Kościół Wizytek (ul. Krakowskie Przedmieście #34) jest pod wezwaniem Opieki św. Józefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi. Należy do parafii Świętego Krzyża [2].

Kościół jest wysunięty przed zabudowania klasztorne i zarazem wycofany z linii Krakowskiego Przedmieścia [10]. Świątynia jest późnobarokowa o układzie bazylikowym [30]. Plan budynku ma kształt wydłużonego prostokąta z jedną, szeroką, trójprzęsłową nawą główną. Wzdłuż niej znajdują się kaplice, po trzy z każdej strony [21], otwarte do nawy głównej półkolistymi arkadami [30]. Między kaplicami istnieją przejścia o wysokich arkadach, które przypominają układem nawy boczne. W przęsłach kaplicznych pary kolumn jońskich z girlandami między wolutami flankują ołtarz, kolejne dwie pary ujmują arkady między kaplicami [21]. Nawa główna zaczyna się płytką kruchtą [24], a na końcu nawy znajduje się zamknięte prostokątne prezbiterium [9]. Ściany wnętrza rozczłonkowane są pilastrami i półkolumnami [30]. Nad kolumnami znajduje się szerokie belkowanie oraz bogato urozmaicony gzyms [9]. Rokokowa dekoracja sztukatorska pokrywająca m.in. łuki archiwolt w arkadach prowadzących do kaplic pochodzi z 1757 roku [3]. Całe wnętrze jest białe (przez co jest bardzo jasne) z elementami złoceń [23]. W projekcie zakładano dodatkowo wprowadzenie elementów różnobarwnych, m.in. malowanych postaci cherubinów (nie zostało to jednak zrealizowane). Koncepcja została zakłócona umieszczeniem w XIX wieku na ścianach ciemnych epitafiów nagrobnych [3].

Fasada

Trzykondygnacyjna fasada kościoła jest jednym z najciekawszych elementów świątyni [2] i według niektórych najpiękniejszą fasadą w Warszawie. Linia fasady jest złamana. Dwie niższe kondygnacje oparte są na kontraście elementów wypukłych i wklęsłych. Efekt ten potęguje użycie par kolumn ustawionych na cokołach po przekątnej. Najniższa kondygnacja, skomponowana pięcioosiowo, ujęta jest przez sześć par kolumn w porządku jońskim. Ponad umieszczonym centralnie portalem wejściowym znajduje się małe okno [3], które posiada tralkową balustradę i jest flankowane przez dwa pilastry [21]. Kondygnacja druga, trzyosiowa, rozczłonkowana jest czterema parami kolumn w porządku kompozytowym. Po bokach kompozycji dopełniają spływy wolutowe [3]. Rozbudowany, łamany gzyms daje doskonałe efekty światłocieniowe i wzbogaca bryłę budowli [2]. Szczyt nie jest już tak dynamiczny. Tworzy go płaszczyzna z centralnie umieszczoną niszą i pary pilastrów, będące przedłużeniem osi niższych kondygnacji. Zamierzonym artystycznie efektem jest użycie kamienia do elementów takich jak cokoły, gzymsy, spływy wolutowe, bazy i głowice kolumn, opaski okienne oraz portal. Reszta fasady jest dla kontrastu otynkowana [3].

Na fasadzie umieszczono szereg rzeźb i kompozycji stiukowych [21]. W dolnej kondygnacji znajdują się puste nisze, które nie doczekały się wypełnienia zaplanowanymi figurami świętych [2]. Początkowo miały to być kobiety: św. Katarzyna Sieneńska, św. Katarzyna Aleksandryjska, św. Agata i św. Barbara, podczas II fazy budowy zaplanowano tu postacie [21]: Kazimierza Jagiellończyka, Joanny de Chantal, Moniki oraz Alojzego Gonzagi. Nad niszami znajdują się herby [2]. Na lewym skraju jest to snopek Wazów, a na prawym skraju orzeł Gonzagów z odjętą w XIX wieku jedną głową (aby nie przypominał carskiego orła). Nad niszami wewnętrznymi są hierogramy Marii (gorejące serce z literami MARYA w wieńcu laurowo-palmowym [21], po prawej) i Chrystusa (gorejące serce z IHS w wieńcu laurowo-palmowym [21], po lewej) [24][6]. W części środkowej, ponad portalem wejściowym i oknem widnieje herb zakonu Wizytek, serce zwieńczone krzyżem przebite strzałami, otoczone koroną cierniową [6]. Według początkowych planów miała tu być Leliwa Sieniawskiej [21].

