Pałac Przebendowskich (ul. Solidarności #62, dawniej ul. Bielańska 14, też pałac Radziwiłłów, pałac Zawiszów) znajduje się między dwiema jezdniami alei Solidarności [1]. Jest wpisany do rejestru zabytków pod numerem 17 [1].

Pałac jest budynkiem trzykondygnacyjnym, jedenastoosiowym, mniej więcej na planie kwadratu [15]. Ma ok. 28 metrów wysokości do szczytu iglicy na dachu. Cztery narożne alkierze, pełniące rolę wież, ujmują rezydencję z czterech stron. Budynek nakryty został imponującym mansardowym dachem (jest to hipotetyczna powojenna rekonstrukcja dachu XVIII-wiecznego), którego załamanie w linii spadu nadaje bryle dynamiczny wygląd. Elementem wyróżniającym spośród innych barokowych zabytków Warszawy jest półkoliście wysunięty ryzalit we frontowej fasadzie. Znajduje on kontynuację wewnątrz budynku, tworząc efektowny owalny westybul wejściowy, a na pierwszym piętrze hol przed wejściem do sal reprezentacyjnych [2].

Istnieje miejska legenda, że w jednym z okien pałacu straszy raz albo dwa razy na tysiąc lat stary, gruby Chińczyk, który pali haszysz i mruży oczy niczym kot, gdyż życie spędził na oswajaniu świata [17].

Muzeum Niepodległości

W pałacu znajduje się główna siedziba Muzeum Niepodległości [1], które gromadzi eksponaty dokumentujące historię dążeń niepodległościowych Polaków począwszy od powstania kościuszkowskiego do czasów współczesnych, ponadto losy Polaków rozrzuconych po całym świecie. Dział zbiorów posiada ponad 55 000 muzealiów, najstarsze pochodzą z 1794 roku, są to Odezwy i Rozporządzenia Komisji Porządkowej Województwa Krakowskiego [11].

W 1992 roku muzeum uzyskało status Narodowej Instytucji Kultury. Od 1994 roku placówka wydaje czasopismo muzealno-historyczne "Niepodległość i Pamięć". W latach 1990-2008 placówka zorganizowała ponad 200 wystaw, które zwiedziło blisko 2 mln widzów. Siedem wystaw zostało nagrodzonych lub wyróżnionych w dorocznych konkursach na "Muzealne wydarzenie roku". Od 1 stycznia 1999 roku Muzeum jest samorządową instytucją kultury, którą nadzoruje Zarząd Województwa Mazowieckiego [21].

Przed pałacem od strony zachodniej stoi na kolumnie stylizowana rzeźba orła, godła Polski [1].

W XVII wieku dzisiejsza ul. Bielańska zwana była ul. Kamedulską lub ul. Gołubską, nazwę Bielańska otrzymała w 1770 roku. Nazwy te pochodzą od traktu, który prowadził do posiadłości Kamedułów (zwanych też Bielanami) [14].

Tereny wokół obecnej al. Solidarności należały początkowo do kościoła św. Krzyża. Pierwszym, który wystawił sobie w tym miejscu całkiem okazały dwór [5] drewniany [7], był wojewoda podlaski Wojciech Niemira, który zamieszkał w nim wraz z rodziną w XVII wieku. Dwór opustoszał podczas jednej z epidemii dżumy i wkrótce został rozebrany [5].

Pałac Przebendowskich

Pałac został prawdopodobnie wzniesiony w latach 1727-1729 dla podskarbiego wielkiego koronnego, Jana Jerzego Przebendowskiego [1] w modnym wówczas stylu barokowym [6]. Ponieważ Przebendowski nie miał poważania wśród polskiej magnaterii, jednym ze sposobów na podciągnięcie reputacji było wybudowanie efektownej siedziby [2]. Ponieważ był ulubieńcem i towarzyszem zabaw Augusta II, to od niego pożyczył sporą sumę pieniędzy, wystarczającą do wybudowania i wyposażenia luksusowego domu. Królewskich pieniędzy nigdy nie oddał. W pałacu wprowadzono rozmaite nowinki. Była tu pompa żelazna do ciągnięcia wody, rynna, którą spływały pomyje i stajnia dla 26 koni [5]. Architekt jest nieznany [1], wskazuje się najczęściej na Jana Zygmunta Deybla [2].

