Kościół pw. Najczystszego Serca Maryi


Kościół pw. Najczystszego Serca Maryi

Modernistyczny (z nawiązaniem do gotyku) kościół Najczystszego Serca Maryi nazywany jest częściej kościołem przy pl. Szembeka. Charakterystyczna jest wysoka wieża nad wejściem i sklepienia nawy głównej i naw bocznych. Charakterystyczne są też wąskie okna z witrażami, baszty czy mozaiki na ścianach. We wnętrzu jest też kilka kaplic z ołtarzami bocznymi. W jednej z nich spoczywa pierwszy proboszcz i budowniczy ks. Sztuka. Rozpoczął on starania o nową świątynie w okresie międzywojennym. Początkowo powstał drewniany kościół (w miejscu dzisiejszej plebanii), spalony w okresie II wojny światowej. Dzisiejsza świątynia to projekt lat 30-tych XX wieku, ukończony w czasie wojny. Teren plebanii, z zieloną częścią spacerową, znajduje się po przeciwnej stronie ul. Chłopickiego.

altanaaltanaboiskoboiskokościółkościółmostmostrejestr zabytkówrejestr zabytkówrzeźbarzeźbatablica pamięcitablica pamięcizabytkowy budynekzabytkowy budynek

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   Plac Piotra Szembeka, ulica Józefa Chłopickiego, ulica Józefa Zaliwskiego, ulica Osowska, ulica Tomasza Zana, ulica ks. Jana Sztuki
  • Rok powstania:  1933-1946
  • Obszar MSI:  Grochów
  • Wysokość:   60 m
  • Funkcja:  sakralna
  • Styl:  historyzm (neo), modernizm
  • Związane osoby: Baran Edward, Boni Andrzej, Gostyński Władysław, Moszkowski Wacław, Sztuka Jan, Sławiński Józef

Opis urbanistyczny:

Kościół parafii Najczystszego Serca Maryi (ul. Chłopickiego #2) powstał w stylu modernistycznym, jednak nawiązuje do architektury gotyku nadwiślańskiego [1] z elementami kubizmu [25]. Ma plan krzyża rzymskiego z wyniosłą trójdzielną wieżą pełniącą funkcję dzwonnicy. Powstał jako pomnik upamiętniający bitwę z Rosjanami pod Olszynką Grochowską w czasie powstania listopadowego w 1831 roku [1]. 25 lutego każdego roku odprawiana jest msza w intencji poległych [11]. Nocą jest podświetlany [1] i dominuje w tej części miasta [3]. Zamyka też oś widokową ul. Zamienieckiej od strony północnej [24]. Projekt jest zbliżony do kościoła Niepokalanego Serca Najświętszej Marii Panny w Sokołowie Podlaskim, autorstwa tego samego architekta [2].

Trzynawowa świątynia ma żelbetonową konstrukcję [3]. Ławy żelbetowe tworzą fundamenty, ściany są w konstrukcji mieszanej, a szkielet jest żelbetowy z wypełnieniem z cegły ceramicznej pełnej. Ma około 2100 m2 powierzchni użytkowej i kubaturę 50.4 tys. m3 [29]. Bryła jest strzelista. Elewacje boczne są symetryczne, siedmioosiowe. Pierwszą i ostatnią oś stanowią wysunięte i flankowane kaplicami odpowiednio transept i kruchta. Pięć części środkowych oddzielonych ryzalitami mieści pośrodku wąskie gotyckie okna. Na przedłużeniu każdego okna, na wysokości nawy głównej umieszczone mniejsze, okrągłe okienka. Na zakończeniu transeptu okna znalazły się w wykuszach ozdobione manswerkiem. Z boku transeptu znajdują się niskie przybudówki, w których umieszczono wejścia. Dodatkowo przy prawym transepcie od strony zakrystii jeszcze mniejsza przybudówka prowadzi do kaplicy. Ściany korpusu głównego obiega ślepy fryz arkadowy.

Prezbiterium jest zamknięte ośmiobocznie. Na ścianie szczytowej znalazło się w wykuszu okno nad ołtarzem flankowane dwiema wąskimi dwupoziomowymi basztami (z dzwonami [29]), z dachami ostrosłupowymi. Boczne ściany wypełniają podłużone oraz okrągłe okna lub blendy. Na skrzyżowaniu transeptu i nawy głównej umieszczono strzelistą sygnaturkę z ośmioma kolumnami i ostrosłupowym dachem.

Za ołtarzem znajduje się dobudówka mieszcząca zakrystię. Część środkowa jest obniżona, dawniej znajdował się tu skarbiec. Boczne części są podniesione. Kościół jest podpiwniczony pod zakrystią i prezbiterium, jest tam węzeł cieplny [30]. Obecnie kotłownia jest nieczynna, kościół podłączono do ogrzewania miejskiego. Nad zakrystią po stronie wschodniej [29]. znajduje się sala, dawniej katechetyczna następnie przeznaczona dla Caritas. Osobne wejście od ul. Ossowskiej ma kaplica pogrzebowa (raczej nigdy nie była użyta w tym celu), służąca początkowo jako sala katechetyczna, później przeznaczona dla Bielanek [30].

