Rzymskokatolicka Parafia Matki Bożej z Lourdes (ul. Wileńska #69, dawniej ul. Wileńska 63) należy do diecezji warszawsko-praskiej. Służbę Bożą pełnią w niej księża Marianie. Liczba parafian wynosi około 15 tys. [8]. Parafia obchodzi dwa odpusty: 8 grudnia (uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny) i 11 lutego (wspomnienie Matki Bożej z Lourdes) [4]. Zabudowania parafii tworzy stosunkowo nowa bryła kościoła, zlokalizowana od ul. Równej oraz dwa starsze budynki od ul. Wileńskiej.

Dom pracy dla nieletnich chłopców

Pierwszym obiektem, który powstał na tym terenie, był Dom pracy dla nieletnich chłopców, który zaprojektowali Władysław Adolf Kozłowski i Apoloniusz Nieniewski [1]. Uroczyste oddanie do użytku miało miejsce 18 maja 1901 roku [25]. W suterenie mieściła się kotłownia oraz tymczasowa jadalnia [21]. Na parterze znalazły się dwie sale lekcyjne, pracownia krawiecka i ambulatorium. Na pierwszym piętrze umieszczono pracownie rzemieślnicze (chłopcy uczyli się szewstwa, krawiectwa, rymarstwa, stolarki i umiejętności introligatorskich [28]), kuchnię, umywalnię i „wychodek” (pomieszczenia wyposażone były we wspólną wannę i wspólna toaletę [28]). Drugie piętro mieściło dużą salę z chórem, sypialnię wychowanków oraz mieszkanie nauczyciela (Antoniego Bączkowskiego) [1]. Tam też znajdowała się niewielka kaplica [1]. W budynku funkcjonowało oświetlenie gazowe [21]. Ośrodek mógł przyjąć około 300 wychowanków. Początkowo zarządzała nim Felicja Grochowska [28].

Dziesięcioosiową, neogotycką fasadę ozdobił trójosiowy ryzalit mieszczący wejście do budynku. Umieszczono je w portalu, ujęte w ostrołukowej płycinie. Wysoko nad nim umieszczono wykusz na machikułach, ozdobiony tynkowaną blendą. Wszystkie okna, o gęstym szprosowaniu, zamknięto łukiem odcinkowym. Ponad kondygnacją parteru i w zwieńczeniu fasady wymurowano z profilowanej cegły ozdobne gzymsy [29]. W holu domu umieszczono tablicę z pamiątkowym napisem: “Dom ten pracy dla nieletnich chłopców zbudowany i uposażony został przez Wacławostwa Mańkowskich z Moji, w tym celu, aby młode polskie pokolenie, od zarania życia swego, oswajało się z modlitwą i pracą, i wyrastało na bogobojnych, uczciwych i pożytecznych członków społeczeństwa. Boże błogosław tym zamiarom”. Biała, marmurowa tablica zachowała się do dziś [25].

Budynek wraz z posesją i otaczającym murem został wpisany do rejestru zabytków pod numerem A-1203 [2].

Pierwszy kościół

Pierwszy kościół (a właściwie Kaplica pw. Matki Bożej z Lourdes według projektu Stanisława Mancewicza, powstała w latach 1934-1935 [23]) został zbudowany przy skrzyżowaniu ulic z cegły, otynkowany, a dach został pokryty blachą. Datę poświęcenia upamiętniała tablica wmurowana w przedsionku kościoła. Kościół był skromny, estetyczny i schludny. Wnętrze było trójnawowe o długości 20 m, szerokości 16.5 m i wysokości 8.5 m. Dwie galerie nad bocznymi nawami i chór z 15 głosowymi organami powiększały ogólną powierzchnię kościoła, która wynosiła 530 m2. Wnętrze nie posiadało cennych zabytków sztuki [4].

Następnie obiekt został przebudowany w 1975 roku według projektu inż. Mariana Szymanowskiego. Na głównej ścianie został umieszczony duży artystyczny Krucyfiks Chrystusa według projektu Jerzego Macha, wykonany przez niego w 1973 roku. Z prawej strony umieszczono figurę z Lourdes. Ściany kościoła pokryły rzeźby Drogi Krzyżowej wykonane przez artystkę Trzcińską-Kamińską w 1962 roku oraz obraz Pana Jezusa Miłosierdzia Bożego, wykonany przez artystę Jana Molgę w 1955 roku [4].