W strachu przed powrotem dżumy, zanim rozpoczął prace, Przebendowski starannie wypalił ziemię i dopiero wówczas wystawił pałac [5]. Po raz pierwszy na mapie pałac pojawił się w 1732 roku [2].

Przed pałacem wznosiły się oskrzydlające dziedziniec oficyny gospodarcze, na tyłach zaś umieszczono ogród. Nad drzwiami pałacu Przebendowski kazał wykuć napis: "Post exanflatos pro Republica labores hic locus qui etis" (ciężkich pracach dla Rzeczypospolitej tu jest miejsce wypoczynku, gdzie się znajdujecie), który obecnie się nie zachował [2].

Po śmierci Przebendowskiego w 1729 roku pałac odziedziczyła jego córka Dorota Henrietta, a następnie Piotr Jerzy Przebendowski. Po nim majątek odziedziczył Ignacy Przebendowski, który wynajął pałac dyplomacie i posłowi hiszpańskiemu przy dworze Augusta III Pedro Pablo de Bolea [15]. Mieszkał on tutaj w latach 1760-1762. Pałac stał się wówczas miejscem słynnych i hucznych przyjęć oraz balów maskowych, urządzanych z iście hiszpańskim temperamentem. W czterech salach tańczono, w innych pokojach podawano dania [2].

Ignacy Przebendowski sprzedał pałac w 1766 (1768 [1]) roku Annie z Łubieńskich Łętowskiej i Konstancji z Łubieńskich Kossowskiej, a w 1768 roku całość praw nabył mąż Konstancji podskarbi koronny Roch Kossowski [15] w licytacji [5]. W pałacu mieszkała wówczas jedna z najpiękniejszych warszawskich dam, Barbara z Bielińskich Kossowska [2].

W latach 1783-1789 pałac został nieznacznie przebudowany według projektu Szymona Bogumiła Zuga [1]. Prócz przebudowy oficyn i dobudówek w różnych częściach pałacu wprowadził on efektowną klatkę schodową do westybulu [2], w której znajdowały się wówczas jedyne w Polsce, jeżeli nie na świecie, kute schody [7].

Na początku XIX wieku pałac został wynajęty na Hotel de Hamburg [1]. W hotelu swoje siedziby mieli sztukmistrze (kobieta bez rąk, zadziwiająca precyzją posługiwania się stopami, magik, cudzoziemiec sprzedający zamorskie ptaki, Niemiec gwiżdżący przy gitarze [2]). Działała tutaj restauracja "Gąsiorowskiego" [1], Urząd Kontroli Służących (z 1839 roku) oraz Trybunał Handlowy (z 1842 roku) [1]. Za czasów Królestwa Kongresowego mieszkał w pałacu komendant Warszawy, rosyjski generał Lewicki [2]. Prezentowano tu widowiska teatralne, a w 1863 roku miało miejsce otwarcie gabinetu figur wojskowych [7].

Oficyna pod adresem ul. Bielańska 12 została wzniesiona w 1821 roku, być może według projektu Piotra Aignera, z przeznaczeniem na mieszkania pracowników. Jej jedna oś była przypisana do pałacu, druga do sąsiedniego budynku Mennicy. Ocalała, mimo rozbiórki w 1907 roku budynku Mennicy i dotrwała aż do II wojny światowej [28]. W innej oficynie mieściła się przynosząca największy dochód Fabryka Guzików oraz Wszelkich Wyrobów Metalowych i Pieczętarskich [1], wytwarzająca na masową skalę odznaki, herby, guziki, zwłaszcza do mundurów. Jeszcze po II Wojnie Światowej w gruzach oficyn znajdowano rozmaite metalowe elementy [5]. W latach 1825-1826 w jednej z oficyn mieszkał pisarz Antoni Malczewski, potem mieściła się redakcja „Gazety Teatralnej”, „Zajazd Białostocki” i kawiarnia Sotera Rozbickiego [7]. W latach 40-tych i 50-tych XIX wieku funkcjonowała tu drukarnia Kiserparkera i zakład piwa bawarskiego [2], Był tu też sklep pierwszego w Warszawie fabrykanta lamp, Bolnira. W latach 50-tych XIX wieku funkcjonował tu też browar piwa bawarskiego [7].

