Las Sobieskiego stanowi najdalej na północ wysuniętą część Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, który to obejmuje prawie 16 tys. ha, a został utworzony w celu ochrony lasów i najcenniejszych przyrodniczo obszarów po prawej stronie Wisły. Większość pomników przyrody Mazowieckiego Parku Krajobrazowego to sędziwe drzewa pamiętające czasy Puszczy Mazowieckiej (a dokładnie fragmentu Puszczy Osieckiej) z XVIII wieku [5].

Las Sobieskiego to drugi pod względem wielkości kompleks leśny Warszawy [7]. Ma powierzchnię 516.60 ha. Pełni rolę napowietrzającą dla miasta i korytarza ekologicznego dla zwierząt [9], łącząc rozległe Lasy Rembertowsko-Okuniewskie na północy z Lasami Celestynowskimi i Garwolińskimi na południu [17]. Las Sobieskiego to jeden z przystanków Szlaku Lasów Wawerskich [19]. Kompleks ma urozmaiconą rzeźbę terenu. Wschodnią część stanowią rozległe, piaszczyste wydmy porośnięte borem sosnowym. Środkowa część kompleksu to tereny o płaskim ukształtowaniu z dominującymi lasami mieszanymi, przechodzące w zachodniej części w żyzne drzewostany liściaste. Występują tu głównie siedliska lasów świeżych, w składzie gatunkowym dominuje sosna z domieszką dębów, nieco młodszych brzóz i licznymi lipami [12].

Od strony ul. Kościuszkowców usytuowany jest cmentarz ofiar II wojny światowej, zaś przy ul. Korkowej kapliczka w miejscu dawnego ołtarza polowego. Od strony ul. Jagiellońskiej ustawiono Obelisk Piłsudskiego [7]. Przez teren Lasu Sobieskiego prowadzą regularne drogi, tzw. linie. Ze wschodu na zachód są to trzy linie: Linia Telefoniczna, Linia Środkowa, Linia Klasztorna, a z północy na południe jest ich pięć, w tym Linia Szlabanowa, Linia Parkingowa, Linia Nieprzecięta i Linia Publiczna. W północnej części na ścieżce przyrodniczej znajduje się staw, a obok niego Leśniczówka.

Rezerwat im. Króla Jana Sobieskiego

Lasem Sobieskiego od zachodu sąsiaduje z rezerwatem przyrody im. Króla Jana III Sobieskiego [7]. Rezerwat utworzony został w celu zachowania fragmentu naturalnego lasu dębowo-sosnowo-lipowego charakterystycznego niegdyś dla Mazowsza, z udziałem obydwu rodzimych gatunków dębu (szypułkowego i bezszypułkowego) [2]. Jest to obszar objęty ochroną w ramach sieci Natura 2000 (PLH140031). W centralnej części występuje wał wydmowy tarasu wydmowego Wisły, stanowiący lokalny wododział. Deniwelacje dochodzą do 20 m. Gleby są urozmaicone, obok bielic występują gleby płowe i brunatne [19]. Najcenniejsze są grądy o bogatym runie [15]. Ich cechą charakterystyczną jest obecność ponad 150-letnich dębów szypułkowych oraz rosnące w tzw. wiankach, odroślowe, około 100-letnie lipy drobnolistne [17]. To jedno z niewielu miejsc wokół Warszawy, w których przetrwała świetlista dąbrowa, efekt dawnego regularnego wypasania bydła [19]. Spotykamy tu gatunki objęte ścisłą ochroną: lilię złotogłów, orlika pospolitego, bluszcz pospolity, goździk piaskowy oraz objęte częściową ochroną: konwalię majową, kalinę koralową, pierwiosnek lekarski, kruszynę pospolitą, turówkę leśną [13], turówkę wonną, pierwiosnek lekarski [3].

Podczas obserwacji w latach 1990-1997 zaobserwowano 85 gatunków kręgowców: ropuchę szarą i żabę trawną, padalca, 65 ptaków i 17 ssaków [35]. Występuje bardzo wysokie zagęszczenie dzięciołów: dużego (2.5 pary/10 ha), średniego i dzięciołka [17]. Stare drzewa tworzą znakomite warunki dla ptaków: bociana czarnego, dzięcioła czarnego i pstrego, myszołowa, jastrzębia gołębiarza, puszczyka. Las Sobieskiego jest najcenniejszą w rejonie Warszawy ostoją drobnych ptaków śpiewających [15]. Występuje wysokie zagęszczenie kosa, drozda śpiewaka, kapturki, szpaka, zięby oraz muchołówki żałobnej [17]. Z owadów prawnie stwierdzono kwietnicę okazałą [15]. Rezerwat to również ostoja: kuny leśnej i borsuka. Zdarza się, że natkniemy się w rezerwacie na sarnę czy lisa, a nawet dzika albo łosia [13].

