Szary Dom sióstr Urszulanek


Szary Dom sióstr Urszulanek

Niepozorny dom naprzeciwko Biblioteki Uniwersyteckiej zamieszkiwało wiele słynnych postaci: założycielka zgromadzenia urszulanek (które od początku zajmują gmach) Urszula Ledóchowska, pierwsza kobieta-generał w Polsce, Maria Wittek czy twórczyni pedagogiki społecznej prof. Helena Radlińska. Jednak najsłynniejszym mieszkańcem przez kilkanaście lat był Karol Wojtyła, z którym wiąże się wiele opowieści, natomiast nie ma jego zdjęć z tego miejsca. Nowoczesny budynek z 20-lecia międzywojennego dzięki wytrzymałej konstrukcji przetrwał II wojnę światową, a w Powstaniu odegrał ważną rolę szpitala-piekarni.

przedszkoleprzedszkoletablica pamięcitablica pamięcizabudowa śródmiejskazabudowa śródmiejskazbiorowe zakwaterowaniezbiorowe zakwaterowanie

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   ulica Dobra, ulica Gęsta, ulica Wiślana
  • Rok powstania:  1930-1934
  • Obszar MSI:  Powiśle
  • Wysokość:   18 m
  • Funkcja:  sakralna
  • Styl:  modernizm
  • Związane osoby: Ledóchowska Urszula, Poniatowski Stanisław August, Radlińska Helena, Weker Wacław, Wittek Maria, Wojtyła Karol Jan Paweł II

Opis urbanistyczny:

Dom Zakonny Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego (SJK), tzw. Szary Dom, mieści się przy ul. Wiślanej #2 róg ul. Dobrej #59 róg ul. Gęstej #1. Jest jedynym budynkiem, który ma adres ul. Gęstej [13].

Dzisiaj u Urszulanek mieszka ok. 40 studentek. Mają do dyspozycji kaplicę. Ważna część kompleksu to przedszkole, do którego uczęszcza 70 dzieci. W Szarym Domu funkcjonuje też Centrum Duchowości św. Urszuli Ledóchowskiej. Powstało w 2003 roku i zajmuje się m.in. działalnością wydawniczą oraz rozwijaniem i dokumentowaniem kultu świętej. W części budynku znajduje się też infirmeria, czyli malutki szpitalik dla najbardziej schorowanych sióstr. W tym samym skrzydle co przedszkole i kaplica jest malutki pokoik, w którym w latach 1955-1978 zatrzymywał się kard. Wojtyła, a w latach 30-tych XX wieku mieszkała w nim założycielka Matka Urszula Ledóchowska [19].

Obiekty, pomniki, tablice:

W 2010 na domu pojawiła się tablica MSI o obiekcie [14].

Jak informuje kolejna tablica: W tym domu sióstr Urszulanek szarych mieszkał przybywając do Warszawy w latach 1955-1978 jako kapłan, biskup, kardynał Karol Wojtyła Ojciec Święty Jan Paweł II. Stąd 3 października 1978 roku udał się do Rzymu na Konklawe, na którym w dniu 16 października tego roku został wybrany papieżem. 11 czerwca 1999 roku Jan Paweł II podczas swej siódmej wizyty apostolskiej w ojczyźnie nawiedził ten dom [19].

XVIII wiek i wcześniej:

Ulica Gęsta została wytyczona około 1750 roku wzdłuż koryta skanalizowanego wcześniej strumienia. Nazwę nadano jej w 1770 roku [13].

