Cmentarz Służewski (Stary)


Cmentarz Służewski (Stary)

Cmentarz znajduje się na skarpie, obok kościoła św. Katarzyny. Powstał zapewne w XIX wieku, chociaż według podań pochowano na tych terenach powstańców z Powstania listopadowego, czy nawet znaleziono urny z czasów kultury łużyckiej. Sam cmentarz jest niewielki, przy wejściu stoi figura Najświętszej Maryi Panny (ukrywana podczas zaborów na plebanii), a na końcu głównej alejki jest kolumbarium. Warte uwagi jest również miejsce pamięci ofiar NKWD w postaci szklanej gabloty. Najsłynniejszą pochowaną tu osobą jest Krystyna Krahelska, która pozowała do rzeźby warszawskiej syrenki, skomponowała m.in. "Hej, chłopcy, bagnet na broń!" a zginęła (będąc sanitariuszką) w pierwszych godzinach Powstania Warszawskiego.

cmentarzcmentarzrzeźbarzeźba

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   ulica Anyżkowa, ulica Fosa, ulica Renety
  • Rok powstania:  1831-1839
  • Obszar MSI:  Stary Służew
  • Wysokość:   0 m
  • Funkcja:  sakralna
  • Styl: 
  • Związane osoby: Biskupski Maksymilian

Opis urbanistyczny:

Ten rzymskokatolicki cmentarz na Służewie (tzw. stary, przy ul. Renety, ul. Fosa #17) zajmuje powierzchnię ok. 1.5 (2.73 ha [3]) ha i jest czynny. Zarządza nim pobliska parafia św. Katarzyny [1].

Na terenie cmentarza znajduje się dość dużo drzew. Alejki prostopadle do skarpy tworzą ładne promenady widokowe. W najstarszej części nekropolii pochowani są mieszkańcy okolicznych wsi oraz lokalni proboszczowie. Na cmentarzu nie ma odrębnych kwater dla poległych w II wojnie światowej, chociaż pochowanych jest wiele ofiar z tego okresu [3]. Przy południowej granicy znajduje się kolumbarium, które powstało w latach 2016-2017.

Według niektórych źródeł było to jedno z miejsc ostatniego spoczynku powstańców 1831 roku. W 1832 roku ich rodziny, Sutkowskich z Mokotowa i Wierzbowskich ze Zbarza, ufundowały figurę Najświętszej Maryi Panny. Władze carskie w odwecie za zryw zlikwidowały w 1839 roku cmentarz. Figura została zdemontowana przez parafian, a ówczesny proboszcz ukrył ją na długie lata na terenie plebanii. W 1990 roku rzeźba została odnowiona w pracowni prof. Andrzeja Kossa i powróciła po 150 latach na cmentarz. Renowację sfinansowały władze dzielnicy Ursynów [8]. Figura obecnie znajduje się przy wejściu na teren cmentarza.

Przy głównej alejce znajduje się obelisk zwieńczony witryną przeszkloną czterema warstwami pancernych szklanych płyt. Na wybranych warstwach szkła widać ślady postrzałów. Wewnątrz jest artystyczna wizja wozu pełnego trupów, z których każdy ma dziurę w czaszce po kuli, symbolizującą terror NKWD, oraz z górującym nad nimi stylizowanym krzyżem. Jest to nawiązanie do Pomnika Poległych i Pomordowanych na Wschodzie, a autorem obu dzieł był rzeźbiarz Maksymilian Biskupski. Obok znajduje się głaz z inskrypcją " W pobliżu tego miejsca złożono w marcu 1965r szczątki ofiar Kontrwywiadu Wojskowego wykopane przy budowie szkoły Tysiąclatki na Woronicza, a tam przywiezione i potajemnie pochowane w latach 1947 i 1949" [5].

W kwaterze L15 znajduje się Grób Dzieci Utraconych (nienarodzonych) [1]. Biały pomnik tworzy głowa matki bez twarzy oraz kłębowisko dziecięcych ciałek, z których widać tylko główki [3].

