Lasy Daków - Pohulanka


Lasy Daków - Pohulanka

Ten leśny fragment Mazowieckiego Parku Krajobrazowego zajmują w części środkowej torfowiska, a na zachodzie wydmowe tzw. Macierowskie Góry. Prowadzą przez nie szlaki turystyczne: rowerowy (MTB) i pieszy. We wschodniej części, tuż przy Szosie Lubelskiej i osadzie Zagórze, znajdują się pozostałości schronów bojowych, zarówno z I jak i z II wojny światowej. Powstały w ramach umocnienia zwanego Przedmościem Warszawy. W środku lasu jest też drewniane schronisko.

altanaaltanabudowla obronnabudowla obronnadostępne całodobowodostępne całodobowostawstawtrasa szybkiego ruchutrasa szybkiego ruchuwzniesieniewzniesieniełąkałąkaścieżka rowerowaścieżka rowerowa

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   Szosa Lubelska, ulica Fabryczna
  • Rok powstania:  1988-1988
  • Obszar MSI:  Stara Miłosna
  • Wysokość:   0 m
  • Funkcja:  rekreacyjna
  • Styl: 
  • Związane osoby:

Opis urbanistyczny:

Obszar ten stanowi część Mazowieckiego Parku Krajobrazowego im. Czesława Łaszka [19], który obejmuje swoim zasięgiem pasmo lasów ciągnące się równolegle do doliny Wisły, pozostałość po znajdującej się tu w XVIII wieku Puszczy Osieckiej. Dominującym zespołem leśnym jest bór świeży, często występuje tu też bór wilgotny, porastający obniżenia między wydmami. Wśród drzew dominującym gatunkiem jest sosna zwyczajna, na terenach bagiennych występująca w postaci karłowatej. Wśród drzew liściastych częste są brzoza, olsza i dąb [19].

Opisywany fragment to zalesiony teren na wschód od ul. Fabrycznej, łączącej osadę Daków z osadą Zbójna Góra, ciągnący się aż do Trasy Lubelskiej i osady Zagórze w gminie Wiązowna. Wyróżnić tu można trzy odmienne krajobrazowo obszary. Na wschodzie jest teren Pohulanki, gdzie znajdują się pozostałości schronów z I i II wojny światowej. Dalej znajdują się w obniżeniu podmokłe torfowiska z jeziorami (nazywanymi przez miejscową ludność ługami [21], co oznacza to samo co łęgi lub łąki [18]), a najdalej na zachód znajdują się piaszczyste wzgórza wydm, zwane Górami Macierowskimi.

Po włączeniu w 2002 roku gminy Wesoła do Warszawy (w tym tego obszaru), w mieście znalazło się kilkanaście nowych torfowisk, w tym m.in. Kanał Żmijowy (5 ha) między osadą Pohulanka i osadą Zagórze oraz torfowisko Pohulanka (4 ha) obok Zagórza. Na torfowiskach występują szuwary trzcinowe i pałkowe, zarośla wierzbowe i turzycowiska, mszary torfowcowe i brzezina bagienna. Ponieważ torfowisko nie jest zabezpieczone, prowadzi to do powolnej degradacji i dewastacji [12].

Przez Macierowskie Góry prowadzi fragment żółtego szlaku turystycznego [14], tzw. Szlak Piaszczystą Percią [15]. Szlak ma oznaczenie MZ-5078y i w całości jest znacznie dłuższy (23 km) [16]. Łączy stacje PKP Warszawa Międzylesie i PKP Józefów [21]. Ponieważ wiedzie grzbietami wydm przez młody bór sosnowy prawie pozbawiony runa i są znaczne zmiany wysokości, jest dość trudny technicznie do przejścia [16]. Przy Starej Miłosnej ostry zakręt szlaku biegnie koło odsłoniętej góry piachu, a z piasku wystaje konstrukcja rozdzielni elektrycznej [22]. Po lewej stronie las mija lasy liściaste porastające torfowiska [21]. Nazwa pochodzi od słowa określającego samicę dzika (maciora) [15].

Opisywany teren ogranicza od południa czerwony szlak Warszawskiej Obwodnicy Turystycznej. Biegnie on w tym miejscu granicą między dzielnicami Wesoła i Wawer. W 2013 roku poprowadzono tędy leśny szlak dla rowerów MTB, pierwszy stały szlak rowerowy MTB na Mazowszu [17].

