Kamienice Wedla


Kamienice Wedla

Dwie (a właściwie trzy) przedwojenne kamienice czynszowe powstały dla pracowników zakładów Wedla. Nie uległy zniszczeniu podczas II wojny światowej (chociaż mieszkali tu Niemcy i kamienice zostały zaatakowane przez Powstańców). Charakterystyczne są w obu detale - kamienica południowa to klasyczny przykład funkcjonalizmu, jeden z pierwszych w Polsce domów z prześwitami i nowatorskiej konstrukcji z płaskorzeźbą nad wejściem do narożnego sklepu (do XXI wieku mieścił się tu sklep Wedla). Charakterystyczna jest też kratownica na dachu w kształcie tabliczki czekolady i braku mieszkania nr 13. Budynek północny rzuca się w oczy balkonami w środkowej części oraz płaskorzeźbami przy bramach, w stylizacji antycznej.

aptekaaptekamuralmuralrejestr zabytkówrejestr zabytkówsklepsklepzabudowa śródmiejskazabudowa śródmiejska

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   ulica Antoniego Józefa Madalińskiego, ulica Puławska
  • Rok powstania:  1935-1936
  • Obszar MSI:  Stary Mokotów
  • Wysokość:   20 m
  • Funkcja:  mieszkaniowa
  • Styl:  modernizm
  • Związane osoby: Below Józef, Komaszewski Stanisław, Mączeński Zdzisław, Stryjeńska Zofia, Tischner Leszek, Wedel Jan, Żórawski Juliusz

Opis urbanistyczny:

Jest to właściwie ciąg trzech domów zbudowanych dla rodziny Wedlów (ul. Puławska #26 i #26A oraz ul. Puławska #28 róg Madalińskiego #2/4) [1]. Powstały na zamówienie Jana Wedla, którego firma cukiernicza dbała o współpracowników i dla kadry kierowniczej zbudowała mieszkania czynszowe [14]

Obiekty, pomniki, tablice:

Puławska 26 i 26A

Kamienice są pięciopiętrowe [17] i łącznie mają czternastoosiową elewację [21]. Środkową partię fasady ujęto w czteropiętrowy ryzalit (wykusze z loggiami balkonowymi [17] ponad parterem), co podkreśla monumentalizm [21] i sprawia wrażenie podcięcia budynku. Efekt ten został spotęgowany poprzez skontrastowanie przyziemia z pozostałymi kondygnacjami (ciemna okładzina kamienna w przyziemiu oraz tynkowane ściany w kolejnych piętrach), zastosowanie przestronnych witryn oraz szerokiego, dwuosiowego przejazdu bramnego [9]. Można mówić o dwóch symetrycznych kamienicach, zaopatrzonych w zdwojony przejazd bramny [21], jednak budynki optycznie łączą się ze sobą [17] i wizualnie są traktowane jako jeden.

Kamienica otrzymała zdobienia w stylu art deco [3]. Po obu stronach bramy umieszczono płaskorzeźby z czerwonego granitu. Na lewo od bramy jest „Przemysł”: dwaj robotnicy w koszulach z zakasanymi rękawami, wykuwający na kowadle koło zębate. Na prawo od bramy znajduje się płaskorzeźba „Rolnictwo”, czyli postać kobieca z naręczem kłosów oraz rolnik w sukmanie z kosą (podobno to Piast Kołodziej z żoną Rzepichą, choć założyciel dynastii Piastów nie posługiwał się kosą, tylko sierpem). Pomiędzy otworami bramnymi znajduje się słup ozdobiony tzw. kariatydą, czyli postacią kobiecą z kiścią winogron, która miała być alegorią międzywojennej Polski. Rzeźby mogą budzić skojarzenie z socrealistycznymi figurami, ale są znacznie wcześniejsze [1]. Nad wejściem umieszczono cztery płaskorzeźby przedstawiające alegorie pór roku. Na pierwszy rzut oka wyglądają na stylizowane na antyczne, lecz w kompozycji zima widać m.in. dzieci na sankach. Autorem wszystkich płaskorzeźb jest rzeźbiarz Józef Below [2]. Cechuje je surowość masywnych, statycznie ujętych sylwetek ludzkich, uproszczony modelunek i profilowe ujęcie twarzy, co było charakterystyczne dla sztuki lat 30-tych XX wieku [1].