Więźba dachowa nad korpusem głównym ma konstrukcję mieszaną. Na wylewanych elementach żelbetowych oparta została nietypowa konstrukcja drewniana. Nawa główna nakryta jest dachem dwuspadowym, nawy boczne posiadają dachy jednospadowe, transept i prezbiterium nakryte są dachami wielopołaciowymi. Wieże kryte są blachą miedzianą [29].

Fasada świątyni ma pięć osi, jeżeli liczyć wąskie okna umieszczone w ryzalitach między szerszymi częściami. Oś środkową stanowi główne wejście, nad którym w ostrołukowym trójkątnym przyczółku umieszczona została figura Maryi. Szczyt ten nachodzi na gotyckie, półokrągłe, trójczęściowe okno. Dwie zewnętrzne osie stanowią wejścia na wprost naw bocznych. Powtórzony jest tu układ centralnej osi, z pomniejszonymi trójkątnym przyczółkiem i ostrołukowym oknem. Liczne wertykalne podziały elewacji przez elementy konstrukcyjne, nawiązujące formą do gotyckiego oszkarpowania ścian, podkreślają pionową kompozycję elewacji [29].

Kontynuacją środkowej osi fasady jest cofnięta trzyczęściowa wieża z dzwonnicą. Każda kolejna część wieży jest o połowę niższa od poprzedniej. Na pierwszym poziomie wieży między trzy wąskie pasy okien został od frontu wmontowany okrągły zegar (umieszczono go w 2009 roku, a autorem jest Witold Rzeczycki [14]). Z pozostałych stron na tej wysokości występują okrągłe blendy. Na drugim poziomie wieży trzyczęściowe okna przechodzą w trzyczęściowe otwory. Ostatnia kondygnacja wieży na rzucie ośmioboku posiada w górnej partii formy nawiązujące do gotyckich pinakli i jest zwieńczona ośmiobocznym wysmukłym hełmem, zakończonym dużym metalowym krzyżem. Na wieży umieszczone są trzy dzwony (zawieszone na stalowej konstrukcji [29]), które mają elektryczno-magnetyczny napęd [2].

Kolejni proboszczowie parafii to ks. Jan Sztuka (1925-1970), ks. Franciszek Foks (1971-1993), ks. Eugeniusz Bączyk (1993-2006), ks. Krzysztof Ukleja (2006-) [2]. W kościele pracują siostry orionistki [2]. Parafia liczy 17 tys. wiernych [7]. Parafia ma swój hymn maryjny, autorstwa Kamili Zagórowskiej [13].

Kościół występuje w utworze Chamowo Mirona Białoszewskiego, który pisze: „W środku duży, strzelisty, filary z różowego i sinego marmuru, pewnie sztucznego, całość zajmująco małpuje którąś z katedr francuskich” [11].

Wnętrze

Wnętrze kościoła jest trójnawowe w stylu bazylikowym [1]. Neogotyckie elementy są wyraźnie widoczne również we wnętrzu [18]. Sklepienia nad podpiwniczeniem oraz nad zakrystiami są żelbetowe, wylewane, a nad nawami, prezbiterium i nad salką katechetyczną na gurtach ceglanych, nawiązujące formą do ostrołukowych, krzyżowo-żebrowych sklepień gotyckich. Nad chórem sklepienie kryształowe [29]. Sklepienie nad nawami wspierają dwa rzędy wysokich kolumn. Marmur dominuje w wystroju wnętrza [18]. Nawy zostały wydzielone ostrołukowymi arkadami wspartymi na wysmukłych czworobocznych filarach. Pomiędzy łukami arkad od strony nawy głównej i w transepcie stoją figury aniołów [29]. We wnętrzach na elementach stanowiących architektoniczne podziały ścian (pilastry) i na kolumnach umieszczono kolorowe stiuki, a w dolnych partiach ścian okładziny z marmuru. Posadzkę tworzy wielobarwne lastriko we wzory geometryczne. W prezbiterium i w kaplicy Najświętszej Maryi Panny posadzki wykonano z płytek kamiennych, a żelbetowe, wspornikowe, dwubiegowe schody na chór i wieżę wykończone są lastriko [29]. Dzięki temu, że większość wyposażenia kościoła została zaprojektowana przez architekta samego kościoła, świątynia jako całość ma jednolity styl i charakter [1].

Do środka prowadzi trzyczęściowa kruchta [1]. Przez jedną z trzech sieni przechodzi się do krużganków, które zostały zaplanowane jako miejsce do rozmieszczenia tablic pamięci (część z czarnego marmuru [18]), poświęconych pierwszemu proboszczowi parafii, budowniczemu kościoła (w prawej kruchcie [1]), ofiarodawcy działki pod budowę kościoła oraz upamiętniające żołnierzy poległych w boju o Olszynkę Grochowską [29] z nazwami pułków i nazwiskami ich dowódców [18], m.in. 4 Pułku Piechoty [3], 2, 3, 4 i 5 Pułku Ułanów [12]. Jedną z tablic w 130 rocznicę Powstania Listopadowego ufundowali parafianie. Odsłonięta została w 1961 roku [26]. Wśród tablic jest też poświęcona pułkom kawalerii z okresu II wojny światowej [3] czy tablica upamiętniająca żołnierzy 21 Pułku Piechoty "Dzieci Warszawy" poległych w obronie Pragi we wrześniu 1939 roku oraz żołnierzy AK z III Rejonu Grochów obwodu praskiego [18]. Jedną z tablic jest upamiętnienie kard. Stefana Wyszyńskiego.