Na drugiej kondygnacji, nad centralnym dużym oknem, powtórzono herb Jana Kazimierza i Ludwiki Marii Gonzagi (snopek i orzeł) [25]. Po bokach są dwie nisze. Umieszczone w nich nieznanego autorstwa figury św. Franciszka Salezego (założyciela klasztoru Wizytek [24], po lewej) i św. Augustyna (do jego reguły nawiązywał klasztor [24], po prawej) wykonane są ze stiuku [3], ponad nimi również umieszczono herby [6]: rodziny de Sales (kartusz z herbem, o tarczy trójstrefowej z dwiema gwiazdami i półksiężycem oraz pastorałem i mitrą biskupią [21]) i św. Augustyna (gorejące serce z mitrą biskupią i pastorałem [21]) [24]. Początkowo w niszach planowano ustawić figury Mojżesza oraz najprawdopodobniej św. Ludwika. Na zakończeniach spływu planowano też umieszczenie personifikacji Fides i Caritas (z lewej) oraz Spes i Gloria (z prawej) [21].

Autorstwo grupy rzeźbiarskiej partii szczytowej przypisywane jest Janowi Jerzemu Plerschowi. W tympanonie zwieńczenia znalazł się symbol Bożej Opatrzności (oko w trójkącie) a powyżej nisza z postaciami Elżbiety Zachariaszowiej i Marii (fragment sceny Nawiedzenia, nawiązuje to do nazwy zakonu Wizytek, która wywodzi się od łacińskiego Visitatio, czyli Nawiedzenie [10]). Po obu stronach niszy, na cokołach, ustawiono po dwie figury świętych [3]: św. Joachim (mąż św. Anny) i św. Anna (matka Marii) po lewej oraz św. Zachariasz (lub Jan Chrzciciel [3]) i św. Józef z prawej [6][30]. Szczyt wieńczy krzyż adorowany przez anioły [3] z atrybutami Wiary i Nadziei [21]. Uzupełnieniem są płomieniste wazy będące zwieńczeniem pionów wyznaczonych skrajnymi kolumnami dolnej i środkowej kondygnacji [3].

Budowa fasady rozpoczęła się w 1728 roku i została ukończona w 1756 roku [3]. Dolna część jest prawdopodobnie dziełem Karola Baya [2], który inspiracje czerpał z rozfalowanych frontów rzymskich świątyń [27], istnieje też opinia, że projektantem jest Gaetano Chiaveri [24]. Autorstwo zwieńczenia fasady przypisuje się Efraimowi Szregerowi lub Jakubowi Fontanie [2]. Fasada była wielokrotnie przemalowywana, po ostatnim remoncie odzyskała oryginalny kolor [10].

Dach

Kościół posiada dach o jednej krawędzi szczytowej (kalenicy), dwuspadowy nad nawą główną, przechodzący w trójspadowy nad prezbiterium [16]. Jest to oryginalna konstrukcja z 1755 roku, wykonana z drewna sosnowego [18]. Nad nawą główną oraz prezbiterium kościoła znajdują się dwa elementy podtrzymujące dach (więźby jętkowe), umieszczone na dwóch słupach pionowych (stolcach), których poziome elementy nośne (wiązary) są dodatkowo wzmocnione parą belek ukośnych (zastrzałów) biegnących od belki wiązarowej do dolnej belki poziomej (jętki) oraz ryglem międzystolcowym. Wiązary oparte zostały na ścianach podłużnych kościoła na belkach położonych na murze (namurnicach). Przestrzenie pomiędzy końcówkami belek wiązarowych wypełniono cegłą ceramiczną, pełną, układaną na zaprawie wapiennej. Konstrukcja więźby nad nawą główną została usztywniona w kierunku podłużnym dwiema ramami stolcowymi. Krokwie wpuszczone są w belki wiązarowe (prawdopodobnie na czop-gniazdo). Elementy konstrukcji obrobione są metodami tradycyjnymi, a następnie ociosanie toporem. Otwory pod kołki o średnicy 33 mm wywiercono za pomocą świdra [16]. W konstrukcji występują pręty kute o przekroju kwadratowym, kotwy (zapewne z połowy XVIII wieku), płaskowniki, śruby i podkładki. Niektóre połączenia krokwi z belkami wiązarowymi wzmocniono stosując klamry ciesielskie [18].

