ROD Park Dolny


ROD Park Dolny

Rodzinne Ogrody Działkowe powstały w tym miejscu tuż przed II wojną światową, jako odpowiedź na zagrożenie brakiem żywności w stolicy. Wcześniej, w okresie międzywojennym, planowano w tym miejscu Park Moniuszki, ze zbiornikiem wodnym w miejscu centralnej alejki (nawet częściowo powstał i został zasypany). Po zakończeniu walk był to teren wypełniony niewypałami, okopami i zwłokami. Po uprzątnięciu został przekształcony w działki o nazwie Park Dolny. Obecnie to ogród otwarty, dostępny dla mieszkańców. Nie jest to niczym nowym, również w okresie PRL-u dzielono się tu plonami z gośćmi i spędzano wolny czas na organizowanych w Domu Działkowca imprezach.

altanaaltanagrunty orne i sadygrunty orne i sady

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   ulica Franciszka Bohomolca, ulica Gwiaździsta, ulica Kazimierza Promyka
  • Rok powstania:  1939-1939
  • Obszar MSI:  Marymont-Potok
  • Wysokość:   0 m
  • Funkcja:  rekreacyjna
  • Styl:  francuski (geometryczny)
  • Związane osoby: Błaszczyk Maria, German Anna, Himilsbach Jan, Kobuszewski Jan, Świętochowski Zbigniew

Opis urbanistyczny:

Rodzinny Ogród Działkowy (ROD) Park Dolny (ul. Promyka #4) jest ogrodem otwartym [1], z którego latem mogą korzystać mieszkańcy Warszawy. Na koszt miasta wytyczono ścieżki spacerowe, oświetlone i wyposażone w miejsca wypoczynkowe. Ogród zajmuje powierzchnię 11000 m2 i liczy 273 członków. Teren jest wyposażony w media, dojazd oraz niewielki parking [3].

Prowadzą do niego trzy wejścia, jedno południowe od ul. Promyka oraz dwa na obu końcach centralnej alei od ul. Gwiaździstej do ul. Bohomolca. Na przedłużeniu wejścia od południa stoi dom działkowca, obok niego jest ujęcie wody pitnej [1]. W murowanym budynku odbywają się wczasy dla seniorów, półkolonie dla dzieci, wieczorki taneczne [3].

Na terenie ogrodu można spotkać rzadkie odmiany drzew i krzewów owocowych, takie jak Koksa Pomarańczowa, Antonówka Półtorafuntowa, Landsberska Malinówka Orleandzka, jabłoń Ananasowa, które mają ponad 60 lat. Są też modrzewie, cisy, olbrzymie jałowce, tuje, mahonie, bukszpany, rododendrony, hortensje. Spośród zwierząt spotyka się jeże i kuny [6].

Obiekty, pomniki, tablice:


Obiekty, pomniki, tablice

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XVIII wiek i wcześniej:

W X i XI wieku istniała tu wieś Polkowo (Polikowo, Pólkowo, Pólków [8]), własność książąt mazowieckich. Przez teren wsi przepływały cztery rzeczki: Bełcząca, Drna, Rudawa i Polkówka. Na przełomie lat 30-tych i 40-tych XVII wieku król Władysław IV podarował wieś Kamedułom z Bielan. Wieś spalono w czasie potopu szwedzkiego [9].

XIX wiek:

Od strony Szosy Zakroczymskiej w drugiej połowie XIX wieku funkcjonowała osada Nowy Pólków, która została tam przeniesiona w związku z rozbudową Cytadeli. Uległa ona likwidacji po kolejnym powiększeniu esplanady twierdzy [8].

Okres międzywojenny:

Ul. Bohomolca otrzymała nazwę w 1926 roku. Po 1933 roku, jako przedłużenie ulicy w kierunku wschodnim, miała powstać główna aleja Parku Moniuszki, ze zbiornikiem wodnym w centralnej części [10] oraz półkolistymi alejkami, tworzącymi amfiteatralne zamknięcie całego układu urbanistycznego [10]. Park miał powstać jako odpowiedź na sąsiedni park Żeromskiego [9]. Zabrakło jednak środków finansowych na to przedsięwzięcie [11], chociaż rozpoczęto wstępne prace [3].

