Zespół Szkół nr 69 (ul. Drewniana #8, czasem adresowany Drewniana 6/8 [12], dawny adres ul. Dobra 41 [11]) tworzy [1] Szkoła Podstawowa nr 41 z Oddziałami Integracyjnymi oraz dawniej Gimnazjum nr 40 z Oddziałami Integracyjnymi, oba im. Żołnierzy Armii Krajowej Grupy Bojowej "Krybar" [3].

W szkole działają poradnie: rehabilitacyjna, logopedyczna, terapeutyczna, psychologiczno-pedagogiczna, szkoła ma własny transport do przewozu dzieci niepełnosprawnych, funkcjonuje stołówka szkolna, gabinet pielęgniarki szkolnej i świetlica dla uczniów klas I-IV (mieści się na III piętrze i dysponuje trzema pomieszczeniami, z których jedno przeznaczone jest do odrabiania lekcji i cichych zajęć). Każdy uczeń ma własną szafkę [3]. Szkoła od początku istnienia nazywana była szkołą Pod mądrą sową [2], często mówi się też o szkołach przy ul. Drewnianej.

Wśród znanych absolwentów są m.in. ks. Adam Boniecki, Barbara i Tadeusz Fijewscy, Wojciech Mann, Anna Piskorska-Chlebowska, Andrzej Supron czy Stanisław Tym [1].

Architektura

Budynek powstał na planie zbliżonym do prostokąta. Zajmuje południową część posesji. Całość składa się z zasadniczego budynku szkolnego, budynku mieszkalnego (dobudowanego po stronie zachodniej), parterowych aneksów sal lekcyjnych oraz sali gimnastycznej w głębi działki. Bryła budynku jest zwarta, korpus ma pięć kondygnacji, budynek mieszkalny miał sześć kondygnacji (obecnie cztery-pięć). Całość jest podpiwniczona, z wysokim dachem wielospadowym [1]. Posecesyjna architektura wyróżnia się czytelnymi aluzjami do sztuki późnego średniowiecza [2].

Główna fasada usytuowana jest wzdłuż ul. Drewnianej [1]. Zasadnicza część liczy czternaście (szesnaście) osi i zaopatrzona jest w dwa ryzality, z których jednosiowy zachodni został zwieńczony trójkątnym szczytem ze sterczyną i płaskorzeźbą sowy. Cokół składa się z wysokich suteren i kondygnacji przyziemia z szerokimi prostokątnymi oknami zamkniętymi odcinkami łuku ze zwornikami w ozdobnych opaskach. Tło fasady dwóch pierwszych kondygnacji stanowi groszkowany, ciemny tynk. Trzy górne piętra obłożone zostały żółtą licówką i otrzymały trójskrzydłowe okna prostokątne [2], zamknięte prostą belką [1]. Naroża elewacji, ryzalitów i wieży ozdobiono strzępionym boniowaniem [2]. Gmach zwieńczony jest profilowanym gzymsem koronującym [1]. Trójosiowy ryzalit wschodni wypełniający narożnik ul. Dobrej otrzymał podwyższony dach zwieńczony szpiczastym, ostrosłupowym hełmem oraz dekorację ślepego pasa ściany od strony ul. Dobrej w formie rzeźby sowy, która została umieszczona także nad przedsionkiem dostawionym do pierwszej osi tej partii stylizowanego maswerku. Na ścianie północnej ryzalitu umieszczono zegar [2]. Dekoracje te zostały podczas odbudowy usunięte, a dach obniżony i zrównany z pozostałą częścią.

Od strony ul. Dobrej do ryzalitu jest dołączona parterowa przybudówka i ogrodzenie szkolnego dziedzińca [2].

Od strony wewnętrznego dziedzińca część środkowa posiada dwa ryzality, zwieńczone trójkątnymi szczytami. Od niej odchodzi na północ sala gimnastyczna (dawniej był tu ganek parterowy, znacznie występujący przed lico korpusu [1]).