Nawa i prezbiterium przykryte są sklepieniem kolebkowym z lunetami, a kaplice przykryte są owalnymi czaszami (dachami pulpitowymi [30]). Sklepienie kolebkowe wsparte jest na gurtach. Jego ciężar powodował już pęknięcia i wymusił wzmocnienie ścian skarpami w 1765 roku [3].

Prace remontowe więźby prowadzone były dwukrotnie. W 1847 roku dokonano naprawy oraz częściowej wymiany najbardziej uszkodzonych fragmentów, wzmacniając elementy drewniane stalowymi śrubami i klamrami. Prace prowadził cieśla o nazwisku Landman. W latach 1956-1957 wymieniono 80.8 metrów bieżących krokwi i ram oraz oczyszczono istniejącą konstrukcję. Stan zachowania konstrukcji dachu jest bardzo dobry [18].

Ołtarze

Efraim Schroeger jest autorem ołtarza głównego [6], powstałego w 1760 roku [6]. Ołtarz został wykonany z drewna i należy do tzw. typu architektonicznego. Tak jak całe wnętrze, jest utrzymany w białej tonacji z elementami złoceń. Uwagę przyciąga układ czterech kolumn dominujących w przestrzeni prezbiterium. Dwie z nich zostały wysunięte ukośne w stosunku do powierzchni opiętej pilastrami ściany. Zwieńczeniem ołtarza jest baldachim spoczywający na wielkich wolutach. Postać Boga Ojca siedzącego na majestacie, błogosławiącego wiernych i cała grupa rzeźbiarska to dzieło Jana Jerzego Plerscha. W lewej dłoni Stwórca dzierży berło, wspierając się na złotej kuli ziemskiej. Wśród płaskorzeźbionych obłoków znajdują się postacie aniołów i puttów. Poniżej, na wysokości belkowania, znajduje się gołębica, symbol Ducha Świętego [3].

Obraz z ołtarza głównego przedstawiający „Nawiedzenie Najświętszej Marii Panny” to dzieło Tadeusza Kuntze-Konicza z 1759 (1761 [20]) roku. Obraz ten nie został ukończony [3]. Przedstawienie sceny Nawiedzenia w niebiesko-seledynowych barwach nawiązuje do nazwy zgromadzenia Wizytek, które brzmi Zakon Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Siostry naśladują skromność i prostotę Maryi, która będąc w ciąży poszła z wizytą (stąd Wizytki) przez góry odwiedzić św. Elżbietę [12].

Na uwagę w ołtarzu zasługuje także tabernakulum z 1654 roku [3], ofiarowane siostrom przez królową Marię Ludwikę Gonzagę [22] i wykonane z drzewa dębowego z okładziną hebanową, skonstruowane na podobieństwo barokowej fasady kościelnej. Ozdobiono je srebrnymi płaskorzeźbami (tzw. plakietami, autorstwa m.in. Hermana Pothoffa oraz Mateusza Wallbauma z Augsburga) przedstawiającymi sceny z życia Chrystusa i inkrustacjami z personifikacjami cnót i występków. W XVIII i XIX wieku zaginęły niektóre srebrne figury i plakiety. Tabernakulum zanim trafiło do kościoła Wizytek, prawdopodobnie służyło wcześniej królowej [3]. Jest ono pamiątką po królu Zygmuncie III Wazie [29]. To jeden z mebli hebanowych, które zdobiły apartamenty króla. Gdy ten umarł w 1632 roku, jego syn Władysław VI uznał augsburskie hebany za stare graty i złożył w piwnicach. Kilkadziesiąt lat później odnalazła je królowa Ludwika Maria [29].

Po bokach ołtarza głównego znajdują się obrazy św. Fortunata i św. Konstantyna (męczennicy), a [22] powyżej [6] pod okienkami w kształcie trumienek [22], podtrzymywane przez anioły, mieszczą się relikwie św. Romana i św. Feliksa [6].