W obliczu II wojny światowej, po konsultacji z władzami wojskowymi, podjęto decyzję o utworzeniu tu ogródków działkowych w celu zapewnienia miejsca na uprawę warzyw dla mieszkańców stolicy. W sierpniu 1939 roku Maria Błaszczyk (społeczniczka, ówczesny pracownik Urzędu Miasta) powołała grupę mieszkańców w celu zorganizowania ogródków na terenie zalewowym Kępy Potockiej. Miały zająć teren obecnego ROD Park Dolny, teren Parku Kępa Potocka oraz ogródków działkowych na północ od niego [6].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Plan zabudowy Żoliborza

[1930] Plan zabudowy Żoliborza (źródło)

Teren ROD

[1935] Teren ROD (źródło)

Ogródki działkowe w okolicach Marymontu

[1938] Ogródki działkowe w okolicach Marymontu (źródło)

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:

Już w czasie okupacji władze niemieckie zezwoliły na istnienie ogrodu pod warunkiem, że będzie to działalność zorganizowana. Wytyczono alejki i podzielono na równe kwartały [6]. Teren rozparcelowano na indywidualne działki [3], które powstawały w duchu tzw. Republiki Żoliborskiej. Ideę tę cechował patriotyzm lokalny i prospołeczny indywidualizm. Teren osuszano, budując rowy i stawy. Na terenie działek odbywały się szkolenia konspiracyjne przyszłych Powstańców, przechowywano tu broń i amunicję [6].

Po wybuchu Powstania Warszawskiego Niemcy rozpoczęli tu budowę fortyfikacji (okopów, ziemianek). Działkowcom zabroniono przebywać na ich terenie. Nocą z 17 na 18 września 1944 roku dokonali tu destanu przez Wisłę żołnierze Ludowego Wojska Polskiego, kolejnego dnia przybyło kolejnych 370 ludzi. Z powodu braku koordynacji zostali powstrzymani przez Niemców na na ul. Promyka i resztki ocalałych (150 osób) wycofało się na praską stronę w nocy z 20 na 21 września. Nieświadome tego faktu oddziały AK przeprowadziły 21 września rano natarcie na Niemców w celu połączenia z posiłkami [6].

Gdy Żoliborz skapitulował 30 września, niedobitki powstańcze próbowały przedostać się przez teren działek do Wisły. Do brzegu dotarło 28 żołnierzy, których zabrali fizylierzy. Po upadku Powstania Warszawskiego terenem zarządzali Niemcy, aż do 17 stycznia 1945 roku. Ustawili tu cztery baterie artylerii przeciwlotniczej do obrony przed Sowietami [6].

W efekcie teren stał się pobojowiskiem, najeżonym niewypałami, minami, sprzętem wojskowym, lejami po bombach, zwłokami i grobami Powstańców, Niemców i ludności cywilnej, których było kilkaset [6].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Projekt Parku Moniuszki przy ul. Kamedułów

[1939] Projekt Parku Moniuszki przy ul. Kamedułów (źródło)

Planowany Park Moniuszki

[1941] Planowany Park Moniuszki (źródło)

Odbudowa stolicy:

Po II wojnie światowej Centralna Rada Związków Zawodowych poleciła przewodniczącemu Związku Zawodowego Pracowników Budowlanych na Żoliborzu, Czesławowi Olechniewiczowi, reaktywację ogrodów. Został on pierwszym prezesem ROD Park Dolny. Jadwiga Lichocka została wiceprezesem (słynęła z tego, że w 2006 roku mając blisko 100 lat sprzedawała jeszcze kwiaty z działki na pl. Wilsona). Działkowcy rozpoczęli porządkowanie 14 ha pobojowiska, wytyczono na nowo 420 działek i alejki. Na początku działki przekazywano bezpłatnie, natomiast prace wykonywano społecznie. Przykładowo p. Jakowlew (działka 143), późniejszy budowniczy PKiN wykonywał prace murarskie i hydrauliczne, p. Adamowicz stolarkę budowlaną w świetlicy, p. Marian Kozłowski (działka nr 133) pomiary geodezyjne i hydrauliczne, p. Makowski prowadził magazyn, p. Kulaga wykonał plan wykopów pod wodociąg, p. Dopadko był skarbnikiem. Pierwsze nasiona, dostarczone z Ameryki przez UNRRA, rozdawano za darmo. Drzewa owocowe zakupiono od Związku Okręgowego Działkowców na kredyt [6].

Od 1948 roku teren ogrodu był fragmentami likwidowany, najpierw od strony ul. Krasińskiego [6].

Z czasem Zarząd POD postanowił zmniejszyć powierzchnię działek, aby zwiększyć ich liczbę. Spowodowało to zmianę układu alejek na północ od stawu [6], który znajdował się na osi ul. Bohomolca i początkowo czerpano z niego wodę. W latach 50-tych XX wieku przystąpiono do jego zasypania ziemią i materiałami z odgruzowywanej Warszawy. Trwało to kilka lat, a na zasypanym terenie powstały nowe działki. Jedną z nich, o numerze 68, przeznaczono na miejsce zabaw tanecznych. Odgrodzono je wysokim płotem z desek, a pośrodku zbudowano podwyższenie na którym grała orkiestra [6]. Po zasypaniu wodę czerpano z hydrantu zlokalizowanego koło świetlicy [6].

