Fort IIA (Radiowo [1], Babice [2], ul. Radiowa #27) to jedyny z czterech dodatkowych fortów „literowych”, który został wybudowany [1]. Pozostałe to Grochów II, Ząbki i Pelcowizna [16]. Forty te miały wzmacniać fragment Twierdzy Warszawa [1]. Litera A przy numerze fortu oznacza, że był on wysunięty w przedpole [16] przed linię pierścienia zewnętrznego [1].

Fort powstał na planie sześcioboku z dwoma czołami i dwoma barkami. U styku czół wzniesiono rawelin osłaniający kaponierę czołową. Mimo, że fort otacza szeroka mokra fosa (tzw. Fosa Babicka), posiada on kaponiery: czołową i barkowe. Jest to nietypowe rozwiązanie, gdyż rowy forteczne wypełnione wodą zazwyczaj broniono z wałów [1]. Nie wzniesiono kaponiery szyjowej. Głównym obiektem zaplecza były ceglane koszary dla załogi. Rozwiązaniem nietypowym było też zastosowanie wjazdu do fortu przez bramę położoną na prawym barku [8].

Brak jest informacji o pierwotnej powierzchni fortu. Rzędna najwyższego punktu fortu wynosi 115 m [2]. Do dziś w dobrym stanie zachowała się większość elementów fortu, m. in. stalowy most nad fosą [1]. Przy drodze dojazdowej do fortu znajdują się ruiny betonowych obiektów sprzed I wojny światowej [2]. W północnej części fortu znajdują się garaże.

Fort od południa i wschodu sąsiaduje przez fosę z wojskowymi działkami rekreacyjnymi (ROD Radiowo Fora I, II, III). Od strony ogródków powstała przystań stworzona z podkładów kolejowych [5]. Teren działek jest ogrodzony, jest tu również parking dla działkowiczów [17]. Ogródki działkowe znajdują się również na terenie fortu, przy prawym barku.

ROD Radiowo Fosa II

Rodzinny Ogród Działkowy "Radiowo Fosa II" podzielony jest na dwa rejony, liczące łącznie 146 działek. W Rejonie Nr 1 zlokalizowanych jest 89 działek przy alejkach: Spacerowej, Kwiatowej, Różanej i Okrężnej. W Rejonie Nr 2 zlokalizowanych jest 57 działek przy alejkach: Skrajnej, Środkowej i Krótkiej [21]. Działki zajmują 4.88 ha, drogi 1.22 ha, a las 0.09 ha. W rejonie nr 2 powstał budynek administracyjny (pierwotnie planowano go w rejonie 1 na skraju lasu), z hydrofornią i dwoma studniami głębinowymi [20].

ROD Radiowo-Fosa II został założony w 1980 roku. Inicjatywa wyszła od dowódcy Warszawskiego Okręgu Wojskowego gen. dyw. Włodzimierza Oliwy. Pod działki wybrano obrzeża placu ćwiczeń WAT. Wojskowy Rejonowy Zarząd Kwaterunkowo-Budowlany przejął funkcję inwestora i dokonał wstępnego oczyszczenia terenu. Część działek wydzielono dla oficerów i pracowników cywilnych instytucji wojskowych garnizonu warszawskiego. W wyniku nieporozumień z Dyrekcją Lasów Państwowych, część terenu przekazano leśnikom. W zamian Wojskowy Rejonowy Zarząd Kwaterunkowo-Budowlany wygospodarował teren po drugiej stronie. Tym sposobem powstał ogród dwuczęściowy [20].

Pierwsze zebranie kandydatów na działkowców odbyło się 27 listopada 1980 roku, kiedy to przeprowadzono losowanie działek. Zasypano okopy, rowy łączące, schrony, wyrwano część drzew. Drogę dojazdową wytyczono w czynie społecznym. Do połowy 1981 roku trwało grodzenie ogrodu i wydzielenie działek. Rozpoczęto budowę altan i Domu Działkowca. 12 maja 1981 roku wydano decyzję o przeznaczeniu terenu pod pracownicze ogródki działkowe. Działkowicze dokonali nasadzeń drzew owocowych i krzewów. Stałą rejestrację (początkowo planowano połączenie z ogrodem Fosa I) ogród uzyskał 5 lipca 1990 roku [20].

