Gmach Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych (ul. Sanguszki #1) powstał w stylu modernizmu (funkcjonalizmu [2]). Jest to wyjątkowo masywna, surowa budowla [17], jedna z największych nowoczesnej Warszawy. Na działce o kształcie czworoboku o powierzchni 20000 m2 nachylenie terenu spada o dziesięć metrów od poziomu narożnika przy ul. Zakroczymskiej i ul. Sanguszki do narożnika przy ul. Zakątnej i ul. Rybaków [9].

W centralnej części gmachu wokół podwórza znajdowała początkowo się dyrekcja i działy gospodarczo-manipulacyjne. Stąd na obie strony rozchodziły się skrzydła sal drukarskich oddziału papierów wartościowych (z jednej strony) i sal oddziału druku banknotów (z drugiej strony). Do gmachu ze względów bezpieczeństwa prowadziło tylko wejście przez bramę z furtką na głównej osi. Konstrukcja jest żelbetowa z wypełnieniami cegłą dziurawką, z wyjątkiem fasady północnej, która składa się ze słupów, rozdwojonych od wewnątrz i otworów okiennych w ramach żelaznych. Dwie szpary dylatacyjne przecinają gmach w dwóch miejscach. Sale drukarskie miały rozpiętość 819 metrów, a stropy wszystkich trzech kondygnacji nad parterem obliczone są na ciężar użytkowy 2000 kg. Fasada gmachu była wyprawiona terrazytem. Wszystkie okna były żelazne. Posadzki były robione z klepki dębowej na lepniku. Stopnie klatki schodowej dyrekcyjnej zostały obłożone marmurami. Brama i furtki mosiężne zostały zawieszone na słupach konstrukcyjnych, a podwórze wyłożone stalobetonem [9].

Inżynierem konstrukcyjnym był Wacław Pawłowski, a architektem Antoni Dygat. Budowę przeprowadziła firma „Bracia Horn i Rupiewicz". Instalację centralne ogrzewanie i wentylację wykonała firma „Drzewiecki i Jeziorański", instalację wodociągowo-kanalizacyjną firma „Instalator", instalacje elektryczne firma „Polskie Towarzystwo Elektryczne", oszklenie firma. „Jan Szulc", dachy bitumiczne firma. „Orłorog". Aparaturę telefoniczną dostarczyła firma „Siemens i S-ka", windy firma „Flohr", drzwi i instalacje skarbcowe firma „Gotschalk". Prace malarskie wykonała pracowania Jana Bergera [9].

Jak wykazały badania geotechniczne w podłożu pod przypowierzchniowymi nasypami zalegającymi do głębokości około 2.0 metrów zalegały twardoplastyczne gliny piaszczyste. Gliny zalegały na głębokości rozpoznania, która wynosiła 12 metrów [4].

Obok bramy wejściowej, na ażurowym parkanie umieszczona jest tablica upamiętniająca akcję przeciwko okupantom, przeprowadzoną 28 lutego 1943 roku przez oddział Gwardii Ludowej [7]. Przy głównym wejściu do PWPW przy ul. Sanguszki jest również pamiątkowa tablica Hanny Petrynowskiej ps. "Rana" i porucznika AK Czesława Lecha ps. "Biały" [24].

Dom mieszkalny pracowników Banku Polskiego

Budynek przy ul. Rybaki #35 powstał w latach 1930-1931 z przeznaczeniem na dom mieszkalny pracowników Banku Polskiego. Architektem był Stanisław Szcześniak. W 1936 roku został odsprzedany sąsiadującej Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. Budynek mieścił ponad pięćdziesiąt mieszkań. Sześciopokojowy apartament zajmował dyrektor techniczny PWPW Karol Chybiński, mniejsze m.in. artyści-graficy, twórcy znaczków i banknotów. Podczas odbudowy w latach 1947-1949 uproszczono bryłę kamienicy obniżając ją o dwie kondygnacje i nakrywając wysokim dachem z facjatkami. W elewacjach zmniejszono wielkie płaszczyzny okien i zlikwidowano balkony. Wyburzono też część budynku od ul. Sanguszki [12]. Budynek kosztował 2 mln zł. Była tu winda, rozmównica telefoniczna, tarasy [20].

