Polonia Palace (al. Jerozolimskie #45, wcześniej al. Jerozolimskie 39, wcześniej al. Jerozolimskie 51) to czterogwiazdkowy hotel [20], mający siedem kondygnacji nadziemnych. Powierzchnia całkowita wynosi 12670 m2 [3]. Należy do spółki Hotele Warszawskie Syrena. Jest drugim najstarszym hotelem działającym w stolicy (po Bristolu). Dysponuje 206 pokojami (w tym 3 dla gości niepełnosprawnych [20]) w typach [4]: Standard (20 m2), Superior (25m2), Deluxe Business (30m2), Executive (45 m2), Junior Suite (5 pokoi, 50 m2), Suite (2 pokoje, 55 m2) [20] oraz liczącym 115 m2 apartamentem angielskim. Znajduje się w nim Restauracja Strauss (kuchnia polska i europejska) oraz Bojangles Bar & Lounge (muzyka swing i jazz [2], można posłuchać muzyki fortepianowej na żywo). Jest tu również Health & Fitness Club (dwie sauny i solarium [6]), osiem (sześć [6]) sal konferencyjnych oraz sala balowa „Ludwikowska” [4]. Pokoje są klimatyzowane, z minibarem i łazienką z podgrzewaną podłogą. Dla gości dostępne jest WiFi, sejf oraz telewizja. W łazienkach znajduje się suszarka do włosów, wanna i bezpłatny zestaw kosmetyków [13].

Projekt hotelu wyszedł z pracowni dwóch architektów. Józef Holewiński odpowiedzialny był za układ wnętrz, a za wystrój wnętrz oraz fasady odpowiadał Juliusz Nagórski [16]. Architektonicznie projekt nawiązywał do zabudowy Paryża [12] w stylu paryskiej Ecole Beaux Arts [7], należącej do wczesnego modernizmu (zmodernizowanego klasycyzmu). Fasady uzyskały zharmonizowane, symetryczne formy. Szczyt od al. Jerozolimskich został zwieńczony owalnym oculusem (oknem w tympanonie). Fasady były pozbawione ozdobników poza podporami wzdłuż drugiego piętra, gdzie znajdowały się wsporniki balkonów (kroksztyny), ozdobione wieńcami laurowymi. W ryzalicie środkowym miały one kształt głów baranów [16]. Całość przykrywał charakterystyczny, mansardowy dach [21].

Wnętrza pomieszczeń otrzymały wystrój klasycyzujący w stylu Ludwika XVI. Najlepiej był on widoczny w Sali Ludwikowskiej, jej foyer oraz kawiarni. Wejście na klatkę schodową otwierała, podpierająca strop, wysoka kolumna jońska. Schody wykonano z jednych z najdroższych marmurów włoskich. Pokoje miały znacznie skromniejszą dekorację [16]. Najelegantszym pomieszczeniem była sala balowa zdobiona marmurowym kominkiem [8].

Obecnie od al. Jerozolimskich hotel ma symetryczną fasadę z jedenastoma pionami. Pośrodku podwyższonego parteru znajduje się brama wjazdowa, dwie pozostałe (boczne) są zabudowane. Na wysokości parteru i pierwszego piętra wyraźne jest boniowanie, na kolejnych kondygnacjach staje się delikatniejsze. Pomiędzy pierwszym i drugim piętrem ciągnie się przez całą fasadę gzyms i pas balkonów, wspartymi na rzeźbionych podporach, z umieszczonymi pośrodku masztami flagowymi. W pionach nad bramami bocznymi znajdują się twarze. Kolejny śródgzyms znajduje się między czwartym i piątym piętrem. Okna nad oboma gzymsami zakończone są półkoliście, w przeciwieństwie do pozostałych, kwadratowych okien. Na czwartym piętrze każde z okien ma dodatkowo własny balkon. W części środkowej między gzymsami nad pierwszym i czwartym piętrem znajdują się delikatne pilastry, ograniczone wykuszami, a w pionach nad bramami bocznymi półokrągłe wybrzuszenia. Nad piątym piętrem znajduje się zdobiony napis "Polonia Palace Hotel". Nad nim jest zwieńczenie w postaci tympanonu i okulusów w kształcie elips. Całość przykrywa nadal mansardowy dach. Zachodni narożnik budynku jest zaokrąglony. Od strony ul. Poznańskiej jest dziesięć osi okien, z jednym wejściem bramnym pośrodku, nad którym znajduje się wykusz. Układ gzymsów i balkonów jest kontynuowany również na tej ścianie.