Nietypowym rozwiązaniem w luksusowych kamienicach czynszowych była przewaga niewielkich mieszkań dwupokojowych i kawalerek. Zredukowano też kuchnie do niewielkiego, ślepego aneksu oraz zrezygnowano ze służbówek i balkonów. Prawdopodobnie lokale były przeznaczone dla najemców korzystających z nich podczas krótkich lub okresowych pobytów w stolicy [9]. W kamienicy zachował się oryginalny wystrój wnętrz. W większości mieszkań ocalały obłożone fornirem drzwi wejściowe, posadzki z czarnych i białych płytek terakotowych, sztukaterie sufitowe, narożne kominki oraz okładziny kamienne na klatkach schodowych [1].

Na tle kamienic kręcono teledysk do utworu Ciągnik polskiego zespołu Blenders [20].

Kamienicę zbudowano w latach 1935-1937 (1935-1938 [1]) według projektu architekta Zdzisława Mączeńskiego [3]. Do budowy użyto najlepszych wówczas materiałów budowlanych i kamieniarskich [3].

Przed wojną działała tu kwiaciarnia Kędzierskiego [6]. Kamienica słynęła też z magazynu z damską bielizną Turilfa. Mieszkał tu też Karol Spitzbarth, znany jako Karol Benda, Olaf Słupski, Jan Kreczmar (filmowy ojciec Izabeli Łęckiej w Lalce) i Artur Brodaty (właściciel słynnego zakładu kamieniarskiego przy cmentarzu żydowskim). W dniu wybuchu II wojny mieścił się tu Konsulat Kolumbii [21].

Bliźniacze kamienice nie zostały zniszczone podczas II wojny światowej [17]. Mimo tego są zaniedbane, jak wiele sąsiednich kamienic [1].

W styczniu 2018 roku kamienice zostały wpisane do rejestru zabytków, w celu ochrony przed planowaną rozbudową budynku o oficynę na tyłach, co stwarzało zagrożenie dla stropów piwnicy wsuwających się pod podwórze i dla kamiennych okładzin przejazdu bramowego od strony ul. Puławskiej [1].

Puławska 28

Dom Wedla (nazywany też kamienicą Jana Wedla) to modernistyczna kamienica położona przy ul. Puławskiej 28. Budynek jest określany jako szczytowy przykład warszawskiego funkcjonalizmu, a jego bryła przypomina statek. Zewnętrzne ściany budynku pokryto klinkierowymi kafelkami oraz udającym kamienne płyty szlachetnym tynkiem z mielonym marmurem Biała Marianna [2]. Został wpisany do rejestru zabytków 4 marca 1996 roku pod numerem 1613-A [21].

Budynek skomponowany w nawiązaniu do pięciu zasad architektury Le Corbusiera stosuje wolny plan, pasmowe leżące okna, oderwanie od ziemi (słupy i otwarte prześwity z widokiem na wewnętrzny kwietnik z prostokątną sadzawką), płaski dach z tarasem rekreacyjnym osłoniętym narożną betonową kratownicą [11].

Jeden z pierwszych w Polsce domów z prześwitami, zaprojektowany w sposób umożliwiający likwidację podwórka-studni i rozluźnienie zwartej zabudowy kwartałowej [11]. Niezabudowany parter pozwolił na stworzenie ogródka aż do ulicy, co też optycznie rozszerzyło jezdnię [12]. Umożliwiał też przewiew w przypadku zastosowania broni chemicznej w czasie wojny [2], co zostało tu wprowadzone, zanim stało się to wymogiem ze względu na przepisy Obrony Przeciwlotniczej i Gazowej [12].

Istniejąca do dzisiaj kratownica umieszczona na dachu, na której niegdyś znajdował się neon firmy E. Wedel (napis: E. WEDEL CZEKOLADA pojawił się przed 1937 rokiem [15]) jest jedną z cech charakterystycznych budynku [10]. Według niektórych kratownica przypomina tabliczkę czekolady [14].

To jeden z pierwszych (o ile nie pierwszy) w Warszawie budynków o konstrukcji półszkieletowej. Stalowy szkielet budynku, całkowicie spawany, oparty został na fundamencie betonowym z amortyzatorami w postaci blach ołowianych i azbestu pod każdym słupem. Konstrukcja została dodatkowo usztywniona przez klatki schodowe i mury ogniowe [2]. Szkielet żelazny przewidujący możliwość nadbudowy jednego piętra to 12 kg żelaza na jeden metr sześcienny budynku. Słupy wykonano z ceówek NP 16 [12]. Przed obetowaniem wypełniono je proszkiem otwockim co poprawiło znacznie akustykę. Dodatkową izolację dźwiękową wykonano według Dorentsa. Ścianka zewnętrzna wykonana została z 14 cm cegły dziurawki i 5 cm supremy przedzielonej warstwą powietrza grubości 4 cm. Natomiast stropy są kleinowskie, żeberkowe [12].

