Park im. Żołnierzy Żywiciela


Park im. Żołnierzy Żywiciela

Najciekawszym budynkiem w tym niewielkim parku jest gmach Teatru Komedia z charakterystyczną bryłą. Poza nim idąc parkiem warto przyjrzeć się rzeźbie Kobiety z dzieckiem, która została na nowo odkryta oraz głazowi, który upamiętnia żołnierzy Żywiciela (walczących w tym rejonie podczas Powstania Warszawskiego). Warto dodać, że park formalnie jest prywatny, gdyż należy do spółdzielni mieszkaniowej WSM.

bibliotekabibliotekadostępne całodobowodostępne całodobowoparkparkpomnik przyrodypomnik przyrodypomnikpomnikrejestr zabytkówrejestr zabytkówrzeźbarzeźbateatrteatr

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   ulica Adama Próchnika, ulica Harcerska, ulica Sarmatów, ulica Sierpecka, ulica ks. Jerzego Popiełuszki
  • Rok powstania:  1947-1957
  • Obszar MSI:  Stary Żoliborz
  • Wysokość:   17 m
  • Funkcja:  rekreacyjna
  • Styl:  angielski (krajobrazowy)
  • Związane osoby: Brukalski Stanisław, Niedzielski "Żywiciel" Mieczysław, Szapocznikow Alina

Opis urbanistyczny:

Park im. Żołnierzy Żywiciela jest położony na Starym Żoliborzu, na terenie należącym do Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej „Żoliborz Centralny”. Sąsiaduje z koloniami WSM XI i XII. Teren nie został zaplanowany, porastają go drzewa. Zajmuje około 2.72 ha.

Jako jedyny na Żoliborzu i pewnie jeden z nielicznych w Warszawie park jest prywatną własnością. Teren znajduje się w użytkowaniu wieczystym spółdzielni WSM-ŻC [6]. Park nie jest ogrodzony [1].

Obiekty, pomniki, tablice:

W parku znajdują się dwa rzadkie platany klonolistne.

Pomniki

Jednym z obiektów widocznych z ul. Popiełuszki jest kapliczka Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej. Wielobarwna figura stoi na postumencie z głazów narzutowych. Do kapliczki prowadzi wybrukowana ścieżka z kwietnikami po bokach. Figura pochodzi sprzed drugiej wojny światowej [15]. Ocalała z pożogi wojennej na Żoliborzu dziś nazywana jest Matką Bożą Wędrującą. W parku stoi jej kopia, oryginał znajduje się w klasztorze Sióstr Zmartwychwstanek [16].

Rzeźba parkowa „Kobieta z dzieckiem” wykonana z piaskowca przedstawia kobietę trzymającą w ramionach dziecko. Rzeźba ma około 1.5 metra i stoi na niewielkim postumencie. Znana jest także jako "Nadzieja matki", "Macierzyństwo" i "Pokój". Została stworzona przez Alinę Szapocznikow w latach 1949-1950. Rzeźba wykonana została w paryskich zakładach kamieniarskich Gastona Lerendu i sprowadzona do kraju z okazji II Ogólnopolskiej Wystawy Plastyki, gdzie otrzymała wyróżnienie. Przez większość czasu niszczała w krzakach. Została zidentyfikowana jesienią 2011 roku przez Muzeum Sztuki Nowoczesnej. Dzięki współpracy z Urzędem Dzielnicy Żoliborz została poddana renowacji i odsłonięta w lepiej eksponowanym miejscu w 2012 roku [7]

Centralnym punktem tego niewielkiego parku jest pamiątkowy głaz poświęcony żołnierzom AK Obwodu “Żywiciel”. Napis na tablicy umieszczonej na głazie głosi: “Pamięci Powstańców Warszawy XXII Obwodu Armii Krajowej Walczących na Żoliborzu, Marymoncie, Bielanach i w Kampinosie pod dowództwem ppłk Mieczysława Niedzielskiego „Żywiciela”. [4]

Teatr komedia

Budynek pierwotnie przeznaczony był na dom kultury dla mieszkańców żoliborskich kolonii Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Projekt autorstwa Stanisława Brukalskiego powstał jeszcze przed wojną, w 1937 roku. Niestety problemy z uzyskaniem terenu prochowni od wojska, a potem wybuch wojny przeszkodziły w realizacji. Do planów powrócono po wojnie, razem z budową kolonii XI, XII i XIII [13].