Do Kossowskich pałac należał do 1831 roku, kiedy to właścicielem został Jakub Piotrowski [1]. Ten kazał budynek wyremontować, zaś dachy pokryć papą [5]. Wraz z długami Piotrowski odsprzedał pałac w 1844 roku Jakubowi Lewińskiego. W tym samym roku przejął go Mateusz Nowakowski, który przekształcił pałac w kamienicę czynszową. Doprowadziło to do jego stopniowej degradacji [1].

Pałac Zawiszów

W styczniu 1863 roku pałac nabył za połowę dawnej wartości Jan Zawisza, majętny obywatel z Litwy, prekursor archeologii i nauki o konserwacji zabytków [2] i zlecił jego przebudowę według projektu Wojciecha Bobińskiego [1] w latach 1863-1868 [2] w stylu Ludwika XVI i XVII [7]. W wyniku przebudowy zmieniło się wejście do pałacu. Architekt nakazał wybić w ryzalicie trzy wielkie otwory w miejscu dawnych drzwi i okien, a nowe wejście umieścić w głębi. Dzięki temu pojawił się efektowny przedsionek umożliwiający m.in. ochronę przed deszczem dla gości wysiadających z karet [1]. Bogate zdobienia i stiuki, szybko zostały wykonane na toporną modę, z jedyną w kraju balustradą ślusarza Skoraczyńskiego [7]. Zawisza wystawił też obok pałacu kamienicę czynszową, na pokrycie kosztów utrzymania rezydencji [2]. Znajdowała się ona pod adresem ul. Bielańska 16 i została spalona w 1939 roku [14].

W owalnym westybulu pierwszego piętra pałacu pojawił się iluzjonistyczny plafon Henryka Siemiradzkiego Światło i mrok [1] (inne nazwy to Światło i ciemność, Walka światłości z ciemnością czy Triumf światła nad ciemnością) i taka też jest tematyka. Poszczególne grupy postaci zostały rozmieszczone w owalnej kompozycji, na tle zaznaczonej w dolnej partii jońskiej kolumnady i fragmentu architektury w górnej części po lewej stronie. Na dole znalazł się „ołtarz Przeznaczenia”, na którym znajdują się postaci Parek (trzy greckie Mojry, boginie ludzkich losów siedzące na wysokim cokole: po lewej stronie prządka z wrzecionem Klotho, po prawej pilnująca nici Lachesis, a pośrodku przecinająca nożem nić Atropos). Po jego lewej stronie Psyche (z motylimi skrzydłami) zwraca się do siedzących na ołtarzu odwróconych do siebie plecami i pyta o losy narodów, mając obok mapę z napisem „Vallis Lacrimarum” (Dolina Łez). Obok na stopniach siedzą Rozpacz (naga kobieta podająca kielich z trucizną) i Zwątpienie (postać męska z uniesioną ręką). Po prawej stronie znajduje się cokół z figurą Sfinksa, nad nim odwrócona tyłem Pandora (postać kobieca, odwrócona nagimi plecami do widza, wypuszczająca zło ze swojej puszki), a jeszcze wyżej Zły ze wstęgą „HUMANITAS” (trzyma topór i berło). Ponad nim unoszą się niewyraźne figury uosabiające ciemnotę i szalbierstwo, spętane łańcuchami. Po lewej stronie, obok Psyche, stoi Nadzieja (trzymająca w lewym ręku kotwicę, w jasnozielonej sukni). Nad głowami Psyche i Nadziei został ukazany „postępowy pochód ludzkości”, z postaciami przedstawiającymi Poezję, Tragedię, Komedię oraz Muzykę i Sztuki Plastyczne, a nieco wyżej Natchnienie (postać młodzieńca dosiadającego Pegaza) i Sława (z trąbką i wieńcem). Ponad nimi jest postać Prawdy z personifikacjami Nauki i Umiejętności. Wyżej znalazły się grupy przedstawiające alegorie różnych form aktywności człowieka, m.in. matematyka, chemia, fizyka, astronomia, botanika, zoologia, a następnie rolnictwo, przemysł, handel występujące wokół alegorii Zamożności (nagiej postaci z rogiem obfitości). Najwyżej wznoszą się uskrzydlone postacie Sprawiedliwości i Pokoju. Po lewej stronie u góry zostały przedstawione, przesuwające się ku górnej części, ciemne masy skłębionych form sił ciemności, pierzchających przed światłem, rogate i uskrzydlone postacie, splecione z wężami. Być może całość to nawiązanie do staroperskiego mitu, zestawiającego Ormuzda, ducha światłości ze złym Arymanem [23].

