Klasztor Sióstr Zmartwychwstanek (znany również jako Twierdza Zmartwychwstanek) [3] to trzypiętrowy budynek [8] pod adresem ul. Krasińskiego #31 [1]. Jego masywna sylwetka z charakterystycznym zaokrąglonym narożnikiem ozdobionym pilastrami powstała w latach 20-tych XX wieku, gdy Zgromadzenie Sióstr Zmartwychwstania Pańskiego wybudowało go na potrzeby klasztoru i szkoły [1]. Budynek powstał według projektu Karola Iwanickiego na planie czworokąta, do wybuchu wojny jednak całości projektu nie ukończono [5]. Gmach powstał już poza granicami miasta, a dalej były już tylko pola i łąki. Obecna powojenna rekonstrukcja zachowuje wcześniejszy charakter (gmach podczas II wojny światowej został zamieniony w 80% w ruinę). W miejscu zniszczeń od strony ul. Krasińskiego wybudowano kościół św. Jana Kantego. Nad wejściem od strony ul. Popiełuszki umieszczone zostało w ostatnich latach zadaszenie bez nawiązania do architektury gmachu. Cienkie betonowe filary z pseudo-antycznymi głowicami dźwigają wysunięty przed elewację potężny baldachim [8].

U zbiegu ulic Krasińskiego i Popiełuszki w latach 50-tych XX wieku ustawiono tablicę Tchorka, upamiętniającą walki toczone w obronie Twierdzy Zmartwychwstanek [1]. Na ścianie znajdują się również tablice pamiątkowe Twierdzy i przejścia prowadzącego kanałami.

Na ścianie budynku od strony ul. Popiełuszki od 1993 roku przez kilkanaście lat zachowała się ostatnia tabliczka z dawną nazwą ulicy Stołeczna. Dzisiaj tej tabliczki już nie ma [3].

Przed wybudowaniem Klasztoru były to grunty orne na przedmieściach Warszawy, bez zabudowy. Jako trakt z Sochaczewa na Bródno w latach 20-tych XX wieku powstała ul. Kraińskiego (dawniej Nowomostowa). Planowane założenie urbanistyczne zakładało umieszczenie na skrzyżowaniu z ul. Popiełuszki (dawna Stołeczna) placu Cecory [18], na wschód od klasztoru [19]. Od południa klasztor miał być częścią założenia placu Grunwaldzkiego [22]. Ulica Stołeczna została wytyczona około 1925 roku [20].

Siostry Zmartwychwstanki w latach 30-tych XX wieku nabyły działkę rozpoczęły na Żoliborzu budowę kompleksu szkolnego Zakłady Naukowe Sióstr Zmartwychwstanek [2]. Budowę rozpoczęto w 1928 roku [5]. Do wybuchu wojny powstało tylko jedno skrzydło, w którym funkcjonowało Seminarium Nauczycielskie i Szkoła Ćwiczeń [3]. Szkoła ruszyła w 1930 roku [5]. Seminarium Nauczycielskie znajdowało się w tym budynku w latach 1930-1936, do momentu zlikwidowania wszystkich tego typu placówek w Polsce. Na kompleks składały się również przedszkole, szkoła powszechna, gimnazjum (początkowo ośmio- a później czteroletnie), a także dwuletnie liceum ogólnokształcące. Mieścił się tu również internat (dla 300 dziewcząt [5]) i pomieszczenia dla sióstr. W latach 30-tych XX wieku we wszystkich typach szkół uczyło się tu łącznie ok. 800 dziewcząt [4].

W momencie wybuchu II wojny światowej Warszawa kończyła się na ul. Stołecznej, za nią był klasztor Sióstr Zmartwychwstanek a potem pola, okopy [11].

Gdy wybuchła wojna siostry rozpoczęły prowadzenie zajęć lekcyjnych na wszystkich poziomach. Władze niemieckie zezwoliły jedynie na prowadzenie szkoły powszechnej, którą zamknięto w 1943 roku. Mimo tego siostry prowadziły cały czas tajne nauczanie, obejmujące szkołę powszechną, gimnazjum i liceum [4]. Co roku odbywały się egzaminy maturalne. W czasie okupacji przez tajne nauczanie w klasztorze przeszło ok. 1000 dzieci [1]. Siostry wydawały również bezpłatne obiady kuchni RGO oraz pomagały schronić się Żydom [3].

Za zgodą przełożonych prowincji warszawskiej klasztor już w 1942 roku został przeznaczony na szpital polowy na wypadek wybuchu powstania. W ścisłej konspiracji szpital wyposażała w odpowiedni sprzęt, lekarstwa i żywność służba zdrowia Obwodu II AK. W ramach tego na teren klasztoru sprowadzono 5 krów. Ze strony zakonnej za organizację odpowiedzialna była siostra Amata Pruszko [1]. Prowadzenie przez siostry na terenie klasztoru internatu i półkolonii letnich dla dzieci umożliwiło zaopatrzenie budynku bez specjalnego zwracania uwagi [2].

