jest obszerny garaż. Na tyłach domów znajdują się ogrody [39], dominują topole z domieszką dębu i klonu [5].

Warto dodać, że tuż obok (ul. Nowoursynowska #171a) powstała osobna wspólnota mieszkaniowa, której blok nawiązuje do stylu osiedla.

Stacja benzynowa

W sierpniu 2011 firma Statoil przy Dolinie Służewieckiej otworzyła 343 stację benzynową w Polsce [32].

ROD Ursynów

Fort jest otoczony od północy, zachodu i południa kompleksem 307 (334 [35])ogródków ROD Ursynów, które zajmują 307 (334 [35]) ogródków ROD Ursynów. Na prawie każdej działce stoi murowana altanka. Rocznie około 20 działek zmienia właściciela [33]. W ROD Ursynów znajduje się biblioteka ogrodowa z bogatym księgozbiorem [34].

Na terenie wokół fortu Ministerstwo Obrony Narodowej postanowiło urządzić ogródki działkowe w 1972 roku [34]. Działki otrzymali wojskowi i cywilni pracownicy wojska [35].

Po trwającym rok zagospodarowaniu terenu (wytyczanie działek, alejek, bram oraz ogradzanie), w maju 1973 roku przekazano teren Zarządowi Ogródków Działkowych, a w lipcu teren został oficjalnie zarejestrowany w Wojewódzkim Zarządzie Polskiego Związku Działkowców pod nazwą Ursynów. W 1980 roku Urząd Gminy Mokotów przekazał od ul. Jana Rodowicza-Anody teren na powiększenie ogrodu działowego, gdzie urządzono 27 działek. W 1980 roku zbudowano hydrofornię z dwoma zbiornikami ciśnieniowymi na wodę, każdy po 4000 litrów. Obok wykopano studnię głębinową, która funkcjonowała do 2010 roku, do czasu zbudowania nowej studni. W latach 1986-1987 poprowadzono sieć elektryczną do wszystkich działek (10 km elektrycznej linii rozdzielczej oraz 8 km linii oświetleniowej) [34].

W 1998 roku nastąpił rozdział działki na teren MON-u (Fort) i teren ogrodu działkowego. W tym samym roku założono księgę wieczystą dla Ogrodu Działkowego Ursynów, a właścicielem nieruchomości został Skarb Państwa [34]. W 2002 roku wojsko postanowiło sprzedać teren ogrodu [35] i od tego czasu trwa spór o własność między PZD i Urzędem Miasta, który przychylił się do wniosku MON [34].

Światowid

W 2003 roku gen. Sobolewski, mieszkający na Osiedlu Generalskim, odnalazł i zakupił rzeźbę Światowida, stworzoną na potrzeby kręcenia filmu Stara Baśń. Był to najprawdopodobniej największy drewniany Światowid w Polsce (5.3 metra wysokości) [40]. Rzeźba stanęła w miejscu, w którym przebiegała poterna prowadząca do kaponiery czołowej [11].

Rzeźba Światowida (Świętowida) to czworoboczny słup. Na bokach posągu znajduje się kilka pasów przedstawień figuralnych. Na samym dole umieszczono zwierzęta: tura, orła, sowę i konia. Nad nimi są ludzie: wojownik, medyk, szambelan i tancerz. Wyżej są bóstwa. Zwieńczenie to plastycznie uformowane cztery połączone głowy, osadzone na krótkich szyjach, spoglądające na cztery strony świata. Nakrywa je wspólne nakrycie głowy. Czterogłowa postać trzyma również miecz. Figury to reliefy płasko-wypukłe, wykonane płaskim rytem [41].

Przystań Wolnego Czasu

Przy ul. Nowoursynowskiej #169 miało powstać centrum rozrywkowe o nazwie Przystań Wolnego Czasu (H2O) [28]: kręgielnia, fitness, dyskoteka i kilka restauracji [24]. Natomiast nigdy nie było planów basenu, choć nazwa obiektu właśnie to sugerowała. Pochodzenie nazwy wynikało raczej z tego, że wnętrze budynku stylizowane było na wnętrze statku [30]. Projektantem został prof. Maciej Ginwont, autor m.in. katowickiego Spodka, a inwestorem była spółka Invest Sport [28].

Spółka wydzierżawiła działkę do 2028 roku [28]. Pozwolenie na budowę wydano w 1998 roku [26]. W 2006 roku reklamowano prawie gotową inwestycję [24]. Niestety zabrakło inwestorowi kilku milionów zł na dokończenie budowy, wygasły pozwolenia i firma zbankrutowała. Niemal gotowe budynki przez dekadę stały opustoszałe [28].