Zlecenie na wykonanie plafonu artysta zapewne przyjął w 1879 roku. Kompozycja, namalowana na płótnie (8.5 m x 6 m), została prawdopodobnie ukończona w 1882 roku. Ponieważ płótno było większe niż wysokość pracowni artysty, trzeba było wykonać maszynę mającą jeden gruby wał u góry, a drugi na dole do nawijania i odwijania dzieła. Siemiradzki zakupił też drugą maszynę dla swojej osoby, która go podnosi i opuszcza na dowolną wysokość, aby nie musiał używać drabiny. W styczniu 1883 roku artysta zaprezentował dzieło na międzynarodowej wystawie sztuk pięknych w Rzymie, gdzie otrzymało wysoką ocenę. W październiku 1883 roku plafon został przewieziony do Polski i wystawiony w sali Resursy Obywatelskiej. Tu krytykowano zarówno formę dzieła, „wielki zamęt postaci stojących, siedzących, leżących, które nie odrywają się od tła”, jak i jego wielkość. Potem obraz został przeniesiony do miejsca przeznaczenia. Po wykonaniu można go było oglądać w niedziele i święta za opłatą na rzecz schroniska dla paralityków. Plafon został zniszczony zapewne w czasie Powstania Warszawskiego [23].

Pałac Radziwiłłów

Po śmierci Jana Zawiszy pałac pozostawał pod opieką jego żony Elżbiety, a potem córki Marii (przyszłej żony Michała Radziwiłła [5]). Pałac zakupił od Marii w 1912 roku książę [2] Janusz Franciszek Ksawery Józef Labre Bronisław Maria Radziwiłł herbu Trąby [9], właściciel Nieborowa i poseł oraz senator II Rzeczypospolitej [2] w zamian za dożywocie oraz dalsze finansowanie fundacji kościelnych, m. in. Bazyliki Kawęczyńskiej [3]. Ten urządził w pałacu mieszkanie dla siebie oraz siedzibę Zarządu Dóbr i Interesów ks. Janusza Radziwiłła [6].

W lipcu 1914 roku, gdy książę udał się na Wołyń, do pokoju w którym zgromadzono cenne rzeczy nastąpiło włamanie. Łupem złodziei padły złote i srebrne przedmioty starożytne [27].

W 1918 roku, kiedy książę był dyrektorem Departamentu Stanu, goszczono w pałacu delegata stolicy apostolskiej Achillesa Ratti, późniejszego papieża Piusa XI. Ponadto pałac stał się miejscem spotkań i posiedzeń. Spotykał się tu Klub Społeczno-Polityczny oraz Rada Naczelna Stronnictwa Prawicy Narodowej [25]. Tutaj w 1926 roku zawiązał się warszawski oddział SPN, obradowały Komisje Porozumiewawcze konserwatystów, goszczono zagranicznych parlamentarzystów i dyplomatów. Bywali tutaj Walery Sławek, Władysław Raczkiewicz, Ignacy Matuszewski, Stefan Starzyński, bp Juliusz Bursche. Ten klub wybrał Józef Piłsudski jako miejsce odczytu 15 IV 1926 „O wodzu naczelnym i państwie” [3]. Na przełomie 1928/1929 roku przemawiali tu zwolennicy i przeciwnicy etatyzmu, m.in. Stefan Starzyński, prof. Adam Krzyżanowski, dyrektor Andrzej Wierzbicki, prezes BGK Roman Górecki. Wybrani goście mogli zjeść z księciem kameralne śniadania [25].