Ponieważ spółdzielnia nie otrzymała z Naczelnej Rady Odbudowy Warszawy obiecanych na budowę Domu Społecznego pieniędzy, zarząd WSM w 1947 roku rozpoczął sprzedaż cegiełek. Do czasu rozpoczęcia budowy projekt zmieniał się wielokrotnie. Pewne było jedynie, że ma powstać część kulturalno-społeczna oraz sala widowiskowa. Ponadto w budynku miały się znaleźć biura administracji osiedla, pomieszczenia biblioteki i czytelni, świetlica, sala gier dla dzieci i młodzieży, nieduża sala zebrań oraz koła zainteresowań. Na kilka tygodni przed wmurowaniem kamienia węgielnego władze spółdzielni jeszcze zmieniały, ile ma być wejść do budynku i z której strony oraz gdzie ulokować kawiarnię, a opiniująca projekt Komisja Budowlana nakazała wydłużyć budynek. Na wykonawcę zostało wybrane Społeczne Przedsiębiorstwo Budowlane (SPB), utworzone przez WSM jeszcze przed wojną. Podczas budowy brakowało wykwalifikowanych pracowników, materiałów budowlanych i kompletnej dokumentacji. Stan surowy udało się osiągnąć pod koniec 1949 roku. W kwietniu 1949 roku nastąpiło uroczyste otwarcie Domu Kultury [18].

W 1951 roku Dom Kultury przeszedł pod zarząd Wojewódzkiej Rady Związków Zawodowych. Miał być przedsięwzięciem pionierskim w skali kraju, jako pierwsza taka placówka kulturalna, która miała być powielona w setkach miast. Natomiast WRZZ przekazała budynek wojsku, który umieścił w nim Zespół Pieśni i Tańca Wojska Polskiego. Zarząd spółdzielni regularnie interweniował o zwrot aż do 1956 roku, a w 1957 roku Rada Ministrów podjęła Uchwałę nr 80/57 nakazującą Ministerstwu Obrony Narodowej przekazanie spółdzielni Domu Kultury. Ponowne otwarcie nastąpiło w 1958 roku po remoncie. Od tego czasu organizowano setki imprez rozrywkowych i kulturalno-oświatowych. Jedna z sal na parterze pełniła funkcję Pałacu Ślubów [18].

Budowa sali teatralnej rozpoczęła się w 1951 roku i trwała do 1954 roku. Teatr w pierwszych latach po otwarciu prowadzony był przez Dyrekcję Centralnych Zespołów Artystycznych „Artos”. W trakcie budowy mówiono o „Teatrze na Żoliborzu”, potem był to „Teatr Estrada”. Od 1957 roku stał się „Teatrem Komedia” [18], gdyż od początku swego istnienia Teatr prezentował głównie komedie klasyczne. Kilkakrotnie zmieniał nazwę [11]. W latach 1990-1992 działał pod nazwą "Północne Centrum Sztuki" [10]. Obecnie ponownie została dodana nazwa Teatr Komedia. [12]. Mieści się tam obecnie teatr, biblioteka, restauracja i biura wynajmowane przez "dużą" WSM [13].

Po 1989 roku spółdzielnia-córka WSM-ŻC objęła cały teren WSM łącznie z parkiem Żywiciela. Teatr pozostał enklawą "dużej" WSM, która zarabiała na kosztach wynajmu. Następowała dewastacja budynku. Od budynku zaczęły odpadać duże fragmenty dekoracji, np. ozdobna poręcz przy schodach do biblioteki. W 2006 roku spółdzielnia zasugerowała zburzenie budynku i postawienie w tym miejscu apartamentowca. Po odnowieniu parteru i części pierwszego piętra remont przerwano. Stowarzyszenie Żoliborzan wystąpiło do konserwatora zabytków o objęcie obiektu ochroną [13]. Został on wpisany do rejestru zabytków w 2000 roku [13]. Od 2012 roku systematycznie przeprowadzany jest remont, od izolacji fundamentów, poprzez odtworzenie elewacji do odnowienia kopuły [18].