Budynek mieszkalny również jest w formie ryzalitu (znacznie bardziej wysuniętego, zachodniego). W narożu południowo-wschodnim budynku mieszkalnego znalazła się nadwieszona ośmioboczna wieżyczka z iglicą (kwiatonem). Z lewej strony na parterze jest przejazd bramny [1], nad nim na czwartej kondygnacji znajduje się jedyny balkon. Ściana zachodnia budynku mieszkalnego jest ślepa.

Gmach jest dwutraktowy, z pięcioma biegami schodów w korpusie i klatką schodową oraz przejazdem bramnym w części mieszkalnej. W północno-wschodnim narożu reprezentacyjna klatka schodowa ujęta została od góry przyporą, przypora jest również w narożu południowo-wschodnim. Ściany nośne wykonane zostały z cegły pełnej na zaprawie wapiennej, wykładane klinkierem piaskowym, na parterze tynkowane na szaro, z fakturowaniem. Stropy w części pomieszczeń piwnicznych i korytarzy są kolebkowe lub odcinkowe na belkach stalowych, w budynku mieszkalnym częściowo drewniane. Dach jest czterospadowy, kryty dachówką ceramiczną z drewnianą więźbą dachową. W partiach klatek wejściowych położona została terakota, w części korytarzy terakota i klepka, w pozostałych pomieszczeniach klepka. Schody wykonane zostały z terakoty na płytach ceglanych, wspartych na belkach stalowych. Otwory drzwiowe są prostokątne, niektóre zamknięte łukiem odcinkowym, jedno i dwuskrzydłowe [1].

Na dziedzińcu stoi rzeźba sowy, nieodłącznego symbolu placówki [5]. Powstała prawdopodobnie w 1906 roku, wraz z powstaniem gmachu szkoły [10]. W roku szkolnym 1996/1997 pomnik wrócił na dziedziniec po remoncie [2].

12 stycznia 1963 roku wmurowano od ul. Dobrej tablicę upamiętniającą [1] rozstrzelanie w szpitalu powstańczym 22 rannych żołnierzy i cywilów [2]. W roku szkolnym 1984/1985 odsłonięto tablicę poświęconą Stanisławowi Staszicowi [2].

W połowie XVIII wieku były tu ogrody.

Pierwsza zabudowa ul. Dobrej pojawiła się pod koniec XVIII wieku [18].

6 września 1856 roku właściciel posesji nr 2821, Idzi Sikorski, otrzymał pozwolenie na osztachetowanie gruntów od wału ochronnego Wisły do ul. Dobrej [1]. Zobowiązał się, że nie będzie rościć praw ani do skarpy ani do ul. Dobrej [2]. 3 marca 1866 roku właścicielem posesji (zajmującej 7800 gruntu łokci kwadratowych [2]) został Jan Edward Przybylski, który nabył całość za 3900 srebrnych rubli [1]. Po w dniu

10 stycznia 1867 roku właścicielkami odłączonej sąsiedniej nieruchomości nr 2821a zostały Zofia Przybylska i Emilia Degurska z Przybylskich. Około 1880 roku były tu jedynie prowizoryczne zabudowania drewniane przy ul. Drewnianej 8-12 [2].

1 czerwca 1905 roku właścicielem działki był Magistrat Miasta Warszawy, który przeznaczył ten teren na budowę szkoły elementarnej niższego szczebla. O budowę walczyli doktor Henryk Polak, założyciel Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego [1] i inspektor szkolnictwa Sawienkow [2]. Chcieli przeprowadzić dzieci z ciasnych szkółek i stworzyć lepsze warunki nauki [1]. Budynek był jednym z zaledwie dwóch gmachów mieszczących miejskie szkoły publiczne w Warszawie (inne były prywatne [2]), które wzniesiono dla dzieci z biednych, przemysłowych dzielnic [2]. Drugim był gmach dzisiejszego Liceum nr VIII im. Władysława IV na Pradze [6].