Na ścianach bocznych transeptu znajduje się polichromia wykonana w 1961 roku w stylu sgraffito. Jej autorami byli plastycy [1] Edward Baran i Józef Sławiński, którzy zaprojektowali polichromię całego wnętrza [24]. Z transeptu po zachodniej stronie prezbiterium prowadzi wejście do kaplicy Najświętszej Maryi Panny, a po wschodniej stronie przejście do zakrystii i pozostałych pomieszczeń [29].

Prezbiterium ma plan zbliżony do kwadratu, wewnętrzne ściany przechodzą w trójboczne zamknięcie [29]. W głównym ołtarzu umieszczono nad tabernakulum trzymetrową wielkości figurę Serca Matki Bożej [19]. Ołtarz główny (tak jak ołtarze boczne) został wykonany w marmurze. Pod figurą znajduje się relikwiarz św. Faustyny [1]. Stół ofiarny został wykonany w 2001 roku [2]. Za prezbiterium znalazła się zakrystia (z lewej) oraz skarbiec (pośrodku) i kaplica przedpogrzebowa (z prawej).

Jest sześć ołtarzy bocznych, z których trzy poświęcone są patronce kościoła. W kaplicy na lewo od prezbiterium znajduje się ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej. Kaplica została zaprojektowana jako ceglana ściana z metalowym wypełnieniem (na górze znajdują się wykonane z drutu dwie postaci aniołów), obrazem i koroną nad nim, poniżej znajdują się liczne wota. Jest tu m.in. relikwiarz św. brata Alberta Chmielowskiego, przedstawiony dłoń trzymającą bochen chleba [1]. Pod kaplicą znajduje się krypta grobowa ks. Jana Sztuki, pierwszego proboszcza [30]. Dwa pozostałe ołtarze maryjne to ołtarz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy oraz ołtarz Matki Boskiej Fatimskiej. Ten ostatni (strona zachodnia) oraz ołtarz św. Antoniego Padewskiego (strona wschodnia) znajdują się przy pierwszym przęśle naw bocznych jako wydzielone kaplice [29]. Z tego powodu krużganki są nieco wysunięte poza bryłę prostokąta. Z kolei w skrzydłach transeptu znajdują się ołtarz Świętej Rodziny i ołtarz Miłosierdzia Bożego ze sprowadzonymi w 2003 roku relikwiami św. Faustyny [2].

Na jednym z filarów znajduje się ośmiokątna ambona z baldachimem. Nad mównicą umieszczono gołębia, który jest podświetlany. Ściany ambony są proste, ozdobione figurami geometrycznymi. Schody poprowadzono wokół filara, od nawy bocznej.

Konfesjonały są drewniane z dekoracją wzorowaną na elementach gotyckich [29]. Uwagę zwraca wykonana z gipsu Droga Krzyżowa, wkomponowana w ściany naw bocznych [1]. Została wykonana w postaci jasnych, bogatych płaskorzeźb.

W owalnych oknach znajdują się witraże z wizerunkami apostołów. Witraż za ołtarzem zawiera wiele scen, natomiast witraż w kaplicy bocznej przedstawia różne wizerunki Maryi.