W 1983 roku powstał budynek administracyjny, dwie studnie głębinowe, sieć wodociągowa dla obu rejonów. Liczba działek powiększyła się do 138 (ogród odzyskał teren zabrany początkowo przez leśników pod zalesienie). W pierwszej połowie 1985 roku uruchomiono wodociąg, wykonano też tabliczki z numerami działek i nadano nazwy wszystkim alejkom. 21 czerwca 1987 roku została podpisana umowa pomiędzy zarządem i Spółdzielnią Rzemieślniczą Perfekt o podjęciu prac elektryfikacyjnych, które zakończono w 1988 roku. Wiosną 1989 roku uruchomiono punkt sprzedaży nasion, nawozów i niezbędnych narzędzi w budynku administracyjnym [20].

30 marca 1992 roku WAK-6 przy Jednostce Wojskowej Nr 2471 przekazał Zarządowi Ogrodu budynek działkowca wraz z hydrofornią. W 1997 roku ustalono, że dzień 17 czerwca będzie obchodzony jako dzień powstania ogrodu [20].

Obiekty wojskowe

Baza jednostki wojskowej była utrzymywana w dobrym stanie do końca. Teren dawnej jednostki jest dość spory i całkowicie opuszczony. Zachował się jeden duży schron dowodzenia, dwa mniejsze schrony, garaże na ok. setkę pojazdów (do każdego bez problemu mieściły się po dwie ciężarówki STAR), dwa niewielkie wolnostojące warsztaty, transformatorownia, kilka budynków przysypanych po bokach ziemią (dawne pomieszczenia załogi) oraz niewielkie magazyny i wartownia z umieszczonym na dachu stanowiskiem strzeleckim [30].

Schrony i garaże zbudowano są na ziemi, ale są nią przysypane, tak że wyglądają jak pagórki. Wszystkie schrony mają po dwa wejścia, jedno przez garaże, a drugie na jednej ze skarp. W przypadku skażenia schron szczelnie zamykano, a urządzenia filtorwentylacyjne utrzymywały we wnętrzu lekkie nadciśnienie. Ściany były specjalnie wygłuszone. Ich szczyty utwardzono betonowymi płytami, a na zboczach przygotowano podjazdy dla samochodów [30].

Od południowego zachodu fort sąsiaduje z obiektami wojskowymi (ul. Kazimierza Leskiego #5/7/9). Obecnie mieści się tu m.in. Wojskowy Dozór Techniczny oddział Warszawa, Centrum Reagowania Epidemiologicznego Sił Zbrojnych RP, Centralny Ośrodek Analizy Skażeń i Drukarnia Wydawnictw Specjalnych SGWP.

W 2002 roku w Wojskowej Służbie Zdrowia trwały prace nad powstaniem jednostki mogącej odpowiedzieć na rysujące się zagrożenia biologiczne. Efektem tego był 74 Batalion Przeciw Epidemiologiczny, ze szczególnie rozbudowanym pionem medycznym. W wyniku zmian w maju 2005 roku batalion został przekształcony w Centrum Reagowania Epidemiologicznego Sił Zbrojnych RP, jako odwód Inspektoratu Wojskowej Służby Zdrowia [31].

Po opuszczeniu większości terenu fortu przez wojsko, koszary zostały wyremontowane i znalazł w nich siedzibę Centralny Ośrodek Analizy Skażeń [30]. Został on sformowany 31 marca 1968 roku. Ośrodek odpowiedzialny był za zbieranie informacji o broni masowego rażenia oraz za przygotowanie ocen i prognoz sytuacji skażeń. W 1986 roku żołnierze ośrodka wspomagali działanie służb w czasie awarii elektrowni jądrowej w Czarnobylu, m.in. prowadzili monitoring sytuacji radiacyjnej. Efektem było uruchomienie w 1991 roku Wojskowej Zautomatyzowanej Sieci Pomiarów Skażeń Promieniotwórczych. Od 1993 roku w Ośrodku funkcjonuje Punkt Kierowania Systemem Wykrywania Skażeń, którego obsada w czasie 24 godzinnych dyżurów prowadzi monitoring na terenie kraju. Z kolei efektem ataków z 11 września 2001 roku było utworzenie w 2003 roku Wydziału Reagowania w skład którego weszły Mobilne Laboratoria OPBMR oraz Mobilny Zespół Reagowania OPBMR. 16 października 2006 roku został utworzony Krajowy System Wykrywania Skażeń i Alarmowania, a ośrodkowi powierzono rolę Centrum Dyspozycyjnego [32].