Budynek powstał w 1906 roku wg proj. Henryka Juliana Gaya [11]. Lekcje rozpoczęły się już 1 września tego roku. Nauka wszystkich przedmiotów odbywała się w języku rosyjskim [1]. Składał się nie tylko z rozlicznych sal lekcyjnych, dużej hali gimnastycznej, mieszkań dla nauczycieli, ale także szatni i natrysków, z których podopieczni mieli korzystać [6]. W latach 1906-1915 [2] mieścił 20 (14 małych szkółek elementarnych [2]) szkół jedno- i dwuklasowych [11].

W czasie pierwszej wojny światowej (od 1915 roku [2]) szkoła przeszła w ręce polskich nauczycieli [2].

Oprócz szkoły znajdującej się pod adresem ul. Drewniana 68, róg ul. Dobra 41 były na dzisiejszej posesji parcele o adresach ul. Dobra 43, 45, ul. Leszczyńska 3 i 5.

Działka przy ul. Leszczyńskiej 5 (hip. nr 2785b) stanowiła współwłasność osoby fizycznej oraz Rzymsko-Katolickiego Arcybiskupa Metropolity Warszawskiego po połowie. Dnia 30 czerwca 2009 roku zawarto ugodę z Kurią Metropolitarną, na mocy której zaspokojono roszczenia [15]. Z kolei przy ul. Dobrej 43 znajdowała się stajnia dla 40 koni [16].

Po odzyskaniu niepodległości kwestią zasadniczą stała się powszechność nauczania na szczeblu podstawowym. Pierwszy program oświatowy wprowadził zasadę szkoły tolerancyjnej, ze świeckimi nauczycielami, w której duchowni prowadzą tylko naukę religii. Zlikwidowane zostały szkoły jedno i dwuklasowe, a ich miejsce zajęła szkoła miejska [1].

W latach 1920-1929 działały tu Szkoły Miejskie nr 34 (męska, kierownikiem szkoły był Pan Sawicki [2]) i nr 37 (męska, kierownikiem szkoły była Pani K. Jurlejewiczowa [2]) oraz nr 41 (żeńska, kierownikiem szkoły była Pani Pieczyńskówna [2]) [1]. Do szkoły żeńskiej wchodziło się od strony ul. Drewnianej (obecnie wejście to nie istnieje). Do szkół męskich wchodziło się od ul. Dobrej. Szkoły były połączone jedynie zamkniętym przejściem na parterze [2]. Atmosfera w szkole była bardzo patriotyczna. W 1939 roku zorganizowano zbiórkę i młodzież ufundowała cztery działa [8].

W latach 1930-1933 była to siedziba Miejskich Szkół Powszechnych: nr 34, nr 37, nr 41 (kierowniczką była pani Wanda Żerańska i Leokadia Hipe [8]) i nr 86 (każda po 7 oddziałów) oraz wieczorowej Szkoły Miejskiej Dokształcającej nr 6 [1]. W latach 1934-1939 działały tu dwie Powszechne Szkoły Miejskie, nr 34 i nr 41 [2].

Fabryka Rowerów i Motocykli B. Wahren

Fabryka Rowerów i Motocykli Bronisława Wahrena powstała w 1893 roku [19]. Była czwartą wytwórnią rowerów w Polsce (po zakładach braci Lange z lat 80-tych XIX wieku, zakładach L. Wolskiego w Łodzi z 1889 roku i zakładach W. Sierpińskiego i E. Krugera w Łodzi z 1891 roku) [20]. W 1914 roku produkowała 15 tys. rowerów rocznie (jako jedna z nielicznych polskich fabryk [20]), głównie na rynek rosyjski [19]. Rowery, m.in. "Syrena" i "Diabeł" miały świetną opinię. Biuro mieściło się przy ul. Świętokrzyskiej, natomiast hale produkcyjne [20] pod adresem ul. Dobra 45 róg ul. Leszczyńska 3 [17].

