Kościół pod wezwaniem Chrystusa Króla (ul. Tykocińska #27/35) to jedna z trzech świątyń diecezji warszawsko-praskiej zbudowana jako wotum wdzięczności za zwycięską bitwę Cudu nad Wisłą. Jest również pomnikiem poległych w obronie Ojczyzny [1]. Mieszcząca się tu parafia pod tym samym wezwaniem liczy ok. 12 tys. wiernych. Działa przy niej Zgromadzenie Sióstr Służebnic Jezusa w Eucharystii [3], które pracują i mieszkają tu od 1951 roku [10].

Działa tu również ośrodek Hospicjum Domowe, które powstało w lipcu 1998 roku jako forma kompleksowej pomocy chorym będącym w ostatnim stadium choroby nowotworowej [12]. To profesjonalne hospicjum z medycznym sprzętem, lekarzami, pielęgniarkami, rehabilitantami, psychologiem, pracownikiem socjalnym i wolontariuszami, którzy dojeżdżają do domu pacjenta [13].

Kolejni proboszczowie parafii to ks. Jan Golędzinowski (od 1932 roku), ks. Józef Adam Potocki (jako administrator od 1940 roku), ks. Józef Szkudelski (od 1942 roku), ks. Franciszek Duczyński (od 1946 roku), ks. Józef Woźniak (od 1964 roku), ks. Stefan Niedzielak (jako administrator w 1973 roku), ks. Bronisław Krassowski (od 1973 roku), ks. Kazimierz Cygan (od 1986 roku), ks. Eugeniusz Raciborski (od 1993 roku) i ks. Marcin Wójtowicz (od 1996 roku) [2].

Bryła świątyni

Kościół jest zbudowany na planie krzyża [18]. To trójnawowa bazylika z transeptem i nawą główną wyższą od naw bocznych, nakryta wysokim, dwuspadowym dachem [17]. Ma żelbetową konstrukcję projektu Zdzisława Gilewicza [4]. Na dachu góruje wieżyczka, w której znajduje się mały dzwon - sygnaturka. Styl architektoniczny trudno jest określić, gdyż był trzykrotnie zmieniany [20]. Pod prezbiterium i zakrystią znajduje się dolny kościół [1].

Na frontonie i w nawach poprzecznych umieszczono okna w kształcie rozety, oszklone kolorowym szkłem [1]. Okna wypełnione są witrażami przedstawiającymi 20 tajemnic różańcowych oraz 20 scen ze Starego Testamentu [4].

Do wejścia do kościoła prowadzą granitowe schody, po bokach których umieszczonych jest szereg tablic pamiątkowych [2]. Do świątyni prowadzi troje drzwi, a nad głównymi umieszczona została wykonana w 2000 roku mozaika Chrystusa Króla trzymającego otwartą księgę z literami Alfa i Omega. Powyżej jest rozeta, a ponad nią umieszczona w 1978 roku metalowa korona cierniowa, znak męczeństwa Chrystusa i narodu polskiego [4]. Z kolei pod mozaiką widnieje napis: Anno Domini 2000 [1].

Obok kościoła znajduje się także wysoka dzwonnica o architekturze nawiązującej do świątyni, dwa kamienne miecze z napisami "Bóg-Honor-Ojczyzna" i "Poległym za Ojczyznę" przedzielone płaskorzeźbioną głową Chrystusa, pomnik Ojca Świętego Jana Pawła II, kapliczka z figurą Matki Boskiej trzymającej Dzieciątko, rzeźba zakonnika, wyłaniająca się z ziemi rzeźba postaci bez głowy oraz krzyż misyjny z figurką Matki Boskiej. Jest również budynek plebanii mieszczący między innymi Ośrodek Hospicjum Domowe [4] i symboliczny grób poległych za Ojczyznę [15].

Wnętrze

Wnętrze przykryte jest potężnym, kolebkowym sklepieniem [4], utrzymane w stylu nowoczesnym [1], jasne i przestronne [8].

W absydzie prezbiterium znajduje się dwuczęściowa płaskorzeźba w gipsie „Polska w kajdanach" (dzieło Henryka Tarkowskiego [4]) i wielka rzeźbiona figura Chrystusa Króla. Ściany zdobią trzy cenne obrazy. Dwa [1] w stylu flamandzkim [8] są autorstwa Michaela Willmanna z połowy XVII wieku i przedstawiają „Męczeństwo św. Jana" oraz „Chrystusa na Krzyżu" [1]. Przywiezione zostały tu po II wojnie światowej z kościoła cysterskiego w Lubiążu [4]. Trzeci to kopia obrazu Andrea del Sarto „Madonna z Dzieciątkiem i ze świętymi', wykonana w XIX wieku [1].