Schron

Pod budynkiem PWPW znajduje się schron prezydenta Ignacego Mościckiego [21]. Schron znajduje się pod budynkiem papierni (budynek od strony ulicy Wójtowskiej). Wejście jest z głównego podwórza na głębokość około 15 m. Mieści się tam kilkadziesiąt osób, jest doprowadzone oświetlenie i wentylacja. Sklepienie poprzecinane jest potężnymi filarami. W czasie Powstania ukrywała się tam ludność domów stojących przy ulicy Rybaki. W czasach reglamentacji w PRL-u trzymano tam przydziałowe zapasy papieru toaletowego [23].

Początkowo był to teren zajmowany przez podwórka kamienic przy ul Zakroczymskiej (od zachodu) i ul. Przyrynek (od wschodu), co widać na planie z 1762 roku. Istniała ul. Wójtowska i jej przedłużenie aż do Wisły, czyli ul. Zakonna. Od północy w 1808 roku prowadziła ul. Owcza, nieco na północ niż obecna ul. Sanguszki.

Zabudowę wyburzono w latach 1854-1856 w związku z poszerzaniem esplanady cytadeli [2]. Przejęto pod Cytadelę m.in. posesje Kurczyńskich [19].

Ulice Sanguszki wytyczono w 1919 roku, po odzyskaniu niepodległości, podczas zagospodarowywania esplanady Cytadeli [17] i Fortu Władimira [5].

W 1919 roku powołano do życia Państwowe Zakłady Graficzne [10]. Produkowano tam pierwsze banknoty niepodległej Polski [2]. W 1925 roku w ich miejsce powołano Spółkę Akcyjną Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych i przystąpiono do projektowania gmachu nowej siedziby na terenach przy ul. Sanguszki [10]. Teren pod budowę gmachu przekazało Ministerstwo Skarbu [11]. Budynek w stylu funkcjonalizmu powstał w latach 1927-1929 według projektu Antoniego Dygata [2]. W 1928 roku zainstalowano pierwsze maszyny (częściowo zakupione, a częściowo przeniesione z likwidowanych Państwowych Zakładów Graficznych) [11]. W 1929 roku rozpoczęto produkcję [2].

W nowym budynku funkcjonowała drukarnia, pracownia litografii, pracownia fotochemigrafii, introligatornia, sortownia papierów i druków oraz magazyn [10]. W 1930 roku Spółka zatrudniała 372 osoby i dysponowała łącznym kapitałem na sumę 10 mln złotych. Wszystkie akcje należały do Banku Polskiego. Na Sanguszki drukowano banknoty, obligacje skarbowe, znaczki, asygnaty. Lata 30-te to okres świetności zakładu, który utrzymywał wysoki poziom techniczny i artystyczny [10].

W latach 1938-1939 Dygat dobudował Papiernię [14], by skupić cały proces produkcyjny w jednym miejscu [11].

We wrześniu 1939 roku PWPW była punktem zbornym dla oddziałów z Armii Pomorsko-Poznańskiej, które się przebijały po bitwie nad Bzurą. Po przejęciu przez Niemców została przemianowana na Staats Druckerei. Niemcy mieli dwóch Treuhänderów, czyli komisarzy, którzy nadzorowali wszystko, ale pracowali wyłącznie Polacy. Nawet osobisty sekretarz komisarzy zaprzysiężony w grupie PWB/17. Za jego namową Niemcy sprowadzili z Pragi olbrzymie zapasy żywności i papierosów do PWPW, nie wiedząc, że to na potrzeby planowanego Powstania Warszawskiego [22].