Pod względem rozwiązań technicznych (systemu wodno-kanalizacyjnego, oraz późniejszych technologii pralniczych) hotel znacznie przewyższał pozostałe warszawskie hotele. W każdym pokoju był dostępny telefon, gorąca i zimna bieżąca woda (chociaż tylko sześć apartamentów miało łazienki [4], ale w tym czasie w Bristolu wodę donoszono gościom do pokoi w dzbankach) [16], ogniotrwałe sejfy i biurka z maszynami do pisania [8]. Zamontowano centralne ogrzewanie, także w garażach (były to zamykane boksy na samochody [4]) [16] dla gości położonych przy ul. Nowogrodzkiej 38 [12], windy oraz system wezwań za pomocą lampek zamiast dzwonków [16]. Omnibusy dowoziły gości na wszystkie dworce [4]. W hotelu była kawiarnia z salonem damskim, salony fryzjerskie, perfumeria, skład win wyborowych z piwnic własnych hotelów Europejskiego i Polonia, pralnia pośpieszna bez użycia chlorku (początkowo tylko punkt przyjmowania ubrań do prania [16]) i czytelnia z prasą krajową i zagraniczną [8].

Hotel gościł podróżnych z całego świata, wśród których byli politycy, dyplomaci, sławni artyści i wybitne osobistości [6]. Wśród gości hotelu byli: Piotr Adamczyk, Love Amongst Ruin, Tori Amos, Skunk Anansie, Luc Besson, Sonia Bohosiewicz, Zbigniew Boniek, Tadeusz Boy-Żeleński, Amanullah Chan, Hot Chocolate , Agnieszka Chylińska, Mieczysława Ćwiklińska, Charles de Gaulle, Drupi, Dwight Eisenhower, Zhou Enlai, Edyta Górniak, Adam Harasiewicz, Uriah Heep, Kelly Holmes, Kazimierz Junosza-Stępowski, Paul Kendall (ex-Fad Gadget), Grzegorz Lato, Jan Lechoń, Izabela Łapińska, Kornel Makuszyński, Dieter Meier (Yeloo), Leszek Możdżer , Tatiana Okupnik, Maria Pawlikowska, Roman Polański, Wincenty Rapacki, The Rubettes, Magdalena Samozwaniec, Saragossa Band, Leon Schiller, September, Sisters Of Mercy, Ludwik Solski, Jimmy Somerville, Andre Tan neberger (ATB), Jan Tomaszewski, Julian Tuwim, Bonnie Tyler, Christopher von Deylen (Schiller), Patrick Louis Vuitton, Lech Wałęsa, Andrew Lloyd Webber, Westlife, Józef Węgrzyn, Alan Wilder (ex-Depeche Mode), Zbigniew Wodecki, Martyna Wojciechowska, Dawid Woliński, Stefan Żeromski czy Marta Żmuda-Trzebiatowska [1].

W 2013 roku odsłonięto tablicę pamiątkową, która upamiętnia 19 przedstawicielstw dyplomatycznych funkcjonujących w tym budynku tuż po II wojnie światowej [19]. Były to: Republika Argentyny (1947-1948), Republika Austrii (1946-1951), Królestwo Belgii (1945-1951), Ludowa Bułgarska Republika (1946-1948), Republika Czechosłowacka (1945-1946), Królestwo Danii (1946-1950), Królestwo Egiptu (1946-1951), Republika Finlandii (1946-1948), Królestwo Niderlandów (1946-1948), Wielkie Księstwo Luksemburg (1946-1949), Meksykańskie Stany Zjednoczone (1946-1947), Królestwo Norwegii (1946-1947), Rumunia (trzy nazwy państwa w tym czasie) (1946-1950), Ambasada Stanów Zjednoczonych (1946-1948), Królestwo Szwecji (1945), Republika Turecka (1945/1947-1949), Republika Węgierska (1947-1949), Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (1946), Królestwo Włoch (1946) czy UNRRA Międzynarodowy Czerwony Krzyż [4]. Tablice odsłonił Minister Spraw Zagranicznych Radosław Sikorski w obecności obecnych szefów misji [7].

Aleje Jerozolimskie były początkowo drogą narolną, która wiodła od ul. Marszałkowskiej do osady Nowa Jerozolima. Właścicielem gruntów wzdłuż drogi był założyciel Nowej Jerozolimy, August Sułkowski, marszałek Rady Nieustającej [18].