Obiekty, pomniki, tablice:

Bar na Dakowie

Na polanie przy ul. Fabrycznej, na północ od Zbójnej Góry, znajduje się schronisko zwane Barkiem na Dakowie [11]. Lokal mieści się w drewnianym baraku z werandą, dysponuje dwoma ogródkami (wewnętrznym i zewnętrznym). Od frontu stoi kilka ławek i palenisko na którym można sobie upiec uprzednio zakupioną kiełbasę. Lokal ma stojaki na rowery. Bar (otwarty od piątku do niedzieli) prowadzi małżeństwo, do którego należą przyległe zabudowanie gospodarskie [13].

Schrony Punktu Oporu Pohulanka

We wschodniej części obszaru, przy Szosie Lubelskiej na wzgórzu w rejonie osiedla Pohulanka znajdują się trzy schrony z 1941 roku oraz pozostałości kolejnych trzech z 1915 roku [6].

Pierwszym schronem z II wojny światowej jest Regelbau 514 położony na południe od zabudowań przy ul. Macierzanki w miejscowości Pohulanka. Obiekt jest zniszczony, zachowane są częściowo przedsionek i śluza gazowa z wyjściem ewakuacyjnym oraz ściany zewnętrzne i odrzucony strop [6], w którym można znaleźć wylot stalowej rury 734P3 obrotowego peryskopu obserwatora piechoty oraz wylot komina. Był to schron bojowy z kazamatą karabinu MG-34 do prowadzenia ognia bocznego [2].

Drugi schron z tego okresu to Regelbau 120a, wzniesiony obok szosy lubelskiej. Obiekt został wysadzony, zniszczono ściany wewnętrzne i częściowo strop. Wejście z kazamatą flankującą oraz wyjście ewakuacyjne zostały jedynie zasypane. Wewnątrz jest sporo ziemi i śmieci [6]. Na obrzeżu uszkodzonego stropu zachował się komin odprowadzający spaliny z piecyka w pomieszczeniu załogi. Po kopule obserwacyjnej 441P01 pozostał półokrągły betonowy fundament. Był to schron obserwacyjny artylerii z kazamatą flankującą i kopułą pancerną [2]. Schron był jednym z trzech dzieł Przedmościa sfilmowanych przez sowiecką kronikę filmową [4].

Trzeci schron z 1941 roku (kolejny Regelbau 514) znajduje się nieco dalej w kierunku osad Majdan i Zagórze. Zachowała się tylna ściana z wejściem i częściowo pozostałe ściany zewnętrzne oraz odrzucony strop z widoczną osłoną peryskopu (jako jedyny prezentuje pełny przekrój mocowania pancerza peryskopu Regelbau 514 [3]), jednak obiekt w większości został zniszczony [6]. Był to schron bojowy z kazamatą karabinu MG-34 do prowadzenia ognia bocznego [2]. Zaatakowali go czołowo i zdobyli Rosjanie [3].

Schrony z 1941 roku powstały po zdobyciu Warszawy przez Niemców, gdy spodziewano się, że w niedługim czasie dojdzie do konfliktu ze Związkiem Radzieckim. Wchodziły one w skład Punktu Oporu Pohulanka [1]. Były to ciężkie schrony o odporności B neu [2].

Z 1915 roku pochodzą trzy obiekty. Pierwszy to umocnione stanowisko CKM na wschód od trzeciego schronu, położone w niewielkim zagłębieniu przy ścieżce. Obecnie przetrwały trudno czytelne ślady w postaci kilku żelbetonowych fragmentów. Drugi obiekt to schron obserwacyjno-bojowy na stromym, gęsto zalesionym wzniesieniu wydm, na zachód od trzeciego schronu z 1941 roku, między którymi prowadzi ścieżka. Pozostało to małe zagłębienie z dwoma niewielkimi betonowymi fragmentami oraz betonowe odłamki w pobliżu. Trzeci obiekt to schron bojowy, położony w oddaleniu od pozostałych, pod linią elektryczną biegnącą w kierunku Zagórza. Przetrwał niemal w całości, a jego wnętrze zostało oczyszczone z ziemi. Na obiekt składa niewielka izba bojowa z otworem strzelniczym w ścianie czołowej (umożliwiającym prowadzenie ognia w kierunku wschodnim [2]) oraz mały przedsionek [6].

