Fort Mokotów (Fort M, ul. Racławicka #99) był jednym z fortów pierścienia wewnętrznego Twierdzy Warszawa. Było to typowe umocnienie na planie regularnego pięcioboku z suchą fosą, której broniły ceglane kaponiery [1], budynki koszarowe oraz schrony [25]. Sąsiednie forty Tscha-M Rakowiec oraz M-Tsche Odyńca zostały z nim połączone wałem oraz poprowadzoną po północnej stronie drogą fortową [12]. Do dzisiaj zachowały się koszary w podwalni i dwa magazyny prochowe [13]. Są też pozostałości po fundamentach mocowania wieży radiostacji im. Stefana Starzyńskiego [18]. Przedwojenny jest zapewne również bruk [19], natomiast pozostałe zabudowania są powojenne.

W kępie krzaków na terenie fortu znajduje się właz. To tak zwana ukryta droga, która służyła wojskom piechoty do organizowania szybkich wypadów. Przechodzi się tunelem, w którego ścianach wywiercono komory minierskie w kształcie kwadratu, które miały służyć wysadzeniu fortu. Z tunelu widoczne są ogrody sąsiadujących willi. Można z niego wyjść też po chwiejnych schodach [20].

Podłoże zbudowane jest z twardoplastycznych glin, lokalnie wymieszanych z gruzem ceglanym. Nie stwierdzono obecności wody gruntowej powyżej 8 metrów głębokości [44].

Na terenie fortu znajdują się studia filmowe i fotograficzne, lokale gastronomiczne, pracownie projektowe i architektoniczne. Wśród nich jest m.in. studio Platige Image, które współtworzy serial Wiedźmin [30] czy studio animacji Tomasza Bagińskiego [20]. Jest też parking na 150 aut [7].

Fort Mokotów to kluczowa inwestycja White Stone w Warszawie, której modernizacja rozpoczęła się w 2015 roku [9]. Jako pierwszy wyremontowano budynek zwany Czerwoniakiem lub Szarotką [43]. Ceglany budynek w zachodniej części pochodzi z lat 50-tych XX wieku. Mieścił się w nim pierwotnie zarząd Zakładów Radiowo-Telewizyjnych Zarat. Budynek ma sześć metrów wysokości, jest też rampa wyładowcza, a szerokie drzwi pozwalają na transport dużych gabarytów [28]. Ma ok. 700 m2 powierzchni [22]. Za projekt rekonstrukcji odpowiada pracownia WWAA [43].

W budynku zlokalizowany jest Instytut Fotografii Fort [9]. Funkcjonuje od 2016 roku na terenie fortu. Filarami działalności są galeria i czytelnia. Średnio wystawianych jest sześć wystaw rocznie. W 2018 roku została powołana Szkoła patrzenia, finansowana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego [11]. Jest to największa galeria fotograficzna w Polsce [10]. W czytelni znajduje się około 1000 pozycji poświęconych fotografii. Od 2019 roku jest tu również studio fotograficzne Studio 99 oraz sklep [11].

W 2019 roku w budynku otworzono też restaurację Forty [9]. Część wyposażenia zaprojektowało Studio Rygalik. Zachowano ceglane mury i podłogę. Blaty stołów pochodzą z rozebranych stodół z południa kraju, ceramika została wykonana ręcznie przez polskich twórców [14], a szkło jest z jednej z najstarszych hut w Europie. Jest też specjalnie zaprojektowany, wysoki stół wykonany z masywu drewna, zwieńczony rzeźbiarską instalacją z dmuchanego szkła zainspirowaną ideą toastu. Restaurację prowadzą Katarzyna Błońska i Tomasz Czudkowski [43], a szefem kuchni został Daniel Uliczny [9]. Sala wysoka na cztery metry pozwala przyjąć 200-300 osób (zajmuje 270 m2 [43]), z czego 40 m2 dostępnych jest na antresoli. Ponadto jest pięć toalet, szatnia, dwa niezależne wejścia oraz 22 duże okna [23]. Salę dodatkowo doświetlają przez świetliki na dachu [3].

W budynku pofortecznym 350 m2 powierzchni oraz 70 m2 ogrodu zajmuje lokal Mokoto. Są tu dwie sale konferencyjne mieszczące 50 i 80 osób w ustawieniu teatralnym oraz oranżeria ze szklanym dachem na 40 osób [7]. Z kolei lokal Pół na Pół to dwie bliźniacze sale o powierzchni 80 m2 z zapleczem cateringowym i sanitarnym o powierzchni 30 m2. Każda z sal mieści 80 osób. Częścią lokalu jest mniejsza sala o nazwie Jedna Trzecia na 40 osób. Na tyłach studia znajduje się duży taras i na podwyższeniu łąka o powierzchni ok. 130 m2 [8].