Na chórze znajdują się 56-głosowe organy [2]. Jeszcze podczas okupacji ks. Jan Sztuka apelował do parafian o ufundowanie piszczałek w budowanych organach. Zostały na nich wygrawerowane imiona według intencji fundatorów [16]. Pierwszy etap ich budowy został ukończony w 1948 roku. Uruchomiono wtedy 33 głosy z docelowych 68 [17]. Uzupełnień dokonywano w latach 1954-1955. Ostatecznie Zygmunt Kamiński wyposażył instrument w 40 głosów. Dyspozycja była następująca (gwiazdka oznacza brak piszczałki): Manuał I (Pryncypał 16, Pryncypał 8, Flet kryty 8, Kwintadena 8, Flet Szpiczasty 8, Kwinta 5 1/3, Oktawa 4, Róg nocny 4, Blokflet 4, Rurflet 4, Nazard 2 2/3, Rurflet 2*, Róg nocny 2, Mixtura IV-VI*, Kornet III-IV*, Sesquialtera II, Trompet 8*, Obój 4*) Manuał II (Bourdon 16, Pryncypał 8, Flet podwójny 8, Klarnet 8, Holflet 8*, Gamba 8, Pryncypał 4, Gemshorn 4*, Kwintadena 4, Flet łagodny 4, Róg nocny 2, Flet leśny 2, Tercja 1 2/3, Oktawa 1, Mixtura III, Mixtura IV-VI*, Krumhorn 8*, Zink 4*) Manuał III (Kwintaton 16, Pryncypał 8, Gemshorn 8*, Flet harmoniczny 8, Aeolina 8, Vox coelestis 8, Oktawa 4, Gedeckt 4, Flet przedm. 4, Kwinta 2 2/3, Flet 2, Kwinta 1 1/3, Mixtura III-IV, Cymbały III*, Vox humana 8*, Klarnet 4*) Pedał (Pryncypał 32*, Pryncypał 16*, Subbas 16, Flet 16*, Kwinta 10 2/3, Oktawa 8*, Gemshorn 8, Flet 8, Oktawa 4*, Flet 4*, Róg nocny 2*, Mixtura IV-VI*, Puzon 16*, Fagot 8*, Trompet 4*, Regał 2*). W 1958 roku i w 1962 roku powstały projekty przebudowy autorstwa Stanisława Możdżonka, organisty archikatedry warszawskiej. Zakładał on zmianę traktury na elektropneumatyczną, dobudowanie manuału IV, powiększenie organów do około 80 głosów i zmianę dyspozycji w kierunku neobarokowym. Plany te nie zostały zrealizowane. W 2000 roku działało około 20 głosów, przez co w obliczu pogarszającego się stanu organów podjęto decyzję o przebudowie. Przeprowadził ją w 2002 roku Dariusz Zych. Zmieniono wtedy trakturę na elektropneumatyczną i powiększono o 16 głosów. Przebudowano również prospekt. Obecnie skala manuałów to C-c4, a skala pedału: C-g1. Urządzenia dodatkowe to Tremolo M. III, Tremolo Nazard, Tremolo Gemshorn, Tremolo Róg nocny. Połączenia: Man III-I, Man II-I, Man III-II, Super Man III-II, Sub Man III-II, Man I-P, Man II-P, Man III-P [17].

Obiekty, pomniki, tablice:

Na terenie wokół kościoła rosną akacje [29].

Przy kościele znajdują się dwa krzyże misyjne. Jeden z nich został poświęcony w setną rocznicę urodzin ks. Jana Sztuki, pierwszego proboszcza.

Za prezbiterium ustawiono kapliczkę z figurą św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus [1]. Powstała na bazie pnia ściętego drzewa, na którym postawiono domkową kapliczkę o wysokim daszku zwieńczonym drewnianym krzyżem. Pod daszkiem ustawiono wielobarwną figurę św. Józefa trzymającego na ręku małego Jezusa Chrystusa. W drugiej dłoni święty trzyma lilię będącą jego atrybutem [12].

Teren plebanii

Po przeciwnej niż kościół stronie ul. Chłopickiego znajduje się dom parafialny z plebanią [1]. Jest to też miejsce pierwszego drewnianego kościoła (w jego miejscu stoi nowa część plebanii). Została dobudowana, kiedy proboszczem tutejszej parafii był ks. Foks [5]. Mieści się tu kancelaria parafialna.

Północna część działki kościelnej pierwotnie była zadrzewiona [29]. Od 2010 roku jest tam trawiaste boisko piłkarskie. Wokół boiska wzdłuż ogrodzenia znajduje się podwójny szpaler drzew owocowych.

Zabudowania mieszczą się w południowej części. Od ul. T. Zana znalazły się parterowe garaże oraz przejazd bramny. Do nich dobudowana jest niewielka szklarnia. Dwa połączone ze sobą budynki plebanii są dwu- i trzykondygnacyjne. Budynek dwukondygnacyjny, na planie kwadratu, jest starszy. Ma czterospadowy dach. W środkowym oknie starszego budynku znajduje się nisza, w której znalazła się płaskorzeźba św. Krzysztofa. Budynek trzykondygnacyjny ma niższe użytkowe poddasze. Od południa prowadzi do niego mostek. W łączniku między budynkami od ul. Chłopickiego znajduje się wejście. Na ścianie znalazła się druciana instalacja „Olszynka Grochowska” układającymi się w herby i daty.

Południowa część posesji jest zadrzewiona, między drzewami przebiega też alejka spacerowa.

Krzyż upamiętniający misje parafialne oraz ofiary Katynia i katastrofy smoleńskiej został ustawiony na terenie przykościelnym 16 kwietnia 2010 roku. Na tabliczce umieszczonej na krzyżu znajduje się napis: „Krzyż ten postawiono na Pamiątkę Misji Jubileuszowych (14-21.02.2010 r. - O.O. Werbiści) oraz tragedii narodowej śmierci Pana Prezydenta Lecha Kaczyńskiego Jego Małżonki Marii Kaczyńskiej, oraz Osób Im towarzyszących w dniu 10.04.2010 r. i wszystkich Ofiar Katynia" [10].

Zasadzenie dębu katyńskiego poświęconego śp. Władysławowi Zajączkowskiemu, miało miejsce 17 września 2010 roku na terenie ogrodu. W ramach akcji na terenie kraju zostało posadzonych 21857 dębów, symbolizujących ofiary zbrodni katyńskiej. Jego syn, Andrzej Zajączkowski, przywiózł z jednej z podróży do Katynia ziemię z polskiej nekropolii wojennej o rozsypał pod poświęconym przez ks. Żarskiego dębem [9].