Na cmentarzu pochowani są m.in. znani naukowcy: Zbigniew Anusz, Wiesław Barej, Andrzej Bednarek, Jan Blinowski, Zygmunt Bogacz, Krystyna Bolesta-Kukułka, Jan Bud-Gusaim, Hanna Chwalińska-Sadowska, Stanisław Chwaliński, Paweł Czartoryski, Jerzy Dmochowski, Aleksander Ferenc, Jan Gaj, Józef Jaworski, Marek Keller, Tadeusz Kiciński, Zenon Kierul, Andrzej Jan Klawe, Józef Kochman, Bogusław Kubicki, Józef Kuczyński, Józef Kukułka, Stanisław Lis, Franciszek Maciak, Longin Majdecki, Elżbieta Malicka, Konrad Malicki, Jan Malinowski, Florian Maniecki, Ryszard Manteuffel, Mieczysław Nasiłowski, Jerzy Ostromęcki, Zygmunt Pancewicz, Henryk Pecherski, Teresa Plata-Nowińska, Regina Poźniak, Zdzisław Przeździecki, Witold Rosa, Kazimierz Siarkiewicz, Urszula Soczyńska, Piotr Strebeyko, Abdon Stryszak, Andrzej Szuster, Teodor Tazbir, Andrzej Tomaszewski, Ludwik Watycha, Jerzy Więckowski, Bolesław Winiarski, Zbigniew Wnuk, Janina Zagałowa, duchowni związani z tutejszą świątynią: Antoni Czarnecki, Wojciech Kubiak, Jan Kuczkowski, Leopold Podbielski, wojskowi: Michał Filipowicz, Zbigniew Filipowicz, Grażyna Lipińska, Władysław Martyka, Tadeusz Miciak, Józefat Poznański, Jan Przeździecki, Piotr Szweda, twórcy i artyści: Teresa Badzian, Andrzej Betka, Piotr Figiel, Marian Gadzalski, Zdzisław Benedykt Gałecki, Bohdan Grzymała-Siedlecki, Anna Halcewicz-Pleskaczewska, Maria Horbowa, Adam Iwiński, Kazimierz Jeczeń, Janusz Kondratowicz, Krystyna Krahelska (kwatera L11, krzyż z jasnego kamienia z założoną biało-czerwoną opaską i wstążką, na nagrobnej płycie wykuto harcerską lilijkę i fragment tekstu "Hej, chłopcy, bagnet na broń!" jej autorstwa [7]), Zenona Kudanowicz, Maciej E. Maciejewski, Antoni Mikołajczyk, Janusz Nasfeter, Wojciech Natanson, Andrzej Piszczatowski, Janusz Rapnicki, Anna Skarbek-Sokołowska, Jan Stępień, Jan Ferdynand Tkaczyk, Jerzy Wielbut, Andrzej Wyspiański, Bolesław Zagała, Sylwester Zieliński, działacze, dziennikarze i politycy: Kazimierz Bosek, Władysław Chrapusta, Marian Dmochowski, Jan Karol Kostrzewski, Wanda Krahelska-Filipowiczowa, Tomasz Leoniuk, Włodzimierz Ławniczak, Jerzy Machaj, Jan Maj, Kazimierz Modzelewski, Tadeusz Pajda, Henryk Pruchniewicz, Piotr Sobczyk, Zdzisław Stępniak, Janina Szweycer-Grupińska, Mikołaj Zozula czy sportowcy: Wojciech Puzio i Edward Romanowski [1].

Obiekty, pomniki, tablice:


Obiekty, pomniki, tablice

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XVIII wiek i wcześniej:


XVIII wiek i wcześniej

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XIX wiek:

Nie jest znana dokładna data powstania cmentarza. Według obiegowej opinii istniał on już w XIII wieku (a nawet wcześniej, na jego terenie odnaleziono urnę z epoki kultury łużyckiej) [4], chociaż faktycznie cmentarza nie ma jeszcze na mapie z 1819 roku. Nekropolia powstała na pewno przed 1839 rokiem [3], być może jedne z pierwszych pochówków miały miejsce po powstaniu listopadowym [8].