Budynek składa się z dwóch części: klubowo-świetlicowej i nakrytej kopułą rotundy [14]. Do realizacji części widowiskowej skierowano projekt, w którym na szczycie kopuły znalazła się nieduża galeria widokowa z podpartym kolumnami daszkiem, na czubku którego umieszczono szyszkę [18]. Wolnostojący trzykondygnacyjny budynek na planie ośmiokąta został zaprojektowany został jako teatr estradowy. Nakryty kopułą o ażurowym bębnie z prostokątnymi oknami, reprezentuje styl, który bywa określany jako pseudorenesans, neobarok, czy socrokokowy koktajl [11]. Zarówno elewacja, jak i wnętrza zaskakują bogactwem detali i dekoracji. Możemy tu zobaczyć ażurowe globusy na fantazyjnie kutych balustradach, sztukaterie nawiązujące do antyku, stylizowane kolumnady, metalowe żyrandole zdobione stylizowanymi kłosami i gałązkami krzewów, attyki z obeliskami, kamienne guzy umieszczone nad oknami drugiej kondygnacji, stonowane trójkątne naczółki okien, wsparta na kolumnach glorietta ponad kopułą czy dwa zegary słoneczne na elewacji [14]. Każdy z ośmiu boków budynku zdobią trzy wysokie, prostokątne okna, a od strony wejścia potrójne szklane drzwi prowadzące do holu o kształcie wycinka ośmioboku. Szatnia jest ozdobiona lustrami w zielonych, ceramicznych ramach. Korytarz-foyer otacza amfiteatralną widownię, liczącą 485 miejsc. Ściany wewnętrzne są białe, boniowane od dołu i bogato zdobione. Po bokach umieszczono dwie pseudologgie, które obecnie służą jako miejsca dla reflektorów. Inną ozdobę stanowią rytmicznie powtarzające się wnęki, w których ustawiono wazy. W płaszczyzny ścian wkomponowano delikatne ozdoby z niebieskiej glazury ozdobionej złoceniami. Sufit nakrywającej widownię kopuły zdobią kasetony. Z czasem zmniejszono ilość zdobień we wnętrzu, nadając mu bardziej stonowany charakter. Dziś nie ma już ani bocznej sztukaterii, ani kryształowego żyrandola. Także do minimum zredukowano złocenia. Widownię cechuje doskonała akustyka i widoczność. Scena jest głęboka na osiem metrów, na cztery szeroka i na dziewięć wysoka. Nie ma kanału dla orkiestry ani zapadni, ich funkcje pełnią wyjmowane z podłogi sceny klapy. Lewa kieszeń służy za magazyn dekoracji [11].

Ponieważ teatr miał być miejscem prezentacji artystów przyjezdnych, nie stworzono zbyt dużych magazynów. Scena pozbawiona jest elementów ruchomych (zapadni itp.) i jednocześnie może pojawić się na niej tylko kilkunastu aktorów. Widownia jest jednopoziomowa. Z każdego miejsca dobrze widać scenę dzięki wklęsłej widowni. Po raz pierwszy w Polsce wykorzystano prefabrykowane elementy, którymi są zdobiące sufit kasetony. Charakterystycznym elementem jest zwisający z sufitu duży kryształowy żyrandol. Teatr połączony jest z Domem Kultury [18].

XVIII wiek i wcześniej:


XVIII wiek i wcześniej

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XIX wiek:

Do czasów panowania carskiego tereny Żoliborza nie zostały zurbanizowane. Od dawna istniała jedynie Szosa Marymoncka, prowadząca wśród pól. Rozwój Warszawy w kierunku północnym zahamowała wybudowana Cytadela warszawska oraz jej fortyfikacje.

Okres międzywojenny:

Prochownia

W okresie międzywojennym duża część terenu położonego między ulicami Krasińskiego i Marymoncką (obecnie Słowackiego) znajdowała się we władaniu Ministerstwa Spraw Wojskowych. Była to tzw. Prochownia – magazyny amunicji wybudowane jeszcze za czasów carskich. Po tragicznym w skutkach wybuchu prochu, jaki miał miejsce w 1923 roku w podobnym magazynie na Cytadeli, usunięto z terenu Prochowni wszelką amunicję, a magazyny przez wiele lat stały puste [18]. Magazyn składał się z siedmiu budynków otoczonych wałami ziemnymi na wypadek wybuchu składanej tam amunicji. [1]. Najważniejsze dwa budynki, dość spore, z podwójnymi ryzalitami, wykonane z czerwonej cegły, położone były na obrzeżu dzisiejszego parku. Całość otoczona była wałem ziemnym, jednoczęściowym od strony ul. Mickiewicza, z pozostałych stron w kształcie litery "U" [8]. Teren wokół Prochowni z biegiem czasu został zabudowany przez spółdzielnie mieszkaniowe (w tym WSM), a działka Prochowni stała się atrakcyjna pod względem budowlanym. Zarząd WSM planował wybudowanie tam kolejnych kolonii mieszkaniowych. Do wybuchu wojny Spółdzielni udało się częściowo pozyskać wspomniany teren i rozpocząć budowę segmentów IX kolonii [18].