Stanisławów, jurydyka założona przez Stanisława Augusta, była założeniem wysuniętym w stronę południa, zaprojektowanym jako ostatnia warszawska jurydyka, powstała w drugiej połowie XVIII wieku. Rozplanowana została regularnie, zgodnie ze wcześniej przygotowanym projektem. Obszar wyznaczały ulice: Browarna (o szerokości 30 łokci), Dobra (30 łokci), Leszczyńska (30 łokci) i Gęsta (15 łokci). Kwartał północny, gdzie dzisiaj stoi Szary Dom, o wymiarach 50x300 łokci (29,5x177 m), złożony był z jednego rzędu 10 działek. W projekcie jurydyki nie przewidziano większej przestrzeni publicznej czy placu targowego. W 1770 roku z przewidzianych 74 typowych posesji zagospodarowano 71, tworząc 27 parcel. Przy ul. Gęstej 1 i przy ul. Wiślanej 3 wzniesiono drewniane dwory niewielkich rozmiarów. W długo niezagospodarowanej części północno-wschodniej wydzielono dwie nowe posesje, nr hip. 2742 i 2802 (niezabudowaną, należącą do Antoniego Rządcy) [4].

XIX wiek:

W latach 20-tych XIX wieku ul. Gęsta posiadała wyłącznie drewnianą zabudowę, składającą się z kilku domów, dworków, składów skór oraz młyna znajdującego się u podnóża skarpy. Osobliwością ul. Gęstej był brak zabudowy nieparzystej (południowej) strony ulicy. Długo posiadała ona nawierzchnię z polnego kamienia [13].

W 1891 roku w miejscu obecnego gmachu znajdowała się zabudowa pierzejowa z dodatkowym budynkiem pośrodku dziedzińca.

Okres międzywojenny:

Zgodnie z życzeniem Marty Biernackiej, wyrażonym przed śmiercią i potwierdzonym przez ks. Mikołaja Biernackiego, należący do jej rodziny plac na Powiślu został ofiarowany zgromadzeniu sióstr Urszulanek [10].

W 1929 roku ul. Wiślanej nadano imię ks. Siemca, po wojnie dwukrotnie zmieniano jej nazwę [15].

Zespół budynków należących do sióstr Urszulanek zaprojektował Wacław Weker [13]. Budowa pięciopiętrowego budynku [2] rozpoczęła się w 1930 roku i trwała do 1934 roku a prace wykończeniowe trwały do 1936 roku. Ponieważ budowa była prowadzona etapami, pierwsza grupa studentek wprowadziła się do części budynku już jesienią 1931 roku. W efekcie powstał wielofunkcyjny budynek, zrealizowany w stylistyce nowoczesnej architektury funkcjonalnej, w konstrukcji żelbetowej [6]. Był to nowoczesny budynek z windami i ciepłą wodą, co wówczas było wyjątkiem [19]. Znalazły się w nim m.in rzeźnia, piekarnia, pralnia, kaplica, bursa, szkoła oraz część apartamentowa z dwupokojowymi mieszkaniami, które były przeznaczone pod wynajem. Na dachu stworzono trzy niezależne tarasy rekreacyjne. Zlecenie otrzymał W. Weker, gdyż dwie jego kuzynki, s. Magdalena Piegłowska, i s. Magdalena Śliwińska należały do zgromadzenia Urszulanek. Budowa prowadzona była dzięki kredytowi BGK oraz emisji pocztówek-cegiełek ze zdjęciem szkieletu budowanego gmachu [6].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Budowa

[1931] Budowa (źródło)

Gmach

[1934] Gmach (źródło)

Dom Zgromadzenia

[1936] Dom Zgromadzenia (źródło)

Dom Zgromadzenia

[1936] Dom Zgromadzenia (źródło)

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:

Dom przetrwał walki z 1939 roku bez większych zniszczeń. Kilkanaście pokoi z oknami na podwórze zajęli Niemcy na mieszkania dla telefonistek z Hitlerjugend. W czasie wojny trzy wejścia do domu z trzech ulic przydawały się do celów konspiracyjnych [14]. W okresie okupacji gmach stał się schronieniem i punktem pomocy dla wielu uchodźców i mieszkańców stolicy oraz zapleczem konspiracji. Prof. Helena Radlińska, twórczyni pedagogiki społecznej prowadziła tu tajne wykłady na trzech podziemnych uniwersytetach. U Urszulanek na Powiślu odbywały się Msze i rekolekcje dla żołnierzy AK i Szarych Szeregów, tutaj też mieściła się kwatera główna szefowej Wojskowej Służby Kobiet, płk Marii Wittek (pierwszej kobiety w Polsce, która otrzymała awans na generała, co odbyło się w 1991 roku w tym domu). Sekretariat WSK prowadziły Urszulanki: s. Antonina Popiel i s. Maria Karaśkiewicz. W domu schroniło się kilkanaście osób pochodzenia żydowskiego. Przez całą okupację Niemcy nigdy tu nie weszli [12]. Działały również dwie kuchnie społeczne pod patronatem Rady Głównej Opiekuńczej (RGO). Kuchnia dla dorosłych wydawała 2000 porcji zupy dziennie, a kuchnia dla dzieci 800 porcji zupy i podwieczorków. W Szarym Domu odbywały się także zbiórki harcerskie, egzaminy podchorążówki, rekolekcje dla różnych grup konspiracyjnych oraz szkolenie pielęgniarek [14].

Podczas Powstania Warszawskiego w Szarym Domu znajdował się punkt sanitarny i zaopatrzeniowy dla ludności cywilnej i żołnierzy [12], przygotowany na rok przed Powstaniem [3]. Cztery pierwsze urszulanki, sanitariuszki w WSK Obwodu I AK Śródmieście, zginęły już w pierwszych godzinach Powstania (ok. godziny 16:00 [16]), opatrując rannych na skrzyżowaniu ul. Browarnej i ul. Gęstej, obrzucone przez Niemców granatami zza muru Uniwersytetu Warszawskiego. Prawie równocześnie zginął kapelan ks. Tadeusz Burzyński (pierwszy kapelan poległy w Powstaniu), wezwany do umierającego. Kuchnia (kierowana przez siostry Agnieszkę Kulaszewicz i Urszulę Werle [17]) wydawała do 1500 porcji, oraz 900 śniadań i kolacji, a piekarnia na trzy zmiany wypiekała chleb [14] w systemie trzyzmianowym z mąki przynoszonej z młyna przy ul. Browarnej [17]. Z białej mąki siostry piekły bułki, zwane powszechnie „urszulankami” [8]. W labiryncie piwnic na Powiślu ludzie poumieszczali strzałki z napisem „Do urszulanek po chleb[14]. Po tych właśnie kierunkowskazach powróciła do domu matka generalna, która w momencie wybuchu Powstania była poza budynkiem [8]. Kiedy przestały funkcjonować wodociągi, ludzie przychodzili po wodę ze studni [14]. W pobliżu, przy ul. Dobrej, znajdowało się wyjście z kanałów. Ważne było wypranie ubrań uciekających Powstańców, zdradzających przeprawę przez kanał (siostry miały pralko-suszarkę). Planowany punkt opatrunkowy w Szarym Domu szybko przekształcił się w szpital. Kierowała nim s. Edwarda Wojno, okulistka, dyrektor Instytutu Oftalmicznego na Smolnej [8]. W końcu sierpnia gmach budynku uszkodziły bomby [9]. Gdy dowódca terenu "Kazik" zawiadomił, że ma rozkaz ewakuowania budynku, siostry wspólnie zadecydowały, że pozostaną. Było ich sto kilkadziesiąt [8]. 4 września furtą od ul. Gęstej wpadło do zrujnowanego wnętrza naszego domu kilkudziesięciu Niemców. Siostry wywieziono do Pruszkowa [14], a budynek chociaż został całkowicie spalony [2] to przetrwał dzięki nowoczesnej konstrukcji, która umożliwiła jego powojenną odbudowę [6].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Przedszkole na niższym tarasie

[1940] Przedszkole na niższym tarasie (źródło)

Taras na dachu budynku Domu Akademiczek i Zakładu Urszulanek

[1941] Taras na dachu budynku Domu Akademiczek i Zakładu Urszulanek (źródło)

Odbudowa stolicy:

W styczniu 1945 roku siostry wróciły do zrujnowanego domu [14]. W pierwszej kolejności, już w 1946 roku, zostało wyremontowane najmniej zniszczone, trzypiętrowe skrzydło od strony ul. Wiślanej. W późniejszym okresie nastąpiła odbudowa pozostałych dwóch skrzydeł, przy czym skrzydło od strony ul. Gęstej zostało podwyższone o dwa piętra w osi najbardziej oddalonej od ul. Dobrej [6].