W połowie XIX wieku pierzeja południowa al. Jerozolimskich była z rzadka zabudowana [17]. Benedykt Zambrzycki wydzierżawił posesję od księży Misjonarzy w 1821 roku i wtedy też powstały prawdopodobnie pierwsze zabudowania [11].

Zakłady Ogrodnicze Bracia Hoser

W 1849 roku posesja Zambrzyckich od ul. Marszałkowskiej na zachód została kupiona przez Piotra Hosera, głównego ogrodnika Ogrodu Saskiego, który założył tu swój zakład ogrodniczy [11] i ściągnął do pomocy braci Pawła i Wincentego [24]. W 1853 roku Piotr Hoser dokupił sąsiadującą posesję (nr hip. 1588J), na której znajdowały się zabudowania odlewni Józefa Morisa założonej na przełomie 1843-1844 (odlewnia z powodu długów w 1846 roku była własnością hr. Ożarowskiego). Wzniesiony przez Morisa budynek odlewni przy al. Jerozolimskich został przekształcony w szklarnię, zaś budynek mieszczący stajnię, wozownię i magazyn przebudowano na dom mieszkalny. W latach 60-tych XIX w. przy al. Jerozolimskich powstał piętrowy budynek kantoru z reprezentacyjną bramą prowadzącą na teren gospodarstwa [11]. Kantor przy al. Jerozolimskich 51 prowadził Paweł Hoser, a na pierwszym piętrze mieściła się cieplarnia [24]. W 1874 roku Hoserowie dokupili sąsiednie działki [11].

W 1896 roku [24] Zakłady Braci Hoser zostały przeniesione na Rakowiec oraz do Żbikowa pod Pruszkowem. Nastąpiła likwidacja i parcelacja gospodarstwa przy al. Jerozolimskich. Wszystkie budynki zostały zburzone, a na ich miejscu powstały wielkomiejskie kamienice [11].

Hotel Polonia

Hotel Polonia powstał w miejscu kantoru i szklarni należących do zakładu ogrodniczego, którego teren został rozparcelowany na początku XX wieku [10]. Działkę 1582J po gospodarstwie ogrodniczym kupił Konstanty hr. Przeździecki [16], który zainwestował w budowę hotelu 1.1 mln rubli, a potem zarządzał nim do 1939 roku [21]. Budowa rozpoczęła się w 1910 roku. Kamień węgielny poświęcono 10 czerwca 1910 roku. Budowę ukończono w 1913 roku (uroczyste otwarcie hotelu pod adresem al. Jerozolimskie 53 nastąpiło 14 lipca) [16]. Prace wykonała firma inż. Stanisława Puka [21]. W 1917 roku w hotelu było 140 pokoi [16].

Nazwa hotelu nie została wybrana przez przypadek. Polska była wtedy pod zaborami, więc był to motyw patriotyczny, mający na celu umocnić ducha polskości [21]. Udało się to dzięki znajomościom, jakie Przeździecki zawarł pełniąc służbę w carskiej armii [12].

Budynek oprócz funkcji hotelowej pełnił także rolę domu dochodowego. Dwu- i trzypokojowe mieszkania czynszowe zajmowały niemal połowę II, III i IV piętra. Prowadziła do nich osobna klatka schodowa. Właściciel hotelu zajmował trzypokojowy apartament na V piętrze. Na parterze mieściły się lokale z branży handlowej i usługowej [16].

W okresie międzywojennym był to luksusowy hotel z francuską restauracją, kawiarnią z salonem tylko dla pań, perfumerią paryską, i piwnicą z winami pamiętającymi czasy Napoleona [22]. Zatrzymywała się tutaj międzynarodowa arystokracja, był również popularny wśród ziemiaństwa i literatów. Personel składał się głównie z obcokrajowców, Włochów i Francuzów. W latach 20-tych XX wieku hotel był miejscem spektakularnych bankietów [7], spotkań artystów oraz wielu wystaw [16], które odbywały się w sali balowej. Również wiele międzywojennych filmów było w niej kręconych. W 1924 roku dobudowano nową salę dancingową (kosztem garaży). Jej kierownikiem artystycznym został tancerz wiedeński Rolf Roy [8].

W 1929 roku w hotelu odbyły się obrady jury pierwszych wyborów Miss Polonia [16].