W 2016 roku przeprowadzono prace renowacyjne przy schronie obserwacyjnym z 1915 roku w Zagórzu. Stowarzyszenie na Rzecz Zabytków Fortyfikacji Pro Fortalicium wykonało odkopanie ściany czołowej schronu. Wykop odsłonił też spory fragment „baranka” maskującego elewację czołową obiektu. Do oczyszczenia obiektu użyto metody piaskowania. Po oczyszczeniu pojawił się jasny beton, ukazały się pęknięcia i ubytki w betonie oraz struktura zbrojeń konstrukcji. Oczyszczenie ukazało też skalę zniszczenia obiektu, które nastąpiło w wyniku amatorskich (zapewne powojennych) prób jego wysadzenia poprzez umieszczenie materiałów wybuchowych z niemieckich min przeciwpancernych w szczelinie obserwacyjnej schronu. Wybuch poderwał lekko strop i zniszczył część ściany czołowej ze strzelnicą [9].

Ponadto zachowały się liczne transzeje, które ciągną się przez cały grzbiet wydmy [6].

XVIII wiek i wcześniej:


XVIII wiek i wcześniej

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XIX wiek:

Pod koniec XIX wieku poprowadzono szerokotorową kolej Nadwiślańską z Lublina do Mławy oraz wąskotorową linię Warszawa - Karczew. W okolicy opisywanego terenu powstały osiedla letniskowe [23].

W latach 1915-1916 Niemcy otoczyli Warszawę wschodu systemem bunkrów i umocnień, zwanym Brückenkopf Warschau (Przedmoście Warszawy). Były to umocnienia położone na ciągu wydm począwszy od okolic Nieporętu (od rzeki Narwi w okolicach miejscowości Rynia [10]) aż do okolic Otwocka (do rzeki Wisły w okolicach miejscowości Nadbrzeż [10]). Miały one formę kilkudziesięciu niewielkich bojowych schronów ze zbrojonego betonu oraz stanowiska strzeleckie CKM. Wzdłuż linii poprowadzono również okopy [5] oraz kilkaset zakopanych w ziemi ukryć wykonanych z ocynkowanych prefabrykatów na bazie blachy falistej. Całość dopełniały rowy strzeleckie, dobiegowe i pas zapór z drutu kolczastego na stalowych oraz drewnianych słupkach [10]. Do 1918 roku linia umocnień była chroniona, później dowództwo niemieckie wydało rozkaz ich rozbiórki [5].

Okres międzywojenny:

Rozbiórkę umocnień Przedmościa wstrzymał koniec wojny, kiedy władze polskie postanowiły w styczniu 1919 roku utrzymać te umocnienia. Jednak ludność miejscowa rozszabrowała elementy metalowe pozostawionych budowli [5]. W związku z brakiem środków finansowych na remonty oraz zabezpieczenie, latem 1919 roku zdjęto wojskową ochronę [10].

Umocnienia Przedmościa Warszawy w pasie 8 i 15 DP od Wisły przez Wiązownę po Okuniew [10] odegrały rolę w trakcie wojny polsko-bolszewickiej, gdy linia polskiej obrony w połowie sierpnia oparła się o nie i utrzymała [5].

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:

Podczas okupacji Niemcy nie chcieli zostawiać świeżych zdobyczy na pastwę sojusznika jakim była sowiecka Rosja. Największym i najsilniej ufortyfikowanym przedmościem miało być Przedmoście Warszawy. Budowę pozycji opartych o wcześniejsze umocnienia rozpoczęto wiosną 1940 roku od wykonania drogi rokadowej i dróg dojazdowych w pobliże poszczególnych obiektów żelbetowych. Wykonywano je z betonowych płyt na całej powierzchni jezdni z mijankami lub tylko pod koła dla pojazdów [10].

W latach 1940-1941 na Przedmościu Warszawa udało się Niemcom wybudować 4 schrony dla obserwatora artylerii Regelbau 120a, 1 schron dla obserwatora artylerii Regelbau 120b, 12 schronów bojowych Regelbau 514 i 2 schrony bierne Regelbau 501. Ponadto wykonano 65 polowych punktów oporu z ponad 951 ukryciami dla piechoty, 45 punktów dla obserwatorów artylerii, 85 stanowisk dla dział, 115 km przeszkód przeciwpiechotnych i 19 km rowów przeciwpancernych. Odcinek Przedmościa Warszawa od stacji kolejowej Miłosna do dzisiejszego Józefowa (II Linia obrony) wybudowany został pod kierownictwem płk Wiktora Butlera i XV batalion saperów [10] w 1944 roku [7].