Obecnie za prowizorycznym ogrodzeniem widać przeszkloną, opustoszałą restaurację, gotowy plac zabaw i parking. Tablica wskazuje dojścia do nieistniejących sal konferencyjnych, kręgielni i kawiarni [28]. W baraku kierownika budowy zamieszkali bezdomni [24].

W 2009 roku budynek kupiła Wyższa Szkoła Mazowiecka. Odnowiono elewację i wymieniono potłuczone szyby. Ponieważ grunty na których stoi nadal mają nieuregulowany status prawny (właścicielami są SGGW i Skarb Państwa [28]), w dalszym ciągu nie jest on dopuszczony do użytku [30]. Szkoła chce tu otworzyć Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej i przychodnię. Zamierza tu też kształcić swoich fizjoterapeutów. Obok ogólnodostępnych restauracji i dwóch barów ma działać kręgielnia i plac zabaw [28].

Osiedle Fort Służew

Osiedle Fort Służew to zespół trzech kaskadowych budynków. Najwyższe, 9-piętrowe części znajdują się u zbiegu Doliny Służewieckiej i ul. Nowoursynowskiej, zaś najniższe sąsiadują z fortem. Do fortu nawiązują też ceglane elewacje, a łukowe wejścia do klatek w przejściach bramowych inspirowane są koszarami szyjowymi. Klimatu ma dodawać podświetlana fontanna chodnikowa, wykończona granitem. Sercem osiedla jest rozległy dziedziniec z placami zabaw dla dzieci, dużym wielofunkcyjnym boiskiem, ławkami oraz stojakami rowerowymi. Wszystko ma zostać otoczone zielenią. Inwestycja realizowana jest przez dewelopera Turret Development (Kamala sp. z o.o.) [1]. Turret planuje odtworzenie fortu. Odrestaurowany zostanie rawelin, a ziemny nasyp wałów fortecznych zamieni się w budynek o takim samym kształcie, w którym będzie można ulokować biura i gastronomię. Inwestor chce też przekazać dzielnicy około 8 ha fortu jako rodzaj parku [9].

Część mieszkalną I etapu stanowią: budynek A – 80 mieszkań, budynek B – 189 mieszkań, budynek C – 234 mieszkania. Każdy z budynków ma garaż, komórki lokatorskie oraz pomieszczenia na jednoślady. W niższych partiach budynku uroku mają dodawać zielone dachy. Każde z mieszkań o powierzchni od 40 do 144 m2 będzie mieć loggię, taras lub ogródek [1]. Do dyspozycji mieszkańców będą 653 miejsca parkingowe na dwukondygnacyjnym parkingu podziemnym, a w parterach znajdzie się część usługowa [8].

Turret zakupił teren od Agencji Mienia Wojskowego. Rozmowy inwestora z ratuszem ciągnęły się do 2012 roku [9], a rozpoczęcie budowy miało miejsce pod koniec 2016 roku [1]. Za budowę odpowiedzialna jest firma Unibep [6].

W latach 70-tych XIX wieku na posiedzeniu Tajnej Rady z udziałem cera Aleksandra II zapadła decyzja o ufortyfikowaniu zachodniej granicy imperium rosyjskiego. W następnej dekadzie rozpoczęła się budowa dwóch pierścieni fortów wokół Warszawy [12]. Budowa Fortu Służew rozpoczęła się w 1883 roku, a zakończono ją w 1889 roku [5].

Po dwóch latach od budowy postanowiono go zmodyfikować, gdyż fort był za wysoki i zbyt widoczny. Dwa wały zostały zastąpione jednym, jednocześnie wzmocniono stropy budując betonowe schrony (skarpowa kaponiera czołowa została wymieniona na betonową i usytuowana przed rowem (tzw. skarpa przedczołowa, rewersowa). Połączona została z fortem podziemnym przejściem zwanym poterną, przebiegającym pod dnem rowu [12]. Kaponiery barkowe zamieniono na analogiczne betonowe, w szyi wzniesiono betonowy tradytor przeznaczony do prowadzenia ognia bocznego, dodano betonowe, dwukondygnacyjne schrony pogotowia [3]). Zbudowano także dodatkowe magazyny amunicyjne. W 1900 roku zdecydowano o kolejnej modernizacji. Powstały budynki zaplecza, pomieszczenia dla wojska oraz stajnie. Wybudowano także drogi dojazdowe do fortu. Drewniane budynki zostały ozdobione w charakterystycznym wielkoruskim stylu. Ostatni z nich istniał do 1990 roku [5].