Kawiarnię Przystanek Miłość otwarto jesienią 2016 roku. Jest tu czerwona cegła, pnącza i murowane nadproża w kształcie łuków, dużo regałów z książkami, gry planszowe, pianino [27]. Oprócz pysznych ciast i kawy odbywa się tu wiele spotkań, wernisaży i muzycznych wydarzeń artystycznych [32].

Kolejny lokal to Żywa Kuchnia, który zadomowił się od początku 2018 roku. Specjalizuje się w daniach bez glutenu, bez nabiału, przygotowywanych w niskich temperaturach bez użycia garnków czy patelni. Bardzo krótkie menu to zaledwie kilka dań [26]. Szefem kuchni i właścicielem restauracji jest Laurent de Bremaeker [17] oraz Patrycja Pruchnik [26].

Na terenie fortu znajduje się tablica upamiętniająca prezydenta Stefana Starzyńskiego [29].

Wieś szlachecka Mokotów miała wielu właścicieli. W 1773 roku przekazano ją warszawskiemu szpitalowi św. Rocha. Wówczas postawiono tu browar, kuźnię, wiatraki i karczmę. Pod koniec XIX stulecia osadę zniszczono i zbudowano fort Mokotów z esplanadą. Na miejscu drogi międzyfortowej znajduje się dzisiaj ul. Racławicka [31].

Fort został wzniesiony w latach 80-tych XIX wieku (1883 roku). Po modernizacji twierdzy w latach 1889-1892 przeznaczono go na cele magazynowe i wybudowano dodatkowe pomieszczenia [1]. Stacjonował tu garnizon żołnierzy. Większość była Rosjanami, choć porządku w niespokojnych czasach mieli też strzec Ukraińcy [20].

Po 1909 roku zburzono część umocnień, pozostawiając wszystkie schrony i koszary [1].

Wokół fortu powstało osiedle domków jednorodzinnych [12]. W okresie międzywojennym w forcie mieściły się stacje nadawcze Polskiego Radia [1].

Polskie Radio rozpoczęło nadawanie programów 18 kwietnia 1926 roku o godzinie 17:00. Siedzibą radia był budynek przy ul. Narbutta 26. Wydzierżawiło wówczas od firmy Agril 10 000 m2 pod budowę własnej stacji nadawczej w Forcie Mokotowskim. Montaż aparatury nadawczej zakupionej w firmie Marconi rozpoczęto we wrześniu 1926 roku. Był to seryjnie produkowany nadajnik typu QD8 o mocy 10 kW. Stalowe maszty anteny zostały ustawione w odległości 130 m od siebie, a każdy z nich miał 75 metrów wysokości. Zaprojektowano i wykonano je w polskiej firmie Fitzner i Gamper z Sosnowca. Do dyspozycji stacji zaadaptowano jedenaście pomieszczeń fortu o łącznej powierzchni 500 m2 [42].

15 grudnia 1926 roku stacja zaczęła nadawać próbny sygnał radiowy na fali 1115 metra, a 2 stycznia 1927 roku rozpoczęła nadawanie regularne [42]. W czasie swojej pracy stacja zmieniała falę nadawczą na 980 i 1111.1 metra. 30 października 1927 roku podwyższono moc stacji do 12 kW [42].

W 1929 roku rozgłośnia otrzymała nową siedzibę przy ul. Zielnej 25. 24 maja 1931 roku otwarto stację nadawczą w Łazach pod Raszynem, wówczas najsilniejszą w Europie [44]. Nadajnik na Forcie Mokotowskim został zdemontowany a następnie gruntownie zmodernizowany [42].

Na terenie fortu testowano nadajnik dla rozgłośni w Łucku o mocy 50 kW, nie powstał on jednak przed 1939 rokiem [42].

W styczniu 1930 roku uruchomiona została tu na okres kilku miesięcy stacja Warszawa II z mocą 1.8 kW, retransmitując program Warszawy I w godzinach 15:45-20:00 na fali 212 metrów [42].