W połowie lat 20-tych XX wieku fabryka posiadała osiem nowoczesnych działów produkcyjnych, jednakże popyt był mniejszy i produkowano 3000-5000 rowerów. Firma zatrudniała ok. 40 robotników, 3 techników, 4 urzędników. W 1926 roku uruchomiła jedyny w kraju oddział kompletnej fabrykacji kół. Produkowano tam obręcze, szprychy i nyple. Firma otrzymywała zamówienia rządowe na koła samolotowe i motocyklowe [20]. Pochodziły z niej koła do pierwszego polskiego motocykla produkowanego seryjnie, CWS M55 [22]. Rowery Wahrena były droższe w porównaniu do innych marek producentów warszawskich [20].

W latach 1936-1938 pracował tu Jan Rustecki, polski ślusarz, tokarz i polityk [21].

W czasie Powstania Warszawskiego w zakładach produkowane były granaty, a właściciel Otto Wahren brał udział w Powstaniu pod pseudonimem "Witold" [24].

W 1939 roku bomba silnie uszkodziła narożnik ryzalitu wschodniego, niszcząc wysoki dach, dekorację maswerkową i część licówkowej okładziny. Budynek prowizorycznie odremontowano, nie przywracając zniszczonych fragmentów wystroju [2].

Od jesieni 1939 roku do jesieni 1941 roku gmach szkoły zajmowali Niemcy. Mieściły się tu wówczas koszary. Jesienią 1941 roku rozpoczęły tu funkcjonowanie [1] Szkoły Podstawowe nr 34 i 80 [2] i działały do jesieni 1943 roku, kiedy Niemcy ponownie zajęli gmach szkoły [1]. Od marca 1944 roku do czerwca 1944 roku mieściła się tu Szkoła Podstawowa [2].

Oddziały konspiracyjne Armii Krajowej zorganizował w szkole w 1941 roku Antoni Szwarcenzer „Sobiechowski”, nauczyciel wychowania fizycznego [2].

Szpital powstańczy (z niewielką salą operacyjną [2]) w budynku szkoły funkcjonował od 1 [11][2], 7 lub 8 sierpnia 1944 roku. Kierownikiem szpitala był dr Adamski, a funkcję naczelnego chirurga pełnił dr Staniszewski [4]. Obroną szkoły podczas ataków Niemców na Powiśle dowodził kpt. Stanisław Krowacki „Lenowicz” [2]. Początkowo szpital przyjmował głównie rannych cywilów, lecz z czasem zaczęto tam kierować również rannych Powstańców, głównie żołnierzy 4. kompanii Zgrupowania „Krybar” [4]. Szpital był bardzo dobrze zaopatrzony w żywność, zaopatrywały się w nim sąsiednie placówki [7].

Od 25 sierpnia w gmachu szkoły miało być czynne kąpielisko wraz z dezynfekcją [27]. Nie zachowała się dokumentacja szpitala z ostatnich jego dni, ostatnie zapisy dotyczą 28 sierpnia [7]. 5 września rozpoczęto ewakuację szpitala. Lżej rannych oraz część personelu przeniesiono, w piwnicach pozostało jedynie 22 ciężko rannych oraz kilku członków personelu. Niektórzy świadkowie utrzymywali, że do całkowitej ewakuacji szpitala nie dopuścił jeden z lekarzy. Z budynku usunięto broń, mundury oraz wszystkie wojskowe akcesoria. Po opanowaniu ul. Drewnianej Niemcy pozornie zaakceptowali tłumaczenia, że szpital ma charakter cywilny. Przez blisko trzy tygodnie pacjenci i personel oczekiwali w niepewności. Co pewien czas niemieccy żołnierze nachodzili szpital, dokonując grabieży i grożąc wymordowaniem, kilkukrotnie podłożyli ogień (sanitariuszki wynosiły wówczas rannych i samodzielnie gasiły pożar). Niektórzy świadkowie wskazują, że opiekę nad szpitalem pełnił wcielony do Wehrmachtu Ślązak, który dostarczał pacjentom żywność [4].