1 sierpnia 1944 roku gmach zgodnie z planem zamienił się w szpital powstańczy nr 100, największy punkt sanitarny XXII obwodu Armii Krajowej na Żoliborzu [1]. Zorganizowany został w części parterowego budynku przy ul. Krasińskiego (dziś nieistniejącego). Sala operacyjna znajdowała się w szkolnej sali biologii. Pierwotnie szpital miał 20 łóżek, których ilość wzrosła nawet do 60. Obok sali operacyjnej urządzono salę opatrunkową, jadalnię dla lekarzy i podręczne magazyny. Około godziny 14:00 na teren klasztoru weszli Niemcy, sugerując, że to z niego padły strzały. Polecili wszystkim siostrom opuścić gmach, a sami rozpoczęli rewizję. Przygotowane łóżka szpitalne nie wzbudziły podejrzeń Niemców, przyznali, że strzały nie padły z klasztoru, i odeszli [9]. Komendantem został dr Zbigniew Papieski, a dzień później do szpitala dotarł chirurg dr Karol Węglewicz. Warunki jak na szpital określano jako bardzo dobre [13].

W pierwszych dniach Powstania w szpitalu znalazło się ponad 150 rannych, w tym kilkunastu Niemców [2]. Od 3 sierpnia szpital był już systematycznie bombardowany przez samoloty wroga oraz ostrzeliwany przez pociąg pancerny z rejonu dworca Gdańskiego. Przy klasztorze na ulicy Krasińskiego wzniesiono barykady powstańcze, tworzące linię obrony. Sam szpital znajdował się poza linią obrony, a łączność z nim odbywała się przez wykopane rowy [1]. Rannych musiano przenieść na parter i do suteren. Od 7 sierpnia zgasło światło, a salę operacyjną, w której pracowali chirurdzy, oświetlano gromnicami i lampami z baterii [2]. 17 sierpnia pod klasztor podjechała zbłąkana kolumna niemieckich ciężarówek wypełnionych amunicją i materiałami wybuchowymi. Żołnierze "Żyrafy" zdobyli kolumnę. Tego samego dnia niemieckie oddziały w sile ok. 60 ludzi podjęły próbę odbicia utraconego ładunku [1]. 18 sierpnia Niemcy wdarli się przez wyłomy w murze na parter klasztoru. Szczęśliwie nie zeszli do suteren, gdzie leżało ok. 200-300[2] rannych. Niemcy podpalili część gmachu i opuścili go. Pożar udało się ugasić [9]. Dalsze prowadzenie szpitala w tym budynku stało się zbyt ryzykowne. Zgodnie z rozkazem dowódcy Mieczysława Niedzielskiego „Żywiciela”, szpital ewakuowano nocą z 18 na 19 sierpnia do prowizorycznych kwater na ul. Krasińskiego 16 i 10. W szpitalu dokonano 780 poważnych operacji, udzielono pomocy ponad 3000 rannym [2].

Klasztor zaczął pełnić funkcje obronne. Zabudowania silnie ufortyfikowano, przedpole zaminowano. W grubych murach Twierdzy działała świetlica dla żołnierzy, w której odbywały się nawet imprezy kulturalne [1]. 29 września Niemcy zaczęli natarcie na Żoliborz. Przeciwko liczącej 117 żołnierzy załodze klasztoru z rejonu Instytutu Chemicznego nacierało ok. 2000 żołnierzy niemieckich, 16 czołgów, 6 dział samobieżnych oraz Goliaty. Twierdza była bombardowana przez artylerię i samoloty. Tego dnia zgrupowanie "Żyrafa" straciło w obronie Twierdzy 2/3 żołnierzy. Zapadła decyzja o opuszczeniu Twierdzy. Wojska niemieckie nie zajęły klasztoru nawet po zakończeniu Powstania, obawiając się, że budynek został zaminowany [1].

Właz do kanału

Tuż obok Twierdzy znajdował się właz do kanału, który był jedyną drogą na Starówkę i do Śródmieścia [1]. Zejście było w komorze przelewowej. Aby zejść, trzeba było częściowo się spuszczać po sznurze, później wchodziło się do wody, która tam stale płynęła [14]. Jedynym połączeniem Żoliborza ze Starówką i Śródmieściem były kanały. Podziemny szlak powstańcy rozpoznali już 8 sierpnia. Ze Starówki wyruszył patrol kanałowy z kapralem AL Leonem Rydzyńskim "Dziobatym". Grupa szczęśliwie dotarła na Żoliborz i jako pierwsza wyszła na powierzchnię u zbiegu ulic Popiełuszki (dawniej Stołecznej) i Krasińskiego. Od tej pory właz ten używany był do komunikacji, tędy wysyłano broń i amunicję dla żołnierzy walczących na Starówce [12]. Przewodnikami byli harcerze z 227 plutonu zgrupowania "Żyrafa". 25 sierpnia z włazu wyszli pierwsi ranni i cywile ze Starówki. W nocy z 25 na 26 sierpnia właz był wykorzystywany przez ewakuujących się ze Starówki żołnierzy AL. Część z tych żołnierzy zasiliła załogę Twierdzy Zmartwychwstanek [1]. Właz na Żoliborzu używany był przez powstańców do 29 września [12].