Przy ul. płk. Kazimierza Leskiego 5 mieści się Drukarnia Wydawnictw Specjalnych. Powstała w 1919 roku jako Filia Drukarni Ministerstwa Spraw Wojskowych w strukturze Sztabu Generalnego. W 1925 roku gen. Władysław Sikorski podporządkował drukarnię Szefowi Sztabu Generalnego, nadając jej nazwę: Drukarnia Sztabu Generalnego WP. Drukarnia kontynuowała działalność po II wojnie światowej od 18 lipca 1945 roku, a w 1985 roku otrzymała Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. W ciągu całego okresu istnienia pracowało w niej ponad 600 żołnierzy i cywilów. We wrześniu 2009 roku drukarnia otrzymała nową siedzibę z nowoczesnym wyposażeniem poligraficznym. Od 1 stycznia 2016 roku otrzymała nazwę Drukarnia Wydawnictw Specjalnych [34]. Drukarnia dysponuje działem druku offsetowego (druk do formatu B2+) i cyfrowego (druk do formatu SRA) oraz działem introligatorni (oprawa twarda i miękka) umożliwiającym produkcję wysokonakładową. Drukarnia ma uprawnienia do prac z najwyższą klauzulą bezpieczeństwa. Posiada możliwość przygotowania oprawy twardej i miękkiej, falcowania, szycia, oklejania i ozdobnego złocenia [35].

Przy ul. Płk. K. Leskiego 9 funkcjonuje Przedsiębiorstwo Badawczo-Produkcyjne AVIOMET. Zostało założone w 1989 roku na bazie dwóch dekad doświadczenia. Jest konstruktorem, producentem i dostawcą wyspecjalizowanych systemów oraz urządzeń przeznaczonych do wykonywania pomiarów meteorologicznych [33].

Radiowa 26 i Radiowa 27

Budowa bloków przy ul. Radiowej #26 i #27 rozpoczęła się w 1932 roku (wówczas była to ul. Szosa Forteczna [27]). Powstały one dla robotników i dyrektorów stacjonującej tutaj Transatlantyckiej Centrali Radiotelegraficznej. Dla pracowników były dostępne cztery baraki, w których znajdowały się sklep, świetlica i stajnia. Północny blok (nr 26) przeznaczony był dla dyrektorów i inżynierów Radiostacji Babice, natomiast południowy blok (nr 27) o uboższym standardzie dla robotników niższego personelu. Bloki były jednopiętrowe, ostatnia kondygnacja pierwotnie przeznaczona na strych została w 1998 roku zaadaptowana na mieszkania [19]. Są to typowo modernistyczne obiekty [28], obecnie o charakterze komunalnym [18].

Przy budynkach znajduje się studnia czwartorzędowa oraz stacja uzdatniania wody [23]. W 2017 roku miała miejsce wymiana i uruchomienie nowej pompy ciepła [18].

W sierpniu 2008 roku dla mieszkańców bloków Urząd dzielnicy Bemowo wybudował pętlę autobusową na końcu ulicy Radiowej. Koszt budowy wyniósł 739 tys. zł [24].

W ramach budżetu partycypacyjnego wybudowano tu plac zabaw, który składa się ze zjeżdżalni, dwóch huśtawek, zadaszonej piaskownicy, dwóch ławek i dwóch bujaków oraz kosza na śmieci. Całość otoczono metalowym ogrodzeniem, zamykanym dwiema furtkami. Przez długi czas nie zgłaszał się żaden wykonawca, dopiero po zwiększeniu środków finansowych w lipcu 2018 roku wpłynęła jedna oferta i rozpoczęto budowę [26].

Fort został ukończony w 1886 roku [4]. Przedpole stanowiły tereny płaskie i częściowo podmokłe, osłonięte od zachodu kompleksem Puszczy Kampinoskiej [2].

Podczas likwidacji Twierdzy Warszawa w 1909 roku w forcie nie dokonano poważnych wyburzeń [1].

Od 1922 roku na terenie Lasu Bemowo obok fortu znajdowała się Transatlantycka Centrala Radiotelegraficzna [1]. Rada Ministrów przeznaczyła dla Radiostacji 460 ha gruntów państwowych obejmujących również obszar dawnego fortu. Wówczas nazwano go Fortem Babice [6].

21 października 1932 roku wyrażono zgodę na sprzedaż części terenu fortu na budownictwo mieszkaniowe. 15 lutego 1933 roku na cele mieszkaniowe przekazano kolejne 23 ha [2].

W połowie 1938 roku dwa z nadajników wyprodukowanych przez Państwowe Zakłady Tele- i Radiotechniczne zainstalowano w koszarach Fortu Babice. Stanęły tu również maszty antenowe, skąd transmitowano audycje Polskiego Radia [11].