1 marca 1937 roku o godzinie 13:10 rozpoczęła się stała, początkowo dwugodzinna, emisja programów stacji lokalnej Warszawa II na fali 216.8 metra. Pracą rozgłośni kierował wówczas Zenon Kosidowski [42]. Z powodu uruchomienia drugiego programu Polskiego Radia powiększono liczbę studiów w budynku przy ul. Zielnej [44] i zbudowano drugą amplifikatornię [42]. Na program składały się lokalne wiadomości, wywiady ze słynnymi mieszkańcami stolicy, felietony, skecze i słuchowiska. Stacja Warszawa II (Warszawa-Fort Mokotów) nadawała też na fali 97.6 MHz [33].

Do 1937 roku mieścił się tu punkt retransmisyjny audycji zagranicznych (kolejny zbudowano na 16 piętrze wieżowca Prudential) [42] oraz warsztaty Wydziału Budowy Polskiego Radia, które od połowy lat 30-tych XX wieku wykonywały samodzielnie wszystkie urządzenia nadawcze do rozgłośni polskich [42].

24 sierpnia obok fortu powstał wał ziemny, który później ocali aparaturę i życie kilku ludzi. Pracami kierował Włodzimierz Strycki. 31 sierpnia Warszawa II transmitowała recital pianisty Eustachego Horodyńskiego, wykonującego wariację c-moll i Appassionatę Beethovena. Przedwojenny program na pięć minut przed północą zakończyła transmisja muzyki tanecznej z dansingu w Cafe Clubie [44].

Ze względu na strategiczną instalację fort był silnie bombardowany od początku września 1939 roku [1]. Wobec zbliżających się wojsk niemieckich inżynierowie pracujący w radiostacji w Raszynie i w forcie Mokotów otrzymali telefoniczny rozkaz zniszczenia aparatury nadawczej. W forcie Mokotów polecenia nie zrealizowano [44], natomiast w nocy z 5 na 6 września stacja w Raszynie została wysadzona [42].

7 września stacja Warszawa II została uruchomiona na rozkaz dowódcy obrony Warszawy gen. Waleriana Czumy i cywilnego komendanta stolicy Prezydenta Stefana Starzyńskiego [33]. Posługiwała się umieszczonym w forcie nadajnikiem 10 kW wspomaganym przez rezerwowy nadajnik 1.5 kW, umieszczonym na Politechnice Warszawskiej [42]. Kierował nią dyrektor muzyczny Edmund Rudnicki. Stacja nadawała komunikaty z bombardowanej stolicy, organizowała gaszenie pożarów i odgruzowywanie, ogłaszała alarmy przeciwlotnicze [33] czy odgrywała pieśni patriotyczne [12]. Od 8 września codziennie przemawiał na antenie prezydent Warszawy Stefan Starzyński [33].

Gdy czołgi niemieckie pojawiły się na ul. Żwirki i Wigury, na koronie fortu została zorganizowana służba obserwacyjna. Zapadła decyzja, aby pozostawić działającą rozgłośnię bez obsługi. Urządzenia działały nieprzerwanie do południa 11 września, gdy radiostacja zamilkła. Przyczyną awarii był przerwany kabel dostarczający prąd do nadajników. Uszkodzenie naprawiono i podjęto decyzję o organizacji w forcie punktu obrony. Przysłano pluton ciężkich karabinów maszynowych, który osłaniał fort i radiostację. 12 września pocisk artyleryjski przebił górną warstwę ziemi i eksplodował w pomieszczeniu załogi, gdzie jednego z oficerów uratowała papierośnica w kieszeni munduru (która zatrzymała odłamek) [44].

23 września w południe Prezydent Starzyński wygłosił swe słynne przemówienie: "Chciałem by Warszawa była wielka. Wierzyłem, że będzie. Ja i moi współpracownicy kreśliliśmy plany, robiliśmy szkice wielkiej Warszawy przyszłości. I Warszawa jest wielka. Prędzej to nastąpiło niż przypuszczaliśmy. Nie za lat pięćdziesiąt, nie za sto, lecz dzisiaj widzę wielką Warszawę. Gdy teraz do was mówię, widzę ją przez okna w całej wielkości i chwale otoczoną kłębami tam, gdzie miały być wspaniałe sierocińce - gruzy leżą, choć tam gdzie miały być parki - dziś są barykady gęsto trupami pokryte, choć płoną nasze biblioteki, choć palą się szpitale - nie za lat pięćdziesiąt, nie za sto, lecz dziś Warszawa broniąca honoru Polski jest u szczytu swej wielkości i chwały" [44]. Tego samego dnia została zbombardowana elektrownia warszawska na Powiślu i radiostacja umilkła [42].

