Zakłady Przemysłu Tłuszczowego (ZPT)


Zakłady Przemysłu Tłuszczowego (ZPT)

Teren obecnie nie jest zagospodarowany, a pozostałością po zakładach tłuszczowych jest znajdujący się pośrodku komin dawnej kotłowni (wpisany do rejestru zabytków), niewielki magazyn przy ul. Radzymińskiej i budynek wagi samochodowej. Zakłady, funkcjonujące od początku lat 50-tych XX wieku, produkowały margarynę i olej jadalny, emitowały też w okolicy charakterystyczny fetor. W okresie międzywojennym, dzięki bliskości linii kolejowej, również mieścił się tu przemysł, m.in. wytwórnia smarów, tartak czy zakłady produkujące dyktę. Obecne plany zakładają raczej zabudowę mieszkaniową i usługową. Przy skraju posesji znajduje się też prywatna szkoła.

fabrykafabrykarejestr zabytkówrejestr zabytkówszkołaszkołałąkałąka

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   ulica Radzymińska
  • Rok powstania:  1951-1951
  • Obszar MSI:  Targówek Fabryczny
  • Wysokość:   62 m
  • Funkcja:  przemysłowa
  • Styl:  industralizm
  • Związane osoby: Borkiewicz Stanisław, Goldin Mowsza

Opis urbanistyczny:

Teren (ul. Radzymińska #122/124) to pusty plac po wyburzonych zakładach tłuszczowych, których jedyną pozostałością jest wysoki komin o wysokości 62 metrów. Od strony południowej są też fragmenty bramy wjazdowej, a od ul. Radzymińskiej parterowa hala magazynowa.

Obiekty, pomniki, tablice:

Wyspa JP2

Budynek przy ul. Radzymińskiej #118A powstał między 1987 i 1990 rokiem.

W 2012 roku dzielnica wystawiła nieruchomość do wydzierżawienia [25]. Uruchomiono tu wówczas Niepubliczne Gimnazjum Wyspa JP2, które opierało się na tradycyjnych katolickich wartościach (w wyniku reformy edukacji w 2017 roku zostało przekształcone w Szkołę Podstawową). W 2019 roku powstało Dwujęzyczne Liceum Ogólnokształcące. Szkoła udostępnia swoje sale komercyjnie [26].

XVIII wiek i wcześniej:


XVIII wiek i wcześniej

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XIX wiek:


XIX wiek

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Okres międzywojenny:

W okresie międzywojennym teren był podzielony na cztery posesje, przy ul. Radzymińskiej 118, 120, 122, #124, a południowo-wschodni fragment zajmował dom mieszkalny z ogrodem na terenach kolejowych.

Od południa, przy ul. Radzymińskiej #118 (wcześniej Szosa Radzymińska 16) mieściła się Polska Wytwórnia Chemiczna Borkiewicz i S-ka [18]. Fabryka funkcjonowała przy ul. Panieńskiej 3 od 1919 roku [21] jako zakład Borkiewicz, Zieliński, Pryliński i S-ka [18], po czym przeniosła się około 1930 roku na ul. Radzymińską. Należała do Stanisława Borkiewicza [21]. Produkowano tu oleje oraz smary samochodowe i wiertnicze (m.in. na rządowe zamówienia dla wojska), towot, pasty do obuwia, oliwy do palenia, wazelinę, farby drukarskie czy mydło [18].

Pod koniec lat 20-tych XX wieku Mowsza Goldin nabył nieruchomość przy ulicy Radzymińskiej #120, gdzie założył firmę stolarsko-parkieciarską, zatrudniającą ponad 50 osób, o nazwie Tartak Radzymiński. Współwłaścicielem był Jakub Sadowski. Majątek obejmował tory kolejowe, cztery wagony, dużą fabrykę i budynki biurowe [22]. Zakład produkował dykty i posadzki dębowo-jesionowe, prowadził sprzedaż materiałów budowlanych (deski, kantówki). W latach 1928-1930 działał jako Tartak parowy I. Sadowski i M. Goldin (z filią na Błońskiej 4), a w latach 1935-1936 jako zakłady przemysłowo drzewne Postar (właścicielami byli Dawid Sambol, Izaak Sadowski i Lejba Henkin). Zakład zatrudniał wówczas 120 robotników i 3 urzędników. Park maszynowy stanowiła lokomobila, silnik elektryczny oraz 20 maszyn specjalnych. W 1938 roku zakłady dysponowały kapitałem w wysokości 10 tys. zł, a zyski ze sprzedaży wynosiły 425 tys. zł [18]. Zakłady przejął po II wojnie światowej Skarb Państwa. Syn Mowszy, Samuel, próbował bezskutecznie odzyskać w latach 90-tych XX wieku własność ojca [22].