27 września 1944 roku około godziny 14:00 esesmani z pułku Dirlewangera wtargnęli do piwnic, gdzie zastrzelili 22 rannych (m.in. oficerów: majora Wacława Janaszka „Bolka” i kapitana Mieczysława Kurkowskiego „Sawę”) oraz matkę jednego z pacjentów. Ciała oblano benzyną i podpalono. Następnie z okrzykami „zrobimy tu krematorium” pobiegli do szkolnego ogródka, gdzie zamordowali dwie sanitariuszki. Resztę personelu wyprowadzono na szkolne podwórko i ustawiono pod murem. Egzekucję w ostatniej chwili powstrzymała interwencja niemieckiego oficera [4].

W maju 1945 roku odbyła się ekshumacja ofiar egzekucji. Uczestniczyło w niej kilkanaście osób. Ppłk Janaszek i mjr Kurkowski leżeli razem. Ich żony zdecydowały, że będą razem pochowani. Pozostali zabici zostali pochowani we wspólnym grobie na cmentarzu wojskowym obok grobu poety Krzysztofa Kamila Baczyńskiego [7].

Nauczyciele powrócili do szkoły 30 stycznia 1945 roku, a od 3 lutego rozpoczęto zapisy uczniów [11]. Od sierpnia 1945 roku do 1946 roku [2] istniała tu Szkoła Podstawowa nr 165 (kierownikiem był Zygmunt Skrzeczkowski [2]) [11]. Szkoła w zimie 1945/1946 była słabo opalana, brakowało szyb, zamków, ubikacji. Od 1946 (1958 [11]) roku powróciła tu Szkoła Podstawowa nr 34, działająca do 1968 roku (przeniesiona do nowego gmachu przy ul. Kruczkowskiego 12b [11]) [2], będąca filią Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego [11]. Od roku 1946-1947 działała szkoła wieczorowa nr 7 dla pracujących (ukończyło ją 33 uczniów, działała do 1970 roku) [2]. W 1948 roku powstała Szkoła Ogólnokształcąca Stopnia Podstawowego i Licealnego nr 27, która w roku szkolnym 1950/1951 stała się pełną szkołą jedenastoletnią. Przeprowadzono wówczas pierwszy egzamin maturalny. Szkoła działała do marca 1958 roku, kiedy została przeniesiona na ul. Karową 18a [1].

W lipcu 1952 roku rozpoczęto odbudowę sali gimnastycznej [1]. Sala miała dość dużą scenę, a sama scena wchodziła jakby w budynek. Najczęściej główne wejście od ul. Dobrej było dla nauczycieli, a uczniowie byli kierowani od podwórza schodami w dół do szatni, jednak czasami kolejne części szkoły zamykano lub udostępniano [27].

W 1954 roku Szkoła Podstawowa nr 41 została tymczasowo przeniesiona na ul. Bednarską 2/4. Z dniem 1 września 1973 roku powróciła do budynku przy ul. Drewnianej 8 [2],a 31 maja 1983 roku otrzymała imię obecnego patrona [11].

W miejsce Szkoły Podstawowej nr 34 w 1968 roku pojawiła się Zasadnicza Szkoła Zawodowa Dokształcająca nr 8, która istniała tu do 1976 roku. W okresie 1965-1971 działała tu również Zasadnicza Szkoła Handlowa dla Pracujących Stołecznego Zjednoczenia Przedsiębiorstw Handlu Artykułami Przemysłowymi. W latach 1973-1975 działała tu Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 15 [1].

W październiku 1973 roku budynek został siedzibą Towarzystwa Śpiewaczego Lutnia im. Piotra Maszyńskiego [1].

14 maja 1975 roku zostaje otwarta Izba Pamięci [2].