Bryła ma nietypową, spójną kompozycję. Płaszczyzny ścian zawinięto wokół narożnika, a fragmenty ścian nakładają się na siebie, przybliżając i oddalając. Słupy konstrukcyjne zgrano z oknami i loggiami na fasadzie. Zastosowanie nowoczesnych rozwiązań pozwoliło stworzyć cienkie ściany wykończone kosztownymi materiałami, z dopracowanymi detalami [2]. Brama wejściowa na posesję została wykonana przez ślusarnię Szmalenberga z ul. Skierniewickiej [2]. Okładzina terrazytowa pochodzi z zakładów Terrazyt w Warszawie [6]. Budynek był bardzo dobrze wyposażony, miał eleganckie windy, chromowane skrzynki pocztowe, spalarnię śmieci, zbiorczą antenę radiową, a klatki schodowe wyłożone były ozdobną terakotą [10]. W holu kamienicy znajduje się niewielkie panneaux, natomiast na dziedzińcu z atrium, nad sadzawką stała niegdyś rzeźba [6] autorstwa Stanisława Komaszewskiego o nazwie Koziołek (inaczej "Sielanka"). Została ustawiona na wewnętrznym dziedzińcu w 1936 roku. Nie zachowała się do obecnych czasów [11].

Budynek nie miał zdobień zewnętrznych [10], jedynie nad wejściem do narożnego sklepu umieszczono płaskorzeźbę Tygrys (inaczej Lwica [16]). Jest ona dziełem Stanisława Komaszewskiego. W holu głównej klatki schodowej znajduje przedstawiające zbójników malowidło Taniec góralski autorstwa Zofii Stryjeńskiej.

Powstały tu mieszkania o średnim standardzie. Mieszkania w części frontowej mają trzy duże pokoje i ok. 85 m2, mieszkania od ul. Puławskiej mają pięć pokoi i ok. 95-97 m2, a mieszkania w oficynach na podwórzu mają cztery pokoje i ok. 80 m2. W domu nie ma mieszkania o numerze 13. Po numerze 12 następuje od razu nr 14 [2].

W powieści Szczepana Twardocha pod tytułem Morfina w tym właśnie domu mieszka główny bohater, Kostek Willemann [2].

Kamienica powstała w latach 1935-1936 (1934 [6]) według projektu Juliusza Żórawskiego [2] po wprowadzeniu ustawy promującej drogie inwestycje budowlane, tzw. Lex E. Wedel (1933), którą rodzina Wedlów wylobbowała w sejmie [8]. Dom wykonało Przedsiębiorstwo Robót Budowlanych Budownictwo Sp. z o.o. należące do Romana Sobieszka. Podobnie jak w innych swoich inwestycjach, przedsiębiorstwo Sobieszka nie stworzyło mieszkania nr 13 [2]. W oryginalnym projekcie były zaplanowane trzypoziomowe apartamenty [4]. Żórawski szczególnie pilnował układania szlachetnych tynków na zewnątrz budynku. Przyjeżdżał w nocy i świecąc latarką sprawdzał czy są równe [16].

Na rogu kamienicy, w przyziemiu, istniał sklep firmowy E. Wedla [16]. Istniał do momentu odzyskania niewykupionej przez lokatorów części budynku przez spadkobierców Jana Wedla. Po dokonanej przez nich podwyżce czynszu (zbiegło się to z remontem w 2008 roku [13]) sklep musiał opuścić pomieszczenia. Po nim w budynku mieścił się sklep z winami gruzińskimi, a obecnie piekarnia. Mimo zmian właścicieli marmurowe wnętrza zachowały się bez zmian. W pomieszczeniu sklepowym można obejrzeć część przedwojennego, niklowanego wyposażenia sklepu ze słodyczami [2].

Podczas okupacji kamienica została zajęta przez niemieckich oficerów oraz agentów Gestapo [2].

Budynki były celem ataku podczas Powstania Warszawskiego. Bezskutecznie próbowali je zdobyć Powstańcy z kompanii O3 batalionu "Olza" pułku "Baszta" [2] w sile około 120 ludzi, uzbrojonych w cztery pistolety maszynowe, dwa karabiny, siedem pistoletów i kilkadziesiąt granatów, pod dowództwem por. "Ludwika". Domy Wedla były bronione przez ok. 120 policjantów. Natarcie załamało się w ogniu zaporowym ciężkiej broni maszynowej prowadzonym z bunkrów i okien budynków [5]. Kamienica podczas walk została jedynie nieznacznie uszkodzona [2].