W lipcu 1944 roku do obsadzenia południowego odcinka Przedmościa została skierowana 73 DP przybyła z Węgier oraz oddziały Dywizji Herman Göring. Dowództwo nad odcinkiem objął gen. Fritz Frank. Do wsparcia skierowano pociąg pancerny BP-42/44. Walki na Przedmościu rozpoczęły się 27 lipca [7]. 29 lipca Rosjanie przełamali umocnienia i wyszli na Szosę Lubelską pod Ostrowem. 31 lipca niemiecki kontratak został odparty w oparciu o Szosę Lubelską, a umocnienia Przedmościa zostały przez Niemców porzucone. Rosjanie wznowili natarcie zajmując Pohulankę oraz skrzyżowanie Szosy Brzeskiej z Szosą Lubelską [10]. Pod koniec sierpnia na Przedmościu trwały tylko lokalne walki [7].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Regelbau 120 - plan

[1941] Regelbau 120 - plan (źródło)

Regelbau 514 - plan

[1941] Regelbau 514 - plan (źródło)

Schron Regelbau 514 (Zagórze)

[1944] Schron Regelbau 514 (Zagórze) (źródło)

Schron Regelbau 514 (Zagórze)

[1944] Schron Regelbau 514 (Zagórze) (źródło)

Regelbau 120a Pohulanka

[1944] Regelbau 120a Pohulanka (źródło)

Regelbau 120a Pohulanka

[1944] Regelbau 120a Pohulanka (źródło)

Linia fortyfikacji

[1944] Linia fortyfikacji (źródło)

Odbudowa stolicy:


Odbudowa stolicy

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Czasy PRL-u:

Mazowiecki Park Krajobrazowy powstał z chwilą ogłoszenia uchwały Rady Narodowej miasta stołecznego Warszawy o jego powołaniu na terenach stołecznych w 1988 roku (w 1986 roku założono jego fragment na terenie województwa siedleckiego). Autorem projektu parku był Bolesław Król. Powierzchnia parku wynosi 15.7 tys. ha, a strefa ochronna 22.2 tys. ha [19].

Przemiany 1989-2000:


Przemiany 1989-2000

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XXI wiek:

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Schron Regelbau 514 (Zagórze) - obiekt od strony strzelnicy

[2002] Schron Regelbau 514 (Zagórze) - obiekt od strony strzelnicy (źródło)

Schron Regelbau 514 (Pohulanka) - strop

[2002] Schron Regelbau 514 (Pohulanka) - strop (źródło)

Schron Regelbau 514 (Pohulanka) - ściana tylna z wejściem

[2002] Schron Regelbau 514 (Pohulanka) - ściana tylna z wejściem (źródło)

Umocnione stanowisko CKM z 1915 roku

[2002] Umocnione stanowisko CKM z 1915 roku (źródło)

Schron Regelbau 514 (Pohulanka) - wyjście ewakuacyjne

[2002] Schron Regelbau 514 (Pohulanka) - wyjście ewakuacyjne (źródło)

Schron Regelbau 514 (Pohulanka) - Przedsionek, strzelnica obrony wejścia

[2002] Schron Regelbau 514 (Pohulanka) - Przedsionek, strzelnica obrony wejścia (źródło)

Regelbau 120a - ściana tylna

[2002] Regelbau 120a - ściana tylna (źródło)

Regelbau 120a - strzelnica z wewnątrz

[2002] Regelbau 120a - strzelnica z wewnątrz (źródło)

Regelbau 120a - kazamata ognia flankującego

[2002] Regelbau 120a - kazamata ognia flankującego (źródło)

Schron Regelbau 514 (Zagórze) - tylna ściana z wejściem

[2002] Schron Regelbau 514 (Zagórze) - tylna ściana z wejściem (źródło)

Schron Regelbau 514 (Zagórze) - strop

[2002] Schron Regelbau 514 (Zagórze) - strop (źródło)

Schron Regelbau 514 (Zagórze) - przedsionek i śluza gazowa

[2002] Schron Regelbau 514 (Zagórze) - przedsionek i śluza gazowa (źródło)

Schron obserwacyjno-bojowy z 1915 roku

[2002] Schron obserwacyjno-bojowy z 1915 roku (źródło)