Jest to jeden z dziewięciu rezerwatów Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Kiedyś był to rezerwat ścisły, z zakazem wstępu, ogrodzony drutem kolczastym i patrolowany [2]. Dziś rezerwat ma 113.92 ha (114,44 ha [11]) [14]. W części rezerwatu wytyczono dróżki i ścieżki turystyczne, postawiono wiaty, ławki, kosze na śmieci. Znajdziemy tu place zabaw i ścieżkę edukacyjną dla uczniów [13] oraz ścieżkę biegową. Wejście jest od ulicy Kościuszkowców [14].

Ścieżka biegowa Las Sobieskiego to trasa przeznaczona dla początkujących biegaczy. Liczy 3.5 km i prowadzi płaskimi, szerokimi leśnymi duktami. Trasa zaczyna się na parkingu przy ul. Kościuszkowców i biegnie Linią Klasztorną, aż do Linii Nieprzeciętej, następnie skręca w Linię Środkową, aby Linią Szlabanową połączyć się z powrotem z Linią Klasztorną. Trasę oznaczono drewnianymi ściętymi słupkami z tabliczkami co 200 m (17 sztuk) oraz tabliczki kierunkowe (5 sztuk). Na parkingu przy ul. Kościuszkowców jest tablica informacyjna z opisem i mapką ścieżki [18].

Kamień Piłsudskiego

Pół roku po powstaniu marionetkowego Państwa Polskiego Piłsudski zdecydował się na pokaz siły [29]. Na wydmowych terenach graniczących z Lasem Zastowskim (obecnie Lasem Sobieskiego) zorganizowane zostały pierwsze i jedyne jawne ćwiczenia polowe POW, w których wziął udział jeden z dwóch batalionów warszawskiego okręgu POW pod dowództwem Stefana Pomarańskiego. Obecny był przedstawiciel niemieckich władz okupacyjnych, mjr Keppel z dwoma kolegami [29], gdyż władze były zainteresowane nowymi żołnierzami w przeciągającej się I wojnie światowej [27].

W miejscu, gdzie miały miejsce ćwiczenia, przy drodze z Rembertowa do Traktu Brzeskiego, znajduje się upamiętniający je [31] ,b>głaz narzutowy [30]. Podstawa betonowego postumentu, na którym umieszczono głaz, ma wymiary 3.24 x 3.82 m [30]. Cały pomnik został usytuowany na grzbiecie długiej wydmy zwanej Górami Milowymi, pomiędzy dwoma słupami z husarskimi skrzydłami na szczycie (dziś nie istnieją) [27]. Uroczyste odsłonięcie miało miejsce 19 września 1937 roku [31]. Na głazie wyryto napis: "Na polach Wawra i Zielonej w dniu 29.IV.1917r. Józef Piłsudski ucząc Polaków bić się za wolność, ćwiczył ochotnicze wojsko zebrane potajemnie w Polskiej Organizacji Wojskowej" [31]. Pod głazem odbywają się miejscowe obchody Święta Niepodległości [28].

Cmentarz Ofiar Wojny

Inicjatorem powstania Cmentarza Ofiar Wojny (ul. Kościuszkowców 85) był wójt gminy Wawer, Stanisław Krupka. Cmentarz zaprojektowany przez Józefa Tarnasa i Aleksandra Zdanowicza został otwarty 12 listopada 1939 roku. Pierwszym, który spoczął na terenie cmentarza był Kazimierz Grauzynius z Wilna, poległy 19 września 1939 roku [25]. Tu przeniesiono w 1940 roku 76 ofiar Zbrodni w Wawrze z grudnia 1939 roku, jednej z pierwszych zbrodni hitlerowskich w II Wojnie Światowej [1]. Dokonano wtedy egzekucji 107 cywili w odpowiedzi za zamordowanie dwóch niemieckich podoficerów w karczmie przy ul. Widocznej [22]. Kolejne pochówki miały miejsce po egzekucjach w dniu 2 kwietnia 1940 i 2 kwietnia 1942, kiedy zginęło łącznie 17 osób. Spoczęli tu również w 1944 roku żołnierze z I Armii Wojska Polskiego, żołnierze radzieccy polegli w walkach o warszawską Pragę oraz żydowscy żołnierze Wojska Polskiego [25]. Na cmentarzu odnaleźć można też kilka pomników powojennych [24]. Przez całą okupację Niemcy nie zwrócili uwagi na cmentarz czy na tabliczkę przy wejściu z obowiązującą do dziś nazwą nekropolii [8].