Kompleks został wpisany do rejestru zabytków 9 maja (sierpnia [2]) 1983 roku pod numerem 1229 [1].

W roku szkolnym 1976/1977 rozpoczęto starania o nadanie szkole imienia Stanisława Staszica [2]. Imię zostało nadane 31 maja 1983 roku [1].

Na sali gimnastycznej trenowali zawodnicy sekcji zapasów w stylu klasycznym ZKS Elektryczność, m.in. mistrz Europy juniorów Andrzej Supron [12].

W roku 1992/1993 rozpoczęto wydawanie gazetki szkolnej Sokół. W roku 1995/1996 pismo zmieniło nazwę na Sówka [2].

Na początku lat 90-tych XX wieku grupa dzieci niepełnosprawnych zapytała, czy byłoby możliwe zorganizowanie dla nich wigilii. Dyrekcja się zgodziła, znalazło się również kilku ośmioklasistów chętnych do pomocy. Niedługo potem ci ośmioklasiści Panią Dyrektor, dlaczego w ich szkole nie uczy się żaden niepełnosprawny uczeń [9]. Podjęto działania i w roku 1994/1995 szkoła otrzymała środki z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych umożliwiające zakup urządzeń rehabilitacyjnych [2]. W budynku szkoły zbudowano windy, podnośniki, zjazdy, dostosowano toalety, szatnię, stworzono sale rehabilitacyjne i pozostałą infrastrukturę. Dzieci niepełnosprawne mogą być przywożone dostosowanymi do ich potrzeb busami [9]. Za wzorcowe dostosowanie obiektu dla potrzeb osób niepełnosprawnych szkoła otrzymała w roku szkolnym 2007/2008 nagrodę w konkursie „Warszawa bez barier” [2].

W roku 1995/1996 po raz pierwszy rozpoczęto kapitalny remont szkoły [2]. Na przełomie 1999 i 2000 roku rozbudowano skrzydło szkoły [2]. Po reformie w 1999 roku swoją siedzibę znalazło tu Gimnazjum nr 40 [11].

Kontakty szkoły z żołnierzami Krybara zostały zapoczątkowane w 1995 roku. 2 października 2002 roku odbyła się uroczystość nadania imienia gimnazjum. Wybrano Żołnierzy Armii Krajowej Grupy Bojowej Krybar. Sztandar został ufundowany przez środowisko żołnierzy, a odsłonięcia pamiątkowej tablicy dokonali bratankowie Cypriana Odorkiewicza dowódcy „Krybara”: Hanna Odorkiewicz-Sikocińska i Andrzej Odorkiewicz [2].

W roku 2008/2009 został wykonany remont dachu szkoły, a w roku 2014/2015 remont zabytkowej elewacji [2].

Boisko szkolne powstało na działkach odebranych właścicielom dekretem Bieruta [25]. Szkoła przez ponad 35 lat walczyła o modernizację popękanego asfaltu. W 2013 roku radzie rodziców udało się przekonać zarząd dzielnicy Śródmieście, by wyłożyć asfalt plastikowymi płytami. Koszt robót wyniósł 440 tys. zł [26]. W 2015 roku zwrócono spadkobiercom (Iwonie Zbrzeźniak [26]) część działki, na której dzięki staraniu rodziców w 2016 roku w miejscu ugoru powstało boisko do siatkówki oraz plac zabaw ze specjalnymi urządzeniami dla dzieci niepełnosprawnych (stanowią one jedną trzecią z 480 uczniów tej szkoły) [25]. W 2016 roku uchwalono mikroplan dla działki, dzięki któremu teren może być zreprywatyzowany, ale musi zachować charakter oświatowo-sportowy [26].

Po likwidacji gimnazjów w Polsce, Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi nr 41 „przejęła” 11 maja 2018 roku patrona Gimnazjum nr 40, Żołnierzy Armii Krajowej Grupy Bojowej Krybar [2].