Strzelecka 30/32

Teren Fabryki Stalobetonowych Kas Pancernych Stanisław Zwierzchowski i synowie (ul. Strzelecka #30/32) [8] jeszcze w 2015 roku zabudowany był budynkami hali głównej, magazynów i portierni. Budynki otaczały niewielki wybetonowany dziedziniec, na który można było wjechać przez dwuskrzydłową bramę. Detale architektoniczne nawiązywały do typowej architektury przemysłowej [3]. Po zakładach Uroda, była to druga i ostatnia fabryka działająca na Nowej Pradze nieprzerwanie od czasów przed I wojną światową [15].

Hala fabryki była założona na planie prostokąta, dwukondygnacyjna, niepodpiwniczona. Na dolnej kondygnacji miała układ trójnawowy, na drugiej wtórny podział na dwa trakty. Ściany hali były murowane z cegły ceramicznej, nieotynkowane. Stropy drewniane belkowe zostały wsparte na drewnianych, wzmocnionych stalowymi profilami słupach. Więźba była drewniana, dach dwuspadowy (częściowo pogrążony), kryty papą. Na parterze posadzka była betonowa, na piętrze z desek. Elewacja frontowa z dwiema ścianami szczytowymi była trójosiowa. Szczyty znajdowały się nad osiami. W osi środkowej po bokach umieszczono lizeny zwieńczone ceglanymi sterczynami. Między kolejnymi kondygnacjami przebiegały gzymsy z ukośnie układanych cegieł, a szczyty wieńczył taki sam gzyms koronujący. W osiach bocznych na obu kondygnacjach okna były zamknięte odcinkowym łukiem zaakcentowanym ceglanymi klińcami, w osi środkowej na dole były szerokie drzwi dwuskrzydłowe, a w górnej kondygnacji podwójne okno z prostym stalowym nadprożem. W trójkątnym szczycie znajdował się okulus. We wnętrzach zachowały się fragmenty dawnego wyposażenia, m.in. stalowa klatka schodowa z balustradą z kutych prętów [3].

Magazyny i portiernia miały założenie na planie prostokąta, parterowe, niepodpiwniczone, o jednotraktowym układzie wnętrz. Ściany były murowane z pustaków, a dach był jednospadowy z kratownicy [3].

Strzelecka 28

Przy ul. Strzeleckiej #28 znajduje się czteropiętrowa kamienica zbudowana przed 1939 rokiem. Jest w niej kilkanaście lokali mieszkalnych i jeden lokal usługowy w przyziemiu od strony ulicy. Na krótko przed wybuchem II wojny światowej należała do Szymona Dębińskiego. W 1945 roku kamienica przeszła na podstawie dekretu Bieruta na własność miasta. Jest ujęta w gminnej ewidencji zabytków [13].

Stalowa 47

Czteropiętrowa kamienica przy ul. Stalowej #47 została wzniesiona [20] w latach 1937-1938 przez Zwierzchowskich [15] w stylu modernistycznym [1]. Posiada kilkanaście lokali mieszkalnych oraz dwa lokale użytkowe w przyziemiu od strony ulicy. W 1945 roku kamienica przeszła na na własność miasta. Znajduje się w gminnej ewidencji zabytków [20].

Ul. Strzelecka jest starsza od sąsiednich ulic. Figuruje już w opisie Pragi z 1792 roku w miejscu dzisiejszej ul. Ratuszowej [15].

Na wschód od XVIII-wiecznej ul. Strzeleckiej rozciągały się puste, piaszczyste pola, na których w 1861 roku Ksawery Konopacki założył osadę Nowa Praga. Nowopraskie przedłużenie ulicy o tej samej nazwie to dzisiejsza ul. Strzelecka. Pod koniec XIX wieku powstały budynki między ul. Kowelską i ul. Szwedzką [15].

Przy ul. Strzeleckiej 30/32 był początkowo Zakład Wyrobów Mechanicznych Gustawa Pulsta. Zakład powstał w 1887 roku, jednakże pod tym adresem działał zapewne od 1900 roku. Wcześniej funkcjonował przy ul. Strzeleckiej 28. Gustaw Pulst kupił pomiędzy 1911 a 1913 rokiem posesję nr 30 i wybudował piętrowy budynek fabryczny [15].

W 1899 roku przy ul. Stalowej 47 Emil Ignacy Rauer założył fabrykę wyrobów metalowych [21].

W 1905 roku zakład Pulsta produkował maszyny dla przemysłu tabacznego, drzewnego, papierniczego i spożywczego, np. maszyny do rżnięcia i rąbania cukru. W ofercie były też urządzania do pieców dla piekarń. Zatrudnionych było wtedy 16 robotników. W czasie I wojny Pulstowie wyprowadzili się z Nowej Pragi [15] i zakończyli działalność w Warszawie.