W 1909 roku wydano rozkaz wyburzenia fortyfikacji Twierdzy Warszawa [5]. Załoga fortu i mienie ruchome zostały wyprowadzone w połowie 1910 roku. W 1913 roku wysadzono betonowe elementy fortu: [12], zwłaszcza kaponiery. Resztę budowli jedynie rozbrojono [5].

Podczas I wojny światowej Fort VIII Służew został wyremontowany i obsadzony przez wojska rosyjskie. Stąd artyleria ostrzeliwała wojska niemieckie pod Piasecznem [15].

Fort Służew nie uczestniczył w obronie Warszawy w 1939 roku. Podczas okupacji urzędowały w nim wojska niemieckie. Urządzono tu wówczas cztery duże stajnie [5], zaś przed szyją fortu powstały budynki pomocnicze [12].

Od 1945 roku do 1950 roku fort i obiekty forteczne użytkowały Państwowe Zakłady Higieny. Następnie obiekt został przejęty przez szkołę pułkową 90 popl [11] i przez kolejne lata należał do Wojska Polskiego [5]. W latach 90-tych XX wieku był użytkowany przez Wojskową Administrację Koszar nr 11 [11].

Na początku lat 60-tych XX wieku ul. Nowoursynowska była najważniejszą, pokrytą "kocimi łbami", arterią w tej części miasta [25].

W czasach PRL-u stacjonowały tu jednostki obrony przeciwlotniczej oraz magazynowa [22].

W latach 70-tych XX wieku pomiędzy wałem czoła i koszarami [22], na miejscu zburzonych stajni [12], szyjowymi zbudowano (z pogwałceniem przepisów o ochronie zabytków) wojskowe osiedle mieszkaniowe dla najwyższej kadry Wojska Polskiego (tzw. Osiedle Generalskie) [22]. Zniekształcono wtedy formy ziemne fortu [14], gdyż podczas budowy domów wyrównano ostatnie ślady pochylni i stanowisk strzeleckich wewnątrz fortu [5]. W 1981 roku [22] powstała transzeja skierowana w stronę miasta (głęboki rów służący do przemieszczania się żołnierzy) szalowana betonowymi elementami [12].

Od 1982 roku wzdłuż ul. Nowoursynowskiej zaczęły powoli powstawać osiedla [25].

Jednostkę wojskową zlikwidowano na początku lat 90-tych XX wieku, zaś teren wyrównano wyburzając całą infrastrukturę [22]. Fort przejęła Agencja Mienia Wojskowego, która później sprzedała go developerowi [3].

W 1994 roku stały już fundamenty Przystani Wolnego Czasu, a w miejscu obecnej stacji benzynowej znajdował się ogród. Między 1994 i 2001 rokiem powstał blok przy ul. Nowoursynowskiej 171a.

Między 2005 i 2008 rokiem wyburzono pozostałości budynków, najpewniej magazynów wojskowych, na północ od fortu. Był to m.in. prostokątny pawilon (20 x 30 metrów) niedaleko koszar szyjowych do którego przylegała przybudówka kotłowni. Na wschód od niego był podłużny barak o długości 40 metrów. Z kolei na zachód od nich, tuż obok ogródków działkowych, stał budynek w kształcie litery T. Do obiektów prowadziły szerokie dojazdy od strony ul. Dolina Służewiecka (z miejsca, gdzie później znalazła się stacja benzynowa).

W miejscu rozebranej w 2005 roku kotłowni odsłonięto prowadzące w różnych kierunkach stropy działobitni [11].

Etap poszerzania ul. Nowoursynowskiej na odcinku do Doliny Służewieckiej rozpoczął się w grudniu 2010 roku od przygotowania terenu i wycinki drzew na terenie ogródków działkowych, które w południowo-zachodniej części zlikwidowano. Ulica była gotowa latem 2011 roku, opóźnienia związane były z problemami z przejęciem terenu przy Przystani Wolnego Czasu. Dodatkowo baraki kierownictwa budowy zamieszkane zostały przez bezdomnych, których przez zimę nie można było z nich wyrzucić [25].

W 2012 roku wzdłuż ul. Noworusynowskiej (w miejscu późniejszej budowy osiedla Fort Służew) widoczne były trzy prostokątne zbiorniki wodne, powstałe po 2008 roku. Jeszcze wcześniej, co najmniej od 1990 roku, znajdował się między nimi a Przystanią Wolnego czasu okrągły zbiornik.

W koszarach fortu przez wiele lat działał warsztat samochodowy. Po sprzedaniu terenu prywatnemu inwestorowi pomieszczenia zostały dokładnie wysprzątane [11].

7 lutego 2017 roku odbyło się uroczyste wbudowanie kamienia węgielnego pod budowę nowego osiedla Fort Służew [18].