We wrześniu 1939 roku, mając oparcie w forcie Babice i jego przedpolu, zorganizowano tu wysunięty ośrodek oporu Babice, broniony przez III batalion 26 pułku piechoty pod dowództwem mjr. Jacka Decowskiego [2]. 12 września w rejonie Babice-Wawrzyszew stacjonowały już niemieckie czołgi [15]. Batalion w nocy z 14 na 15 września zajął osiedle Boernerowo w Babicach, a następnie Fort Babice. W forcie znajdowały się składy amunicji i sprzętu bojowego. Zajęto również wypierając Niemców, tereny radiostacji [12]. Fort Babice posiadał połączenie telefoniczne z Fortem Bema [13].

Mimo przewagi Niemców zarówno liczebnej jak i ogniowej, reduta przez blisko dwa tygodnie pozostawała niezdobyta [12]. Miała walczyć do końca w celu maksymalnego opóźnienia uderzeni niemieckiego [9]. Nocą z 24 na 25 września oddziały niemieckiej 19 DP wsparte artylerią zdobyły osadę Babice. Decowski postanowił poprowadzić kontratak, czym zmusił wroga do odwrotu. Za czyn ten otrzymał Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (był jednym z pierwszych obrońców Warszawy, który otrzymał to odznaczenie) [9]. Po trzech dniach obrony, 27 września 1939 roku, fort zajęła niemiecka 19. (18. [12]) Dywizja Piechoty [15]. Niemcy po ataku artyleryjskim kilkakrotne wdzierali się na polskie pozycje, skąd byli stale wypierani. Walka często toczyła się na bagnety. Z powodu braku amunicji major Decowski podjął decyzję o zaprzestaniu działań obronnych. Niemiecki generał polecił zebrać polskich żołnierzy, aby ich policzyć, nie wierzył bowiem aby jeden batalion mógł się opierać niemieckiej dywizji. W uznaniu męstwa oficerom pozwolono zachować białą broń. Polegli bohaterowie spoczywają na babickim Cmentarzu Wojennym [12].

Transatlantycka Centrala Radiotelegraficzna i część obiektów wojskowych została zniszczona przez Niemców w styczniu 1945 roku [1].

Po II wojnie światowej Fort Babice przemianowano na Fort Radiowo [14].

Po zakończeniu wojny teren koszar oraz plac między nimi a fosą od strony szyi fortu [7] zajął 4 Batalion Radiotechniczny 1 Brygady Radiotechnicznej 1 należący do Wojsk Obrony Powietrznej Kraju (Jednostka Wojskowa 2471) [16]. Mieściły się tu sztab i koszary [7]. Wojsko zajęło też przedpole fortu. Czyniło to obszar ten niedostępnym dla zwiedzających [1].

4 Batalion Radiotechniczny został sformowany w 1974 roku. W czasach funkcjonowania jednostki wjeżdżały tu ciężarówki z różnego typu sprzętem radiotechnicznym. Jednostka posiadała następujące systemy: odległościomierz radiolokacyjny NUR-31 Justyna, wysokościomierz RW-31 Bożena, radar do wykrywania obiektów nisko lecących RT-17 Daniela oraz radar dalekiego zasięgu P-14 Dorota. Cały teren otoczony był podwójnym płotem z drutu kolczastego [30].

Na terenie jednostki w latach 70-tych XX wieku funkcjonował basen i był on dostępny dla okolicznych mieszkańców. Pierwotnie był on częścią układu chłodzenia systemu nadawczego Radiostacji Transatlantyckiej [36], do chłodzenia kondensatora turbiny albo cylindrów Diesla. Basen wodny, z wodotryskiem oziębiającym wodę kondensatora urządzono obok hali silnikowej. Prawdopodobnie na basen kąpielowy wykorzystano tylko część basenu chłodzącego bez zaokrągleń, natomiast część z zaokrąglonymi rogami wykorzystano do budowy brodzika dla dzieci. W latach 90-tych XX wieku basen kąpielowy był już nieczynny [10]. Basen został zlikwidowany w 2007 roku, kiedy zburzono go i znajdujące się w sąsiednim baraku warsztaty elektryczny i hydrauliczny [36]. W ich miejscu powstał nowy budynek Drukarni Sztabu Generalnego [10].

Na terenie rezerwatu Łosiowe Błota znajdowały się górki radiolokacyjne i wozownie, z tzw. ukryciami dla sprzętu i obsługi (schrony mające wytrzymać uderzenie za pomocą taktycznych ładunków jądrowych o mocy 1 kilotony). Jako zabezpieczenie przed atakiem rakietami do niszczenia urządzeń radarowych samą polanę otoczono nasypami [16].

Batalion został rozformowany w 2001 roku, wtedy też wojsko opuściło teren fortu [30]. Większość zabudowań zlikwidowano, jednak fort pozostał terenem wojskowym [16].