Schron bojowy z 1915 roku - bryła obiektu

[2002] Schron bojowy z 1915 roku - bryła obiektu (źródło)

Schron bojowy z 1915 roku - bryła obiektu

[2002] Schron bojowy z 1915 roku - bryła obiektu (źródło)

Schron bojowy z 1915 roku - pomieszczenie bojowe

[2002] Schron bojowy z 1915 roku - pomieszczenie bojowe (źródło)

Schron bojowy z 1915 roku - strzelnica w ścianie czołowej

[2002] Schron bojowy z 1915 roku - strzelnica w ścianie czołowej (źródło)

Transzeje

[2002] Transzeje (źródło)

Jeziorko

[2010] Jeziorko (źródło)

Szlak żółty

[2010] Szlak żółty (źródło)

Droga przez wydmy

[2010] Droga przez wydmy (źródło)

Bar na Dakowie

[2012] Bar na Dakowie (źródło)

Punkt oporu Pohulanka (Zagórze)

[2013] Punkt oporu Pohulanka (Zagórze) (źródło)

Punkt oporu Pohulanka (Zagórze)

[2013] Punkt oporu Pohulanka (Zagórze) (źródło)

Przebieg szlaków MTB

[2013] Przebieg szlaków MTB (źródło)

Lokalizacja Gór Macierowskich

[2014] Lokalizacja Gór Macierowskich (źródło)

Szlak piaszczystą percią

[2014] Szlak piaszczystą percią (źródło)

Regelbau 120a Pohulanka

[2014] Regelbau 120a Pohulanka (źródło)

Regelbau 120a Pohulanka

[2014] Regelbau 120a Pohulanka (źródło)

Schron Regelbau 514 (Zagórze)

[2014] Schron Regelbau 514 (Zagórze) (źródło)

Schron Regelbau 514 (Zagórze)

[2014] Schron Regelbau 514 (Zagórze) (źródło)

Schron z 1915 roku

[2014] Schron z 1915 roku (źródło)

Schron z 1915 roku

[2014] Schron z 1915 roku (źródło)

Schron z 1915 roku

[2014] Schron z 1915 roku (źródło)

Schron Regelbau 120a

[2014] Schron Regelbau 120a (źródło)

Schron Regelbau 120a

[2014] Schron Regelbau 120a (źródło)

Schron Regelbau 514

[2014] Schron Regelbau 514 (źródło)

Schron bojowy 1915

[2014] Schron bojowy 1915 (źródło)

Schron Regelbau 514

[2014] Schron Regelbau 514 (źródło)

Schron Regelbau 514 (Zagórze)

[2014] Schron Regelbau 514 (Zagórze) (źródło)

Schron Regelbau 514 (Zagórze)

[2014] Schron Regelbau 514 (Zagórze) (źródło)

Schron Regelbau 514 (Zagórze)

[2014] Schron Regelbau 514 (Zagórze) (źródło)

Schron Regelbau 514 (Zagórze)

[2014] Schron Regelbau 514 (Zagórze) (źródło)

Schemat Regelbau 514

[2015] Schemat Regelbau 514 (źródło)

Schron obserwacyjno-bojowy 1915

[2015] Schron obserwacyjno-bojowy 1915 (źródło)

Stanowisko CKM 1915

[2015] Stanowisko CKM 1915 (źródło)

Schron Regelbau 514 (Zagórze)

[2015] Schron Regelbau 514 (Zagórze) (źródło)

Schron Regelbau 120a

[2015] Schron Regelbau 120a (źródło)

Schron Regelbau 514 (Pohulanka)

[2015] Schron Regelbau 514 (Pohulanka) (źródło)

Rozmieszczenie schronów 1-6

[2015] Rozmieszczenie schronów 1-6 (źródło)

Barek na Dakowie

[2016] Barek na Dakowie (źródło)

Barek na Dakowie

[2016] Barek na Dakowie (źródło)

Barek na Dakowie

[2016] Barek na Dakowie (źródło)

Barek na Dakowie

[2016] Barek na Dakowie (źródło)

Oczyszczenie schronu z 1915 roku

[2016] Oczyszczenie schronu z 1915 roku (źródło)

Rozmieszczenie schronów

[2016] Rozmieszczenie schronów (źródło)

Obszar Mazowieckiego Parku Krajobrazowego

[2016] Obszar Mazowieckiego Parku Krajobrazowego (źródło)

Opis przygotowano: 2017-07