W czasie okupacji w PWPW produkowano młynarki, czyli banknoty będące w Generalnej Guberni oficjalnym środkiem płatniczym. Kierownictwo wytwórni było niemieckie, ale załoga polska [4]. Produkowano też kenkarty i karty żywnościowe [10]. Wysoki poziom produkcji i marka firmy spowodowały, że Niemcy pozostawili początkowo stopkę z nazwą Wytwórni w języku polskim. Podczas okupacji działała grupa konspiracyjna Armii Krajowej zwana Podziemną Wytwórnią Banknotów (PWB/17/S, 17 Samodzielna Grupa w ramach Zgrupowaniu "Róg" Wydział Produkcji Banknotów VII Oddziału KG AK [16]) [11]. Sformowana została na początku 1940 roku przez majora "Pełkę" Mieczysława Chyżyńskiego. Na potrzeby Państwa Podziemnego dostarczała papiery wartościowe i banknoty. Druki Stanowiły istotne źródło finansujące działalność polskiej Armii Podziemnej. Drugim ważnym jej zadaniem było preparowanie lewych dokumentów i druków urzędowych [16]. Ponadto sabotowała faszystowską produkcję [11].

28 lutego 1943 roku oddział Gwardii Ludowej pod dowództwem płk Jana „Wiktora” Strzeszewskiego uderzył na fabrykę, aby zdobyć 400 mln zł dla polskiego podziemia. Celu nie osiągnięto [15], chociaż kilkudziesięcioosobowy zespół z ubezpieczeniami na okolicznych ulicach opanował PWPW. Skarbiec się otwierało kilkoma kluczami, a ponieważ było po godzinach pracy, ich posiadacze znajdowali się już w swoich domach [22]. Zdobyto jedynie mundury i broń po wartownikach [15] i zastrzelono obu komisarzy niemieckich (zwykłych drukarzy, na ich miejsce przysłano później gestapowców). W obawie, że coś takiego może się powtórzyć, w domu mieszkalnym w pomieszczeniu żłobka dla dzieci pracowników, który był przed wojną (w czasie okupacji był wykorzystywany jako czytelnia pracownicza) zamieszkało około trzydziestu żandarmów [22].

Na kilka godzin przed godziną W, do PWPW podjechały ciężarówki z Schutzpolizei. Czterdziestu kilku żandarmów z ciężką bronią maszynową obsadziło gmach. Kompleks stał się niemiecką warownią [22].

Pierwszego sierpnia 1944 roku niemiecki oddział obsadzający PWPW liczył blisko 50 osób [4]. Wokół gmachów wznosiło się wysokie na 4 metry żelazne ogrodzenie. Od ul. Wójtowskiej PWPW była chroniona ogrodzeniem z ceglanego muru [18]. Następnego dnia atak oddziałów "Gozdawy", 104 kompanii Związku Syndykalistów Polskich i innych mniejszych jednostek, wsparty ogniem znajdującego się wewnątrz wytwórni oddziału PWB/17, wyparł Niemców. W ataku wzięli udział także mieszkańcy sąsiednich ulic [4]. Grupa uderzeniowa zebrała się w południe w podziemnej rozdzielni (pod blokiem C, u zbiegu z B i D). Mając przede wszystkim granaty, postanowiono uderzyć najpierw w wartownię przy bramie od ulicy Sanguszki. Po opanowaniu Wytwórni 3 sierpnia nadeszła niemiecka odsiecz z Cytadeli, nie dotarła jednak do PWPW. Zatrzymał ją ogień żołnierzy kompanii motorowej "Orlęta" ubezpieczających atak na Wytwórnię. Opanowanie Wytwórni otworzyło jeden z największych magazynów żywnościowych powstańczej Warszawy [18]. W budynku szybko zainstalował się szpital polowy, zorganizowany przez dr Hannę Petrynowską. W fabrycznym laboratorium rozpoczęto produkcję butelek przeciwczołgowych, prowadzono też próby miotaczy ognia. W pierwszym tygodniu Powstania zbudowano jedną z ważniejszych barykad Starego Miasta przy parkanie wytwórni od ul. Zakroczymskiej [4]. Budynek stanowił najbardziej wysuniętą na północ redutę Starego Miasta. Niemcy atakowali go niezwykle zażarcie za pomocą ciężkiej artylerii i czołgów [8]. Prowadzili ostrzał z terenu Cytadeli, użyli działa kolejowego z pociągu pancernego stojącego nieopodal Dworca Gdańskiego i dział polowych usytuowanych przy Ogrodzie Zoologicznym. Piechota osłaniana czołgami próbowała wedrzeć się w ulicę Zakroczymską [4]. 17 sierpnia rozpoczęło się bombardowanie z samolotów. 23 i 24 sierpnia przez wyłom utworzony przez goliata wdarł się do środka oddział niemiecki, jednak oddział kaprala Roma bohatersko odparł atak. 26 sierpnia część budynku się zawaliła [15]. Od tego momentu aż do końca obrony, trwał nieprzerwany atak nieprzyjaciela. Pociski zapaliły zbiorniki łatwopalnego płynu używanego do poligrafii, który przez dziury w stropach wlewał się do piwnic, gdzie byli ranni [4]. 27 sierpnia nastąpiło ostateczne uderzenie niemieckie 1600 żołnierzy wspartych bronią pancerną, przeciwko którym stanęło do walki 200 Powstańców [14]. Gdy Niemcy użyli gazów łzawiąco-duszących, 28 sierpnia, kierujący obroną mjr "Ryś" dał rozkaz wycofania się. Po odwrocie Powstańców, Niemcy wrzucili do piwnicy granaty, zabijając w szpitalu 30 pacjentów i personel medyczny [4] oraz wykonującą operację dr Hannę Petrynowską [24]. W ciągu 27 dni walki zginęło około 80-100 osób. [14]. Do dziś w metalowym ogrodzeniu od strony ulicy widoczne są ślady po kulach niemieckich [10].

