Stacja Pomp Wodociągowych Marconiego

Na zakupionych przy ul. Dobrej nieruchomościach nr 2742 i 2799 na brzegu Wisły, wykonano głęboką na 2,88 m studnię, do której woda miała dopływać z Wisły, filtrując się przez grunt piaszczysty [13]. Lokalizacja tego miejsca na stację pomp została wybrana z powodu bliskiej odległości od Wisły. Nie była to najlepsza decyzja, gdyż Wisła niosła odpady z zakładów przemysłowych, mieszczących się na Powiślu. Po wybudowaniu pierwszej z sześciu studni nad Wisłą stwierdzono, że pomimo poprawnej konstrukcji studni i dna filtracyjnego, woda nie nadaje się do użytku [2]. Ponadto zanieczyszczonej wody z miasta przeciekało do studni więcej niż tej z Wisły. Studnia stała się zatem zbiornikiem wody filtrowanej, nad którym umieszczono murowany budynek maszyn parowych i pomp [13].

Obiekty zajmowały cały kwartał, od ulicy Karowej do ulicy Lipowej. Na terenie Stacji znalazła się hala pomp, ujęcie wody, dwa filtry oraz dwa osadniki. Woda oczyszczana była poprzez przepuszczanie jej przez filtry mechaniczne zwane cedzidłami (o powierzchni 166 m3 każdy) oraz przetrzymywanie jej w odkrytych osadnikach, zwanych sadzawkami (po 5100 m3 pojemności) [9]. Wkrótce zamieniono jeden osadnik na filtr. Od pomp do Wisły ciągnęły się dwa przewody ssawne o średnicy 325 mm, zakończone smokami [13]. Tłoczenie wody do sieci kanalizacyjnej odbywało się za pomocą dwóch maszyn parowych o sile 40 KM każda. Przy każdej maszynie były zainstalowane po dwie pompy, jedna służyła do pompowania wody z Wisły, natomiast druga do pompowania wody czystej do wodociągów [2]. Woda tłoczona była do wodozbioru mieszczącego się w Ogrodzie Saskim za pomocą dziesięciocalowych rur. Stacja zasilała wodociągi Marconiego z wydajnością 14150 m3 wody na dobę [10]. Jakość wody zależała od poziomu rzeki. Przy niskim stanie wody w Wiśle filtry dostarczały wodę względnie dobrą, przy wysokim - niedostatecznie oczyszczoną [13].

Stacja Pomp Kanałowych Lindleya

Ukształtowanie terenu nie pozwoliło na odprowadzanie wszystkich ścieków do Wisły pod Bielanami. Dlatego projekt Lindleya z 1878 roku zakładał budowę przy ul. Dobrej Stacji Pomp Kanałowych do przetłaczania ścieków z sieci Powiśla do kanału głównego C górnej części miasta. Przy wysokich poziomach Wisły miał również podnosić ścieki domowe i burzowe. Jako samodzielna jednostka administracyjna, Stacja Pomp została wydzielona w 1931 roku. Stacja składała się z pięciu hal: gospodarczej, kotłowni, osadnika, maszyn oraz pomp nurnikowych. Wobec niepewnego gruntu konieczne były głębokie fundamenty szczególnie pod kotłownią i osadnikiem oraz ustawienie komina o wysokości 54 m na jednolitej płycie betonowej. Hala maszyn wodociągu Marconiego została przerobiona na biuro oraz na mieszkania [13]. Szczyt dachu budynku administracyjnego zdobiły półkoliste zdobienia, zlikwidowane w latach 30-tych XX wieku [12].

Z Powiśla ścieki spływają na Stację kanałem D. Główny kolektor znajdował się pod ul. Karową i posiadał awaryjne, zamknięte śluzą, ujście wprost do Wisły. Osadnik oddzielony był od komory ssawnej kratami, z których usuwane są zawiesiny za pomocą dwóch grabi mechanicznych pomysłu i konstrukcji b. Naczelnika Stacji inż. L. Knauffa. Tłoczenie ścieków odbywało się za pomocą 3 pomp nurnikowych firmy Orthwein, Karasiński i S-ka, każda o wydajności 167 lisek oraz 2 pomp odśrodkowych firmy Br. Sulzer, każda o wydajności 500 lIsek, uruchamianych przy silniejszym dopływie ścieków. Parę do maszyn do czasu elektryfikacji w 1937 roku dostarczały 4 kotły parowe systemu Lankasterskiego (do pracy 3 pomp nurnikowych wystarcza 1 kocioł parowy). Wentylacja hali osadnikowej odbywa się w ten sposób, że komin odprowadzający gazy spalinowe jest okrążony koncentrycznie drugim kominem. Przez wolną przestrzeń między obydwoma kominami następuje odpływ powietrza z hali [13].