W 1919 roku Archiwum Ordynacji Nieświeskiej przewieziono do Warszawy w 1919 roku. Złożono je w pałacu w skrzyniach, gdzie opiekował się nimi dawny archiwista nieświeski Antoni Iwanowski i w wyjątkowych przypadkach było udostępniane dla historyków. W listopadzie 1929 roku Archiwum Radziwiłłów zostało umieszczone w domu przy ul. Marszałkowskiej 113 [19].

Przed wybuchem II wojny światowej podziemia pałacu zostały wzmocnione, przeznaczono je na schron dla mieszkańców okolicznych domów [3]. W oficynach mieściły się wówczas m.in. stolarnia, fabryka organów, warsztaty wyrobów platerowych czy gabinet lekarsko dentystyczny [7].

Po wybuchu wojny Radziwiłłowie wobec niemieckich nalotów udostępnili piwnice jako schron dla okolicznej ludności. W części pałacu zamieszkały także rodziny, które w wyniku bombardowań i pożarów straciły dach nad głową [25].

Ze względu na znajomości i uznanie księcia przez Niemców, pałac był jednym z nielicznych budynków w Warszawie, gdzie nie stanęła noga gestapowca [25]. Był bezpiecznym miejscem poufnych konferencji. Na przełomie 1939 i 1940 roku spotykali się tu m.in. Niedziałkowski, Rataj, Rybarski (tajny Komitet Porozumiewawczy Stronnictw Politycznych, dawni polityczni przeciwnicy Radziwiłła [25]) [3]. Odbyło się tu w pierwszej połowie maja 1940 roku spotkanie świeżo założonej RGO z działaczami żydowskimi, w którym wzięli udział: prezes Gminy Żydowskiej Adam Czerniaków, Abraham Gepner, Michał Weichert i przedstawiciel American Jewish Joint Distribution Comitee [25]. Bywali tu również członkowie Delegatury Rządu [3], jednak książę odmówił jednak wejścia do konspiracji [25].

Ponieważ pałac znajdował się tuż obok getta, przez pewien czas kanałami mogły do niego przechodzić dzieci żydowskie. Dostawały jedzenie w specjalnie do tego przeznaczonym pokoju, z zamkniętymi okiennicami. Następnie wypełniano im menażki, w których niosły jedzenie dla swoich rodzin [25].

W marcu 1940 roku Antoni Iwanowski, kustosz Archiwum Ordynacji Nieświeskiej, przeniósł akta unii horodelskiej i lubelskiej do domu Radziwiłła (oryginał koronny aktu Unii Lubelskiej, inne dokumenty unijne oraz akty fundacyjne ordynacji ołyckiej, nieświeskiej i kleckiej [3]). Znajdowały się tam w podziemiach w żelaznej skrzyni zabezpieczającej akta przed pożarem. Po upadku Powstania Warszawskiego żelazna skrzynia została zapewne wyszabrowana [19].

