Nowe Domostwo


Nowe Domostwo

Modernistyczna kamienica o charakterystycznej jasnej elewacji i wykonanych z dbałością o detale klatkach schodowych ma wewnętrzne podwórko-studnię, gdyż wszyscy mieszkańcy chcieli mieć okna od frontu. Budynek przetrwał II wojnę światową bez większych zniszczeń (mimo położenia na linii ostrzału).

mostmostrejestr zabytkówrejestr zabytkówzabudowa śródmiejskazabudowa śródmiejska

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   ulica Czerwonego Krzyża, ulica Stefana Jaracza
  • Rok powstania:  1929-1931
  • Obszar MSI:  Powiśle
  • Wysokość:   15 m
  • Funkcja:  mieszkaniowa
  • Styl:  modernizm
  • Związane osoby: Kwiek Piotr

Opis urbanistyczny:

Jednym z zachowanych domów spółdzielczych z okresu międzywojennego jest Nowe Domostwo, pięciopiętrowa kamienica Spółdzielni Mieszkaniowej Urzędników Banku Polskiego przy ul. Jaracza #3 (w okresie międzywojennym ul. Czerwonego Krzyża 21/23) [1]. Kubatura wyniosła 25950 m3, a w kamienicy powstały 42 mieszkania oraz sala posiedzeń zarządu (50.11 m2, w tym szatnia, łazienka i WC), sklep (42.15 m2) i mieszkanie dozorcy (47.06 m2) [9].

Dom ma prostą, kubiczną bryłę, inspirowaną projektami Roberta Mallet Stevensa z lat 20-tych XX wieku [6]. Budynek, ukształtowany na planie podkowy, posiada otwarty ku ulicy obszerny dziedziniec, odgrodzony kratą oraz dwa niesymetryczne boczne podwórka, zwane kuchennymi, mieszczące pojemniki na śmieci i trzepaki do dywanów [10]. Brak części frontowej miał teoretycznie zapewnić lepsze doświetlenie mieszkań, lecz w tym przypadku czterdziestu członków spółdzielni chciało po prostu mieć mieszkanie z oknami od frontu [1]. Taki rzut wymuszał ciemne ubikacje, niewentylowane kuchnie i brak światła w pokojach, skrzydło tylne zostało głuchą oficyną poprzeczną, a dziedziniec studnią otwartą z jednego wąskiego boku [9].

Z ulicy na podwórze prowadził lekki żelbetowy mostek (przed budową różnica wysokości między ulicą i parcelą wynosiła trzy metry). Po bokach schodkami schodziło się do lokalu sklepowego z jednej i do sali Zarządu Spółdzielni z drugiej strony. Środkowa oficyna poprzeczna obniżona została o pół piętra w stosunku do bocznych, a kondygnację górną przewidziano na pralnię. Zróżnicowanie poziomu otworów architekt zniwelował przez silne piony okien klatek schodowych. Wejścia do budynku miały daszki, lampy i z metalowe ochraniacze dla glifów [9].

Budowa wpisywała się w modernistyczny design i inteligencki klimat nowoczesnego Powiśla [6]. Najwyższą kondygnację otrzymano przez cofnięcie najwyższego piętra, a brak gzymsów dodał lekkości. Dachy z miedziowanej blachy zakończono starannymi prostokątnymi rycinami. Dzięki wykonaniu elewacji w terrazycie nadano całości schludny i miły wygląd. Starannie zaprojektowano balkony, balustrady z rur i pasów poziomych oraz niebieskie skrzynki do kwiatów [9]. Ciemne pręty balkonów i barierek odcinają się wyraźnie na tle gładkich, pozbawionych ornamentyki, pokrytych jasnym tynkiem elewacji [1].

Wyjątkowe były m.in. klatki schodowe [6]. Posiadały jednocześnie wejścia do mieszkań z podestu i z pełnego piętra. Schody były porządne, z ciężkimi balustradami z rur czarnych i niklowanych. Kolorystycznie klatki wyszły doskonale dzięki pomarańczowo i błękitnie pomalowanym gładkim drzwiom i dodatkowo oświetlane górą przez okienka, osadzone z czterech stron pod samym sufitem. Klatki łączyły się dołem przez podwórza gospodarcze, a górą przez niskie strychy. Plany mieszkań powtarzały się symetrycznie po obu stronach podwórza. W mieszkaniach wyróżniały się starannie zaprojektowane kuchnie, zaopatrzone w przemyślane i użyteczne szafy, spiżarki i wszelkie instalacje [9].

Budynek jest wpisany do gminnej ewidencji zabytków.

Obiekty, pomniki, tablice:


Obiekty, pomniki, tablice

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XVIII wiek i wcześniej:

W XVIII wieku był to środek koryta Wisły.

XIX wiek:

Pod koniec XIX wieku posesja nie była zagospodarowana. Ul. Stefana Jaracza do 1951 roku była częścią ul. Czerwonego Krzyża, przeprowadzonej w latach 1897-1898 jako przedłużenie ul. Rozbrat. Pierwsze parcele wytyczono ok. 1904 roku, jednak zabudowa pojawiła się dopiero w latach 20-tych XX wieku [7].