Na zdjęciach Warszawy z 1945 roku jeden z budynków posiada dach. Najprawdopodobniej został przebudowany na budynek mieszkalny i przez jakiś czas służył mieszkańcom, dzięki czemu dobrze widać go na zdjęciu kolonii z lat 50-tych XX wieku. Nie wiadomo, kiedy prochownie zostały całkowicie rozebrane [8].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Park nałożony na prostokątnej działce Prochowni

[1935] Park nałożony na prostokątnej działce Prochowni (źródło)

Plany zabudowy terenu

[1937] Plany zabudowy terenu (źródło)

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:

Podczas wojny kompleks Prochowni praktycznie nie został zniszczony. Niedaleko parku padły pierwsze strzały Powstania Warszawskiego.

Na terenie Prochowni były duże wały, a za nimi domki parterowe. W jednym z nich mieszkał płk Mieczysław Niedzielski (Żywiciel) [19].

Odbudowa stolicy:

W WSM działalność społeczna rozwinęła się w sposób niespotykany w żadnej innej spółdzielni. Zaproszeni Barbara i Stanisław Brukalscy miał zaprojektować na terenie dawnej Prochowni m.in. Dom Społeczny Osiedla A, czyli obecny Teatr Komedia.

Ostatnie budynki Prochowni przetrwały co najmniej do 1957 roku, później zostały zburzone [17]. W pierwszej połowie lat pięćdziesiątych między koloniami Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej został utworzony park, początkowo bez imienia [17]. Następnie nadano mu za patrona Żołnierzy Żywiciela [1], walczących w tej okolicy.

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Teren Prochowni po wojnie

[1945] Teren Prochowni po wojnie (źródło)

Plany zabudowy terenu

[1947] Plany zabudowy terenu (źródło)

Plan teatru

[1949] Plan teatru (źródło)

Rzut teatru

[1949] Rzut teatru (źródło)

Ostateczna zabudowa

[1949] Ostateczna zabudowa (źródło)

Plan WSM

[1950] Plan WSM (źródło)

Budowa Domu Kultury

[1950] Budowa Domu Kultury (źródło)

Dom Kultury

[1954] Dom Kultury (źródło)

Teatr Komedia i miejsce rzeźby Kobieta z dzieckiem (strzałka)

[1955] Teatr Komedia i miejsce rzeźby Kobieta z dzieckiem (strzałka) (źródło)

Teatr i osiedla WSM

[1957] Teatr i osiedla WSM (źródło)

Teatr od tyłu

[1957] Teatr od tyłu (źródło)

Teatr Komedia

[1958] Teatr Komedia (źródło)

Czasy PRL-u:

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Dom Kultury

[1970] Dom Kultury (źródło)

Wydarzenia artystyczne

[1970] Wydarzenia artystyczne (źródło)

Budynek teatru

[1973] Budynek teatru (źródło)

Przemiany 1989-2000:


Przemiany 1989-2000

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XXI wiek:

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Park (po prawej stronie ulicy)

[2005] Park (po prawej stronie ulicy) (źródło)

Budynek Teatru Komedia

[2008] Budynek Teatru Komedia (źródło)

Głaz pomnik

[2009] Głaz pomnik (źródło)

Widownia

[2009] Widownia (źródło)

Szatnia

[2009] Szatnia (źródło)

Rzeźba przed renowacją

[2011] Rzeźba przed renowacją (źródło)

Teatr i park

[2011] Teatr i park (źródło)

Kobieta z dzieckiem

[2014] Kobieta z dzieckiem (źródło)

Pozostałe wały prochowni

[2014] Pozostałe wały prochowni (źródło)

Głaz

[2015] Głaz (źródło)

Rzeźba

[2015] Rzeźba (źródło)

Kapliczka

[2015] Kapliczka (źródło)

Platany - Pomniki przyrody

[2015] Platany - Pomniki przyrody (źródło)

Teren parku

[2015] Teren parku (źródło)

Budynek Teatru Komedia

[2016] Budynek Teatru Komedia (źródło)

Opis przygotowano: 2016-09