Pierwsze organy zostały sprowadzone w 1947 roku z opuszczonego kościoła ewangelickiego w Rybnicy k. Jeleniej Góry przez Antoniego Grygorcewicza. Zbudował je Johann Gottlob Meinert z Wlenia w XVIII wieku, a ok. 1905 roku zostały one przebudowane z zastosowaniem traktury pneumatycznej. W 1992 roku zostały przeniesione do nowego kościoła i znacznie przerobione przez Ryszarda Świderka (m.in. powstała nowa wiatrownica manuału II). Ich dyspozycja była wtedy następująca: Bourdon 8, Gamba 8, Subbas 16, Pryncypał 8, Flet kryty 8, Oktawbas 8, Piccolo 2, Flet 4, Cello 8, Cholflet 8, Flet otwarty 2, Fletbas 8, Flet 4, Oktawa 4, Mixtura 3ch. Kwinta 2 2/3, Połączenia: II/I, I/P, II/P Urządzenia dodatkowe: Piano Ped., Tremolo Registry zbiorowe: Piano, Mezzoforte, Forte, Tutti. Po sprowadzeniu obecnych organów instrument został przeniesiony na teren Białorusi [17].

Po oddaniu do użytku wiernych nowego kościoła w 1992 roku, dawną świątynie całkowicie przebudowano, zacierając cechy typowe dla architektury sakralnej [23]. Wykorzystywany jest przez księży Marianów jako budynek administracyjny [19]. W 2011 roku budynek został przebudowany na obiekt biurowy. Powierzchnia biurowa wyniosła 1392 m2. Obiekt ma trzy kondygnacje naziemne i jedną podziemną, posiada też dwa (sześć [26]) miejsca parkingowe [22]. W standardzie znajdują się m.in.: klimatyzacja, system okablowania strukturalnego, uchylne okna, czujniki dymu oraz ścianki działowe. Budynek posiada recepcję, centralę telefoniczną oraz całodobową ochronę [26]. W 2009 roku miał tu siedzibę Promed, w 2017 roku działał tutaj komornik sądowy.

W zewnętrznym narożniku (południowo-wschodnim) we wnęce umieszczona została figura M.B. Niepokalanej [4]. Figura Matki Bożej w narożniku budynku została ustawiona na pamiątkę poświęcenia kaplicy Niepokalanej Dziewicy z Lourdes "ku dobru wieczystemu dusz" w dniu 30 czerwca 1935 roku. Jest ona oświetlona. W 2016 roku przeprowadzono konserwację figury [11].

Drugi kościół

Przed II wojną światową były w tym miejscu poletka uprawne, a po wojnie niewielki skwer-deptak z alejkami pośród drzew. Jeszcze wcześniej od ul. Równej znajdowały się podłużne magazyny.

Główne wejście do nowej świątyni prowadzi od ul. Równej [4]. Wewnątrz są obrazy błogosławionych księży i popiersie ks. Władysława Łysika [19]. Na ścianie wewnątrz kościoła znajduje się tablica poświęcona żołnierzom 6-XXVI Obwodu Armii Krajowej Warszawa-Praga, umieszczona w 50 rocznicę Powstania Warszawskiego [9]. Napis na tablicy brzmi: „Pamięci Żołnierzy Iv Rejonu 6-XXVI Obwodu Armii Krajowej Warszawa-Praga Walczących o Wolność i Niepodległość w Latach 1939–1945 w 50. Rocznicę Powstania Warszawskiego Towarzysze Broni i Społeczeństwo Pragi” [15].