Okres międzywojenny:

Zapewne zanim powstał dom mieszkalny, prowadził tu fabrykę wytwórnię prądnic samochodowych (po 1926 roku) p. Horkiewicz [5].

Na projekt został ogłoszony konkurs zamknięty, który wygrał Piotr Kwiek. W konkursie narzucono rzut bryły w kształcie odwróconej litery U [9]. Budynek powstał w latach 1929-1931 [1]. Dom był kolejną już inwestycją urzędników Banku Polskiego, wcześniej powstała m.in. kamienica przy Czerwonego Krzyża 6 [8].

Budowę wykonało Biuro Budowlane W. Wojnarowski i B. Świecki. Cztery dźwigi elektryczne osobowe dostarczyła firma Roman Groniowski Spółka Akcyjna Fabryka Dźwigów Flohr, centralne ogrzewanie wykonała firma Szafranek i Roszczyk, a kanalizację, wodociągi i gaz firma Biuro Techniczne Instalator Edward Bober Milewski i S-ka [9].

31 marca 1931 roku na walnym zgromadzeniu wybrani zostali do zarządu spółdzielni mieszkaniowej: Juljusz Mucho, Zygmunt Wajnert, Mieczysław Wojciechowski, Stefan Baurski, i Józef Górski [3].

W lokalu nr 35 mieściła się w 1937 roku redakcja czasopisma Techniczne Nowości Lotnicze [2]. Od zachodu sąsiadowały z domem garaże Organizacji Todta [10].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Widok z dachu skrzydła poprzecznego

[1931] Widok z dachu skrzydła poprzecznego (źródło)

Plany mieszkań

[1931] Plany mieszkań (źródło)

Front

[1931] Front (źródło)

Zejście do sali zarządu

[1931] Zejście do sali zarządu (źródło)

Klatki schodowe

[1931] Klatki schodowe (źródło)

Latarenka przy wejściu

[1931] Latarenka przy wejściu (źródło)

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:

1 sierpnia 1944 roku dom został podpalony pociskami zapalającymi. Po wybuchu powstania życie skoncentrowało się w piwnicach i korytarzach, wyposażonych w sanitariaty i ujęcia wody pitnej. Mieszkańcy parterowych mieszkań, których okna wychodziły na boczne podwórka osłonięte przed ostrzałem, udostępniali kuchnie. Stacjonująca niedaleko formacja chroniąca mosty tzw. Flakartillerie prowadziła silny ostrzał wzdłuż ul. Czerwonego Krzyża [10].

Wieczorem 1 sierpnia do piwnic dotarli Powstańcy. Szczątkowe formy obrony przeciwpożarowej, łączności i informacji zaczęły działać następnego dnia. Mieszkańcy zgłaszali się na ochotnika do walki i służby sanitarnej. Wieczorami w piwnicach organizowała modlitwy pani Wyleżyńska [10].

Stały ostrzał spowodował, że postanowiono skonstruować wyrzutnię butelek zapalających. Na zachodnim podwórku powstał warsztat rusznikarski. Z długich masywnych desek zbito długie na trzy metry koryto otwarte z jednej strony, wsparte u wylotu na specjalnym koziołku. Wewnątrz umieszczono pojemnik w formie szufladki o gładko wyheblowanych bokach, w której umieszczano półlitrową butelkę. Do tej długiej rynny-lufy w miejscu mocowania podpórki przytwierdzono masywny samochodowy resor piórowy. Odciągnięcie do tyłu szufladki powodowało naciągnięcie resoru, a jej zwolnienie wyrzucenie butelki. Zasięg strzału wynosił jednak tylko kilkanaście metrów, a natarcie Niemców przerwało dalsze prace [10].

Równolegle mieszkańcy podjęli prace przy kopaniu studni na podwórku, jednak woda miała brązowo-fioletowe zabarwienie i nie nadawała się do użytku [10].

6 września 1944 roku mieszkańcy zostali wyprowadzeni do kościoła św. Wojciecha na Woli, a potem do Pruszkowa [10].

Odbudowa stolicy:

Ulica zachowała wiele ze swego przedwojennego klimatu, zniszczone budynki odbudowano z licznymi uproszczeniami [7]. Lokale w kamienicy zostały podzielone na mniejsze mieszkania [8].

Czasy PRL-u:


Czasy PRL-u

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Przemiany 1989-2000:


Przemiany 1989-2000

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XXI wiek:

Między 2011 i 2014 rokiem miała miejsce odnowa elewacji.

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Jaracza 3 - przed odnowieniem elewacji

[2011] Jaracza 3 - przed odnowieniem elewacji (źródło)

Jaracza 3

[2014] Jaracza 3 (źródło)

Wewnętrzna fasada

[2016] Wewnętrzna fasada (źródło)

Jaracza 3

[2017] Jaracza 3 (źródło)

Lokalizacja posesji

[2018] Lokalizacja posesji (źródło)

Opis przygotowano: 2020-01