XVIII wiek i wcześniej:


XVIII wiek i wcześniej

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XIX wiek:

Mieszkańcy Grochowa już przed I wojną światową domagali się wybudowania w ich okolicy świątyni, ponieważ najbliższy kościół zlokalizowany był kilka kilometrów dalej w stronę Pragi. W 1916 roku Towarzystwo Przyjaciół Grochowa sugerowało budowę świątyni przy ul. Grochowskiej, ale z powodu I wojny światowej plany te zostały odroczone.

W ostatnich latach przed I wojną światową mecenas Cels Fabiani ofiarował parcelę pod budowę kościoła [28]. Władze rosyjskie nie dopuściły do budowy [26], a władze duchowne uznały, że plac jest zbyt mały i niedostępny [28].

Okres międzywojenny:

Plac Szembeka został wytyczony około 1919 roku. Otoczony został początkowo niewielkimi kamienicami [21].

Decyzję o budowie drewnianego kościoła przy placu podjęto w maju 1924 roku [4]. Powstała Komisja Budowy Kościoła na Grochowie, dzięki staraniom której pozyskano liczącą trzy morgi parcele [21]. Plac ofiarował Jan Łaski, prezes Spółki Seryjnej Budowy Domów, który zajmował się parcelacją ziemi na Grochowie [1]. Stanisław Lubomirski ofiarował budulec z rozbiórki karczmy, przemysłowiec Marceli Konarzewski wystawił wartą 7500 złotych plebanię [28], a księżna Maria z Zawiszów Radziwiłłowa podarowała naczynia liturgiczne [1], ornaty i kapy. Łącznie z datkami mieszkańców i zaciągniętymi kredytami udało się zgromadzić do 1925 roku 34851 zł. Koszt budowy wyniósł 37464 zł [28].

Władze kościelne do współpracy z Towarzystwem Przyjaciół Grochowa przy budowie świątyni wyznaczyli ks. Jana Sztukę. Ten codziennie przyjeżdżał z bazyliki po pracy, aby dopilnować budowy, nie bacząc na stan pogody. W końcu sprowadził się do Grochowa i zamieszkał w jednym z opuszczonych budynków fabryki Jerominów [28].

Architektem był Wacław Moszkowski [4]. Plan budowy został sporządzony przez arch. Władysława Gostyńskiego a rozpoczęcie prac miało miejsce 5 maja 1924 roku [28]. Księżna Radziwiłłowa ofiarowała na czas budowy parę koni, wóz, sporo bali okrągłych [13]. Budowa drewnianego kościółka została ukończona w grudniu 1924 roku. 21 grudnia 1924 roku kard. Aleksander Kakowski dokonał poświęcenia kościoła [28]. Marceli Konarzewski ufundował mieszkanie dla organisty, budowę wsparł też przedsiębiorca Kazimierz Langier [28].

Wezwanie Najczystszego Serca Maryi wybrała zapewne księżna Radziwiłłowa jako analogię do wezwania Najświętszego Serca Jezusowego bazyliki przy ul. Kawęczyńskiej. Z tym faktem związana jest tradycja pielgrzymek między kościołami [1]. Według miejskiej legendy, księżna mogła znać Objawienia Fatimskie, a tym samym warunek nabożeństw w do Serca Maryi [2].

25 lutego (21 stycznia) 1925 roku abp Aleksander Kakowski erygował parafię [1] Najczystszego Serca Maryi Panny [21]. Pierwszym proboszczem został ks. Jan Sztuka [29].

Szkoła Powszechna nr 60 ufundowała organy wyprodukowane przez grochowską Fabrykę Organów Zygmunta Kamińskiego z ulicy Mlądzkiej [13]. W 1926 roku odbyła się uroczystość poświęcenia organów [28]. 28 marca 1927 roku kard. Kakowski konsekrował dzwon [28] ufundowany przez posła Andrzeja Wierzbickiego [13]. W maju 1928 roku została poświęcona figura z Lourdes, dar małżonków Kickich [28]. W 1936 roku konsekracji nowego dzwonu ufundowanego przez małżonków K. i M. Mączyńskich dokonał ks. biskup A. Szlagowski.

Do czasu elektryfikacji Grochowa w 1927 roku kaplica oświetlana była lampami naftowymi umieszczonymi na słupach. W 1927 roku ks. Jan Sztuka zamówił u Wacława Moszkowskiego projekt pierwszej plebanii w stylu klasycystycznym. W 1928 roku przystąpiono do budowy. 8 listopada 1928 roku kard. Kakowski poświęcił salę w domu parafialnym, a 9 listopada 1929 roku abp. Stanisław Gall poświecił w nim czytelnię. W 1930 roku powstała droga krzyżowa w kaplicy [28].

Grochów się rozrastał i w 1931 roku członkowie Towarzystwa Przyjaciół Grochowa podjęli decyzję o budowie nowego kościoła [1]. Miał to być pomnik bohaterów poległych w bitwie pod Olszynką Grochowską. Rozpoczęto gromadzenie funduszy i materiałów. Wystosowano odezwę do narodu. Organizowano uroczyste akademie i występy artystów, loterie i zabawy, a parafianie kwestowali z puszkami na ulicy [2].