Z XIX wieku zachowane są trzy groby kominowe. Podobno teren cmentarza został częściowo zniszczony w czasie powstania listopadowego. Następnie został odnowiony i rekonsekrowany w 1839 roku. W 1850 roku powiększono obszar cmentarza i otoczono go murem. Kolejne powiększenie miało miejsce w latach 70-tych XIX wieku [1]. Wówczas zajmował teren zbliżony do prostokąta, którego krótszy bok opierał się o skarpę [3].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Służew

[1875] Służew (źródło)

Okres międzywojenny:


Okres międzywojenny

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Służew

[1932] Służew (źródło)

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:


II wojna światowa i Powstanie Warszawskie

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Odbudowa stolicy:

W latach 40-tych XX wieku cmentarz zajmował ok. 1.35 ha [3].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Teren cmentarza

[1945] Teren cmentarza (źródło)

Czasy PRL-u:

Kolejne powiększenie terenów grzebalnych nastąpiło w latach 1982-1987, kiedy zajęto grunt po obu stronach drogi do kościoła. W latach 90-tych XX wieku pod groby przeznaczono dodatkowo pas na skraju skarpy [3].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Teren cmentarza

[1982] Teren cmentarza (źródło)

Teren cmentarza

[1987] Teren cmentarza (źródło)

Przemiany 1989-2000:

28 października 1989 roku podczas uroczystości z udziałem Józefa Glempa w miedzianej urnie wykonanej przez Andrzeja Renesa złożono ziemię pobraną z miejsc egzekucji i pochówków ofiar komunistycznego terroru na terenie Służewa [1].

XXI wiek:


XXI wiek

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Głaz upamiętniający zamordowanych w latach 1945-1947

[2007] Głaz upamiętniający zamordowanych w latach 1945-1947 (źródło)

Grób Dzieci Utraconych

[2007] Grób Dzieci Utraconych (źródło)

Jeden z najstarszych nagrobków

[2010] Jeden z najstarszych nagrobków (źródło)

Figura NMP

[2011] Figura NMP (źródło)

Promenada widokowa

[2011] Promenada widokowa (źródło)

Pomniki na cmentarzu

[2011] Pomniki na cmentarzu (źródło)

Pomniki na cmentarzu

[2011] Pomniki na cmentarzu (źródło)

Groby zgromadzenia sióstr św. Elżbiety

[2011] Groby zgromadzenia sióstr św. Elżbiety (źródło)

Lokalizacja grobu Krystyny Krahelskiej

[2012] Lokalizacja grobu Krystyny Krahelskiej (źródło)

Szklana gablota z pancernego szkła

[2012] Szklana gablota z pancernego szkła (źródło)

Grób Krystyny Krahelskiej

[2015] Grób Krystyny Krahelskiej (źródło)

Rzeźby na cmentarzu

[2016] Rzeźby na cmentarzu (źródło)

Symboliczna mogiła ofiar stalinizmu

[2016] Symboliczna mogiła ofiar stalinizmu (źródło)

Symboliczna mogiła ofiar stalinizmu

[2016] Symboliczna mogiła ofiar stalinizmu (źródło)

Rzeźby na cmentarzu

[2016] Rzeźby na cmentarzu (źródło)

Rzeźby na cmentarzu

[2016] Rzeźby na cmentarzu (źródło)

Rzeźby na cmentarzu

[2016] Rzeźby na cmentarzu (źródło)

Madonna z czasów powstania listopadowego

[2016] Madonna z czasów powstania listopadowego (źródło)

Madonna z czasów powstania listopadowego

[2016] Madonna z czasów powstania listopadowego (źródło)

Teren cmentarza

[2019] Teren cmentarza (źródło)

Grób Krystyny Krahelskiej

[2020] Grób Krystyny Krahelskiej (źródło)

Kolumbarium

[2020] Kolumbarium (źródło)

Opis przygotowano: 2021-03