W transepcie znajdują się ołtarze Matki Boskiej Częstochowskiej (po prawej) oraz Jezusa Miłosiernego i Matki Bożej Nieustającej Pomocy (po lewej) [4]. Ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej został ukoronowany w 2001 roku przez ordynariusza Diecezji Warszawsko Praskiej ks. Kazimierza Romaniuka [21].

Nawy boczne od głównej odgradza osiem filarów obłożonych dolomitem. Przy jednym z filarów znajduje się ambona zaprojektowana przez Lecha Dunina, wyłożona kolorowym marmurem z malowidłem symbolizującym Milenium Chrztu Polski [7]. Na ścianach naw bocznych umieszczono stacje drogi krzyżowej, wykonane z ceramiki glazurowanej, według projektu Krzysztofa Henisza [20]. Posadzka wyłożona została polskim marmurem z Morawicy i z Bolechowic [7]. W bocznej lewej nawie wisi tablica pamiątkowa ku czci żołnierzy Armii Krajowej II Rejonu Targówek 6 XXVI Obwodu Warszawa-Praga, ufundowana w 1967 roku, a pod chórem tablica ku czci członków chóru kościelnego Jutrzenka, poległych w obozach koncentracyjnych [20].

W 2007 roku świątynia wzbogaciła się o dwie nowe kaplice: chrzcielną oraz kaplicę Cudu nad Wisłą [3]. Ta druga jest odpowiedzią na apel Jana Pawła II, który w 1999 roku przypomniał o obowiązku zachowania pamięci tych walk [17]. Znajduje się w niej urna z prochami żołnierzy poległych w 1920 roku oraz mozaika z wizerunkiem Matki Bożej Zwycięskiej miażdżącej głowę węża, patronki Bitwy Warszawskiej oraz Diecezji [3].

Po obu stronach głównych drzwi znajdują się dwa epitafia ku pamięci zmarłych proboszczów tej parafii: księdza Jana Golędzinowskiego i księdza Franciszka Duczyńskiego [20]. Pierwsza z nich została ufundowana 19 grudnia 1966 roku przez parafian [7], widnieje na niej napis: Ks. Jan Golędzinowski pierwszy proboszcz parafii Chrystusa Króla w Warszawie inicjator budowy kościoła parafialnego kapelan Armii Krajowej zginął śmiercią męczeńską za wiarę i Ojczyznę w komorze gazowej Dachau dnia 9 V 1942 roku. W XXV rocznicę zgonu pamiątkę tę kładą z modlitwą za jego duszę wdzięczni parafianie [17].

Organy zaprojektował Czesław Kruszewski w 1961 roku. Posiadają 40 głosów, trzy manuały i pedał (Manuał I: Flet kryty 16, Pryncypał 8, Flet kryty 8, Gamba 8, Oktawa 4, Fujarka 4, Oktawa 2, Flet leśny 2, Kwinta 2 2/3, Cymbałki 3 ch, Kornet 2+5 ch, Mikstura 5 ch, Fagot 16, Trąbka 8; Manuał II: Pryncypał fletowy 8, Flet rurkowy 8, Salicjonał 8, Vox coelestis 8, Pryncypał 4, Flet kryty 4, Flet oktaw. 2, Pikulina 1, Nasard 2 2/3, Tercja 1 3/5, Mikstura wysoka 4 ch, Dulcian 16, Obój 8, Vox humana 8; Manuał III: Kwintaton 8, Pryncypał 4, Flet rurkowy 4, Oktawa 2, Róg kozi 2, Kwinta fletowa 1 1/3, Acuta 4 ch., Ranket 16, Róg krzywy 8, Tercjan 3 ch.; Pedał: Surdon 32, Pryncypałbas 16, Subbas 16, Oktawbas 8, Fletbas 8, Kwintadena 4, Róg nocny 2, Chorałbas 4, Mikstura 5 ch., Puzon 16, Trąba 8, Trąbka 4). Skala manuałów to C-c4, a skala pedału C-g1. Kontuar jest ruchomy, traktury gry i rejestrów elektro-pneumatyczne. Dodatkowo organy dysponują crescendo, żaluzją manuału II, tutti i automatami pedałowymi [14].