W kaplicach bocznych znajduje się sześć XVII-wiecznych obrazów umieszczonych w XVIII-wiecznych obudowach rokokowych ołtarzy. Wszystkie ołtarze (oprócz jednego z około 1848 roku [6]) wykonano według tego samego projektu [3] z około 1756 roku [6]. Złocenie pilastrów w ołtarzach jest już uzupełnieniem z połowy XIX wieku [3]. Najciekawszy jest ołtarz północno-zachodni (pierwszy po lewej) z portretem św. Alojzego Gonzagi namalowanym (przed 1667 rokiem [20]) przez Daniela Schultza Młodszego. Kolejne to ołtarz północny z obrazem Claude Callota „św. Józef z Dzieciątkiem” [11]. Są tu również obrazy: "św. Anna nauczająca Madonnę" (pierwszy po prawej) autorstwa Franciszka Lekszyckiego, zamówiony przez króla Jana Kazimierza, obraz "św. Franciszek Salezy" [7] oraz obrazy św. Małgorzata Alacoque i Joanna Franciszka de Chantal [6].

Ambona

Na styku prezbiterium i nawy umieszczono ambonę w kształcie łodzi. Jej autorstwo przypisuje się Janowi Jerzemu Plerschowi [3]. Ambona z 1760 (1762 [6]) roku wykonana z pomalowanego na biało i złoconego drewna jest jedną z około 60 ambon łodziowych w Polsce. Formą naśladuje przód łodzi wyposażonej w gruby maszt z żaglem, który skrzyżowany z reją tworzy krzyż. Żagiel targany wiatrem przytrzymuje anioł. Na dziobie znajduje się srebrzysty orzeł rozpościerający skrzydła, który XIX wieku przez wielu wiernych był uważany za symbol niepodległości, ze znaczeniem ukrytym przed władzami rosyjskimi. Na chorągiewce umieszczono werset odnoszący się do Ewangelii św. Łukasza „Jezus uczył z łódki” [22]. Łódź wyposażona jest też w sieć i kotwicę [2]. Ambona symbolizuje Navis Ecclesiae, czyli Kościół żeglujący nieugięcie wśród burz i huraganów [3].

Organy

Organy wykonane zostały na początku XVIII wieku i od tamtej pory były wielokrotnie remontowane [3]. Według źródeł [3] w latach 1825-1826 grywał na nich Fryderyk Chopin, będąc uczniem Liceum Warszawskiego, kiedy odbywały się tu niedzielne msze dla uczniów (o godzinie jedenastej [26]). Chopinowi powierzono wówczas rolę organisty licejskiego (licealnego) [2]. Koncerty Chopina upamiętnia tablica [15].

Istnieją przekazy, że organy na których grał Chopin zostały w 1869 roku sprzedane, rozebrane i przeniesione do kościoła we wsi Nieznamierowice, gdzie spłonęły w czasie I wojny światowej (albo w 1923 roku [26]) [8].

Inne źródła wskazują, że w 1909 roku instrument zastąpiono nowym [2]. Został on zbudowany przez Antoniego Szymańskiego z wykorzystaniem drewnianego prospektu i części piszczałek z poprzedniego instrumentu Leopolda Blomberga. Organy oznaczone są sygnaturą Szymańskiego [17]. Z autentycznych głosów pozostały do dnia dzisiejszego tylko trzy: subbas-16 w pedale, bourdon 16 w manuale I oraz doubeltflet 8 w manuale II [3]. Stół gry jest wolnostojący, grający siedzi przodem do prezbiterium. Organy mają 13 (12) głosów, dwie klawiatury i pedały. Skala manuałów jest w zakresie C-f3, a skala pedału C-d1. Traktury gry i rejestrów są pneumatyczne [17].

Wyposażenie i obrazy

Wnętrze kościoła wypełnione jest przeważnie barokowym i późnobarokowym wyposażeniem [3]. Dwa konfesjonały pochodzą z XVIII wieku, ławki z końca XVIII wieku, a posadzka z XVIII wieku (powstała według projektu bernardyna Franciszka Lekszyckiego) [6]. W kościele spoczywa serce Marii Gonzaghi (jej ciało pochowane jest na Wawelu) [6].

W prezbiterium zawieszone są dwa obrazy nadwornych malarzy króla Jana III Sobieskiego, powstałe w pod koniec XVII wieku: „przedstawienie św. Józefa” autorstwa Claude Callot oraz „Opłakiwanie” Jana Reisnera [30] z 1696 (1694 [6]) roku [3].