W latach 40-tych i 50-tych XX wieku na działkach hodowano króliki i kury, a na działce nr 131 była pasieka. Działki były wówczas zamykane tylko na haczyk. Około 1947 roku przystąpiono do budowy zewnętrznego ogrodzenia. Do 1956 roku można było stawiać wewnętrzne ogrodzenia tylko od al. głównej. Później pojawiły się altanki, budowane najczęściej z odpadów z niedalekiego wysypiska. Modne było wysypywanie we wzorek ścieżek tłuczoną cegłą, natomiast główne alejki wysypano wówczas żużlem sprowadzanym z elektrociepłowni [6].

W latach 50-tych XX wieku Zarząd POD Park Dolny zwrócił się do Zarządu Budowy Domków Fińskich o przydział niepełnowartościowych elementów budowlanych, z których złożono świetlicę z dwiema izbami z piecem węglowym dla etatowych dozorców. Jednym z nich został Józef Małek, który przeżył podczas wojny swoją egzekucję na szubienicy (przez co miał uszkodzony układ nerwowy). W pilnowaniu pomagał mu owczarek niemiecki [6].

Czasy PRL-u:

W latach 60-tych w świetlicy zaczęto organizować kursy dla działkowców z zakresu zarządzania, upraw i sadownictwa. Świetlica była punktem wyborczym, wynajmowano ją na wesela czy chrzciny. W latach 1970-2007 była to baza wczasowa seniorów PKS oraz Ośrodka Pomocy Społecznej. Emeryci mieli tu zapewnione posiłki, opiekę lekarską oraz rozrywki, jak koncerty Operetki Warszawskiej, orkiestr folklorystycznych, wycieczki autokarowe po Warszawie [6].

W latach 60-tych XX wieku zlikwidowano działki od ul. Potockiej, następnie fragment wzdłuż ul. Dygasińskiego [6].

W latach 70-tych XX wieku w alejkach ustawiono ławki, a przy świetlicy powstał plac do wypoczynku z toaletami i dostępem do wody. Pojawił się zwyczaj dzielenia nadmiarowymi plonami, początkowo wieszano na ogrodzeniu siatkę, później zaczęto przynosić produkty na centralny plac i zostawiać je przed świetlicą. Ogród stał się dostępny dla mieszkańców, bywali tu m.in. Anna German, Jan Kobuszewski, Zbigniew Świętochowski (działka 185) czy Jan Himilsbach (działka 30). Działkowcy przekazywali też owoce i warzywa na potrzeby dzieci z Domu Dziecka im. M. Falskiej i składali się na książeczki mieszkaniowe dla podopiecznych [6].

Jeden z działkowców, Szczepan Chmurski - tzw. złota rączka, wybudował przy świetlicy w miejscu drewnianej wiaty murowane skrzydło budynku z biurem i magazynem. Powstało tu zaplecze socjalne z kuchnią. W uznaniu zasług główna aleja nosi jego imię. W latach 80-tych XX wieku powstała też studnia głębinowa, a w świetlicy zbutwiałą podłogę zmieniono na terakotę. Na centralnym placu zlikwidowano dwie drewniane szopy, w których trzymano nawozy oraz wspólny sprzęt ogrodniczy [6].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Projekt zagospodarowania

[1970] Projekt zagospodarowania (źródło)

Teren ROD

[1976] Teren ROD (źródło)

Przemiany 1989-2000:

Na początku lat 90-tych XX wieku w czynie społecznym zelektryfikowano działki [6].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Teren ROD

[1990] Teren ROD (źródło)

XXI wiek:

Obecnie plan zagospodarowania przestrzennego pozwala na likwidację ok. 50 działek od zachodu [5].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Park Dolny - mapa

[2018] Park Dolny - mapa (źródło)

Ogrody działkowe przy ul. Promyka

[2021] Ogrody działkowe przy ul. Promyka (źródło)

Rodzinne Ogródki Działkowe na Żoliborzu Park Dolny

[2021] Rodzinne Ogródki Działkowe na Żoliborzu Park Dolny (źródło)

Rodzinne Ogródki Działkowe na Żoliborzu Park Dolny

[2021] Rodzinne Ogródki Działkowe na Żoliborzu Park Dolny (źródło)

Studnia

[2021] Studnia (źródło)

Opis przygotowano: 2023-07