Mieszkających tu członków PZPR nazywano "puławianami" właśnie od ul. Puławskiej [19]. Mieszkał tu też profesor Janusz Antoni Groniowski, patomorfolog [6].

W latach 60-tych XX wieku prześwity w parterze zostały zabudowane i umieszczono w nich sklepy. Ogród, wraz ze znajdującymi się tam rzeźbami, zniszczono [10].

W latach 2008-2009 budynek przeszedł gruntowny remont według projektu Leszka Tischnera [2]. Polegał głównie na wymianie tynków. Wspólnota Dom Wedla wystarała się o 670 tys. zł miejskiej dotacji (79% kosztów). Tynki zostały skute, a nowe miały być identyczne (zostały specjalnie z tego powodu sprowadzone z Niemiec tynki o składzie niemal identycznym z oryginalnym [10]). Jednak oryginalne tynki miały zróżnicowany kolor i fakturę w pasach między oknami i między kondygnacjami, naśladując kamienne płyty, a po remoncie nie uzyskano tego efektu. Stołeczny konserwator zabytków nie odebrał odnowionych elewacji i wspólnota musiała poprawić je na własny koszt. Wykonawcą była firma Techbud, która remont rozpoczęła od strony ul. Puławskiej. Nie poradziła sobie i stronę od strony ul. Madalińskiego robiła firma Sorbud. Podczas remontu nie usunięto powojennej zabudowy podcieni oraz okna zasłaniającego jedną loggię od ul. Madalińskiego [18]. Zniknęły natomiast ślady kul z czasów II wojny światowej [13].

W tej kamienicy umieścił biuro swojej firmy BBM Bartłomiej Misiewicz [19].

XVIII wiek i wcześniej:


XVIII wiek i wcześniej

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XIX wiek:

W 1808 roku teren ten nie był jeszcze zagospodarowany. W połowie XIX wieku był to południowy skraj znajdującej się tu posiadłości, gdzie zlokalizowany był sad. W 1979 w miejscu budynków istniały już zabudowania. Być może należały do Pauliny, partnerki Georga Narbutta, która sprzedała ten teren około 1922 roku [23].

Okres międzywojenny:

Kamienica przy ul. Puławskiej 28 powstała w latach 1935-1936 [2], a przy ul. Puławskiej 26 i 26A do 1938 roku [3].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Puławska od Madalińskiego na północ

[1928] Puławska od Madalińskiego na północ (źródło)

Dom Wedla

[1935] Dom Wedla (źródło)

Puławska 28

[1936] Puławska 28 (źródło)

Dom czynszowy

[1936] Dom czynszowy (źródło)

Ul. Puławska 26

[1937] Ul. Puławska 26 (źródło)

Ul. Puławska 26 od zachodu

[1937] Ul. Puławska 26 od zachodu (źródło)

Klatka schodowa domu przy ul. Puławskiej 28

[1937] Klatka schodowa domu przy ul. Puławskiej 28 (źródło)

Ul. Puławska 28

[1937] Ul. Puławska 28 (źródło)

Ul. Puławska 28

[1937] Ul. Puławska 28 (źródło)

Nieistniejąca rzeźba Sielanka

[1938] Nieistniejąca rzeźba Sielanka (źródło)

Plan mieszkań

[1938] Plan mieszkań (źródło)

Schematy konstrukcyjne

[1938] Schematy konstrukcyjne (źródło)

Podcienia

[1938] Podcienia (źródło)

Podcienia

[1938] Podcienia (źródło)

Podcienia

[1938] Podcienia (źródło)

Podcienia

[1938] Podcienia (źródło)

Podcienia

[1938] Podcienia (źródło)

Wnętrze

[1938] Wnętrze (źródło)

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:


II wojna światowa i Powstanie Warszawskie

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Puławska 28 i niższe

[1939] Puławska 28 i niższe (źródło)

Ul. Puławska 26

[1939] Ul. Puławska 26 (źródło)

Kamienica

[1939] Kamienica (źródło)

Kamienica nr 28

[1942] Kamienica nr 28 (źródło)

Kamienica

[1942] Kamienica (źródło)

Odbudowa stolicy:


Odbudowa stolicy

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Pierwszy odremontowany po wojnie dom u zbiegu ulic

[1946] Pierwszy odremontowany po wojnie dom u zbiegu ulic (źródło)

Kamienice Wedla

[1949] Kamienice Wedla (źródło)

Ulica Puławska

[1950] Ulica Puławska (źródło)

Czasy PRL-u:


Czasy PRL-u

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Puławska

[1960] Puławska (źródło)

Ulica Puławska przy Madalińskiego

[1965] Ulica Puławska przy Madalińskiego (źródło)