Podczas walk w 1944 roku cmentarz uległ poważnym uszkodzeniom, które usunięto w 1964 roku. W ramach prac porządkowych postawiono nowe betonowe krzyże na żołnierskich mogiłach, odnowiono zieleń i zastąpiono dotychczasowy drewniany krzyż rzeźbą autorstwa Stanisława Zielińskiego. Jest to wykuta w czerwonym piaskowcu sylwetka człowieka trafionego serią z karabinu [25]. Od tyłu otwór ma kształt przypominający błyskawicę. Monument powstał prawdopodobnie w latach 1964-1965 i upamiętnia ofiary Zbrodni w Wawrze. O zbrodni przypomina tablica znajdująca się przed pomnikiem o treści: Zamordowanym W Wawrze Przez Hitlerowskich Okupantów W Pierwszej Egzekucji 27 Grudnia 1939 [22].

Przy cmentarzu wzniesiono pomnik poświęcony Kościuszkowcom poległym podczas wyzwalania Pragi w dniach 10-15 września 1944 roku. Napis na obelisku brzmi: "Za wolność naszą i waszą - wiernym synom ludowej ojczyzny, bohaterskim żołnierzom 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki poległym w walce o wyzwolenie Warszawy-Pragi we wrześniu 1944 r." Z lewej strony umieszczono piastowski orzeł noszony na czapkach Armii Polskiej [32].

Przy wejściu na teren cmentarza ogrodzony niskim płotkiem znajduje się tablica z napisem „Cmentarz wojenny z okresu 1939-1945 r., na którym pochowani są żołnierze Wojska Polskiego polegli w obronie Warszawy 1939 r. Rozstrzelani przez hitlerowców w Wawrze 27 XII 1939 r. Rozstrzelani w Aninie 29 IV 1942 r. Radziccy i Polscy artylerzyści polegli w walce o wyzwolenie Warszawy. Ofiar wojny i okupacji” [25].

Wartym uwagi jest pomnik nagrobny z postaciami matki i syna, Janiny Mateckiej i Witolda Leopolda Mateckiego, anińskich harcerzy [25]. Matka zginęła 3 sierpnia 1944 roku w domu, w który uderzyła bomba. Syn zginął tragicznie w maju 1945 roku w lesie od eksplozji niewybuchu [24].

Na początku XX wieku kompleks zwany był Lasem Wawerskim. Była to 870-hektarowa pozostałość wielkiej Puszczy Mazowieckiej [9].

W latach 30-tych XX wieku Las Wawerski wchodził w skład dóbr Adama Branickiego. Był niewielką częścią olbrzymich podwarszawskich posiadłości hrabiego [7]. Wprowadzona w Polsce ustawa o reformie rolnej doprowadziła do parcelacji i wyprzedaży dóbr ziemskich. Adam Branicki wydzielił obszar o powierzchni 311 ha i podarował go miastu jako Park Narodowy Darowizna [21]. Pozostała część dóbr została podzielona na kilkaset działek budowlanych [33]. Teren o powierzchni 300 ha [35] objęty jest ochroną od 1934 roku [17].

Plan parcelacyjny Branickiego obowiązywał do 1949 roku. Naczelna Rada Odbudowy m.st. Warszawy, której przewodniczył Józef Cyrankiewicz, uchwaliła miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, przeznaczając ogromny pas terenów wokół stolicy pod zalesienie. Zalesiono m.in. ogromny pas terenu od Anina aż poza Otwock, czyli dzisiejszy Mazowiecki Park Krajobrazowy, oficjalnie utworzony w 1987 roku [33]. W skład tego terenu wchodzi Las Sobieskiego.

Rezerwat im. Króla Jana Sobieskiego utworzono 11 listopada 1952 roku. Dziś rezerwat [21] ma 113.6 ha [35]. To najstarszy spośród dwunastu rezerwatów w Warszawie [11].

W 2015 roku przeprowadzono m.in. rekultywację oczka wodnego na terenie Lasu Sobieskiego w jego północno-wschodniej części i rozbudowę dawnej leśniczówki na lecznicę dla zwierząt dzikich oraz ośrodek naukowo-badawczy [34]. Znalazła się tu (ul. Korkowa #170A) siedziba dyrekcji Lasów Miejskich Warszawa oraz Ośrodek Rehabilitacji Zwierząt, założony w listopadzie 2008 roku.