Podczas Powstania Warszawskiego pałac znalazł się na linii frontu, która przez długi czas przebiegała ul. Bielańską [1]. Ochraniał prawą flankę niezdobytej powstańczej reduty Banku Polskiego. Ponieważ Niemcy nie mogli opanować Banku, obiektem ataków stał się pałac, który czterokrotnie przechodził z rąk do rąk [2]. Uderzenie niemieckie na pałac było konsekwencją zdobycia w zaciętych walkach budynku PAST-y. Pałac został zdobyty przez Niemców najprawdopodobniej nocą 20 sierpnia przez Niemców z grupy uderzeniowej majora Recka i zajęty przez „własowców”. Czas posiadania pałacu przez Niemców musiał być krótki, gdyż nie zauważyli chroniących się w piwnicach mieszkańców. Własowcy porozłazili się po całym domu rabując kosztowności, żywność i wódkę, zaś Polacy w piwnicach i górnych piętrach otworzyli do nich ogień z pistoletów maszynowych, obrzucili granatami i butelkami zapalającymi, niszcząc całą kompanię. Następnego dnia wymęczony 1 batalion szturmowy KB kapitana Stefana Kaniewskiego „Nałęcza” odzyskał całkowitą kontrolę [25]. Pałac doznał wówczas poważnych zniszczeń [20].

Istnieje legenda, że gdy Powstańcy zdobyli budynek, powitał ich w drzwiach sam książę Radziwiłł [1], zapraszając dowódców na kolację [2], podczas której miał rozmawiać o losach dzieł sztuki i ogólnej sytuacji w Warszawie [25]. Jest to jednak mało prawdopodobne, książę bowiem od początku niechętny był Powstaniu [9].

W obliczu wzmożonego ataku Niemców, który najpierw otworzył ogień artylerii i miotaczy min (o szóstej rano budynek trafiła pięćdziesięciokilogramowa bomba [1]), a później ruszył do natarcia, przy bardzo dużej liczbie rannych kapitan, wraz ze swoim oddziałem opuścił pałac rano 24 sierpnia. Próba odbicia budynku podjęta przez majora Gustawa Billewicza „Sosnę” wraz z plutonem „czarnych” porucznika Tadeusza Garlińskiego „Tadeusza” zakończyła się niepowodzeniem. Janusz i Anna Radziwiłłowie zostali aresztowani. Mieli wtedy chronić kobiety i dzieci znajdujące się w piwnicach, oferując siebie [25]. Radziwiłłów aresztowano i wywieziono do Berlina. Pałac został zniszczony w około 70% [1].

21 lipca 1945 roku zatwierdzony został kosztorys prac remontowych pałacu, których kierownikiem miała być inż. Halina Kosmulska [20].

Księcia Janusza Radziwiłła wraz z rodziną trzymano w ZSRR, a po zwolnieniu w 1947 roku powrócił on do Polski. Podczas nacjonalizacji pałaców w Warszawie zgodził się wówczas odstąpić państwu ruiny swego pałacu w zamian za dwupokojowe mieszkanie [2].

Gdy podjęto decyzję o budowie Trasy W-Z los pałacu stał się niepewny [20]. Pierwotnie przebieg Trasy wyznaczono na południe od pałacu, co wymagałoby zburzenia oficyny gmachu Banku Polskiego. Z powodu sprzeciwu Ministerstwa Finansów zaproponowano zburzenie pałacu [15]. Rozgorzał zacięty spór, między Biurem Odbudowy Stolicy a konserwatorami [1]. Pozostawienie w dużym stopniu było zasługą Jana Zachwatowicza, kierującego wydziałem architektury zabytkowej BOS, któremu udało mu się przekonać urbanistów i władze do ocalenia rezydencji [20]. Kompromisowo trasa W-Z opływa pałac z dwóch stron, a rozbiórce uległy tylko oficyny [2], chociaż przeciwko rozbiórce oficyn czysto formalnie protestował adwokat księcia Janusza Radziwiłła [20].

Prace przygotowawcze do odbudowy oraz rozbiórkę oficyn rozpoczęto 5 września 1947 roku i zakończono 28 stycznia 1948 roku [20]. Al. K. Świerczewskiego budowana była w dużej mierze czynem społecznym, w szybkim tempie, stając się pierwszym wielkim dziełem urbanistycznym w Polsce Ludowej [18].