Nad drzwiami do zakrystii (prawa nawa) wiszą portrety króla Jana Kazimierza i królowej Ludwiki Marii [14]. Są to kopie portretów królewskiej pary (oryginały pędzla gdańszczanina Daniela Schultza znajdują się w Wilanowie) [29]. Kopie zostały wykonane przez Antoniego Jana Strzałeckiego. Pozostałe obrazy to „Wspomnienie Kanonizacji Joanny Franciszki” z 1754 roku, „św. Jan Ewangelista” z 1862 roku autorstwa Apollinarego Horawskiego, portret Elżbiety Sieniawskiej z XVIII wieku, „Wręczenie Kluczy św. Piotrowi” z XVIII wieku oraz „Adoracja Dzieciątka Jezus” z XIX wieku [6].

Naprzeciwko ambony wisi krucyfiks stanowiący z amboną ideową całość [10].

W świątyni znajduje się XVIII wieczny [3] działający zegar z sygnaturką (która odzywa się podczas nabożeństw) [12].

Przy pierwszym, południowym filarze znajduje się pomnik Kazimierza Brodzińskiego z 1863 (1862 [30]) roku [22], epitafium Antoniego Strzałeckiego (który wraz z Henrykiem Marconim modernizował ten kościół) oraz epitafium Bolesława Podczaszyńskiego (z płytą Andrzeja Pruszyńskiego z 1877 roku i medalionem portretowym Bolesława Syrewicza z 1884 roku) [22]. Posąg Brodzińskiego widoczny jest od momentu wejścia do kościoła. Poeta kierujący zamyślony wzrok przed siebie został przedstawiony w pozie stojącej, mając zgiętą w kolanie lewą nogę ustawioną na kamiennym podnóżku. W skrzyżowanych rękach trzyma książkę. Ubrany jest w typowy dla romantyzmu surdut. Wykonanie pomnika Brodzińskiego zlecił Władysławowi Oleszczyńskiemu uczeń i późniejszy przyjaciel poety Eustachy Marylski. Po wykonaniu posągu Marylski zamierzał pierwotnie ustawić go jako ozdobę w swoim majątku w Książenicach k. Raszyna. Wydarzenia polityczne 1862 roku i rady przyjaciół, aby zapewnić dziełu bezpieczeństwo, spowodowały, że zmienił decyzję, ofiarowując rzeźbę kościołowi Wizytek [13].

Na kolejnym filarze znajduje się pomnik Tadeusza Czackiego z 1856 (1855 [3], 1861 [30]) roku [22] autorstwa Oskara Sosnowskiego [3] oraz epitafium Jędrzeja Śniadeckiego z 1898 roku [22], wykonane w brązie przez Piusa Welońskiego [24] z fundacji Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności [6]. Na bliższym filarze po lewej stronie nawy znajduje się rzeźba przedstawiająca Henryka Marconiego, który pracował przy konserwacji kościoła [22]. Rzeźba jest kopią popiersia z Wilanowa, wykonanego przez Luigiego Simonettiego, gdyż pierwotne epitafium z 1888 roku autorstwa Andrzeja Pruszyńskiego nie zostało odzyskane od Niemców po rabunku podczas II wojny światowej [6]. Na dalszym filarze znajduje się epitafium Juliana Bartoszewicza z 1872 roku [22] wykonane przez Andrzeja Pruszyńskiego. Tablice epitafijne posiadają także dwaj kapłani, związani z kościołem i klasztorem: Bronisław Bozowski oraz Jan Zieja [24] oraz Stach Strzałecki, Alfons Puchewicz, Jan T. Jabłoński, ks. Justyn Borzewski czy Józefa Koszutska [6].

Przy wejściu, lekko po prawej stronie, znajduje się pomnik-epitafium ks. Jana Twardowskiego w formie kamiennego klęcznika z wyrytym jego ostatnim wierszem, napisanym tuż przed śmiercią w szpitalu przy ul. Banacha [2]: Jezu ufam Tobie Zamiast śmierci racz z uśmiechem przyjąć Panie pod Twe stopy życie moje jak różaniec [10]. Na klęczniku umieszczona jest też mała biedronka [2].

Kamień węgielny pod pierwszy murowany kościół (obecnie znajdowałby się na terenie klasztoru [5]) położył prymas Polski Wacław Leszczyński w 1664 roku. Równolegle postępowała budowa klasztoru, w którym Ludwika Maria była częstym gościem. Po śmierci królowej w 1667 roku w świątyni ustawiono trumnę z jej zwłokami. Niedokończony kościół spłonął w 1695 roku [2].