W hotelu miały swoją siedzibę m.in. Nowy Salon Hotelu „Polonia”, Polski Klub Artystyczny (na I piętrze) oraz Niższa Szkoła Hotelarska, założona w 1931 roku przez Naczelną Organizację Polskiego Przemysłu Hotelarskiego i wspierana finansowo przez Przeździeckiego [16].

W latach 30-tych XX wieku nastały trudniejsze czasy dla branży hotelowej. Dodatkowo ze względu na przewrót majowy w 1926 roku Przeździecki (będący wojskowym) musiał przejść w stan spoczynku i wyjechać z Warszawy. Ze względu na problemy finansowe od końca lat 20-tych XX wieku dzierżawił kawiarnię i restaurację, a później także część hotelu [16]. Hotel został przebudowywany w 1938 roku (m.in. powiększoną salę dancingową [8]) [7]. Tuż przed wojną hotel przeszedł w ręce Lubomirskich [9].

W 1939 roku przejęto niektóre pomieszczenia na użytek urzędów polowych Wehrmachtu, a w 1941 roku objęto całość zarządem komisarycznym. Wtedy zlikwidowano czynszową część budynku i zaadaptowano ją na pokoje hotelowe. Niemcy nazwali go Der Reichshof Hotel. W okresie okupacji hotel był zamieszkiwany przez niemieckich oficerów i dyplomatów [16].

W Powstaniu Warszawskim hotel pełnił rolę szpitala i bazy dobrze zaopatrzonych magazynów żywności dla Powstańców [1]. Choć początkowo pacjentami byli tylko Polacy, to wraz z rozwojem walk dołączyli do nich także ranni żołnierze niemieccy. Polskim lekarzom asystował także jeden niemiecki, w stopniu oficera SS. Wraz z upadkiem powstania pracownicy oraz pielęgniarki i lekarze zostali wywiezieni do obozu przejściowego w Pruszkowie. Personel medyczny został zwolniony po interwencji Polskiego Czerwonego Krzyża. Jesienią 1944 roku części pracowników udało się wrócić do Hotelu, zamknąć wszystkie pokoje i wejścia na klucz, a klucze ukryć. Dzięki temu [16] nie spalili go Niemcy, ani nie splądrowała Armia Czerwona [1].

Ponieważ nie został zniszczony, został ponownie otwarty pod nazwą Polonia (po wojnie usunięto słowo Palace) w kwietniu 1945 roku, jako pierwszy hotel w lewobrzeżnej Warszawie [16]. We wrześniu 1945 roku zatrzymał się w nim generał Dwight Eisenhower, witany przez tysiące rozentuzjazmowanych Warszawiaków [1]. Budynek hotelu był jednym z niewielu w Warszawie, w których był dostęp do bieżącej wody. Były to czasy największej świetności hotelu [19].

Na podstawie dekretu Bieruta dwie działki stanowiące teren, na którym stoi hotel Polonia, przeszły w 1947 roku na własność skarbu państwa. Dotychczasowi właściciele mogli zgłosić wniosek o przyznanie im prawa dzierżawy wieczystej za symboliczny czynsz, co zrobili w 1948 roku. Prezydium Rady Narodowej w latach 1951 i 1954 odmówiło byłym właścicielom prawa dzierżawy [9].

Przez pierwsze lata powojenne rezydowały tu ambasady i konsulaty obcych państw oraz korespondenci zagraniczni [1]. Na niewielkiej przestrzeni pracowało kilkaset osób, a to powodowało częste naruszenia protokołu dyplomatycznego, na przykład eksterytorialność placówek podczas przejścia na posiłek czy do toalety [15]. Na czwartym piętrze znajdowała się ambasada brytyjska, w tym placówka MI6 [14].

Od 1953 roku w hotelu organizowano bankiety dla dyplomacji bloku wschodniego [1]. Swą siedzibę miała tu firma Osobtorg, przykrywka dla NKWD. Obok działał bar, w którym jadali sowieccy oficerowie i kierownictwo sfer rządowych i partyjnych [22]. Na stoły podczas uroczystości wjeżdżały żywe obrazy z pasztetów i wędlin, tworzących zaprzęg z karetą i szóstką koni czy płonące lody w kształcie łodzi z bateryjką i lampką w środku. Ich autorami byli przedwojenni pracownicy Bristolu. Rarytas dla Warszawiaków stanowiły kanapki z szynką w wyszukanym opakowaniu, jakie można było nabyć w kawiarni. Na potrzeby V Międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego w 1955 roku całe VI piętro opróżniono z mebli, wstawiając tam kilkanaście fortepianów [1].