Organy, które obecnie znajdują się w kościele, zostały sprowadzone z kościoła ewangelicko-reformowanego w Düsseldorfie i zamontowane w 2011 roku. Zbudowane zostały 1967 roku przez zakład organmistrzowski Walcker. Instalację w kościele Matki Bożej z Lourdes przeprowadził w 2011 roku Burkhard Klimke z Holzwickede. Dokonano wtedy znaczących zmian, wymieniono pneumatyczną trakturę rejestrów na mechaniczną, Przeniesiono głos Rohrflöte 4, z manuału I do II, zainstalowano na jego miejscu głos Konzertflöte 4, dodano głos Cornett w manuale II, zamontowano głos Basstrompete 8 w wolnym miejscu na wiatrownicy pedałowej. Prospekt jest architektoniczny, nowoczesny, podzielony na dwie sekcje. Sekcja manuału I jest zamknięta w pozytywie na balustradzie chóru muzycznego. Lewa część sekcji głównej prospektu mieści sekcję manuału II, z prawej strony sekcja pedału. Stół gry wbudowany jest w cokół szafy organowej. Skala manuałów: C-g3; skala pedału: C-f1. Właściwości Liczba głosów 25 Liczba klawiatur 2+P Traktura gry i traktura rejestrów mechaniczna. Dyspozycja instrumentu: Bordun 8, 1. Pommer 16, 1. Subbass 16, 2. Prinzipal 4, 2. Praestant 8, 2. Prinzipalbass 8, 3. Konzertflöte 4, 3. Spillflöte 8, 3. Bassflöte 8, 4. Oktave 2, 4. Oktave 4, 4. Choralbass 4, 5. Sesquialtera 2 f. 5. Rohrflöte 4, 5. Rauschpfeife 3f 6. Nasard 2 2/3, 6. Waldflöte 2, 6. Posaune 16, 7. Scharf 4 f. 7. Cornett 2 f. Disc. 7. Basstrompete 8, 8. Dulcian 8, 8. Mixtur 5 f. 8. Schalmei 4, 9. Trompete 8 [17].

Przed wejściem do kościoła ustawiono krzyż misyjny oraz Grotę z Lourdes [4]. Grotę z figurą Matki Bożej zbudowano w 2005 roku obok głównego wejścia. Pod stopami Maryi umieszczono tablice z napisem: UZDROWIENIE CHORYCH MÓDL SIĘ NA NAMI zaś nieco poniżej drugą o treści: JAN BŁACHNIO FUNDATOR 2005. Jest to jedyna kapliczka w formie groty na Pradze [12]. Po drugiej stronie groty stoi metalowy krzyż misyjny z figurą Pana Jezusa [11]. Teksty poszczególnych tabliczek (od góry): Misje Święte par. M.B. z Lourdes oo. Bernardyni W-wa 15-22 X 1961 r.; Misje Święte 25; lecia par. M.B. z Lourdes oo Jezuici Warszawa 5; 12 XII 1976; Misje Święte przed nawiedzeniem obrazu M.N. 18; 24 X 1981 r. oo. Kapucyni; W roku rodziny Misje przeprowadzili księża pallotyni w parafii Matki Bożej z Lourdes Warszawa 12; 20 III 1994; W roku Złotego Jubileuszu Matki Bożej z Lourdes MISJE przeprowadzili Księża Marianie 3; 10. II 2001 r.; Misje Święte prowadzone przez księży Michalitów od 01 do 08 lutego 2009 r [13].

27 stycznia 2006 roku na terenie przykościelnym została otwarta Sala Pamięci bł. Jerzego Matulewicza biskupa. Pierwsza ekspozycja zawierała przedmioty należące do błogosławionego z okresu jego biskupstwa w Wilnie, które zachowały się w Polsce. Mają one wartość relikwii II stopnia [16].

Dom dla Chłopców im. Jadwigi i Wacława Mańkowskich

Dom Pracy dla Chłopców im. Wacława Mańkowskiego powstał w latach 1899-1901. Został ufundowany przez Jadwigę i Wacława Mańkowskich jako ośrodek opiekuńczo-wychowawczy dla chłopców [1]. Powstał w ramach charytatywnego programu katolickiego Towarzystwa Przytułków, Noclegów i Tanich Garkuchni. Założenia programowe było zgodne z hasłami pozytywizmu [3]. Poświęcił go arcybiskup warszawski Wincenty Chościak-Popiel. Zakład miał na celu wychowanie i kształcenie religijno-narodowe ubogich chłopców w wieku 7-14 lat, wyznania rzymskokatolickiego na szewców, krawców czy stolarzy. Około 300 chłopców miało zapewnione skromne utrzymanie, uczyło się rzemiosł i uczęszczało do 4-klasowej szkoły z lekcjami języka polskiego [1].