W 1945 roku gmach uznano za nienadający się do odbudowy [4]. Po wojnie produkcję PWPW zaczęto w Łodzi [2]. Gmach przy ul. Sanguszki jednak odremontowano ze zniszczeń w latach 1946-1950 [14], pomimo protestów, że modernistyczna bryła zupełnie nie pasuje do klimatu Nowego Miasta [2]. Mimo zniszczeń gmachu, nie czekano do końca odbudowy tylko rozpoczęto produkcję w 1948 roku [11]. Odtworzono charakterystyczny żelazny parkan wokół posesji, na którym zachowano ślady po ostrzale [8]. Zmianą było odbudowanie w staromiejskim stylu domu mieszkalnego przy ul. Rybaki oraz obniżenie komina kotłowni [11].

W okresie PRL nazwę firmy zmieniono na Państwową Wytwórnię Papierów Wartościowych i powierzono jej monopol na druk banknotów i dokumentów zabezpieczonych [11].

W latach 1967-1974 PWPW produkowała znaczki pocztowe. Lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte to rozwój technologiczny W Wytwórni wiele starych, wysłużonych maszyn i urządzeń zastąpiły nowe. Wpływ modernizację firmy miało także podporządkowanie PWPW prezesowi NBP [11].

Firma, która do tej pory była monopolistą, teraz musiała odnaleźć się w warunkach gospodarki wolnorynkowej. W 1996 roku przedsiębiorstwo państwowe przekształcono w spółkę akcyjną i przywrócono historyczną nazwę: Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych S.A. Wytwórnię wpisano na listę spółek Skarbu Państwa o szczególnym znaczeniu dla gospodarki. W 1999 roku rozpoczęto produkcję pierwszych centralnie personalizowanych dokumentów - praw jazdy [11].

W 2004 roku archeolodzy odnaleźli studnię, która została w poprzednich wiekach zasypana. Ławę przekraczającą studnię wzmocniono dodatkowym zbrojeniem. Nowy budynek stoi naprzeciw miejsca na podmurówce ogrodzenia, którędy Powstańcy dostawali się do wytwórni przy barykadzie od ul. Zakroczymskiej [4].

Do firmy w 2004 roku przyłączono Drukarnię Skarbową S.A. Wytwarza banknoty, dokumenty osobowe, znaki akcyzy, akcje, druki skarbowe, bony towarowe, znaczki pocztowe i skarbowe a także dokumenty komunikacyjne, bankowe karty płatnicze, karty kredytowe i debetowe oraz nowoczesne usługi elektroniczne – podpis elektroniczny, tachografy, przetargi elektroniczne. Obecnie Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych S.A jest przygotowana do produkcji dokumentów biometrycznych [11].