Projektantem został arch. Andrzej (Andrea) Boni [1]. Kościół jest ostatnią warszawską przedwojenną realizacją w stylu neogotyckim, a jego wnętrza wykończono w modnym w latach 30-tych XX wieku stylu art deco [8]. W stosunku do pierwotnego projektu dodano ozdoby tynkarskie, inne są m.in. podziały wieży [25].

Budowę rozpoczęto pod koniec 1933 roku. Do końca roku udało się wykończyć tylko betonowe fundamenty [28]. Podczas budowy świątyni natrafiono na dwie mogiły z powstania listopadowego, z których prochy złożono w kopcu na Olszynce Grochowskiej [1]. Do wybudowania fundamentów kościoła posłużył gruz z kazamat fortecznych fortu XI Grochów [3]. W 1934 roku wykończono ogromne fundamenty żelazobetonowe pod środkowe słupy, wymurowano piwnicę pod zakrystię i wyciągnięto mury zewnętrzne kościoła na wysokości ok. 5 metrów (a przy ołtarzu do 10 metrów). Zostały one wzmocnione za pomocą żelazo-betonowych słupów, które usztywniały mury od parcia wiatru. Prace budowlane wyniosły w pierwszym roku 380 tys. zł [28]. Konstrukcje żelazobetonowe wykonano pod kierunkiem inż. Bukowskiego, zaś budową kierował Stanisław Kowalkowski [8].

10 czerwca 1934 roku [1], w setną rocznicę powstania listopadowego, kard. Aleksander Kakowski poświęcił kamień węgielny [29].

Na 1935 roku zaplanowano wieżę, wiązania dachowe, żelazo-betonowe sklepienia gotyckie w głównej nawie, dach miedziany, żelazne ramy okienne, kanały do ogrzewania pod kościołem, betonowy podkład pod posadzkę, schody przed kościołem. Doprowadzona miała być również elektryczność. Koszt tych prac to ok. 160 tys. zł [28]. W 1935 roku fronton miał 14 metrów wysokości, a ściany 11 metrów. Wykorzystywano 800 tys. cegieł. Fundamenty zajmowały 1150 m3 [28]. Budowę przerwał 1939 rok [29].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Wnętrza

[1924] Wnętrza (źródło)

Drewniany kościół

[1924] Drewniany kościół (źródło)

Poświęcenie kościoła

[1924] Poświęcenie kościoła (źródło)

Kościół drewniany

[1925] Kościół drewniany (źródło)

Kościół drewniany

[1925] Kościół drewniany (źródło)

Kościół

[1925] Kościół (źródło)

Świątynia

[1926] Świątynia (źródło)

Świątynia

[1926] Świątynia (źródło)

Projekt nowej świątyni

[1930] Projekt nowej świątyni (źródło)

Budowa świątyni

[1935] Budowa świątyni (źródło)

Zakrystia

[1935] Zakrystia (źródło)

Posesja

[1935] Posesja (źródło)

Prace budowlane

[1935] Prace budowlane (źródło)

Plan

[1935] Plan (źródło)

Obchody rocznicy bitwy pod Olszynką Grochowską

[1936] Obchody rocznicy bitwy pod Olszynką Grochowską (źródło)

Budowa świątyni

[1938] Budowa świątyni (źródło)

Dzwonnica w tle

[1938] Dzwonnica w tle (źródło)

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:

W czasie okupacji trwały prace wykończeniowe [2]. Budowę kościoła w stanie surowym ukończono w 1941 roku [1].

W czasie okupacji ks. Sztuka poszukiwał malarza, który przygotuje obraz w ołtarzu głównym. Myślał o wizerunku Jezusa Miłosiernego (objawił się s. Faustynie cztery lata wcześniej). Jedna z fundatorek kościoła, Józefa Jurkowska, skontaktowała go z artystą Zdzisławem Eichlerem. Ten przyjął zamówienie, chociaż był ciężko chory i nie miał materiałów. Okazało się, że zaprzyjaźniona z ks. Sztuką rodzina Tomaszewskich może mu przekazać resztę beli na worki do pakowania. Obraz powstawał od sierpnia 1942 roku do maja 1943 roku. Ks. Sztuka nie odebrał jednak dzieła, ponieważ obawiał się że Niemcy wywrą represje za narodową symbolikę. Z przebitego serca Jezusa wypływały dwa promienie biały i czerwony. W promieniu krwi leżał przebity baranek., a w tle postaci Chrystusa widniały ruiny zniszczonej Warszawy. Obraz ukrył u sióstr westiarek o. Benwenuty Kwiatkowski, kapucyn, a po wojnie dzieło trafiło do kościoła przy ul. Miodowej [15].