Idea budowy nowego kościoła narodziła się około 1710 roku i wiązała się z wotum poczynionym przez Elżbietę Helenę z Lubomirskich Sieniawską. Przyjmuje się, że projekt kościoła powstał w 1726 roku [21]. W 1728 roku rozpoczęto budowę świątyni w obecnym kształcie [2] w stylu późnobarokowym [4] z elementami rokoko [1]. Budowa miała trwać pięć lat. Rozpoczęto od położenia kamienia węgielnego 26 sierpnia 1728 roku przez legata papieskiego apb. Camillo Paulucci [3]. Prace budowlane do 1734 roku [5] prowadził Karol Bay, na co wskazuje podpisany z nim kontrakt w 1727 roku [2] na 146 000 tynfów w srebrnej monecie [21]. Projektantem świątyni mógł być Józef Fontana [5] lub Efraim Schroeger [6], być może Gaetano Chiaveri [20], chociaż ten dotarł do Polski dopiero po 1729 roku albo Benedykt de Renard [21]. Fundatorką była w połowie Sieniawska [6]. Kłopoty na budowie zaczęły się w 1729 roku kiedy Sieniawska zmarła, nie pozostawiając stosownych zapisów w testamencie [3]. W 1733 roku budowę przerwano z braku funduszy [2] na etapie konstrukcji dachowej [3]. Do tego czasu ukształtowana została zasadnicza forma, z murami magistralnymi, co najmniej dwukondygnacyjną kolumnową fasadą, nawą artykułowaną parami kolumn z arkadami otwierającymi się do kaplic bocznych oraz chórem muzycznym [21].

W październiku 1754 roku zawaliła się przegniła konstrukcja dachowa [3], co zainicjowało II etap budowy kościoła prowadzony w latach 1754-1763 [2]. Stary dach rozebrano i wykonano nowy, kryty dachówką, zasklepiono nawę główną i boczne, wykonano posadzkę i stolarkę okienną. Wykonano też prace sztukatorskie, które realizowane były w latach 1756-1759 [21]. Prace prowadzono dzięki pomocy córki Heleny, Marii Zofii Czartoryskiej [2] i jej męża Augusta Aleksandra Czartoryskiego (w latach 1754-1757 przekazali oni na poczet budowy około 160 000 florenów) [3] oraz innych ofiarodawców. Prace wykonano już pod innym kierownictwem, gdyż Karol Bay zmarł w 1740 roku [2]. Autorem zwieńczenia fasady i wielkiego ołtarza był Efraim Schroeger [2]. W 1755 roku ukończono nowy dach [3]. Fasada powstała w latach 1728-1756 [5]. W latach 1757-1758 prace skupiły się przede wszystkim na wykończeniu wnętrza. Po wyczerpaniu środków ofiarowanych przez Czartoryskich w 1760 roku siostra przełożona Ludwika Helena Zborowska pożyczyła pieniądze w celu dokończenia budowli [3]. 15 sierpnia 1761 roku odprawiono w świątyni pierwszą mszę, a konsekracji kościoła dokonał 20 września 1761 roku biskup kijowski Józef Andrzej Załuski [2]. Na tę okazję zakonnice zdecydowały się zmienić wcześniejsze wezwanie (św. Alojzego Gonzagi) narzucone im przez pierwszą fundatorkę, Elżbietę Sieniawską i nadać nowe, św. Józefa [3].

W 1765 roku pojawiły się zarysowania i pęknięcia na sklepieniu spowodowane błędnym obliczeniem ciężaru sklepień wspartych na zbyt delikatnych podstawach (pierwotny projekt Karola Baya zakładał lżejszą masę sklepienia i niższy dach) [3]. Wymusiło to konieczność wymurowania skarp bocznych. Od tego momentu świątynia przetrwała w niezmienionym stanie [2]. W latach 1782-1785 kościół włączono do kompleksu klasztornego jako jego południowe skrzydło [6].

W II połowie XVIII wieku odbywały się w świątyni liczne konsekracje biskupów [4].

W 1815 roku kościół zaczął pełnić funkcję kościoła akademickiego, którą w 1928 roku przejął kościół św. Anny [2].

W listopadzie 1825 roku 15-letni Chopin został tu organistą licealnym [6].