Skrzyżowanie ul. Madalińskiego z Puławską

[1966] Skrzyżowanie ul. Madalińskiego z Puławską (źródło)

Dom Wedla - otwarty podcień

[1980] Dom Wedla - otwarty podcień (źródło)

Dom Wedla po remoncie

[1987] Dom Wedla po remoncie (źródło)

Dom Wedla po remoncie

[1987] Dom Wedla po remoncie (źródło)

Dom Wedla po remoncie

[1987] Dom Wedla po remoncie (źródło)

Przemiany 1989-2000:


Przemiany 1989-2000

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XXI wiek:


XXI wiek

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Dom Wedla przed remontem

[2007] Dom Wedla przed remontem (źródło)

Ul. Puławska 26 - wejście

[2010] Ul. Puławska 26 - wejście (źródło)

Ul. Puławska 26 - wejście

[2010] Ul. Puławska 26 - wejście (źródło)

Dom Wedla po remoncie

[2010] Dom Wedla po remoncie (źródło)

Płaskorzeźba Tygrys

[2011] Płaskorzeźba Tygrys (źródło)

Malowidło Zofii Stryjeńskiej

[2011] Malowidło Zofii Stryjeńskiej (źródło)

Narożnik z płaskorzeźbą

[2011] Narożnik z płaskorzeźbą (źródło)

Budynek narożny

[2015] Budynek narożny (źródło)

Budynek narożny

[2015] Budynek narożny (źródło)

Płytki

[2015] Płytki (źródło)

Płaskorzeźba

[2015] Płaskorzeźba (źródło)

Zabudowany przejazd bramny

[2015] Zabudowany przejazd bramny (źródło)

Nadwis

[2016] Nadwis (źródło)

Wejścia do bramy

[2016] Wejścia do bramy (źródło)

Wejścia do bramy

[2016] Wejścia do bramy (źródło)

Narożnik

[2017] Narożnik (źródło)

Wejście

[2017] Wejście (źródło)

Taniec góralski

[2017] Taniec góralski (źródło)

Puławska 28

[2017] Puławska 28 (źródło)

Dawny sklep Wedla, Puławska 28

[2017] Dawny sklep Wedla, Puławska 28 (źródło)

Dawny sklep Wedla, Puławska 28

[2017] Dawny sklep Wedla, Puławska 28 (źródło)

Dawny sklep Wedla, Puławska 28

[2017] Dawny sklep Wedla, Puławska 28 (źródło)

Dawny sklep Wedla, Puławska 28

[2017] Dawny sklep Wedla, Puławska 28 (źródło)

Dawny sklep Wedla, Puławska 28

[2017] Dawny sklep Wedla, Puławska 28 (źródło)

Wnętrza

[2018] Wnętrza (źródło)

Wnętrza

[2018] Wnętrza (źródło)

Wnętrza

[2018] Wnętrza (źródło)

Wnętrza

[2018] Wnętrza (źródło)

Wnętrza

[2018] Wnętrza (źródło)

Wnętrza

[2018] Wnętrza (źródło)

Brama

[2018] Brama (źródło)

Wnętrza

[2018] Wnętrza (źródło)

Ul. Puławska 26 - wejście

[2018] Ul. Puławska 26 - wejście (źródło)

Kamienica

[2018] Kamienica (źródło)

Elewacja

[2018] Elewacja (źródło)

Płaskorzeźba

[2018] Płaskorzeźba (źródło)

Ul. Puławska 26 - kariatyda

[2018] Ul. Puławska 26 - kariatyda (źródło)

Ul. Puławska 26 - scenka z życia

[2018] Ul. Puławska 26 - scenka z życia (źródło)

Ul. Puławska 26 - scenka z życia

[2018] Ul. Puławska 26 - scenka z życia (źródło)

Ul. Puławska 26 - płaskorzeźby na balkonie

[2018] Ul. Puławska 26 - płaskorzeźby na balkonie (źródło)

Ul. Puławska 26 - płaskorzeźby na balkonie

[2018] Ul. Puławska 26 - płaskorzeźby na balkonie (źródło)

Ul. Puławska 26 - płaskorzeźby na balkonie

[2018] Ul. Puławska 26 - płaskorzeźby na balkonie (źródło)

Ul. Puławska 26 i 26A - parter

[2018] Ul. Puławska 26 i 26A - parter (źródło)

Ul. Puławska 26 i 26A - balkony

[2018] Ul. Puławska 26 i 26A - balkony (źródło)

Ul. Puławska 26 i 26A

[2018] Ul. Puławska 26 i 26A (źródło)

Opis przygotowano: 2019-06