W styczniu 1955 roku został zatwierdzony projekt narożnika al. Jerozolimskich i ul. Marszałkowskiej. Według projektu miał to być plac Stalina. Zamierzano wznieść dwa nowe obiekty hotelowe, a Polonię przebudować. Architekci przewidzieli w nowych obiektach 490 pokoi jednoosobowych, 90 dwuosobowych i 12 apartamentów. Problem parkowania rozwiązano poprzez podziemne garaże, a partery budynków przewidziano na punkty usługowe. Jednakże koncepcje architektoniczne się zmieniły, a na realizację projektu zabrakło pieniędzy [12].

W 1962 roku na jednej z działek zajmowanych przez hotel wzniesiono ze środków skarbu państwa dziewięciopiętrowy budynek z 30 mieszkaniami i parterem przeznaczonym na placówki usługowe. W 1965 roku hotel Polonia został wpisany do rejestru zabytków. W międzyczasie nieco zmieniono kształt działek pod hotelem i administracyjnie połączono je w jedną, oznaczoną numerem 39 [9].

W 1965 roku dobudowano do Polonii bryłę Hotelu Metropol, łącząc oba obiekty w jeden organizm. Planowano też skucie oryginalnych sztukaterii, zastąpienie marmurów lastriko i całkowitą modernizację sali ludwikowskiej, co jednak nie doszło do skutku z powodów finansowych [1]. Częściową przebudowę wykonano w latach 1968-1974 [7].

W odnowionych salach urządzano kongresy techników, hutników, związków zawodowych, targi książki, a księga gości pęczniała od wpisów piłkarzy reprezentacji narodowej ze Zbigniewem Bońkiem, Grzegorzem Lato i Janem Tomaszewskim na czele czy artystów z najpopularniejszych zespołów „Skaldowie”, „Czerwone Gitary”, poznańskich Słowików. Tu świętowano otwarcie pierwszej firmy polonijnej w Warszawie, walcząc jednocześnie skutecznie z kłopotami z zaopatrzeniem. Od 1974 roku hotel wraz z sąsiednim Metropolem, znalazł się pod zarządem Warszawskiego Przedsiębiorstwa Turystycznego Syrena [1].

W 1990 roku władze stolicy sprzedały prawo użytkowania wieczystego Warszawskiemu Przedsiębiorstwu Turystycznemu Syrena. Formalnie zostało to potwierdzone w 1993 roku. Przedsiębiorstwo Syrena stało się właścicielem hotelu Polonia. W 1997 roku spółka, nosząca wówczas nazwę Hotele Warszawskie Syrena została przez władze Warszawy sprzedana za 24 mln dolarów austriackiej spółce Bau Holding [9]. W 1998 roku był to jeszcze hotel z pokojami bez łazienki, jedynie z umywalką [25].

Bau Holding za ponad 30 mln dolarów przeprowadziła remont kapitalny budynku. Pod koniec lat 90-tych XX wieku potomkowie Lubomirskich rozpoczęli walkę prawną o odzyskanie działki i wyremontowanego budynku [9].

W lipcu 2001 roku rozpoczął się kapitalny remont hotelu, który trwał do 2004 roku. Prace modernizacyjne prowadzone były tak, aby podkreślić detale architektoniczne budynku [6]. Modernizacja była połączona z zabudową części podwórza [10]. Za projekt odpowiadało biuro architektoniczne Żera Architekci [3]. W 2010 roku przeprowadzono kolejną, częściową modernizację [4].

W grudniu 2003 roku Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Warszawie stwierdziło, że decyzja z 1993 roku o przekazaniu działki HW Syrenie traci ważność. W 2007 roku warszawskie SKO unieważniło orzeczenia Prezydium Rady Narodowej z 1948 roku, odmawiające byłym właścicielom prawa dzierżawy wieczystej. W 2009 roku skargę Syreny oddalił WSA, a rok później NSA, po czym działka wróciła do miasta. 24 grudnia 2012 roku władze Warszawy przekazały działkę w dzierżawę wieczystą Jolancie Lubomirskiej-Pierre [9]. Nieruchomość trafiła tym samym w ręce wnuczki Konstantego Przeździeckiego, jednak w księdze wieczystej nadal figurują Hotele Warszawskie Syrena [23].