W 1847 roku Henryk Marconi (jego epitafium nagrobne znajduje w świątyni [3]) wymienił większość tynku na elewacjach, nadając mu kolor pomarańczowo-ugrowy [27]. Według jego projektu w latach 1884-1885 gruntownie wyremontowano kościół, dodając nowe wazony na fasadzie, wykonane przez Ludwika Kaufmana i zlikwidowano ogrodzenie placu [6].

W 1897 roku wyremontowano fasadę i wnętrze [6]. Wtedy znany kolekcjoner dzieł sztuki, niejaki Strzałecki. zabrał portrety Jana Kazimierza i Ludwiki Marii pędzla Daniela Schultza a w ich miejsce umieścił kopie, które wiszą tam po dziś dzień [3]. W latach 1899-1902 wyremontowano chór, zakrystię i jedną z kaplic, w okresie 1908-1911 wnętrze (wówczas kościół doczekał się oświetlenia elektrycznego [3]), w 1913 roku znowu fasadę, a w 1922 roku cały kompleks klasztorny [6].

Kościół nie został zniszczony w czasie II wojny światowej i dzięki temu przetrwał w swym pierwotnym kształcie [30]. W minimalnym stopniu ucierpiał wskutek bombardowań w 1939 roku oraz w rabunku po upadku Powstania Warszawskiego [4]. We wrześniu 1939 roku uszkodzeniom uległa także jedna z kaplic, a na sąsiadujący z kościołem klasztor spadła bomba burząc narożnik od strony skarpy wiślanej. Niemcy zrabowali wyposażenie kościoła i wywieźli je do Rzeszy, lecz po wojnie udało się odzyskać większość najcenniejszych dzieł (w tym obrazy) [3].

Ponieważ kościół był wykorzystywany przez Niemców do ostatniej chwili, nie zdążyli go spalić [6]. Nie został uszkodzony dzięki wstawiennictwu niemieckiego kapelana wojskowego, który tu wówczas przebywał [24]

W latach 1954-1958 przeprowadzono remont fasady [3]. Wykonała go Pracownia Konserwacji Zabytków, która w PRL-u miała na monopol na takie prace. Został skuty tynk położony przez Marconiego, a w zamian położono na ścianach zaprawę cementową [27].

Od 1960 roku aż do przejścia na emeryturę i śmierci w 2006 roku rektorem kościoła był ksiądz-poeta Jan Twardowski [2].

Świątynia została wpisana do rejestru zabytków pod numerem 246 w dniu 1 lipca 1965 roku [2].

Wnętrze świątyni wraz z ołtarzami odświeżono w latach 1966-1969 [3]. W 1979 roku w czasie huraganu ucierpiały rzeźby na fasadzie: Maryja straciła tors i rękę, a św. Elżbieta rękę. Prace naprawcze rzeźb trwały do 1981 roku [6].

W latach 80-tych XX wieku, w ramach eksperymentu, fasadę pokryto tynkiem o musztardowym kolorze [24]. Podczas naprawy elewacji w latach 1981-1983 znów użyto betonu. Łącznie beton na fasadzie miał średnio pięć centymetrów grubości, a miejscami nawet dziewięć [27].

W 2008 roku wyremontowano dach świątyni [24]. W latach 2009-2010, w związku z Rokiem Chopinowskim, elewacje kościoła zostały poddane konserwacji. Jednocześnie wycięto drzewa zasłaniające fasadę [2]. Renowacja została wykonana według projektu budowlanego Doroty Śliwińskiej i programu konserwatorskiego Wiesława Procyka [24]. Całość prac wyniosła prawie 3 mln zł [19]. 90% kosztów pokryło miasto. Wykonawcą remontu była firma Restauro z Torunia [25]. Zbito tynki betonowe gdyż tworzyły one nieoddychającą skorupę [25] i przywrócono tynk wapienno-piaskowy stosowany w XVIII wieku. Konserwatorzy w kilku miejscach odnaleźli zachowany najstarszy pigment będący mieszanką perłowego, różowego i ugru [27], dzięki czemu fasadę pomalowano w jasnych, piaskowych barwach, jak na obrazach Canaletta. Laserem wyczyszczono rzeźby i uzupełniono kamienne ubytki [24]. Wymieniono okna, w nowe dębowe ramy wstawiono szyby wykonane według starej technologii w hucie w Jaśle (wylewane na cynowe tace szkło z pęcherzykami powietrza). Szyby połączono ołowiem jak w witrażu [27].