Odbudowa pałacu według projektu Bruna Zborowskiego (w stylu barokowym [1]) trwała od 1 października 1948 roku do 1 lipca 1949 roku. Zamontowano wysoki mansardowy dach. Zrezygnowano z XIX-wiecznych łączników między alkierzami, dobudówek i podjazdu pod ryzalit. W niektórych miejscach skuto reliefy i wyrzeźbiono zupełnie nowe (np. w naczółkach okien) lub skasowano całkowicie (fryz zdobiący główną partię ryzalitu [2]. Zlikwidowano też dawny, przestronny ogród. Pałac był gotowy kilkanaście dni przed otwarciem samej trasy [1].

W latach 1954-1955 pałac służył związkom zawodowym [1] jako ośrodek szkoleniowy [4].

Muzeum Lenina

W PRL-u funkcjonowało tu Centralne Muzeum Lenina [1], w którym gromadzono po nim pamiątki [5]. Wnętrza muzeum były projektu Rudolfa Hemerlina z lat 1954-1955 [8]. Było to chyba najmniej chętnie odwiedzane muzeum, a jednak bywały tu tłumy, gdyż praktycznie obowiązkowe było odwiedzenie muzeum podczas wycieczek szkolnych [9].

Muzeum zostało otwarte 21 kwietnia 1955 roku. Na uroczystość przybyli: I Sekretarz KC PZPR Bolesław Bierut, członkowie Rady Państwa z Aleksandrem Zawadzkim, członkowie Rządu PRL i Komitetu Centralnego PZPR oraz szef misji dyplomatycznej ZSRR [24].

W zbiorach znajdowały się m.in. dokumenty, fotografie, ulotki, gazety, książki i grafika. Wystawa stała składała się z trzech części: lata 1870-1912 (powstanie socjalizmu naukowego i działalność Włodzimierza Lenina w okresie jego młodości), lata 1912-1914 (jego pobyt w Polsce i działalność partyjna, organizacyjna, naukowa i publicystyczna), lata 1914-1924 (rola Włodzimierza Lenina jako organizatora i przywódcy rewolucji październikowej, twórcy Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i przywódcy międzynarodowego ruchu robotniczego). Placówka organizowała wystawy czasowe i objazdowe. W 1984 roku została uznana za instytucję upowszechniania kultury o znaczeniu ogólnokrajowym [16].

Po 1989 roku zagościło w murach pałacu Muzeum Historii Polskiego Ruchu Rewolucyjnego [9], przeniesione tu z rogu Placu Bankowego i ul. Elektoralnej. Od 30 stycznia 1990 roku zostało przekształcone w Muzeum Historii Polskich Ruchów Niepodległościowych i Społecznych, które ostatecznie przyjęło nazwę Muzeum Niepodległości w Warszawie [2] 12 sierpnia 1991 roku [9].

W 1991 roku nazwę ulicy zmieniono na al. "Solidarności" [18].

W latach 2000-2009 działało tu kino Paradiso [1]. Wynajmowało ono sale od muzeum, mając opinię ambitnego kina z klimatem. Było bardzo małe, miało ono czerwone kotary, a bilety kosztowały 5 i 10 zł [12]. Właścicielem był dystrybutor filmów „Solopan”. Nazwa kina wywodziła się od tytułu filmu z 1988 „Cinema Paradiso”, którego reżyserem był Giuseppe Tornatore. Kino zakończyło działalność 1 lipca 2009 roku, w związku z planowanym remontem sali kinowej, obejmującym likwidację projektorni, czyli serca kina [22]. Odbyło się to w atmosferze wzajemnych zarzutów, gdyż muzeum nie poinformowało z wyprzedzeniem kina o planowanym rozwiązaniu współpracy [12].

W 2012 roku w ramach projektu „Architektura Polski niepodległej” realizowanego przez Muzeum Niepodległości, odbył się konkurs urbanistyczny na otoczenie pałacu. Jury oceniło 17 prac. I nagroda została przyznana Paulinie Jolancie Dębskiej i Paulinie Galińskiej za opracowanie projektu pod nazwą „1987”. [31].