Po I wojnie światowej zakład Pulsta przejął Stanisław Zwierzchowski. Oprócz Stanisława, współwłaścicielami fabryki byli jego synowie Alfred i Stanisław oraz Halina Zwierzchowska. Fabryka Zwierzchowskich wytwarzała kasy pancerne, urządzenia skarbców pancernych oraz szkatuły pancerne [15].

W latach 1937-1938 Zwierzchowscy zbudowali dla siebie po sąsiedzku kamienicę przy ul. Stalowej 47 [15].

Przy ul. Stalowej 47 podczas okupacji (od 1941 roku) mieszkał kpt. Wacław Janaszek, ps. Bolek [22].

W 1947 roku powstała spółdzielnia pracy Skarbiec. Stworzyła ją grupa specjalistów konstrukcji metalowych. Przystąpił do niej również Zwierzchowski i jako wkład do wspólnego majątku wniósł swoją fabrykę przy ul. Strzeleckiej [15]. Od tej chwili fabryka nie zmieniała już właściciela, pozostając do końca przy nazwie Skarbiec - Specjalistyczna Spółdzielnia Pracy [1].

Budynek przy ul. Stalowej 47 w latach 60-tych XX wieku został wyróżniony nagrodą za najlepiej zarządzany budynek w Warszawie. Mieszkańcy długo wspominali rosnący między fabryką Zwierzchowskich i kamienicą sad wiśniowy [1].

Teren Skarbca został opuszczonyprzez pracowników na początku 2000 roku. Obiekt zaczął ulegać stopniowej degradacji [2]. Do środka można było dostać się do problemu, na miejscu stał opuszczony sejf (do chwili, gdy wyniosła go ekipa kręcąca w pobliżu zdjęcia) [1]. Obiekty, w tym zabytkowa hala fabryczna, stały się miejscem schadzek okolicznych bezdomnych [8], zabaw młodzieży [5] oraz składowiskiem śmieci [8]. Skarbiec był zarządcą gruntu do 2010 roku [2], kiedy spadkobiercy Zwierzchowskich sprzedali zrujnowany obiekt [1]. Inwestorem i właścicielem działki stali się Zbigniew Wydrzyński i Agnieszka Wydrzyńska. W 2015 roku [6] podjęto się rozbiórki, która objęła jedynie budynki magazynowe i portiernię, natomiast nie ingerowała w halę, której elewacja frontowa została wpisana do rejestru zabytków (wpis nr A-1092 z 2012 roku [4]) [1]. Teren działki został ustanowiony strefą otoczenia zabytku [7]. Choć prace miały przebiegać ręcznie, pojawiła się tam też koparka [1]. 22 czerwca 2015 roku prace rozbiórkowe zostały zakończone [7], bez uszkodzenia hali.

Budynek zreprywatyzowanej kamienicy przy ul. Stalowej 47 na początku XX wieku wrócił do spadkobierców, a dotychczasowi mieszkańcy zostali przesiedleni. Mieszkania zostały sprzedane w 2016 roku na wolnym rynku [17]. Podwórko było miejscem lokalnych inicjatyw, m.in. koncertów podczas Święta Ulicy Stalowej i Nowej Pragi [18].

Aleja Świętych Patronów

Po wejściu na podwórko budynku przy ul. Strzeleckiej 28 do 2017 roku można było zobaczyć wizerunki świętych namalowane na pniach drzew [12], w miejscu ubytków kory. Warto było obejść każde drzewo, bo nie wszystkie malowidła są widoczne z daleka [14]. To tzw. Aleja Świętych Patronów, stworzona przez litewskiego artystę Linasa Domarackasa [12]. Na podwórko można było się również dostać od południowej strony (pusta działka między budynkami przy ul. Stalowej 41 i 47). Aleja powstała w ramach akcji Kobierce V, zorganizowanej przez Stowarzyszenie Teatralne Remus w 2009 roku [14].

W związku z aferą reprywatyzacyjną w 2016 roku wiele gruntów trafiło do prywatnych rąk. Dysponujący terenami, korzystając z tzw. ustawy Szyszki chętnie wycięli drzewa. Spotkało to też działkę przy ul. Stalowej 47 [16]. W lutym 2017 roku mimo blokady mieszkańców, interwencji urzędników i policji nie udało się wstrzymać wycinki [19]. Wycięto prawie wszystkie, ok. stuletnie drzewa [16], także te tworzące Aleję Świętych Patronów. Firma deweloperska AWZ-ET, w której pracuje Anna Wydrzyńska, córka właścicieli działki, wniosła też o wydanie decyzji o warunkach zabudowy [19].