W walkach o fort 24 września Niemcy ponieśli znaczne straty, wobec czego następnego dnia wstrzymano działania [29]. O godzinie 4:00 we wtorek 26 września, do fortu dotarły dwie kompanie 51 pułku piechoty. Oddziały niemieckie liczyły na zaskoczenie, jednak Polacy byli czujni. Dopuścili atakujących na dwadzieścia metrów i dopiero wtedy rozpoczął się ostrzał. Wspierani ogniem granatników i działka przeciwpancernego Niemcy otoczyli fort, a grupa szturmowa podoficera Schella sforsowała mostek, zajmując obiekt. Oficerowie i szeregowi otrzymali Żelazne Krzyże, a dowódcy Krzyże Rycerskie. Niemcy uznali atak za znaczące wydarzenie, świadczące o przełamaniu obrony Warszawy [44]. Teren zajęli Niemcy. Otoczono go drutem kolczastym i posterunkami [29].

Do 30 września radiowcy nadawali jeszcze komunikaty z wykorzystaniem krótkofalówek [42]. 30 września ogłoszono: "Hallo, hallo, czy nas słyszycie? To nasz ostatni komunikat. Dziś oddziały niemieckie wkroczyły do Warszawy. Braterskie pozdrowienia przesyłamy żołnierzom walczącym na Helu i wszystkim walczącym, gdziekolwiek się jeszcze znajdują. Jeszcze Polska nie zginęła. Niech żyje Polska!". Tekst odczytał Józef Małgorzewski, wersję francuską Maria Spiczyńska, a angielską Jeremi Przybora. Popłynął hymn państwowy, jak zawsze na koniec programu [33].

W okresie Powstania Warszawskiego mieściło się tu Flughafenkommando Warschau z pięciusetosobową załogą, które odparło ataki Powstańców [12], a następnie prowadziło ostrzał Mokotowa [12].

Od 1961 roku do końca lat 80-tych XX wieku [1] mieściły się tu ściśle tajne Zakłady Radiowo-Telewizyjne ZARAT. Produkowane tu nadajniki telewizyjne i radiowe eksportowano na wschód Europy [28]. Teren fortu był wówczas traktowany jako wojskowy, niedostępny dla cywilów [18]. Do dziś wyprodukowany tu sprzęt służy nadawcom takim jak Polsat czy Radio Zet [28].

Fort został wpisany do rejestru zabytków jako "Mokotów I" 12 marca 1975 roku [1].

Zakłady przekształcono w firmę Zarat, która produkowała anteny nadawczo-zakłóceniowe [18]. Transformacja otworzyła unikalny teren dla mieszkańców [28].

Na początku XXI wieku w forcie było zagłębie klubów muzycznych [2], między innymi mieściły się tu kluby Klinika oraz Balsam (od 2004 roku, zamiast okien w jednym z pomieszczeń szklany dach [37]), Mroowisko, ClubRock (od 2001 do 2014 roku [40]) [25], Pruderia [34], New Deep [2], Fort Vino [36], Uzdrowisko (w 2011 roku) [39], Fort 99 (dawniej Bikers Place, później Klub Ludzi Rocka [38]) [37]. Mieściła się tu również Akademia Chen Taijiquan [35].

Właścicielem terenu było miasto, które planowało budowę centrum usługowo-handlowego oraz muzeum radia [6]. Jeden z projektów opracował zespół architektów: Aleksandra Mroczek i Sylwia Szcześniak [4]. Projekt przebudowy złożyła też firma WMA, która zaplanowała wprowadzenie stalowych elementów ażurowych i nowej zabudowy biurowej na drugim planie. Dominantą miał być punkt informacji kulturalnej i centrum multimedialne [15].

W 2015 roku firma White Stone Development kupiła zabudowania fortu [21] i rozpoczęła modernizację obiektów [10]. Projekt zakładał uwspółcześnienie zabytkowych wałów ziemnych okalających fort, dlatego stołeczny konserwator zabytków wydał w 2017 roku zakaz zabudowy fosy [24]. Jako pierwszą przeprowadzono rewitalizację ceglanego budynku o nazwie Czerwoniak. Wymieniono instalacje, wykonano remont poddasza i sal konferencyjnych oraz dodano schody wejściowe z windą dla niepełnosprawnych [3]. Za przebudowę z funkcji magazynowo-produkcyjnej na gastronomiczną odpowiada firma SPS Construction [5].