Zgromadzenie w 1945 roku podjęło starania o odbudowę zrujnowanego w 80% gmachu. Odbudowano w całości fasadę od strony ul. Popiełuszki, natomiast 150 metrów elewacji od strony ul. Krasińskiego nie udało się zrekonstruować. Brakujący segment zastąpiono później bryłą kościoła św. Jana Kantego [3]. W 1946 roku do budynku powróciły uczennice [1].

W 1948 roku gimnazjum zamieniono na liceum. W 1949 roku decyzją władz zamknięta została szkoła powszechna [4]. W kilka lat po wojnie szkoła dysponowała bogatym wyposażeniem w sprzęt dydaktyczny [7].

Lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte były dla szkoły okresem wyjątkowo trudnym, gdyż szkoła musiała co roku walczyć o przedłużenie prawa do nauczania [7]. W PRL-u siostry prowadziły tam przedszkole [16] (mogło ono być przez pewien czas zamknięte po 1962 roku [16] wskutek represji [15], jednak po 1975 roku działało dalej [23]).

Kościół św. Jana Kantego

W 1952 roku na Żoliborzu powstała nowa parafia pod wezwaniem św. Jana Kantego [5]. Parafia rodziła się w atmosferze ostrego konfliktu z władzami komunistycznymi. Znalazła tymczasową siedzibę w domu Zgromadzenia Sióstr Zmartwychwstania. Siostry udostępniły salę gimnastyczną liceum na kaplicę oraz dwa pomieszczenia na kancelarię parafialną z zakrystią oraz na plebanię. Organizatorem i pierwszym proboszczem był do 1974 roku ks. Teofil Bogucki [15]. W 1958 roku podczas prac porządkowych na terenie kościoła znaleziono ciała poległych w powstaniu warszawskim [17]. W 1959 roku nastąpiło poświęcenie obrazu św. Jana Kantego autorstwa Zbigniewa Jezierskiego. W 1962 roku parafię dotknęły represje. 16 marca sprofanowano wiszący w kruchcie krzyż i nie wydano pozwolenia na uliczną procesję Bożego Ciała, więc odbywała się ona w przyklasztornym ogrodzie. W 1970 roku ze względu na szybko wzrastającą liczbę wiernych zadaszono wewnętrzny dziedziniec klasztoru sióstr. Była to stalowa konstrukcja „plastra miodu”, w którym każda komórka tworzyła parasol skręcany na śruby. Autorem prowizorycznej kaplicy, zwanej Pod parasolami [17], był architekt Czesław Czułowski. Plany budowy kościoła parafialnego zaczęto opracowywać w 1971 roku [15]. Prace powierzono Czesławowi Czułowskiemu jednak jego projektu nie zrealizowano [17]. Starania o pozwolenie zajęły kolejne 10 lat. Dzięki staraniom mieszkającego na terenie parafii posła Janusza Zabłockiego wydano pozwolenie na budowę kościoła. Monumentalny, neoklasycystyczny kościół pw. św. Jana Kantego, zbudowany został w latach 1981-1984 według projektu Tadeusza Zielińskiego na ruinach części klasztoru Zmartwychwstanek. Równolegle rozpoczęto budowę plebanii i domu parafialnego. Kościół został konsekrowany w 1995 roku. Dom Parafialny ukończono trzy lata później [15]. Obecnie na terenie parafii znajduje się budynek kancelarii oraz dawne salki katechetyczne [21].

Po 1989 roku liceum uzyskało uprawnienia państwowe na czas nieokreślony [7]. Od 1999 roku przy liceum istnieje również [4] Prywatne Gimnazjum Sióstr Zmartwychwstanek [7] im. Matki Jadwigi Borzęckiej, już nie tylko żeńskie [5]. Obecnie funkcjonujące budynki stanowią jedynie ok. 1/3 kubatury gmachu, który stał tam przed wojną [1].

W 1993 roku ul. Stołeczna została przemianowana na ul. Popiełuszki [20]. Nie pomogły protesty, pikiety i sprawy sądowe mieszkańców ani malowanie dotychczasowej nazwy na murach kamienic [10].

W 2012 roku gmach znalazł się w gminnej ewidencji zabytków [8].