12 września 1944 roku drewniana kaplica spłonęła podczas wyzwalania Pragi przez Armię Czerwoną [1]. Spłonął w nocy z 11 na 12 września 1944 roku, oblany benzyną i podpalony przez niemieckich żołnierzy [4]. Murowany kościół niewiele ucierpiał [1], nieznacznie został uszkodzony dach i mury od strony północnej [2] na skutek bomb zrzuconych z sowieckiego samolotu. Co prawda po wywiezieniu ks. Sztuki do obozu, Niemcy nawiercili dziury w murze planując wysadzenie budynku, jednak nie zdążyli planów zrealizować [26].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Kościół na pl. Szembeka

[1939] Kościół na pl. Szembeka (źródło)

Kościół pw. Najczystszego Serca Maryi

[1940] Kościół pw. Najczystszego Serca Maryi (źródło)

Odbudowa stolicy:

Wojenne uszkodzenia usunięto w 1946 roku, w późniejszych latach kościół otynkowano z zewnątrz [8] i 30 października 1949 roku został konsekrowany przez prymasa Stefana Wyszyńskiego [29]. Prace przy wykańczaniu wnętrz trwały do około 1956 roku [8].

W 1958 roku w kościele zawisła kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. Obraz został uroczyście poświęcony na Jasnej Górze przez Generała Zakonu Ojców Paulinów.

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Odbudowa

[1945] Odbudowa (źródło)

Posesja

[1945] Posesja (źródło)

Czasy PRL-u:

W roku 1961 roku w 130 rocznicę bitwy pod Olszynką Grochowską parafianie ufundowali tablicę pamiątkową. W tym samym roku nastąpił remont i odnowa wnętrza. Dla uczczenia tysiąclecia chrztu Polski, artyści Józef Sławiński i Michał Baranowski wykonali polichromię. Są to cztery obrazy przedstawiające świętych i błogosławionych którzy żyli w Polsce. W miejsce okien zaczęto wstawiać witraże, które przedstawiały sceny m.in. zwiastowania, św. Rodziny z adorującymi ją aniołami, narodzenie Pana Jezusa w świątyni, Chrystusa Króla, apostołów Piotra i Pawła.

W 1964 roku w nocy z 3 na 4 sierpnia nieznani sprawcy włamali się przez okno do kościoła, rozbili pancerne drzwi tabernakulum i skradli dwie puszki do komunikatów.

26 grudnia 1970 roku zmarł ks. Jan Sztuka. Po śmierci został pochowany w kaplicy kościoła [1].

W latach 70-tych i 80-tych XX wieku w kościele działała liczna grupa bielanek, prowadzona przez siostrę Janinę, potem siostrę Naomi. Było to ponad 150 dziewczynek. Brakowało sztandarów i poduszek, które mogłyby trzymać [2].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

 Kuta brama we wnętrzu kościoła

[1968] Kuta brama we wnętrzu kościoła (źródło)

Wnętrze

[1968] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[1968] Wnętrze (źródło)

Wnętrza

[1968] Wnętrza (źródło)

Front

[1970] Front (źródło)

Front świątyni

[1975] Front świątyni (źródło)

Przemiany 1989-2000:

W momencie powstawania w 1992 roku diecezji warszawsko-praskiej była rozważana propozycja podniesienia świątyni do godności katedry [1].

W 1997 roku rozpoczęto prace przy ogrodzeniu terenu kościoła [29]. W 1998 roku kościół pw. Najczystszego Serca Maryi został wpisany do rejestru zabytków . W 1994 roku wnętrze zostało pomalowane jasnymi farbami. Odnowiono freski i stacje Drogi Krzyżowej oraz elewację zewnętrzną [3].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Posesja

[1990] Posesja (źródło)

Rzut świątyni

[1998] Rzut świątyni (źródło)

Bryła

[1998] Bryła (źródło)

Wnętrza

[1998] Wnętrza (źródło)

Wnętrza

[1998] Wnętrza (źródło)

XXI wiek:

W 2003 roku sprowadzone zostały relikwie św. Faustyny. [26]

W latach 2001-2006 wymieniono instalację elektryczną i kolumny głośnikowe. Zainstalowano na plebanii wideofony. Kościół zyskał marmurowy posoborowy ołtarz i ambonkę. Organy doczekały się renowacji, a dzwony zyskały elektryczno-magnetyczny napęd. Teren przykościelny wyłożono kostką, przygotowano też podjazd dla niepełnosprawnych [26]. 5 listopada 2006 roku uruchomiono iluminację kościoła [3].

Od 2005 roku przy parafii prowadzone są darmowe korepetycje dla w ramach Caritas [23].

Od maja 2018 roku strzelistą wieżę wieńczy hełm z krzyżem, które zamontowano w miejsce elementów zniszczonych dwa miesiące wcześniej przez katastrofalną wichurę [19].