Po wybuchu I wojny światowej wielu majstrów-instruktorów powołano do wojska [1].

Jesienią 1917 roku Dom Pracy przejęli księża Marianie na czele z bł. Jerzym Matulewiczem i ks. Władysławem Łysikiem. Księży wspomagało Zgromadzenie Sióstr Imienia Jezus. W 1919 roku zakład z otwartego przekształcił się w zamknięty, a dyrektorem został ks. Władysław Łysik. Od 1924 roku kierownikiem zakładu i czterooddziałowej szkoły został ks. Władysław Lewicki. Na terenie zakładu powstała Krucjata Eucharystyczna oraz Koło Ministrantów. W latach 30-tych XX wieku nadzór objął kurator ks. Włodzimierz Jakowski [1].

W 1933 roku ks. Jakowski podjął decyzję wybudowania dużej i okazałej świątyni. Spotkał się jednak ze sprzeciwem Kurii Biskupiej, która uważała, że należy rozwijać istniejące świątynie. Ostatecznie Kuria zgodziła się na wybudowanie przy budynku zakładowym niewielkiego kościoła-kaplicy poświęconej Matce Bożej z Lourdes według projektu Stanisława Mancewicza [4]. Kaplica powstała w latach 1934-1935 przy skrzyżowaniu ul. Wileńskiej i ul. Szwedzkiej [7]. Wybrano to wezwanie, gdyż w 1908 roku w Kościele Katolickim obchodzono 50-lecie objawień Matki Bożej w Lourdes. Kardynał Aleksander Kakowski poświęcił kaplicę 30 czerwca 1935 roku [4]. Przy pomocy finansowej Marii Tonowej ks. Jakowski sprowadził z Lourdes figurę, którą ustawił w głównym ołtarzu (dzisiaj znajduje się ona w prezbiterium nowej świątyni) [4]. O siedzibie Marianów na Pradze mówiło potocznie Wileńska [5].

We wrześniu 1939 roku bomby niemieckie uszkodziły budynki. Młodzież wraz z personelem opuściła Warszawę, udając się do Skórca [5]. Dom dla chłopców w okresie okupacji stał się również miejscem tajnego nauczania oraz magazynem i punktem konspiracyjnym Armii Krajowej.

Dzięki poświęceniu ks. Łysika funkcjonowała tu kuchnia dla ubogich i potrzebujących, wydająca 3 tys. posiłków dziennie [1] dla podopiecznych Stołecznego Komitetu Samopomocy Społecznej oraz kuchnia dziecięca, żywiąca codziennie przeszło setkę dzieci nie uczęszczających nigdzie do szkoły [5]. Była to największa kuchnia dla ubogich w latach 1939-1950. Działania ks. Łysika uratowały od śmierci liczne niemowlęta Pragi, sprowadzając dla nich mleko [6]. Przez tereny domu wynoszono z przyległych terenów kolejowych węgiel i zboże, uszczuplając niemieckie zasoby [1].

W latach 1940-1948 mieścił się tu również dom studiów zakonu Marianów, po przeniesieniu zaś zakładu do Głuchołaz, także juwenat i scholastykat. Kiedy natomiast Marianie zostali przez władze komunistyczne wywiezieni z Bielan, w progi domu praskiego zawitała też część klerykatu [20].

Po wyzwoleniu Pragi mieścił się tu szpital wojskowy, później szkoła, istniejąca do 1950 roku, kiedy została zlikwidowana przez władze, a budynek stał się domem parafialnym kościoła Matki Boskiej z Lourdes [1]. W 1946 roku wydział teologii z Bielan został tu przeniesiony i działał pod nazwą Instytutu Filozoficzno-Teologicznego. Jego powojennym organizatorem i zarazem rektorem był ks. dr. Władysław Lewandowicz. Po wojnie siostry ze Zgromadzenia Imienia Jezus odeszły, a ich miejsce zajęło jedenaście sióstr, przybyłych do Warszawy z Dukszt. Funkcję rektora Kościoła Matki Bożej z Lourdes w dalszym ciągu piastował o. Łysik. Jego największą troską stała się działalność charytatywna. Wtedy wprowadzono Dni Chorych, istniejące jest do dziś [5].