Ulica Dobra istniała od 1740 roku i prowadziła przez liczne wysypiska śmieci i gruzów. Ponieważ nadwiślane tereny były często zalewane przez Wisłę, wykluczało to stałą zabudowę. Wisła stopniowo odsuwała się od skarpy, dzięki czemu pod koniec XVIII wieku było możliwe pojawienie się pierwszej drewnianej zabudowy. Ulicę początkowo nazywano Wiślaną (dziś nazywa się tak jedna z jej przecznic), potem przyjęła się nazwa Dobra (jedyna "dobra" ulica pośród okolicznych terenów podmokłych) [1].

W połowie XIX wieku uregulowano ulicę Dobrą od Białoskórniczej do Tamki. Wówczas pod numerem #74 powstał gmach wodociągu Marconiego [1]. Budowa stacji pomp miała miejsce w latach 1951-1955. Całą sieć tworzyły cztery elementy: 1) wodozbiór w Ogrodzie Saskim, będący wieżą ciśnień, 2) cztery fontanny, 3) 16 zdrojów oraz 4) Stacja Pomp Wodociągowych przy ulicy Dobrej. W ciągu trzydziestu lat sieć została znacznie powiększona sięgając do Łazienek na południu i Żelaznej na zachodzie [3].

Podstawą koncepcji był pierwszy warszawski projekt budowy sieci rur i kanałów zaopatrujących w wodę Stare Miasto, plac Krasińskiego oraz Nowe Miasto autorstwa Feliksa Pancera [2]. Pancer był inżynierem budownictwa lądowego i wodnego, a oprócz zaprojektowania wodociągu umocnił brzegi Wisły od Warszawy po Modlin oraz wyremontował kilka warszawskich mostów [11]. Początkowy projekt wodociągu nie został zaakceptowany przez Radę Budowniczą. Został on poprawiony przez Henryka Marconiego, który wprowadził rury dłuższe i o większej średnicy, zrezygnował z budowy studni w Wiśle, na rzecz sześciu studni na brzegu oraz umieścił wodozbiór w ogrodzie Saskim [2]. Ponieważ Pancer zmarł w marcu 1851 roku, Marconi przejął koordynację budowy nowego wodociągu [3].

Rozwój budownictwa mieszkaniowego i przemysłowego sprawił, że Stacja Pomp Marconiego była przeciążona i nie zaspokajała zapotrzebowania miasto w wodę. Wskutek tego woda była złej jakości i dostarczana z przerwami [4]. Potwierdziły to czterotygodniowe badania Alexa Airda i Tomasza Hawskleya [2]. Wodociąg funkcjonował do 1889 roku, kiedy został zastąpiony wodociągiem Lindley-a uruchomionym w 1886 roku. Budynek maszyn na Dobrej został przekształcony w budynek administracyjny Stacji Pomp Kanałowych [6]. Stacja stała się centralą ścieków „Dolnej Warszawy" i przepompowywała ścieki do kolektora „Górnej Warszawy", skąd kierowane były spadowo do Wisły na wysokości Lasku Bielańskiego [8].

Budynek administracyjny został zniszczony w czasie II wojny światowej [6]. Podczas obrony Warszawy w 1939 roku Stacja Pomp Kanałowych podtrzymywała pracę Elektrowni Powiśle po jej uszkodzeniu [7].

Podczas Powstania Warszawskiego teren Stacji Pomp znajdował się pod ostrzałem niemieckim. Opuścili go zamieszkujący budynek mieszkalny „wraz z rodzinami: inż Stanisław Wilczyński, majster Wrede i urzędnik Nowak”. Był to jednak obiekty strategiczny dla powstańców, gdyż znajdowały się tam nieliczne w Warszawie plany kanałów. Por. „Kulwieciowi" (Eugeniusz Przybysz) udało się dostać do opuszczonego biura dyrekcji i odnaleźć plany kanałów z 1936 roku, co umożliwiło wykorzystanie sieci kanalizacyjnej przez Powstańców [8]. Między innymi dlatego Powstanie Warszawskie trwało tak długo. Sprzyjał temu fakt, że budowniczy wodociągów i kanalizacji, generał Sokrates Starynkiewicz współpracujący z Henrykiem Marconim, wybrał dla Warszawy system o dużych prześwitach, którym można się przemieszczać [8].

Obecnie teren nadal jest wykorzystywany przez Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji. Znajdują się tam przepompownie „Powiśle I” oraz „Powiśle II” i Centralna Dyspozytornia [14].