W uroczystości objęcia parafii przez nowego proboszcza w 2006 roku wziął udział Andrzej Lepper [22], natomiast w czasie protestów po wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie aborcji zdewastowano bramę wejściową [20].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Front

[2005] Front (źródło)

Wnętrze

[2005] Wnętrze (źródło)

Front

[2007] Front (źródło)

Kaplica Adoracji Najświętszego Sakramentu

[2008] Kaplica Adoracji Najświętszego Sakramentu (źródło)

Kaplica Adoracji Najświętszego Sakramentu

[2008] Kaplica Adoracji Najświętszego Sakramentu (źródło)

Wnętrze świątyni

[2008] Wnętrze świątyni (źródło)

Tablica

[2009] Tablica (źródło)

Zegar na elewacji

[2009] Zegar na elewacji (źródło)

Figura nad wejściem

[2009] Figura nad wejściem (źródło)

Tył świątyni

[2009] Tył świątyni (źródło)

Witraże

[2009] Witraże (źródło)

Witraże

[2009] Witraże (źródło)

Witraże

[2009] Witraże (źródło)

Wnętrze

[2010] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2010] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2010] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2010] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2010] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2010] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2010] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2010] Wnętrze (źródło)

Organy

[2010] Organy (źródło)

Wnętrze

[2010] Wnętrze (źródło)

Organy

[2010] Organy (źródło)

Organy

[2010] Organy (źródło)

Kancelaria parafialna

[2011] Kancelaria parafialna (źródło)

Organy

[2011] Organy (źródło)

Organy

[2011] Organy (źródło)

Brama

[2011] Brama (źródło)

Wnętrze

[2011] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2011] Wnętrze (źródło)

Kościół Najczystszego Serca

[2012] Kościół Najczystszego Serca (źródło)

Kościół Najczystszego Serca

[2012] Kościół Najczystszego Serca (źródło)

Kościół Najczystszego Serca

[2012] Kościół Najczystszego Serca (źródło)

Kościół Najczystszego Serca

[2012] Kościół Najczystszego Serca (źródło)

Kościół Najczystszego Serca

[2012] Kościół Najczystszego Serca (źródło)

Wnętrze

[2013] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2014] Wnętrze (źródło)

Wejście

[2014] Wejście (źródło)

Kapliczka

[2015] Kapliczka (źródło)

Dąb katyński poświęcony Władysławowi Zajączkowskiemu

[2015] Dąb katyński poświęcony Władysławowi Zajączkowskiemu (źródło)

Plebania

[2015] Plebania (źródło)

Wejście przed przebudową

[2015] Wejście przed przebudową (źródło)

Dąb katyński poświęcony Władysławowi Zajączkowskiemu

[2015] Dąb katyński poświęcony Władysławowi Zajączkowskiemu (źródło)

Krzyż misyjny

[2015] Krzyż misyjny (źródło)

Krzyż misyjny

[2015] Krzyż misyjny (źródło)

Bryła swiątyni

[2015] Bryła swiątyni (źródło)

Bryła swiątyni

[2015] Bryła swiątyni (źródło)

Bryła swiątyni

[2015] Bryła swiątyni (źródło)

Remont schodów do kościoła

[2016] Remont schodów do kościoła (źródło)

Remont schodów do kościoła

[2016] Remont schodów do kościoła (źródło)

Front

[2016] Front (źródło)

Witraże

[2017] Witraże (źródło)

Elewacja

[2017] Elewacja (źródło)

Elewacja

[2018] Elewacja (źródło)

Tablica

[2018] Tablica (źródło)

Sklepienie

[2018] Sklepienie (źródło)

Witraże

[2018] Witraże (źródło)

Elewacja

[2018] Elewacja (źródło)

Wnętrze

[2018] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2018] Wnętrze (źródło)

Montaż krzyża na małej wieży

[2018] Montaż krzyża na małej wieży (źródło)

Montaż krzyża na dużej wieży

[2018] Montaż krzyża na dużej wieży (źródło)

Montaż krzyża na dużej wieży

[2018] Montaż krzyża na dużej wieży (źródło)

Wnętrze

[2018] Wnętrze (źródło)

Nawa główna

[2018] Nawa główna (źródło)

Sad

[2018] Sad (źródło)

Budowa altany

[2018] Budowa altany (źródło)

Drzewo na posesji

[2018] Drzewo na posesji (źródło)

Ogrody parafialne

[2019] Ogrody parafialne (źródło)

Otoczenie świątyni

[2019] Otoczenie świątyni (źródło)

Ogrody parafialne

[2019] Ogrody parafialne (źródło)

Ogrody parafialne

[2019] Ogrody parafialne (źródło)

Posesja

[2020] Posesja (źródło)

Fasada

[2020] Fasada (źródło)

Zegar

[2020] Zegar (źródło)

Ołtarz

[2020] Ołtarz (źródło)

Wnętrze

[2021] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2022] Wnętrze (źródło)

Ołtarze boczne

[2022] Ołtarze boczne (źródło)

Ołtarze boczne

[2022] Ołtarze boczne (źródło)

Wnętrze

[2022] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2022] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2022] Wnętrze (źródło)

Wnętrze

[2022] Wnętrze (źródło)

Portale wejściowe

[2022] Portale wejściowe (źródło)

Nawa główna

[2022] Nawa główna (źródło)

Posesja

[2022] Posesja (źródło)

Remont kaplicy

[2023] Remont kaplicy (źródło)

Remont kaplicy

[2023] Remont kaplicy (źródło)

Wnętrze

[2023] Wnętrze (źródło)

Opis przygotowano: 2023-11