Przy ul. Radzymińskiej #122 mieściły się początkowo bocznica i składy, następnie od około 1929 roku Zjednoczone Fabryki Dykt Klejonych Bracia Braun. Firma kierowana przez inż. Marka Kagana posiadała przedstawicielstwo w Amsterdamie i liczne składy w Wilnie, Krakowie, Grodnie i Łodzi. W 1938 roku wyprodukowano w nich 15 tys. m2 dykty i przerobiono 32 tys. m3 drewna, co dało 3 mln zł zysku. Maszynę parową, mocny silnik elektryczny i 7 pił tarczowych obsługiwało łącznie 600 robotników, przy wsparciu 45 pracowników technicznych i 15 urzędników. Firma dysponowała 1.2 km bocznic kolejowych i 5 km kolejki wąskotorowej [18]. Ostatecznie zakłady zostały skoncentrowane w Grodnie [20], a przy ul. Radzymińskiej działały następnie m.in. magazyn Kacfka, magazyn Krajowej Fabryki Konserw, a w czasie okupacji zakłady chemiczne Magneslum, olejarnia Wojtana, fabryka maszyn i aparatów Turbowentylator [18].

W 1935 roku działka o numerze 124 nie miała zabudowy, była jedynie ogrodzona.

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Tereny przemysłowe

[1935] Tereny przemysłowe (źródło)

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:


II wojna światowa i Powstanie Warszawskie

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Odbudowa stolicy:

Zakłady Przemysłu Tłuszczowego

14 lipca 1951 roku [1] umieszczono na działce przy ul. Radzymińskiej #122/124 Zakłady Przemysłu Tłuszczowego (ZPT). Do procesu przetwórstwa spożywczego niezbędna była para technologiczna, wytwarzana w kotłowni zakładowej. Początkowo zakład nosił nazwę "ZPT im. 15 Grudnia", która to nazwa znajdowała się na kominie kotłowni [13].

Zakłady powstały w większości na działkach o numerach 122 i 124, teren na południu dzisiejszej posesji był zabudowany w najmniejszym stopniu.

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Tereny przemysłowe

[1945] Tereny przemysłowe (źródło)

Czasy PRL-u:

W zakładach przerabiano rzepak, a uzyskany z niego tłuszcz używano do produkcji oleju jadalnego oraz margaryn [13]. Produkowano tu m.in. margaryny kubkowe (Masło Roślinne MR, Vita, Vita Gold, Nova, Popularna, Krówka Masłówka, Smakowita, Słoneczny Poranek, Ewa), margaryny kostkowe (Masło Roślinne MR, Maryna, Palma, Zwykła, Mleczna, Popularna), tłuszcze w kostkach (Bartek 100%), oleje konfekcjonowane (Bartek uniwersalny z pierwszego tłoczenia, Bartek uniwersalny, Bartek słonecznikowy, Bartek sojowy, Bartek roślinny, Popularny, Smakowity, Vita). Zakłady zatrudniały 758 osób i posiadały czternaście oddziałów handlowych na terenie całej Polski [1]. W 2003 roku zakłady dobyły tytuł Lidera Rynku za margarynę "Smakowitą", znaną z reklamy z prof. Religą (mam serce jak dzwon...) [1].

Większość posesji zajmowały silosy do przechowywania ziarna, konglomerat lśniących metalicznie rur i kominów [13]. Mieściła się tu też Przychodnia Lekarska Zakładów Tłuszczowych [16]. Latem do zakładu ustawiały się długie kolejki tirów z rzepakiem, zimą w powietrzu czuć było tłuste opary z zakładowego komina [3], charakterystyczny zapach tej części miasta. Podobno był to aromat kwasów erukowych [19].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Zakłady tłuszczowe

[1982] Zakłady tłuszczowe (źródło)

Przemiany 1989-2000:

Droga wjazdowa od południa powstała w latach 90-tych XX wieku. Umieszczono tu portiernię z wagą samochodową i wiatą, która została wyburzona jako jedna z ostatnich.

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Zakłady tłuszczowe

[1990] Zakłady tłuszczowe (źródło)

XXI wiek:

Napis na kominie został usunięty przez prawicowych radnych Targówka [1].

Zakłady Przemysłu Tłuszczowego w Warszawie zostały w 2009 roku połączone z Zakładami Tłuszczowymi w Kruszwicy, co zapoczątkowało ich likwidację [1]. Kruszwica przeniosła produkcję do zakładu w Karczewie [8], a zabudowania zakładów zostały zburzone w 2012 roku [2]. Najpierw rozpoczęto burzenie niższych zabudowań od strony torów kolejowych. W końcowym etapie wybrano metodę sukcesywnego kruszenia silosów, by maksymalnie ograniczyć uciążliwość prac [9]. Wyburzenia przetrwał jeden magazyn przy ul. Radzymińskiej, powstały między 1987 i 1990 rokiem, oraz komin (który służy za maszt GSM [1]).

Pojawił się pomysł, żeby umieścić tu Muzeum Cywilizacji, czyli połączone muzeum Techniki, Kolejnictwa oraz Wojska, nie został on jednak zrealizowany [10].