Upaństwowiony został Internat dla Akademiczek. Siostry walczyły o dom w latach 1945-1954. W okresie 1956-1963 był realizowany drugi etap odbudowy domu [21]. Komuniści na początku lat 60-tych XX wieku upaństwowili przedszkole. a siostry nie były do niego wpuszczane [19].

Czasy PRL-u:

Szary Dom zamieszkiwali m.in. wielki filozof i tomista prof. Stefan Swieżawski (1907-2004) oraz ks. Jan Zieja (1897-1991), jeden z założycieli Komitetu Obrony Robotników [2].

Mieszkał tutaj też przez 23 lata ksiądz, biskup, a później kardynał Karol Wojtyła [5]. W 1955 roku po raz pierwszy zatrzymał się na nocleg u sióstr Urszulanek [20]. Mieszkał wtedy na stałe w Krakowie, lecz wykładał etykę na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Ponieważ podróż z Krakowa do Lublina trwa całą noc, zaproponowano mu dogodniejsze połączenie przez Warszawę. Od 1955 do 1978 roku regularnie co miesiąc zatrzymywał się w klasztorze przy ul. Wiślanej [5]. Znana jest historia z dzieckiem, które miało kłopot, bo rozwiązały się mu sznurówki w butach. Chłopiec pociągnął za sutannę przechodzącego księdza i zakomenderował: „Księdzu! Zawiąż mi buta! ”. Ten natychmiast przyszedł mu z pomocą. Był to przyszły papież [19]. Pamiętny pobyt wiązał się z 1958 rokiem. Przerwał wtedy obóz żeglarski, na którym akurat przebywał z młodzieżą, bo wezwał go do Warszawy Prymas Wyszyński. Gdy tylko dotarł do stolicy, pierwsze kroki skierował na Wiślaną. Zostawił żeglarskie ubranie, włożył sutannę i poszedł na Miodową, do rezydencji Prymasa. Został wtedy mianowany biskupem. Kolejne wizyty Karola Wojtyły w Warszawie wiązały się już przede wszystkim z udziałem w obradach Konferencji Episkopatu [20]. Wreszcie stąd, w 1978 roku, Wojtyła wyjechał na konklawe, podczas którego został wybrany na papieża [5].

W latach 1958-1981 działał tu mini-internat [21].

Od 1964 roku dom pełnił funkcję domu generalnego Zgromadzenia Sióstr Urszulanek [2].

Przemiany 1989-2000:

W 1999 roku Jan Paweł II, wracając z Biblioteki Uniwersyteckiej przy ul. Dobrej, odwiedził to bliskie sobie miejsce [12].

XXI wiek:

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Gmach

[2000] Gmach (źródło)

Tablica informacyjna

[2005] Tablica informacyjna (źródło)

Kaplica

[2008] Kaplica (źródło)

Tablica pamięci Jana Pawła II

[2008] Tablica pamięci Jana Pawła II (źródło)

Pokój papieski

[2008] Pokój papieski (źródło)

Gmach

[2010] Gmach (źródło)

Gmach

[2010] Gmach (źródło)

ul. Wiślana 2

[2012] ul. Wiślana 2 (źródło)

Balkony

[2014] Balkony (źródło)

Głazy przy ul. Browarnej

[2014] Głazy przy ul. Browarnej (źródło)

Kaplica

[2016] Kaplica (źródło)

Opis przygotowano: 2017-03