Budowa kościoła była możliwa za sprawą Rocha i Florentyny Krzeszewskich, którzy podarowali część swojej działki przy ul. Tykocińskiej. Drugą część wykupił z własnych funduszy arcybiskup Aleksander Kakowski [1]. Z innych źródeł wynika, że również Jadwiga Wernerowa, właścicielka pracowni bieliźniarskiej, zapisała dla nowej parafii plac przy ul. Tykocińskiej , nazywany Wernerówką, własność po mężu [17]. Zapewne teren ten był kiedyś wysypiskiem śmieci [6].

25 października 1931 roku został poświęcony plac pod nowy kościół. Na pamiątkę ustawiono drewniany krzyż, który obecnie stoi przed kościołem od strony zakrystii [1]. Jest na nim wyryta data AD 1931 [6]. Parafię erygował kard. Kakowski 25 stycznia 1932 roku z części parafii Najświętszego Serca Jezusowego w Warszawie-Pradze i MB Loretańskiej w Warszawie-Pradze [3]. Choć w dekrecie erekcyjnym parafii istnieje wezwanie Chrystusa Króla, dla odróżnienia od istniejącego już na Skaryszewie kościoła pod tym samym wezwaniem, stosowano tutaj nazwę Chrystusa Króla Pokoju lub Chrystusa Króla Zwycięskiego [17]. W istniejącym wcześniej drewnianym dworku mieszkał proboszcz [1]. Wiosną 1932 roku dobudowano do budynku kaplicę i dwie salki [3]. Dworek spłonął w 1939 roku [1].

Kościół powstał według projektu Bronisława (Stefana [5]) Colonna-Walewskiego (Czosnowskiego [17]) [1], dla którego inspiracją był projekt Świątyni Opatrzności Bożej według Bohdana Pniewskiego [17]. Bryła utrzymana była w stylu średniowiecznych kościołów lombardzkich [17]. 28 października 1934 roku kard. Aleksander Kakowski poświęcił kamień węgielny i fundamenty. Wierni z całej Polski składali się na budowę tej świątyni, poczynając od Ignacego Mościckiego, Józefa Becka i Stefana Starzyńskiego. Prace były trudne, gdyż teren był podmokły i trzeba było go osuszać oraz wbijać betonowe pale [1]. Jeszcze w latach powojennych na wiosnę stała woda w podziemiach kościoła i dopiero zbudowanie miejskiego kolektora w latach 50-tych XX wieku pod ul. Tykocińską ostatecznie osuszyło grunt [20].

W dniu 19 stycznia 1936 roku odbyła się konsekracja dzwonu ufundowanego przez parafian z okazji 50-lecia kapłaństwa Aleksandra Kakowskiego. Dzwon ten został odlany w Przemyślu i ważył 370 kg. W czasie okupacji został zarekwirowany i zabrany przez Niemców [20].

Do sierpnia 1939 roku wzniesiono mury na wysokość chóru. Wybuch wojny wstrzymał budowę [1].

Zacięte walki toczyły się tu od 17 września 1939 roku aż do kapitulacji Warszawy. W czasie bombardowania 24 września spłonęła prowizoryczna kaplica [1] i plebania [16]. Część wyposażenia udało się uratować, np. chorągwie kościelne [1] czy obraz Matki Bożej Częstochowskiej, otaczany obecnie wielkim kultem przez parafian [16]. Nabożeństwa przeniesiono do podziemi kościoła. Ponieważ sklepienie podziemi w czasie deszczu przemakało, w 1942 roku odgrodzono prezbiterium i nawę poprzeczną od reszty murów kościoła drewnianą ścianą i nad tą częścią położono dach z desek pokrytych papą. W tak przygotowanej kaplicy-baraku odprawiano nabożeństwa aż do 1950 roku [1].

W 1940 roku Niemcy aresztowali proboszcza. Ks. Jan Golędzinowski został wywieziony najpierw do Oświęcimia, a następnie do Dahau, gdzie został zamordowany [1]. Gdy Targówek stał się miejscem walk między Niemcami a Sowietami, w podziemiach kościoła zorganizowano schron dla uchodźców z innych dzielnic [16].