W 2015 roku w sali po kinie Paradiso zaczęło działać kino Apolonia [1], przedsięwzięcie twórców kina Praha. Kino zainaugurowało działalność w czasie 21. edycji Festiwalu Filmowego Wiosna Filmów. Sala kinowa mieściła 119 miejsc, zamontowano nagłośnienie DOLBY i projektor cyfrowy 2K. Logo kina zaprojektowano przy użyciu czcionki Apolonia nazywanej czcionką narodową (krój powstał w 2011 roku, autorem jest dr Tomasz Wełna) [13].

W 2017 roku w ramach projektu „Dostosowanie Pałacu Przebendowskich/Radziwiłłów do nowych funkcji kulturalnych i edukacyjnych, w tym dla osób niepełnosprawnych“ finansowanego z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 rozpoczęto przebudowę pałacu [26]. Remont pochłonął 21 mln zł, z czego 7 mln zł dołożył Urząd Marszałkowski [30].

Zaplanowano stworzenie nowej wyspecjalizowanej sali multimedialnej na ok. 100 osób dzięki odgruzowaniu piwnic, przywrócenie elewacji dawnej popielatej kolorystyki, przeniesienie biur na poddasze, wymianę dachu (na miedziany [15]), wymianę instalacji i wykonanie dwóch nowych wystaw stałych. Ekspozycje przewidziano na parterze i pierwszym piętrze. Na parterze, w miejscu dawnej sali kinowej, powstała wielofunkcyjna sala z wyjściem na taras, a na piętrze reprezentacyjna sala balowa. W pałacu zlokalizowano na parterze księgarnię oraz kawiarnię [29]. Została zainstalowana winda dostosowana do osób niepełnosprawnych, powstały nowe szatnie i toalety [10].

Drzewa, które znajdowały się na terenie, zostały troskliwie zabezpieczone [29]. 6 listopada 2017 roku nastąpiło podpisanie umowy z wykonawcą przebudowy, firmą Furmanek Renewal [26]. Prace zakończono w październiku 2019 roku [29].

Na przedpolu budynku zaplanowano Skwer Niepodległości, w ramach którego przewidziano m.in. budowę centralnego punktu informacyjnego Przystanek Muzeum Niepodległości, gdzie znajdzie się punkt kawiarniano-informacyjny „Niepodległa”, ogólnodostępna czytelnia zewnętrzna oraz stała ekspozycja multimedialna. Przy alei umieszczona została dla najmłodszych Górka Generała, która pozwoli poczuć się jak dowódca armii i gdzie znajdzie się zabawka terenowa Ułani. Powstała też Droga Bohaterów, na której wzdłuż alejki zaplanowano tablice szklane przedstawiające postaci historyczne, które działały na rzecz idei niepodległości w naszym kraju. Zaprojektowano tu również ławki, wyposażone w gniazda słuchawkowe, z których można odsłuchać audycję dotyczącą danej postaci. Działać będzie także Forum Myśli Niepodległościowej [10]. Wokół pojawiła się mała architektura: ławki i wygodne dojście do pałacu [29].

Zaplanowano również realizację dwóch układów po pięć rzeźb każda [10]. Cztery z nich to kopie zespołu „Cztery Pory Roku”, które zdobiły wschodni taras pałacowy do 1944 roku i powróciły do Muzeum Niepodległości w lutym 2015 roku. Oryginały wykonane z marmuru kararyjskiego powstały w pracowni nieznanego rzeźbiarza dla Jana Zawiszy w drugiej połowie XIX wieku. Rzeźby nie zostały zniszczone w trakcie II wojny światowej (trzy z nich trafiły jako depozyt do Muzeum Historycznego, gdzie w 1992 roku poddano je konserwacji, czwarta zaś znalazła się w rękach prywatnych i została przekazana do Muzeum Niepodległości przez Urszulę Grodzką). Oryginały dodano do zbiorów muzeum. Wiosna” przedstawia kobietę z wieńcem kwiatów i bukietem dłoni, „Lato” to kobieta z kłosami zboża we włosach oraz rogiem obfitości, „Jesień” przedstawia kobietę niosącą owoce, a „Zima” to mężczyzna z brodą, kapturem i rękami skrzyżowanymi na piersi [1].