20 (28 [8]) stycznia 1951 roku ks. kardynał Stefan Wyszyński przy kościele Matki Bożej z Lourdes erygował parafię (z części parafii MB Loretańskiej w Warszawie-Pradze i Św. Michała Archanioła i Św. Floriana w Warszawie-Pradze [8]). Obowiązki proboszcza objął ks. Władysław Bakalarz [4].

Lata 70-te XX wieku to okres pracy duszpasterskiej nowego proboszcza ks. Kana Karbasza. Działania charakteryzowały się troską o ubogich, chorych, samotnych i potrzebujących, licznie zamieszkujących okoliczne domy [5].

4 grudnia 1982 roku kompleks został objęty ochroną konserwatorską [1].

W 1984 roku parafia otrzymała pozwolenie na budowę nowej świątyni. Prace w 1985 roku rozpoczął ks. proboszcz Zdzisław Minota. Od listopada 1986 roku kontynuował je jego następca ks. Kazimierz Śliwiński [4]. Stworzono listę osób inkasujących w swoich domach miesięczne dobrowolne ofiary na budowę. Parafianie przygotowywali teren pod budowę, nosili cegły, przygotowywali posiłki dla robotników [5]. Budowa kościoła zaprojektowanego przez Jacka Jagodę trwała ponad 6 lat. Wnętrze świątyni zostało zaprojektowane i częściowo wykonane przez Jerzego Machaję. Konsekracji kościoła i sanktuarium chorych dokonał ks. biskup Kazimierz Romaniuk. Uroczystość odbyła się 7 października 1992 roku [4]. Po oddaniu nowej świątyni, stary kościół został budynkiem administracyjnym [7].

W 1987 roku pojawiła się pierwsza inicjatywa Niezależnego Ruchu Hospicyjnego. Siedzibą były prywatne mieszkania. W 1993 roku powołano Stowarzyszenie Hospicjum Domowe z tymczasową siedzibą przy ul. Czarnieckiego 45. W 1996 roku siedzibę przeniesiono do Domu Zakonnego Zgromadzenia Księży Marianów przy ul. Wileńskiej 69 (umowa bezpłatnego użyczenia została podpisana na okres 10 lat). Posługę kapelana hospicjum podjął ks. Mariusz Jarząbek. Pod opieką było wówczas około 50 osób miesięcznie. W 1997 roku udostępniono gabinet zabiegowy, a w 1998 roku powołano Ośrodek Hospicjum Domowe jako samodzielną instytucję Polskiej Prowincji Zgromadzenia Księży Marianów. Dyrektorem został ks. Andrzej Dziedziul ze Zgromadzenia Księży Marianów. Fundacja św. Weroniki ze Sztokholmu przekazała 542 650 koron szwedzkich (233 340 zł) na pokrycie kosztów adaptacji i wyposażenia siedziby. W 2003 roku następuje przeniesienie hospicjum do nowej siedziby przy Parafii Chrystusa Króla na ul. Tykocińskiej 27/35 [24].

Od 1995 roku proboszczem był tu ks. Edward Tomczyk. W 2002 roku proboszczem został ks. Lucjan Łada [18].

15 grudnia 1999 roku ks. biskup Kazimierz Romaniuk ustanowił przy parafii Diecezjalne Sanktuarium Chorych [27].

Od 2008 roku działa tu pierwsze w Polsce duszpasterstwo niepłodnych małżeństw [4].

W latach 2003-2005 wnętrza dawnego Domu Pracy zostały gruntownie zmodernizowane [1], a w latach 2014-2015 została odnowiona ceglana elewacja neogotyckiego budynku [1]. Ok. 70% kwoty przekazało miasto st. Warszawa, resztę kosztów poniosło Zgromadzenie Księży Marianów [14].

Również nowa świątynia przeszła pierwszy większy remont w latach 2014-2015. Odnowione zostało wnętrze oraz wielkie okno nad prezbiterium [10].