W 2014 roku Kruszwica zorganizowała konkurs architektoniczny na opracowanie koncepcji zagospodarowania terenu [2]. Złożono 45 prac. II nagrodę otrzymał zespół w składzie: Zuzanna Szpocińska, Aleksandra Wilczyńska, Michał Poziemski, Tomasz Marciniewicz, a III nagrodę pracownia Mycielski Architecture & Urbanism [14]. Wygrał zespół urbanistów z pracowni Dawos oraz architektów z pracowni Brzozowski Grabowiecki Architekci Sp. z o.o. Zaplanowano gęstą miejską zabudowę na 15 tys. osób (5800 mieszkań, 295 tys. m2 [24]), z przestrzenią biurową (od południowego zachodu [24], 54 tys. m2), usługową (35 tys. m2, w tym hotel [24]) oraz parkiem (51 tys. m2) [3] wokół komina [2]. Zaplanowano budowę obiektu wielofunkcyjnego (klub mieszkańców, czytelnia, kawiarnia) oraz ośrodka sportu i rekreacji, mieszczącego sale sportowe, przedszkole, żłobek, boiska, skatepark czy ogólnodostępny ogródek warzywny. Przewidywana była też budowa dwóch przystanków kolejowych. Budynki miały mieć trakt mieszkaniowy na około 14‐15 metrów głębokości oraz trzony komunikacyjne w niedoświetlonych narożnikach budynków. Dominowały niewielkie mieszkania w budynkach na 4 i 5 kondygnacji i garażem podziemnym, z narożnymi dominantami dochodzącymi do wysokości 6 ‐7 kondygnacji [24]. Projekt nie został jednak zrealizowany.

9 października 2014 roku podmioty zależne od spółki Kruszwica (Mauresa i Burgos) sprzedały między sobą prawo użytkowania wieczystego gruntów w kwocie 74.1 mln zł [4].

W 2016 roku pojawiła się na okolicznych tablicach ogłoszeń informacja, że 7 lutego o godz. 14:45 komin przy ul. Radzymińskiej zostanie wysadzony. Na wyburzenie czekało kilkadziesiąt osób, w tym zabezpieczająca wydarzenie policja, jednak okazało się, że był to jedynie żart nieznanych osób [5]. Pod koniec listopada 2018 roku komin został wpisany do gminnej ewidencji zabytków [11].

20 grudnia 2016 roku Zakłady Tłuszczowe Kruszwica sprzedały działkę o powierzchni 8.4 hektara za 72.5 mln zł [2]. Teren zakupiła spółka Spectra Development [3]. Teren był tematem roszczeń potencjalnych spadkobierców w 2018 roku, jednak miasto umorzyło postępowanie reprywatyzacyjne [12].

Kolejny pomysł na zagospodarowanie działki to kompleks o nazwie Targówek Fabryczny o 54 tys. m2 powierzchni biurowej i 35 tys. m2 powierzchni handlowej [7].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Zabudowania wzdłuż ul. Radzymińskiej

[2009] Zabudowania wzdłuż ul. Radzymińskiej (źródło)

Brama wjazdowa

[2009] Brama wjazdowa (źródło)

Zakłady tłuszczowe

[2011] Zakłady tłuszczowe (źródło)

Zakłady Przemysłu Tłuszczowego

[2011] Zakłady Przemysłu Tłuszczowego (źródło)

Wyburzanie silosów

[2012] Wyburzanie silosów (źródło)

Wyburzanie silosów

[2012] Wyburzanie silosów (źródło)

Radzymińska 118A

[2012] Radzymińska 118A (źródło)

Wyburzanie silosów

[2012] Wyburzanie silosów (źródło)

Wyburzanie silosów

[2012] Wyburzanie silosów (źródło)

Komin

[2012] Komin (źródło)

Zakłady Przemysłu Tłuszczowego

[2013] Zakłady Przemysłu Tłuszczowego (źródło)

Zakłady Przemysłu Tłuszczowego

[2013] Zakłady Przemysłu Tłuszczowego (źródło)

Teren zakładów

[2013] Teren zakładów (źródło)

Zabudowa mieszkalna

[2014] Zabudowa mieszkalna (źródło)

III nagroda na projekt

[2014] III nagroda na projekt (źródło)

II nagroda na projekt

[2014] II nagroda na projekt (źródło)

Układ funkcjonalny

[2014] Układ funkcjonalny (źródło)

Zabudowa mieszkalna

[2014] Zabudowa mieszkalna (źródło)

Układ funkcjonalny

[2014] Układ funkcjonalny (źródło)

Układ funkcjonalny

[2014] Układ funkcjonalny (źródło)

Układ funkcjonalny

[2014] Układ funkcjonalny (źródło)

Wizualizacja

[2014] Wizualizacja (źródło)

Wizualizacja

[2014] Wizualizacja (źródło)

Wizualizacja

[2014] Wizualizacja (źródło)

Projekt zagospodarowania terenu

[2014] Projekt zagospodarowania terenu (źródło)

Projekt zagospodarowania terenu

[2014] Projekt zagospodarowania terenu (źródło)

Zachowane obiekty

[2017] Zachowane obiekty (źródło)

Posesja

[2017] Posesja (źródło)

Radzymińska 118A

[2019] Radzymińska 118A (źródło)

Posesja

[2020] Posesja (źródło)

Sale w szkole WyspaJP2

[2021] Sale w szkole WyspaJP2 (źródło)

Opis przygotowano: 2021-08