W 1947 roku wznowiono pracę przy budowie kościoła [1]. Pierwotny projekt przerobił i uprościł Stanisław (Władysław [5]) Koziejewski (Koziejowski [1]) [20] w stylu neoromańskim [1]. Jeszcze w 1947 roku mury kościoła zostały wzniesione pod dach. W następnym roku wykonano sklepienie głównej nawy. W 1949 roku całość pokryto dachem [6] z blachy cynkowej miedziowanej [1]. W 1950 roku wzniesiono wieżyczkę nad transeptem, a w 1953 roku oddano do użytku całe wnętrze kościoła [6]. Prace tynkarskie wewnątrz świątyni przy sklepieniu kasetowym trwały w latach 1950-1956 [1].

W pierwotnym projekcie Colonna zaprojektował kościół z oddzielnie stojącą, wysoką na 45 metrów wieżą w formie kampanili (dzwonnicy w stylu włoskim) [20]. Jej ściany miały zostać wyłożone płytkami z imionami i nazwiskami żołnierzy z 236 pułku piechoty Armii Ochotniczej, którzy wyruszyli w sierpniu 1920 roku pod Ossów, a całość miała być zwieńczona 8-metrową figurą Chrystusa Króla Zwycięzcy [17]. Budowie dzwonnicy sprzeciwiła się komunistyczna władza [4]. W zamian zbudowano małą wieżyczkę nad absydą kościoła [1].

W 1953 roku rozpoczęto budowę plebanii. Aby zdobyć fundusze, proboszcz organizował akcje i imprezy kulturalne [16].

Lata 1965-1975 były bardzo trudne dla parafii. Wtedy drewniane domki, a nawet duże murowane kamienice stopniowo wyburzano, a mieszkańców wysiedlano. Liczba parafian zmniejszała się. Poczynając od pierwszych miesięcy 1976 roku rozpoczęto budowę wokół nowoczesnego osiedla, a parafia zaczęła się znowu zaludniać [20].

W latach 1977-1978 wyremontowano fasadę, nadając jej cechy wyraźnie modernistyczne [4], według projektu Zbigniewa Wacławka (projektanta osiedla Targówek) [1]. Elewacja została wykonana z tynków boniowych, a cokół wykończony tynkiem ze żwiru płukanego [20]. Do 1985 roku założono centralne ogrzewanie, zbudowano dom katechetyczno-mieszkalny, a teren przykościelny uporządkowano [1].

W 1982 roku kościół został konsekrowany przez prymasa kard. Józefa Glempa [6].

W XXI wieku została wykonana nowa elewacja kościoła i nowy miedziany dach. Zbudowano też nową dzwonnicę [6], około 2001 roku.

W 2006 roku nowy ołtarz poświęcił ks. abp Sławoj Leszek Głódź [19].

5 sierpnia 2011 roku [1] miał miejsce ogromny pożar, w którym spaliła się i zapadła do środka wieża świątyni, spłonął też kryty blachą dach na drewnianej konstrukcji [2]. Przetrwał krzyż wieńczący dach nad prezbiterium i do chwili powrotu na swoje miejsce oczekiwał w kaplicy Cudu nad Wisłą [21]. 21 wozów i około 80 strażaków przez ponad sześć godzin walczyło z ogniem [11]. Przyczyną było prawdopodobnie zaprószenie przez robotników pracujących przy pracach dekarskich. Pierwsza msza odbyła się w niedzielę 7 sierpnia. Jedyną zmianą było przesunięcie ołtarza głównego bliżej środka kościoła [4]. Mimo że urzędnicy z Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego 8 sierpnia zakazali użytkowania świątyni, świątyni nie zamknięto i msze św. się odbywały [9]. W miesiąc od pożaru pęknięcia ścian nośnych nad prezbiterium zostały wzmocnione żelbetowym wieńcem. Pojawiło się tymczasowe oświetlenie i nagłośnienie oraz tymczasowy dach nad prezbiterium i transeptem, który zabezpieczał wnętrze kościoła przed deszczem [21]. W sierpniu rozpoczęła się rekonstrukcja dachu [4]. Do odbudowy ściągnięto w połowie września ekipę górali. Odtworzono też spaloną w pożarze instalację elektryczną, grzewczą i nagłośnieniową [6]. Strop kościoła ocieplono wełną mineralną [21]. 27 października 2015 roku kościół miał już nowy dach nad główną nawą [6].